42. „Charakterystyczne cechy poezji młodopolskiej na przykładzie wybranych wierszy Kasprowicza”
Pierwszy okres twórczości Jana Kasprowicza, nosi silne piętno naturalistyczne i pozytywistyczne. Kasprowicz był rzecznikiem skrzywdzonych i poniżonych, w szczególności biedoty wiejskiej. W twórczości jego wyraźne są wpływy naturalizmu, ukazywanie rzeczywistości z dokładnością. Typowym wierszem naturalistycznym jest utwór „W chałupie”, odtwarzający bardzo dokładnie wygląd izby wiejskiej. Poeta drobiazgowo wylicza znajdujące się w niej sprzęty, unikając przedstawienia swego stosunku uczuciowego do ukazywanej rzeczywistości. Opisuje zwrócone ku zachodowi okno chałupy, przez które można zajrzeć do środka. Widać tam sprzęty stare i bardzo zniszczone. W tej ubogiej, zadymionej izbie o zapadłych ściankach znajdują się jej mieszkanki, dwie kobiety. Wygląd dziewczyny kontrastuje z wyglądem izby. Jest młoda, jej policzki przypominają korale.
Kasprowicz opisuje nędzny wygląd chłopskiej chaty, lecz nie komentuje, nie moralizuje. Jest to „czysty” obraz polskiej wsi, który ma budzić współczucie. Te nagromadzone szczegóły budzą w czytelniku niechęć, gdyż atakują poczucie estetyczne. Szczegóły mają budować obrazy nędzy.
W swym najsłynniejszym dziele poetyckim, w „Hymnach”, Kasprowicz podjął wielki problem schyłku cywilizacji, wyrażający się między innymi w poczuciu kryzysu wartości. Ten upadek wartości poeta podjął jako kryzys zacofania do Boga. Kryzys wartości zaznaczył się także w stosunkach międzyludzkich. Problem zła, grzechu rozpatruje Kasprowicz w „Hymnach”. W hymnie „Dies irea” daje wyraz przekonaniu, że zło zostało wpisane w istotę świata przez jego stwórcę. Podmiot liryczny przyjmuje postawę prometejską, ponieważ chce uchronić świat przed dniem Ostatecznym. Ma Bogu za złe, że stworzył go złym człowiekiem, grzesznikiem. To Bóg stworzył takiego człowieka, więc jest za niego odpowiedzialny. Dlatego też jedynym wyzwoleniem od grzechu, staje się śmierć. Kasprowicz twierdził, że zło tkwi w świecie i człowieku, a to stanowi cierpienie, udrękę.
Trzeci etap twórczości Kasprowicza to akcenty pojednania i uspokojenia. W „Hymnie św. Franciszka z Asyżu” podejmuje Kasprowicz ideę świętego, który głosił, że istotę bożego porządku na ziemi jest współistnienie cierpienia i radości, dobra i zła. Hymn rozpoczyna się od pochwały Boga, dawcy cierpienia i radości, dobra i zła. Śmierć staje się tu koniecznym uzupełnieniem życia. Pojawia się tu również uwielbienie piękna przyrody, wspólnego istnienia człowieka i natury. W „Hymnie św. Franciszka z Asyżu” poeta głosi zbawienie przez miłość, jest to ujęcie chrześcijaństwa jako wyrazu miłości do wszelkich przejawów życia.
Tytuł „Księga ubogich” nawiązuje do chrześcijańskiego kręgu kulturowego. W tym utworze można znaleźć umiłowanie przyrody tatrzańskiej, które zrodziło się z podziwu dla piękna Tatr. W całym cyklu panuje ukojenie i melancholia.
Ten zwrot ideowy Kasprowicza wiąże się ze zmianami sympatii artystycznych. Miejsce naturalizmu zajmuje symbolizm i impresjonizm. Za największe osiągnięcie tego okresu uważa się cykl sonetów „Krzak dzikiej róży”. Poeta posługuje się nastrojem i symbolem. Sonety te łączy w cykl motyw dzikiej róży i próchniejącej limby. W utworze „Limba” widać wyraźnie wpływ symbolizmu: róża to życie, limba zaś jest symbolem śmierci, przemijania. Krzak dzikiej róży i limba przypominają los człowieka, życie to nie tylko młodość, to także cień śmierci.
Impresjonizm w wierszu Kasprowicza ujawnia się dzięki nagromadzeniu licznych epitetów kolorystycznych. Poeta posłużył się również impresjonistyczną techniką nakładania kolorów. Całość impresjonistycznego obrazu dopełnia nastrojowe tło, w którym uwypuklony zostaje symboliczny sens wiersza.