Czynność prawna jest to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa - co najmniej w podstawowym zakresie - konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Jedynym koniecznym elementem każdej czynności prawnej, a zarazem wyłącznie charakteryzującym czynności prawne jest oświadczenie woli. Ono właśnie zawiera treść czynności prawnej, określającą jej konsekwencje prawne.
Postacie czynności prawnych:
Przez postacie czynności prawnych rozumie się ich rodzaje wyróżnione według innych kryteriów niż treść tych czynności.
Z uwagi na strony uczestniczące w czynności prawnej wyróżniamy:
a) czynności prawne jednostronne - charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony (np. Sporządzenie testamentu, wypowiedzenie stosunku najmu)
b) umowy - dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron. Mają one największą doniosłóść spośród wszystkich postaci czynności prawnych.
c) uchwały - podobnie jak umowy obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu. W odróżnieniu jednak od umów do prawnej skuteczności uchwały nie jest konieczne, aby oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne. Wystarczy, gdy treść uchwały uzyska aprobatę odpowieniej większości osób, tworzących zarazem niezbędne quorum zgromadzenia.
NIE WSZYSTKIE UCHWAŁY SĄ CZYNNOŚCIAMI PRAWNYMI. NIE MAJĄ TEJ CECHY UCHWAŁY O SKUTKACH TYLKO WEWNĘTRZNYCH, NIEWYWOŁUJĄCYCH ZMIAN W RELACJACH DANEJ OSOBY PRAWNEJ Z INNYMI PODMIOTAMI!
Mając na względzie ochronę interesów samych uczestników czynności prawnych albo innych osób ustawa wymaga niekiedy zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej. Przez osobę trzecią należy więc rozumieć podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności prawnej. Osobie trzeciej przypada jedynie funkcja kontrolna, podczas gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują decyzję co do jej dokonania oraz jej treści.
Zgodnie z ogólną regułą potrzebna do dokonania czynności prawnej zgoda osoby trzeciej może być wyrażona nie tylko przed i podczas składania oświadczenia woli przez uczestników czynności prawnej ale także w okresie późniejszym.
System prawny konstruuje różnego rodzaju czynności prawne, które powodują związane z nimi skutki prawne, nawet wtedy gdy treść ich nie została innym osobom w szczególny sposób uprzystępniona. Należą do nich:
a) czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu (np. Testament własnoręczny)
b) czynności prawne, które uzyskują skuteczność przez publiczne ich ogłoszenie, a więc nie są one komunikowane indywidualnie określonemu adresatowi, lecz kieruje się je do nieoznaczonych osób (np. Przyrzeczenie zamieszczone w ogłoszeniu publicznym)
c) czynności prawne, które wywołują skutek, gdy zostaną zakomunikowane określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom, bez potrzeby kierowania ich do osób zainteresowanych wynikającymi z nich skutkami prawnymi.
Realne i konsensualne
Do dokonania czenności prawnych realnych konieczne jest - poza oświadczeniem woli - działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi. Ustawodawca ucieka się do konstruowania czynności prawnych realnych m in. dla zagwarantowania jawności czynności prawnych. Tę funkcję pełnią również wpisy do rejestrów publicznych -w szczególności do ksiąg wieczystych.
Czynnosć prawna konsensualna nie zawsze dochodzi do skutku solo consensu, tzn. Przez samo tylko złożenie oświadczenia woli. Niekiedy ustawa wymaga ponadto spełnienia się także innych okoliczności (np. Wpisu do ksiąg wieczystych).
Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy, czynność prawna ma charakter konsensualny.
Między żyjącymi i na wypadek śmierci
Podstawą tego podziału jest wzgląd na to, kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej.
Cechą charakterystyczną czynności zawieranych na wypadek śmierci jest to, że wywołują one skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej tej czynności (np. Testament)
Natomiast inne czynności prawne określa się mianem czynności między żyjącymi. Obejmuje wszystkie czynności prawne, które wywołują jakieś konsekwencje prawne już z chwilą ich dokonania.
Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku
Podział ten opiera się na różnym charakterze konsekwencji prawnych wywołanych przez czynności prawne.
Czynności prawne zobowiązujące - polegają na zobowiązaniu się jednek strony (dłużnika) do świadczenia. Rozróżnia się czynności prawne jednostronnie albo dwustronnie zobowiazujące.
Do czynności prawnych dwustronnie zobowiązujących zaliczamy czynności prawne odpłatne (które charakteryzują się tym, że na ich podstawie obie strony mają uzyskać pewną korzyść majątkową). Inne czynności są nieodpłatne (przyznają korzysć tylko jednej stronie).
Czynności prawne rozporządzające - polegają na przenisesniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego.
Czynności prawne zobowiązująco - rozporządzajęce (o podwójnym skutku) - są to czynności prawne, których treść wyraża decyzję o powstaniu zobowiązania do rozporządzenia.
Przysparzające i upoważniające
Ktoś kto dokonuje czynności prawnej przysparzającej, realizuje korzystną dla kogoś innego zmianę majątkową, polegającą na tym, że owa osoba nabywa prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona z obowiązku lub z ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe
Czynności prawne upoważniające - wyznaczają one innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem osoby udzielającej upoważnienia. (np. przekaz)
Kauzalne i abstrakcyjne
Wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających wyróżnia się czynności prawne kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane). Czynności prawne przysparzające, które system prawny konstruuje w ten sposób, że ważność ich uzależnia od istnienia prawidłowej kauzy (czyli przyczyny prawnej tej czynności) nazywamy właśnie czynnościami kauzalnymi. Natomiast abstrakcyjne w tym sensie "odrywają się" od swojej kauzy a więc istnienie kauzy nie jest konieczne dla skuteczności czynności prawnej.
Czynności powiernicze:
Czynnosć prawna powiernicza, zwana także fiducjarną - zawiera dwa związane ze sobą elementy
przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, w następstwie czego powiernik może z niego korzystać względem osób trzecich w pełnym zakresie wyznaczonym treścia tego prawa
zobowiązanie powiernika wobec powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej - w szczególności, że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powiernika.
Czynności prawne powiernicze nie są regulowane żadnymi przepisami ogólnymi.