„O stereotypach niesterotypowo...” Paweł Boski
trzy orientacje badawcze problematyki stereotypów:
psychodynamiczna
historyczno-kulturowa
poznawcza [dominująca]
STEREOTYPY I ALTERNATYWNE POSTACIE REPREZENTACJI UMYSŁOWEJ ŚWIATA SPOŁECZNEGO
definicja Hamiltona i Hermana - „z perspektywy poznawczej, stereotyp może być zdefiniowany jako struktura poznawcza, zawierająca wiedzę, przekonania i oczekiwania podmiotu pod adresem grupy ludzkiej. […] stereotypy są abstrakcyjnymi strukturami wiedzy, wiążącymi grupę społeczną ze zbiorem cech lub właściwości zachowania”. krytyczny komentarz:
zbyt pojemna formuła
„grupy społeczne” powodują pominięcie naturalnych kategorii społecznych - płciowych, wiekowych, rasowych itp.
[Ida Kurcz] składniki:
upraszczający charakter
nadmierna generalizacja
sztywność, odporność na zmiany
[Chlewiński]:
upraszczający charakter
nadmierna generalizacja
sztywność, odporność na zmiany
treść ewaluatywno-emocjonalna
spójność
odniesienie do grup społecznych
kod werbalny
subiektywna pewność
czyli: stereotypy to struktury poznawcze, których desygnatami są grupy społeczne, zaś predykatami właściwości psychologiczne przypisywane ich członkom; struktury te charakteryzują się szeregiem właściwości, takich jak nadogólnienie i upraszczający rzeczywistość status wyrażanych sądów, odporność na zmiany, zawarty w nich ładunek afektywno-oceniający i konsens społeczny wśród ich nosicieli.
stereotyp = błąd poznawczy w dwóch rozumieniach:
ilościowym [stereotypy zawierają źdźbło prawdy, a błąd tkwi w nadgeneralizacji] - statystycznym
jakościowym [stereotyp jest błędem, gdyż sąd, który go stanowi, wyrażono przy użyciu instrumentarium poznawczego nieodpowiedniego do opisu grupy społecznej i właściwości jej członków]
ATRYBUTY KRYTERIALNE - warunki definicyjne <np. dla płci narządy>
błąd kryterialny - np. ideologie lub „teorie” rasistowskie - uzasadniające wyższość lub niższość niektórych społecznych kategorii naturalnych
ATRYBUTY KORELATYWNE - związane z danym pojęciem słabiej, na zasadzie statystycznej prawidłowości [zwiększają wariancję wewnątrzgrupową danej cechy a zmniejszają jej wariancję międzygrupową] {jaki on jest?} <np. dla płci wzrost, waga, siła fizyczna>; osobowościowe cechy przymiotnikowe np. cechy osobowościowe, zdolności
grupa społeczno zawodowa:
wykształcenie
kompetencje
styl życia
kryterialne błędy percepcyjno-poznawcze:
nietrafne rozpoznanie bądź brak wiedzy odnoszącej się do atrybutów kryterialnych, a także skryptów behawioralnych charakterystycznych dla danej kulturze
trudność rozszerzania tradycyjnego schematu kultury na nowe elementy lub osoby.
atrybuty korelatywne: niepisane wartości oraz normatywne zasady zachowań społecznych = skrypty kulturowe
ślepota społeczna - bezrefleksyjny, oczywisty i nie kwestionowany charakter wielu założeń normatywnych [skryptów kulturowych]
adekwatna wiedza o kulturze grupy zewnętrznej jest udziałem niewielu; przez wieki brak było sprzyjających warunków uczenia się. sytuacja deficytu, a nie nadmiaru informacyjnego, jak tego chce szkoła poznania społecznego, stwarza podatny grunt dla powstawania i trwania stereotypów etnicznych.
stereotypami są wszystkie takie sądy, które wykraczają poza wiedzę o kryterialnych i korelatywnych atrybutach bądź zastępują ją; ze stereotypami mamy do czynienia wówczas, gdy atrybuty korelatywne tożsamości i percepcji pojedynczej osoby, a więc cechy przymiotnikowe, używane są dla scharakteryzowania całych grup etnicznych oraz ich poszczególnych członków, nieznanych z kontaktów osobistych; istotą błędu tych przekonań jest jednak nie tyle nieuprawniona generalizacja, czy nawet iluzoryczność korelacji cech z grupami społecznymi, ile użycie nieadekwatnego języka opisu [jednostkowe atrybuty osobowości] do obiektu [poziom grupowy, kulturowy]
przeciwieństwem stereotypu jest trafna wiedza o kulturze danej grupy, w szczególności o jej wartościach i przekładalnych na język zachowań skryptach.
