3. Tradycja chrześcijańska - Nowy Testament. Patrologia grecka i łacińska. Hagiografia.

Hymn ambrozjański. Sekwencja. Średniowieczna liryka religijna w kulturze polskiej

(łacińsko- i polskojęzyczna). Apokryfy N. Testamentu; dramat liturgiczny, misterium,

humanistyczny dramat biblijny.

Nowy Testament

W skład Biblii chrześcijan oprócz Starego Testamentu wchodzi także Nowy Testament. Obejmuje on 4 ewangelie (świętych: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana), Dzieje Apostolskie, listy (m. in. św. Piotra, Pawła, Jakuba, Jana), Objawienie (Apokalipsa) św. Jana. Razem jest to 27 ksiąg. Nowy Testament powstawał w drugiej połowie I wieku po Chrystusie.

Patrologia grecka i łacińska

Patrologia - twórczość najstarszych pisarzy chrześcijańskich greckiego Wschodu i łacińskiego Zachodu. Nazwa ta, wprowadzona w XVII w., odzwierciedla podstawowe znaczenie, jakie dla kultury chrześcijańskiej miały dzieła Ojców Kościoła. Zwyczajowo odnosi się to pojęcie do dzieł teologicznych napisanych pomiędzy II a XII/XIII w. Jednak mamy tu do czynienia z bogatym ilościowo i jakościowo zbiorem rozmaitych gatunków poezji i prozy artystycznej. Nowoczesne wydania tych dzieł liczą około 400 tomów prozy oraz różnych odmian poezji epickiej i lirycznej. Inną nazwą tego nurtu tradycji literackiej jest patrystyka.

Patrologia grecka

- św. Jan Chryzostom (zm. 407) antiocheńczyk

- Orygenes (zm. 254) żył w Aleksandrii i Palestynie; autor ok. 200 rozpraw, m. In. komentarz do Pieśni nad Pieśniami

Do objaśniania tekstu biblijnego Orygenes posługiwał się alegorezą, czyli wykładem sensów alegorycznych. Alegoreza jest również spotykana w pismach św. Augustyna i św. Hieronima , jaki i innych pisarzy patrystycznych. Alegorezą posługiwali się już starożytni do objaśniania dzieł Homera.

Patrologia łacińska

- św. Hieronim (zm. 420) znawca literatury klasycznej, prototyp humanisty chrześcijańskiego, rozmiłowany w tradycji antycznej. Uważał, że znajomość literatury klasycznej jest niezbędna do komentowania Biblii. Na zlecenie papieża Damazego dokonał zredagowania i ujednolicenia Starego i Nowego Testamentu. Wersja ta była nazywana od soboru trydenckiego Wulgatą.

- św. Augustyn (zm. 430) Confessiones (Wyznania) - najbardziej osobiste przeżycia, pierwowzór wielu późniejszych pamiętników życia duchowego i dzienników intymnych, To jakby dialog autora z tekstem Starego i Nowego Testamentu; De doctrina Christiana (O nauce chrześcijańskiej) - tradycja pogańska może tworzyć na fundamencie Objawienia naukę chrześcijańską; De civitate dei ( O państwie Bożym) - sformułowanie podstawy chrześcijańskie filozofii dziejów, próba pogodzenia się emocjonalnie z szokującym upadkiem cywilizacji rzymskiej.

- św. Ambroży - biskup Mediolanu, ochrzcił Augustyna, twórca strofy ambrozjańskiej

Hymn ambrozjański

Pieśń Kościoła zachodniego kształtowała się pod wpływem wzorców bizantyńskich, przeniesionych do gmin chrześcijańskich Galii i Italii w IV w. Trzeba było jednak uprościć jej formę, dostosowując ją do możliwości tutejszego ludu. Ambroży zbudował schemat bardzo prostej strofy, złożonej z czterech wersów. Każdy wers opierał się na konstrukcji dwóch par jambów ( tzw. dymetr jambiczny). Powstał w ten sposób najbardziej popularny w literaturze europejskiej wiersz ośmiosylabowy. Zachowało się tylko kilka hymnów ambrozjańskich, m. in. Te Deum laudamus (Ciebie Boga wysławiamy)

Hagiografia

Hagiografia (gr. hágios - święty, gráfeo - piszę) - żywotopisarstwo świętych. Wywodzi się ono z dziejów czczonych przez chrześcijan męczenników. Materiał był czerpany z protokołów przesłuchań „świadków (gr. mártyroi), stąd zlatynizowana nazwa tych dokumentów - acta martyrum. Rozkwit hagiografii, już jako gatunku literackiego, nastąpił w okresie dojrzałego Średniowiecza (XIII w.), kiedy dominikanin Jakub z Voragine zebrał je w jedną księgę znaną jako Legenda aurea ( Złota legenda).

