LOGOPEDIA - 23. 11. 2009 r.

ETAPY ROZWOJU MOWY

Wg Kaczmarka:

0 - 9 m.ż. okres prenatalny - etap zerowy- etap przygotowawczy :

• przygotowują się narządy odbioru i nadawania

• płód ssie kciuk = wykształcone wargi, podniebienie, język

• płód otwiera usta jak do krzyku i mógłby krzyczeć, gdyby znalazł się w innym środowisku (wykształcone płuca, krtań)

• ssanie kciuka - gdy płód zaniepokojony, odczuwa stres przez wody płodowe, bo napinają się powłoki brzuszne; możliwy odruch otwarcia płodu z pozycji embrionalnej > zaplątanie w pępowinę > płód zaciska pępowinę > omdlenia

• stres podczas ciąży może spowodować wady fizyczne, np. rozszczepienie wargi => w czasie stresu kora nadnerczy wydziela kortyzol;

Czynniki stresujące:

1. niepożądana ciąża

2. awersja w stosunku do partnera

3. opuszczenie przez partnera

4. obawa urodzenia dziecka z wadą rozwojową

5. choroba nowotworowa/nieuleczalna bliskiego członka rodziny

6. śmierć bliskiego członka rodziny

• gdy nie ma prawidłowych ruchów wód płodowych, np. gdy ciąża jest zagrożona i matka musi cały czas leżeć => dziecko niedostymulowane

• płód słyszy - gdy matka chodzi dziecko śpi (wykształcony błędnik), rusza się, gdy hałasy, zapamiętuje bicie serca matki, uspokaja się na głos matki

Okres perinatalny - poród

Okres postnatalny:

I. ETAP MELODII (0 - 12 m.ż.):

• okres krzyku, płaczu, apelu (0 - 2 m.ż.) - najpierw krzyk biologiczny (sygnalizuje potrzeby), potem krzyk emocjonalny

+	-
Krzyk biologiczny
Wprawki, ćwiczenie narządu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego	Gdy zbyt długo i intensywnie może dojść do przekrwienia strun głosowych => później zmiany w głosie
Krzyk emocjonalny
Dziecko nawiązuje kontakt	Dziecko szybko uczy się, gdy długo krzyczy, że to nic nie daje

• okres głużenia (inaczej gruchania - 2 - 4/6 m.ż.) - reakcja mimowolna, niezależna, nieświadoma, występuje w momencie zaspokojenia wszystkich potrzeb

• wydawanie różnych dźwięków z i spoza systemu polskiego; najwcześniej głoski tylnojęzykowe (k, g, h) => wynika to z pozycji leżącej, język opada na dno jamy ustnej i tworzy się zwarcie

• głużą wszystkie dzieci, ale dzieci głuche głużą do 18 m.ż

• okres gaworzenia (4/6 - 12 m.ż.) - reakcja świadoma, zamierzona, powtarzanie sylab (reduplikowanie), np. ta, ma, ba => nie niosą ze sobą żadnego znaczenia; dziecko wychodząc z tego okresu ma w słowniku 3 -5 słów znaczących

• Pierwsze słowa (teoria Allporta):

1. gaworzenia

2. gaworzenia + wypowiedź osoby dorosłej

3. gaworzenia + wypowiedź osoby dorosłej + desygnat

4. desygnat wywołuje wypowiedź dziecka

• 3 - 5 słów znaczących budowane na samogłoskach ustnych: a, i, u oraz m, n, ti, ty, ś, ź, dź, ć, b, p, czasami f, w

Kaczmarek mówi, że aby dziecko przeszło do II etapu musi przejść jeszcze przez okres pośredni, czyli ETAP KONTEKSTU (tłumaczy, jak dziecko komunikuje się z otoczeniem) => dziecko wychodzi od sylaby prymarnej i poprzez wskazanie informuje, co ma na myśli, np. „bu” może oznaczać: bułkę, krowę, babunię

II. ETAP WYRAZU (1 - 2 r.ż) - inaczej etap sygnału jednoklasowego = w tym czasie istnieje tylko jedna klasa zjawisk, istnieją tylko wyrazy

Wyrazy
Budowa	Gramatyka (części mowy)
- onomatopeje - strzępki wyrazów - wyrazy ze zreduplikowanych sylab, np. ta_ta, ma_ma, ba_ba - defomacje	Kategoryzacja za Zarembiną: 1. wyrazy nazywające (90%): - rzeczowniki (70%) - czasowniki (rzadziej) - przymiotniki (jako te, które nazywają cechy przedmiotów) - przysłówki (nazywają cechy czasowników) 2. wyrazy wskazujące: - zaimki 3. Wyrazy szeregujące: - liczebniki U większości dzieci nie występują wyrazy wskazujące i szeregujące, bo pojawiają się w następnym okresie.