ograniczenia w ujęciu SDG Kofty:
nie ma podstaw, by był ograniczony wyłącznie do przypisywania skrytych intencji panowania nad światem [bo wtedy wiele narodowości byłoby pozbawione duszy grupowych]
nie ma podstaw, aby reprezentacje zbiorowe były skazane na paranoidalne zniekształcenia [niektóre mocarstwa z definicji dążą do panowania nad światem]
trafny stereotyp - sądy, które są ilościowo [statystycznie] uzasadnione
WSPÓŁCZESNE STRATEGIE BADAWCZE
metody opisowo-reaktywne pomiaru stereotypów - lista przymiotników [procentowy konsensus badanych co do cechy]:
trafność stereotypu grupy własnej jest wyraźnie większa, niż grupy zewnętrznej
eksperyment Gilberta i Nixona - wypełnianie pustych miejsc w słowach przy różnych ludziach
nieświadome potwierdzanie automatycznie aktywizowanych stereotypów w zachowaniu
wartości kulturowe mogą być określane:
deskryptywnie - co jest realnie obecne i cenione w życiu społecznym?
ewaluatywnie - do czego należy przykładać dużą wagę, a co zasługuje na odrzucenie?
GENEZA STEREOTYPOW
cztery etapy w genezie stereotypów:
kategoryzacja społeczna
skłonność do percepcyjnego pomniejszania różnic wewnątrzgrupowych, a zwłaszcza zjawisko homogenizacja grup obcych
powstanie w umyśle jednostki korelacji iluzorycznych, między przynależnością do grup mniejszościowych a częstością cech i zachowań emitowanych przez członków tych grup [tłumaczone przez mechanizm przykuwania uwagi przez fakty rzadko występujące w doświadczeniu obserwatora, a przez to percepcyjnie dla niego wyraziste]
tendencja do poszukiwania i zapamiętywania informacji potwierdzających nasze hipotezy przy jednoczesnym pozostawianiu na uboczu informacji zaprzeczających
nie doszłoby do powstawania złudzenia korelacji, gdyby przypadki zaprzeczające były rozpatrywane równie uważnie, jak przypadki potwierdzające daną prawidłowość.
MODYFIKACJA STEREOTYPÓW
sposoby uwalniania się od stereotypów:
pozytywne, bezpośrednie interakcje z osobami należącymi do innych grup, oraz pośrednie oddziaływania informacyjne naruszające strukturę stereotypu
hipoteza kontaktu - samo fizyczne obcowanie przedstawicieli obu grup, zwłaszcza bez rywalizacji i przy równym statusie, doprowadzi do lepszego wzajemnego poznania i redukcji antagonizmów.
kontakt personalizujący - zacierający grupową przynależność; może prowadzić do:
wyłączenia wyjątkowej osoby poza obręb kategorii
subtypizacji [„Achmed i Yusuf to doprawdy przyzwoici Arabowie”]
kontakt międzygrupowy - akcentujący przynależność grupową osób wchodzących w pozytywną interakcję
rozbicie stereotypu poprzez podawanie informacji niezgodnych z jego sztywną strukturą lub wskazanie na możliwość innych, alternatywnych sposobów kategoryzacji.
oddziaływanie informacyjne, podkreślające pozytywne emocje między ludźmi, zróżnicowanie wewnątrz grupy i podobieństwo międzygrupowe:
ludzie są zasadniczo podobni pomimo ich takiej lub innej etnicznej, religijnej lub seksualnej orientacji
istnieje ogromne zróżnicowanie wewnątrz każdej kategorii społecznej
próby manipulacji kategoriami społecznymi:
dekategoryzacja - nieadekwatność prostej struktury stereotypu; obejmuje zarówno personalizację, jak i hierarchiczną subtypizację jednorodnej struktury pojęciowej [np. Murzyni Nigeryjczycy]
rekategoryzacja - nowe wytyczenie granic grupowych, w szczególności tak, iż dotychczasowi Inni oraz My znajdują się w obszarze wspólnej kategorii - zabiegi językowe poprawności politycznej - AfroAMERYKANIN
skrzyżowane kategoryzacje - wielorakie przynależności grupowe utrudniają jakąkolwiek pojedynczą identyfikację i zwiększają prawdopodobieństwo tożsamości wspólnotowych.
ludzie spostrzegają innych w kategoriach grupowych, bo rzeczywistość jest społeczno-kulturowa, a nie jest przestrzenią, wypełnioną izolowanymi indywiduami.
warunki biegunowe treningu kulturowego:
przebywanie z ludźmi
nabywanie wiedzy podręcznikowej
stadia kompetencji kulturowej:
nieświadoma niekompetencja - nieświadomość ignorancji
świadoma niekompetencja - zdaje sobie sprawę z nieadekwatności swego repertuaru poznawczego i behawioralnego do zaistniałego kontekstu kulturowego, jednak jest zagubiony w nowej rzeczywistości.
świadoma kompetencja - ekspert - wiedza deklaratywna w zakresie znajomości reguł danej kultury i rozumienia przebiegów interakcji - brak pełnego przełożenia na własne zachowania [wiedza proceduralna]
nieświadoma [automatyczna] kompetencja - zaawansowany ekspert
asymilator kulturowy = strategia treningu międzykulturowego, która posługuje się metodą krytycznego epizodu w celu wyeliminowania nieporozumień zachodzących między jednostkami o różnym pochodzeniu kulturowym
- 3 -