Początki twórczości hagiograficznej w Polsce łączą się z kultem rodzimych świętych.. Pierwszą osobą wyniesioną na ołtarze i uznaną za patrona naszego kraju był biskup praski Wojciech. Pierwszym utworem hagiograficznym pozostającym w związku z dziejami polskiej kultury narodowej był żywot św. Wojciecha, nazywany w skrócie Vita prior (Żywot pierwszy). Powstał pod koniec X w. w Rzymie, w benedyktyńskim klasztorze. Święty Wojciech wyruszył do Prus, aby nawracać pogan, ale został zamordowany.

Brunon z Kwerfurtu (X/XI w.) stworzył żywot św. Wojciecha zwany w skrócie Vita altera ( Żywot drugi). Najważniejszą nowością w stosunku do poprzedniego żywota jest ujęcie bohatera .Miejsce wyidealizowanego i statycznego rysunku z Vita prior, zajmuje konstrukcja dynamiczna, pozwalająca uchwycić zmienność i psychologiczną złożoność ludzkiej osobowości.

W XI - XIII powstawały również rodzime wersje żywotów św. Wojciecha.

W XIII w. Wincenty z Kielczy tworzył żywoty św. Stanisława: Legenda s. Stanislai (zwana też Vita minor - Żywot mniejszy) oraz Vita s. Stanislai (zwana inaczej Vita maior - Żywot większy). Wincenty z Kielczy rozwinął i u kształtował na nowo w swej twórczości hagiograficznej legendę św. Stanisława. Wykreowany przezeń obraz biskupa - męczennika, bezprawnie zgładzonego przez koronowanego tyrana (Bolesław Śmiały), a zwłaszcza wizja cudownego zrośnięcia się posiekanego na części ciała jako przepowiednia zjednoczenia państwa za sprawą Bożą - miały oddziałać na świadomość i wyobraźnię wielu pokoleń Polaków.

W XIV wieku, zapewne w drugiej jego połowie, a może nawet pod koniec stulecia, miał powstać przekład na język polski zbioru Jakuba z Voragine. Z czternastowiecznego przekładu zachowały się tylko w odpisach) drobne fragmenty, wśród których najważniejsze są urywki Żywota św. Błażeja. Św. Błażej nie chciał odstąpić od swojej wiary nawet pod groźbą śmierci, czynił różne cuda, w końcu został zabity.

Średniowieczna liryka religijna w kulturze polskiej

Poezja kościelna w języku łacińskim

Pieśni liturgiczne - utwory słowno - muzyczne, przeznaczone do wykonywania chóralnego w obrębie nabożeństwa. Zawierały przeważnie prośby o łaskę, opiekę lub wstawiennictwo, kierowane do Boga lub świętych. Rozwijająca się w zachodnim Kościele poezja liturgiczna zaczęła przenikać do Polski średniowiecznej już od momentu wprowadzenia tu chrześcijaństwa. Za pierwszy powstały w Polsce łaciński utwór liturgiczny uważa się sekwencję o św. Wojciechu Hac festa die tota (Tego dnia świątecznego) datowaną na około 1090 r. Było to jednak zjawisko odosobnione w tamtych czasach. Rozwój poezji liturgicznej w Polsce przypadł dopiero na wiek XIII; wtedy to zaczęły niemal równocześnie powstawać hymny, sekwencje i oficja rymowane. Ułożenie najwcześniejszych utworów: hymnu Gaude, mater Polonia (O ciesz się Matko-Polsko),sekwencji Leta mundus exultans te laude laudet (Radosnymi pochwałami świat cię wielbi) oraz oficjum Dies adest celebris (Nastaje dzień pełen chwały) przypisuje się Wincentemu z Kielczy.

Wierszowane utwory słowno - muzyczne wyrażające treści religijne - jak zwykło się określać pieśń religijną jako gatunek literacki - były od początku chrześcijaństwa, które je przejęło z innych kultur, ściśle związane z jego obrzędami i liturgią. Zderzenie łacińskiej kultury z językiem i obyczajem poszczególnych grup etnicznych stworzyło z czasem zapotrzebowanie na religijną twórczość poetycką zrozumiałą dla szerszych mas ludności.