Zasób słownikowy: 272 wyrazy

Samogłoski ustne: a, i, o, u, e

Spółgłoski: d, n, m, ż, b, ś, ź, dź, ć, p, ń, k, g, h, l, f, w

OKRES POŚREDNI - OKRES AGRAMATYZMU (2/3 r.ż.):

Agramatyzm to niegramatyczne połączenie dwóch rzeczowników;

• agramatyzmy

• wypowiedź z rozwinięciem osoby dorosłej

• wypowiedź z rozwinięciem dziecka

III. ETAP ZDANIA (2 - 3 r.ż.) - inaczej etap sygnału dwuklasowego => dwie klasy zjawisk: wyrazy + reguł gramatyczne, które pozwalają na tworzenie zdań:

1. zdania pojedyncze proste

2. zdania rozwinięte

3. zdania złożone: współrzędnie => podrzędnie => nadrzędnie (bardzo rzadko)

Najwięcej równoważników zdań i zdań współrzędnych => wynika to z rozwoju myślenia dziecka. Dziecko na etapie myślenia transdukcyjnego (od szczegółu do szczegółu) nie dostrzega logicznej zależności między szczegółami.

Pojawiają się też:

• morfemy luźne = spójniki, przyimki, partykuły

• wykrzykniki - nacechowane emocjonalnie

Słownik: ok. 1000 wyrazów

Wszystkie samogłoski: ustne i nosowe

Poprzednie spółgłoski i: s, z, c, dz

Dziecko prezentuje szyk psychologiczny (w przeciwieństwie do szyku gramatycznego) - nacisk na to, co jest dla nas najważniejsze. Warunkuje on swoisty układ w zdaniu:

• umieszczenie negacji na początku zdania

• podmiot bywa umieszczany na końcu zdania

• pozycja inicjalna zaimka zwrotnego „się”, np. się ubrałem

• pytanie tworzone przez inwersję

• rozbicie szyku zdaniowego

• często umieszcza przymiotnik za rzeczownikiem

• charakterystyczne niedokańczanie wypowiedzi

• częsta zmiana osoby/liczby/czasu

• zaburzone związki frazeologiczne

IV. ETAP SWOISTEJ MOWY DZIECKA (3 - 7 r.ż.)

• wg Tłokińskiego i Przetacznikowej:

1. okres prelingwistyczny (0 - 1 r. ż.)

2. okres lingwistyczny (po 1 r. ż.)

• współczesny:

1. 0 - 3 r. ż - rozwoju mowy

2. po 3 r. ż. Doskonalenia mowy

Wg Kaczmarka

Wg Haliny Zgółkowej

1. występowanie neologizmów (nowe tworzy językowe powstałe na bazie tych istniejących w języku) - biorą się z tego, że dziecko jest doskonałym obserwatorem: ma potrzebę nazywania brak słownika najwięcej neologizmów do 5 r. ż. Później ta liczna spada Neologizmy: zawodowe związane z cechami osób przezwiska związane z miejscami związane z nazywaniem przedmiotów związane z zabawkami 2. metatezy 3. redukcje, np. duga - długa 4. analogiczne wyrównanie tematu - odmiana nowych wyrazów przez analogię do starych 5. kłopoty z właściwym stosowaniem przyimków 6. reduplikacje sylaby końcowej 7. upraszczanie wyrazów o pierwszą, środkową lub końcową sylabę 8. występowanie sylaby początkowej w roli całego wyrazu 9. expresiva: zdrobnienia (deminutiva) zgrubienia (augmentiva) - nie są pejoratywne

1. wplatanie elementów gwary 2. wplatanie kolokwializmów 3. wplatanie cały fragmentów zaczerpniętych z wypowiedzi dorosłych 4. wplatanie całych wypowiedzi z radia, telewizji, prasy 5. słownictwo ekspresywne, np. wulgaryzmy

---