Tales z Miletu
EPOKA I MIEJSCE
Starożytność, Grecja, Jonia, okres przedsokratyczny.
BIOGRAFIA
Tales rodził się w znakomitym mieście Jonii, w Milecie. Żył ok. 625 - 545 p.n.e. Zaliczany do grupy "siedmiu mędrców" i jednocześnie uznany przez późniejszych Greków za pierwszego filozofa. Zajmował się polityką, (radził zagrożonym przez Cyrusa, króla Persów, rozproszonym Jonom, by utworzyli wspólną radę związkową z siedzibą na wyspie Teos, która znajdowała się po środku Jonii), sztuką inżynierską (podobno umożliwił królowi Lidii Krezusowi przeprawienie wojska przez rzekę Halys, zmieniając bieg jej koryta), geometrią (odkrył twierdzenie nazwane jego imieniem; zmierzył wysokość piramid egipskich) i astronomią (przewidział zaćmienie Słońca na rok 585 p.n.e. i odkrył cykl przesileń dnia i nocy; wskazał też na znaczenie gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy dla żeglugi morskiej) a także działalnością gospodarczą (zajmował się handlem). Wiele podróżował: był w Egipcie, gdzie uczył się od kapłanów, zapewne odwiedził też Mezopotamię.
POGLĄDY
Był tym Grekiem, na którego wskazywali późniejsi jego rodacy, jako na pierwszego filozofa. Przekroczył niezbyt wyraźną wówczas granicę pomiędzy myśleniem mitologicznym i racjonalnym, posługującym się pojęciami ogólnymi. Twierdził, że ziemia spoczywa na wodzie i w jakiś sposób powstała z wody. Był zapewne pierwszym Grekiem, który na pytanie o powstanie świata nie odpowiadał w sposób mitologiczny, przez wskazanie na bogów, którzy mieli zrodzić świat, lecz na pierwotną materię, za którą uważał wodę. W ten sposób dał wzór swoim następcom: początkiem świata jest jakiś składnik naturalny, rozciągły w przestrzeni. Jak się wydaje, Tales nie rozważał problemu w jaki sposób świat powstał z pierwotnej materii, a jedynie na nią wskazał. Arystoteles, który urodził się ok. 240 lat po narodzinach Talesa i był nie tylko wielkim filozofem ale i pierwszym historykiem filozofii, wskazał na przypuszczalne przyczyny poglądu Talesa: "Zapewne doszedł do tego wniosku na drodze obserwacji, że pożywienie jest wilgotne i że samo ciepło powstaje z wilgoci i dzięki niej żyje (a to, z czego coś powstaje, jest zasadą wszystkich rzeczy). Na podstawie tego oraz z faktu, że nasiona wszystkich rzeczy mają wilgotną naturę, powziął myśl, że woda jest naturalnym początkiem wszystkich rzeczy wilgotnych". (Arystoteles, Metafizyka, A 3, 983 b; cyt. w przekładzie Kazimierza Leśniaka, PWN, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii, 1983).
DZIEŁA FILOZOFICZNE
Już w starożytności istnienie pism Talesa budziło wątpliwości. Niektórzy przypisywali mu dzieło pt. Astronomia żeglarska, a także dwa inne dzieła astronomiczne: O równonocy i O przesileniu. O jego poglądach filozoficznych wiemy głównie z dzieł Arystotelesa: O niebie i Metafizyki.
ANEGDOTY, LEGENDY, WSPOMNIENIA
W dialogu pt. Teajtet Platon napisał (174 A):
"to o Talesie powiadają, Teodorze, że gdy gwiazdy badał i w niebo patrzył, a w studnię wpadł, wtedy pewna fertyczna pokojówka z Tracji miała go wyśmiewać, że mu się zachciewa wiedzieć co się dzieje na niebie, a nie widzi tego, co ma przed nosem i pod nogami." (przekł. W. Witwicki; cyt. za: Platon, Teajtet, PWN, Warszawa 1959, s.76)
W dziele pt. Żywoty i poglądy słynnych filozofów Diogenes Laertios napisał (I, 1, 26):
"Według Heraklidesa [z Pontu] Tales żył w samotności i odosobnieniu. Niektórzy jednak utrzymują, że był żonaty i miał syna Kybistosa; inni znów twierdzą, że pozostał w stanie bezżennym i że adoptował syna swej siostry, a kiedy go zapytano, dlaczego nie ma własnych dzieci, odpowiedział, że dlatego, iż kocha dzieci." (przekł. Witold Olszewski przy współpracy Bogdana Kupisa; cyt. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, PWN, 1968, s. 23).
Tamże:
"Opowiadają również, że matce, która go chciała zmusić do małżeństwa, odpowiadał: ,Jeszcze nie pora>, a gdy ta znów nalegała, kiedy już zaczął się starzeć, odpowiadał: ."
Tamże:
"Tales chcąc wykazać, jak łatwo się wzbogacić, kiedy przewidywał obfity zbiór oliwek, wydzierżawił prasy do tłoczenia oliwek i w ten sposób dorobił się dużego majątku."