Uroczysta i podniosła pieśń pochwalna zwana z grecka hymnem, której formalny kształt wypracowali poeci antyczni, należała do podstawowych gatunków kościelnej poezji chrześcijańskiej w średniowieczu. Do chrześcijaństwa zachodniego kościelne hymny wschodnie wprowadził i zaadoptował do łaciny św. Hilary z Poitiers (IV w.). Jego pomysł rozwinął i upowszechnił arcybiskup Mediolanu św. Ambroży (IV w.).

Hymn ambrozjański - dymetr jambiczny; osiem strof po 4 wersy

Rozwój łacińskich hymnów kościelnych w V i VI w. był niezwykle żywiołowy i doprowadziła z czasem do znacznego pomieszania form wierszowych, niekiedy znacznie odbiegających od kanonów klasycznych i ambrozjańskich.

Twórczość hymniczna była włączana do brewiarza. Pierwszym reformatorem hymnów brewiarzowych był papież Grzegorz Wielki. Podział pieśniarstwa kościelnego na liturgiczne (wykonywane przez wyszkolonych śpiewaków) i pozaliturgiczne ( w języku zrozumiałym dla mas).

Tropy - wywodziły się z grecko - bizantyńskiej tradycji literacko - muzycznej. Były to krótkie zwroty składające się z członów jedno- lub wielozdaniowych, które umieszczano przed lub po tekście podstawowym (kanonicznym).Tropy podkładane pod długą melodię alleluja nazywano sekwencjami.

Społeczno - kulturowe uwarunkowania rozwoju średniowiecznej pieśni religijnej w języku polskim

- nowe kierunki w teologii

- działalność zakonów żebraczych

- bractwa kościelne i tercjarze

- prądy i ruch społeczno - religijne

- waganci

-dramat liturgiczny i misteria religijne

Główne formy gatunkowe średniowiecznej pieśni religijnej w języku polskim

TROPY

Uzupełniają główne teksty liturgiczne, zapoczątkowały twórczość pieśniową w językach narodowych

Bogurodzica - konglomerat tropów pochodzących z różnych czasów, złączonych w jedną całość dzięki wspólnemu ich wykonywaniu. Składa się z 3 części:

1. najstarsza zakończona refrenem Kyrie eleison ( część archaiczna)

2. tzw. pieśń wielkanocna

3. tzw. pieśń pasyjna

Chrystus jest postacią centralną, ku której zwracają się ludzkie modły, kierowane doń bądź za pośrednictwem Bogurodzicy, bądź też z odwołaniem się do św. Jana Chrzciciela. Widać w tym analogię z ikonograficznym tematem deesis.

Tropy wielkanocne

Bezpośrednią przyczyną rozwoju wielkanocnych tropów rezurekcyjnych był rozbudowujący się od XII w. nocny obrzęd rezurekcyjny. Najstarszy trop wielkanocny w Polsce, to Chrystus z martwych wstał jest

SEKWENCJE

To najbardziej rozwinięty rodzaj tropów. Z liturgicznego punktu widzenia są to tropy do tzw. allelujatycznych aklamacji mszalnych. Sekwencje były pod względem treściowym samodzielnymi utworami. Prawie wszystkie sekwencje są pieśniami pochwalnymi na cześć święta, na które przypadały.

HYMNY PROCESYJNE

Były najczęściej składnikami różnorodnych dramatów liturgicznych. Specjalne znaczenie pełnił hymn w obfitych procesjach okresu wielkanocnego.

PIEŚNI GODZINOWE

Nazwa godzinki wywodzi się z oficjum brewiarzowego, zawierającego psalmy wraz z antyfonami, responsoria, hymny, modlitwy i czytania biblijne rozłożone według godzin kanonicznych - jutrznia, laudesy, pryma, tercja, seksta, nona, vesperae (nieszpory) i kompleta odnoszą się do odpowiednich części doby.

Tzw. małe oficja - skrócone brewiarze przeznaczone dla świeckich

Szczególną popularnością cieszyły się tzw. małe godzinki o Męce Pańskiej

Godziny kanoniczne pieśni pasyjnej we wszystkich jej odmianach odpowiadają zdarzeniom zgodnie z :etapami” Męki Pańskiej

WIERSZOWANE HISTORIE BIBLIJNE I APOKRYFICZNE

Szczególne zastosowanie w wierszowanych tekstach pieśniowych miały odmiany traktatu filozoficzno - teologicznego, określanego mianem „historia”. Przykładem gatunku historii są historie pasyjne - zawierały bardzo dokładny opis cierpień fizycznych Chrystusa oraz podkreślały rolę Marii w męce Syna. Wierszowanym odpowiednikiem prozaicznych historii pasyjnych są różnorodne pieśni wielkopostno - pokutne.

WIERSZOWANE LEGENDY O ŚWIĘTYCH

Specyficzny dla kultury średniowiecznej gatunek literacki znany pod nazwą legendy, wywodzący się genetycznie z hagiografii, tj. żywotopisarstwa świętych, znalazł odbicie w wierszowanych tekstach. Były to pieśni legendy o świętych, upowszechniające średniowieczne wzorce świętości i charakterystyczne dla tego okresu cele i ideały.

Legenda o świętym Aleksym - należy do bogatego zasobu międzynarodowych wątków wędrownych, szeroko rozgałęzionych w literaturach światowych oraz w folklorze literackim różnych ludów i czasów. Legenda ta powstała w Syrii w V lub VI w. , a następnie ok. X w. została przeniesiona z Konstantynopola do Rzymu, skąd zawędrowała do wszystkich krajów europejskich. Św. Aleksy to ucieleśnienie idei dobrowolnego ubóstwa, ascezy i czystości. Był patronem ubogich i żebraków.

Legenda o świętej Dorocie

Legenda o świętym Stanisławie

KOLĘDY

Źródła pieśni kolędowej tkwią w pogańskiej tradycji obrzędowości noworocznej. Wyraz kolęda oznaczał pierwotnie upominek darowany na Nowy Rok („kalendy styczniowe” rozpoczynały nowy rok) oraz zwyczaj odwiedzania się z życzeniami i upominkami.

Kolęda w znaczeniu kościelnym była daniną pobieraną od parafian przez duchowieństwo w okresie Bożego Narodzenia. Nazwa „kolęda” na określenie pieśni bożonarodzeniowej pojawiła się dopiero w poł. XVI wieku. Najstarsze ze znanych nam kolęd polskich powstały w I poł. XV w.

PIEŚNI KATECHIZMOWE

Do celów katechetycznych posługiwano się zwłaszcza pieśniami, które przypominały wierszowane kazania.

WIERSZOWANE MODLITWY

Ścisły związek z pieśniami katechizmowymi posiadały wierszowane modlitwy recytowane wspólnie podczas nabożeństwa, bądź odmawiane prywatnie. Trudno ustalić ścisłą granicę między pieśnią rzeczywiście śpiewaną a pieśnią - modlitwą. Na pograniczu wierszowanych i prozaicznych zabytków średniowiecznej liryki religijnej znajdują się liczne teksty modlitewne pisane prozą rymowaną.

„PIEŚNI DO CZYTANIA”

Utwory poetyckie nie należące do średniowiecznych kodeksów liturgicznych. Nie jest wykluczone, że późnośredniowieczne „pieśni do czytania” pojawiły się na gruncie tzw. devotio moderna (dosł. nowoczesna pobożność). Był to prąd religijny zapoczątkowany pod koniec XIV w. w Niderlandach i nad dolnym Renem, inspirujący indywidualistyczny nurt pobożności, kładącej nacisk na rozwój osobistego życia religijnego wykorzystując lekturę, medytację i modlitwę.

Apokryfy Nowego Testamentu

Apokryfy (gr. apókryphos - ukryty, tajemny) to teksty, które nie weszły do kanonu Nowego Testamentu albo teksty, które świadomie imitowały księgi kanoniczne. Apokryfy w tym drugim znaczeniu były zmyślonymi opowieściami, które uzupełniały luki i niedomówienia w Biblii. Najczęściej dotyczyły szczegółów z dzieciństwa i późniejszego życia Marii i Jezusa, a także Męki Pańskiej.

Przyjmuje się, że podstawowy zasób apokryfów Nowego Testamentu powstał między II a V/VI wiekiem. Utwory naśladujące formalnie księgi kanoniczne, nawiązujące do ich treści, a zarazem podszywające się autorsko pod postacie w nich występujące, uważane za apokryfy właściwe, stanowią produkt wczesnej fazy rozwoju myśli chrześcijańskiej. Ich związek z występującymi w NT gatunkami literackimi przesądza o stosowanym powszechnie podziale na ewangelie (np. Ewangelia Nikodema, Ewangelia Judasza Iskarioty), dzieje apostolskie (poświęcone głównie świętym Piotrowi i Pawłowi, np. Męczeństwo Pawła, Dzieje Piotra), listy(od najróżniejszych osób, nawet od Poncjusza Piłata) oraz apokalipsy (np. apokalipsa Piotra, apokalipsa Pawła).

Rozmyślania przemyskie czyli Żywot Najświętszej Rodziny - (teksty z XV w. , spisane w XVI), samodzielna kompilacja oparta na różnych źródłach średniowiecznych. Zalety narracyjne, walory literackie i językowe, znaczenie historyczno - kulturalna (stanowią dokument naszej kultury średniowiecznej). Harmonijne połączenie realizmu z elementami cudowności wrodzonej legendom i apokryfom.

Inne apokryfy:

Kazania Peterka (poświęcone Marii Pannie) XVI w.

Kodeks Wawrzyńca z Łaska XVI w., znany pod nazwą Sprawy chędogiej, w jego skład wchodzą trzy odrębne dzieła:

- Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej (całkowita pasja staropolska)

- Ewangelia Nikodema obejmująca Akty Piłatowe i Zstąpienie do piekieł

- Historia Trzech Króli

Dramat liturgiczny

Obejmuje dzieła i utwory dramatyczno - teatralne związane bezpośrednio z liturgią Kościoła katolickiego, a realizowane między X a XVI wiekiem. Odmiany gatunkowe dramatu liturgicznego:

1. dramatyzacje liturgiczne

Są to dramatyczne uzupełnienia obrzędów kościelnych, w których zachodzi imitowanie wydarzeń, ukostiumowane postacie poprzez słowa i gesty przedstawiają określone persony. Tekst dramatyzacji liturgicznych stanowi zbiór cytatów z zasobu kanonicznego. Są to przeważnie oderwane od siebie wypowiedzi, inwokacje, monologi wygłaszane do wiernych lub partnera scenicznego, lecz pozbawione repliki. Widowiskom tym kształt nadaje ruch postaci w przestrzeni scenicznej, konwencjonalne gesty i procesjonalne przejścia. Do dramatyzacji liturgicznych zaliczymy te obrzędy, które uzyskały swoją wyrazistość artystyczną dzięki systemowi znaków przestrzennych gestycznych, któremu zostały podporządkowane inne formy wyrazu. Będą to więc obrzędy: procesji palmowej, Depositio Crucis (Złożenie Krzyża), Ostatniej Wieczerzy, Elevatio crucis (Podniesienie Krzyża).

2. oficja dialogowane i oficja dramatyczne

Oficja dialogowane to utwory, w których nie przykładano wagi do strony gestycznej i ruchowej. Treść była wykładana przez dialog ukostiumowanych person. Struktura słowna idzie krok w krok za tekstem biblijnym i pozwala sobie na nieliczne tylko uzupełnienia. Spektakl był włączony bardzo ściśle w ciąg obrzędów liturgicznych, tak że ledwo można go było dostrzec. Oficjum dramatyczne różni się od wyżej charakteryzowanych tym, że strona gestyczna nabrała równouprawnienia z dialogiem. Następuje tu też pewne rozluźnienie w stosunku do kanonu biblijno - obrzędowego, chociaż ta zależność nie została zerwana. Sztuka ma zilustrować w sposób możliwie wierny wydarzenia opisane w Biblii i nie powinna w ścisłości przekroczyć faktów tam opisanych. Jedynym znanym w Polsce oficjum dramatycznym jest Visitatio sepulchri (Nawiedzenie Grobu).

3. dramaty liturgiczne

Są to właściwie misteria niewielkich rozmiarów, które utrzymały się w grupie dramatu liturgicznego dzięki temu, że używają języka łacińskiego z niewielkimi tylko uzupełnieniami w językach narodowych, i że włączone były jeszcze, i to dość mechanicznie, na zasadzie bezładności, do obrzędu kościelnego. Widowiska te korzystają w sposób doskonały ze wszystkich wówczas dostępnych systemów wyrazu scenicznego i robią to z mistrzostwem budzącym szacunek. W stosunku do odmiany poprzedniej najważniejszą różnicą jest oderwanie znacznej części tekstu od ksiąg kanonicznych i wprowadzenie zupełnie nowych w stosunku do zasobu brewiarzowo - hymnicznego tekstów, specjalnie dla poszczególnych sztuk napisanych. Akcja została wzbogacona o wyrażanie przeżyć person dramatu.

Sobór trydencki (1545 - 1563) zakazał odgrywania dramatów liturgicznych w kościołach, ponieważ ich ewolucja spowodowała, że funkcje religijna zaczęła słabnąć na rzecz funkcji rozrywkowej. Nie wypadało, aby takie rzeczy odbywały się w kościołach.

Misterium

Terminem „misterium” obejmuje się widowiska mające za przedmiot przedstawienia wydarzenia ze Starego i Nowego Testamentu, Dziejów Apostolskich, z niektórych żywotów świętych i cudów przez nich sprawowanych. W przeważnej części miały charakter narracyjny, wyłożony oczywiście techniką dramatyczną, poprzez dialogi person scenicznych i odpowiednie środki wyrazu teatralno - optyczne. Gatunek ten pojawił się w XII w. Wiek XIV przyniósł krystalizację jego formy i zawartości, wyodrębniono wtedy też pewne grupy tematyczne; m. in. powstał odrębny rodzaj widowiska o cudach Matki Boskiej, tzw. mirakle. Najbogatsze misteria, ogromnych objętości, redagowano w XV i na początku XVI w. Czasy renesansu oznaczają koniec właściwego rozwoju tego gatunku jako zjawiska twórczego i wnoszącego nowe wartości do artystycznego dorobku Europy. W wiekach XVI - XVIII misteria przetrwały jako rodzaj dramaturgii tradycyjnej i prowincjonalnej, są to albo przeróbki i uproszczenia tekstów starszych, albo nowo pisane kompozycje. Akcja oparta o teksty biblijne ukazywała wydarzenia w kolejności chronologicznej, a ponieważ toczyła się w wielu miejscach, dla jej odegrania budowano specjalną scenę zwaną symultanną. Składała się ona z mansjonów, które przedstawiały poszczególne miejsca. Tematyka religijna była wzbogacona o elementy komiczno - farsowe i zabarwienie realistyczne. Misteria były odgrywane w językach narodowych. Początki rozwoju misterium w Polsce są prawie nieznane, ale prawdopodobnie sięgają końca XIV w. Niestety nie zachowały się żadne XV - wieczne teksty. Ocalał natomiast zabytek z drugiej połowy XVI w.: Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim spisana przez Mikołaja z Wilkowiecka. Misterium to uzyskało nowatorską na owe czasy formę dramatyczną dzięki wzbogaceniu wątku ewangelicznego dużą liczbą szczegółów, zbliżeniu do prawdy życiowej poprzez stosowanie nieskrępowanego i realistycznego dialogu. Nowością było także przeplatanie poszczególnych scen odpowiednimi śpiewami i czytaniami fragmentów Ewangelii. Ułatwiło to rozumienie przebiegu akcji i tłumaczyło treść kolejnej sceny.

Humanistyczny dramat biblijny

Zarówno pisarze katoliccy, jak i protestanccy poczuwali się do obowiązku zastępowania pogańskich fabuł (mitów) w tragediach antycznych fabułami biblijnymi. Pojęcie tragizmu jest raczej obce duchowi Biblii, ale historia Jeftego (epizod z Księgi Sędziów) zbliża się do niego.

Jeftes Jana Zawickiego to parafraza tragedii Georga Buchanana o tym samym tytule. Jeftes w podzięce za zwycięstwo nad Amonitami obiecał Bogu, że złoży w ofierze pierwsze stworzenie, które wyjdzie na jego spotkanie. Wyszła niestety córka. Jeftes to odpowiednik Agamemnona, który za pomyślność wyprawy przeciwko Troi ofiarował swoją córkę Ifigenię.

Jedną z najpopularniejszych zarówno w literaturze polskiej jak i powszechnej fabuł biblijnych była historia Józefa sprzedanego przez braci.

Mikołaj Rej dokonał przeróbki utworu Corneliusa Crocusa Komedia święta, której tytuł Józef i stworzył Żywot Józefa. Nie jest to jednak tak do końca przeróbka, bo Rej wykazał się znaczną inwencją i opracował całą historię, a Crocus tylko epizod miłosny.

Szymon Szymonowic w swoim dramacie Castus Joseph przedstawił tylko jeden epizod historii Józefa - kuszenie młodzieńca przez Jepsar - żonę Putyfara, u którego Józef służył. Bohaterką jest tu właściwie Jepsar a nie Józef. Zgubna miłość. (Skojarz z Fedrą i Hipolitem).

6

---