Recenzje artykułow, kuszak 1, Współczesne koncepcje wychowania przedszkolnego

Współczesne koncepcje kształcenia traktują przedszkole jako pierwszy szczebel nauczania i wychowania dzieci. Pedagogika przedszkolna zajmuje się problematyką wychowania w instytucjach przedszkolnych i podaje teoretyczne podstawy dla ich praktycznego działania.
We współczesnych czasach przeobrażenia ekonomiczne i społeczne sprawiają, że potrzebom dziecka nie może sprostać sama rodzina. Wiele instytucji pomaga rodzinie w wychowaniu i opiece dzieci. Szczególną pomoc proponuje przedszkole. Obecnie rośnie tendencja do upowszechniania instytucjonalnych form wychowania przedszkolnego i poszerzenia ich funkcji uzupełniających funkcje wychowawcze rodziny.
B. Wilgocka - Okoń określa przedszkole jako „samodzielną instytucję opiekuńczo- wychowawczą dla dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia obowiązku szkolnego, wspierającą wychowanie rodzinne”
Placówki przedszkolne zapewniają dzieciom opiekę, wychowanie i nauczanie w warunkach adaptacji i bezpieczeństwa. Tworzą warunki umożliwiające dziecku osiągnięcie gotowości szkolnej rozumianej jako efekt rozwoju i uczenia się. Przedszkole dysponuje przygotowaną kadrą pedagogiczną wspomagającą rozwój dziecka, zapewnia rodzicom fachową pomoc. „Tworzy warunki materialne i niematerialne, w których dziecko ma możliwość podejmowania i inicjowania różnych aktywności. Organizuje swoją działalność w sposób dostosowany do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka w kontakcie z rodzicami i środowiskiem społeczno - przyrodniczym” [E. Brańska, 1999, s.487]. Przedszkole współuczestniczy z rodziną w wychowaniu dziecka, uzupełnia wychowanie ale nie zastępuje rodziny.
Na etapie kształcenia przedszkolnego, edukacja powinna mieć charakter uniwersalny i powszechny, zachowując specyfikę danego środowiska.
Zmiany w systemie edukacyjnym wyróżniają dwa sposoby myślenia o przedszkolu. W pierwszym kierunku myślenia dominuje widzenie przedszkola jako instytucji pomocy rodzinie. Podstawowe zadanie to zapewnienie dziecku opieki i bezpieczeństwa oraz zaspokojenie jego potrzeb łaknienia, snu, zabawy. Przedszkole traktuje się jako miejsce pobytu dziecka przez określoną liczbę godzin. Istotne są w tym kierunku myślenia warunki lokalowe i materialne. Od kadry przedszkola oczekuje się życzliwego podejścia do dzieci. W kierunku tym kładzie się duży nacisk na to aby okres przedszkolny był czasem swobodnej zabawy i przyuczeniem dziecka do przestrzegania podstawowych norm współżycia w grupie i posłuszeństwa wobec dorosłych [K. Ferenz, 1999, s.243].
Drugi sposób myślenia to rozważanie możliwości i potrzeb dziecka jako etapu rozwoju „przed szkołą”. Dziecko jest już na tyle duże, że potrzebny jest mu szerszy krąg społeczny niż najbliżsi mu dorośli czy rodzeństwo. Poznaje oczekiwania formułowane wobec niego przez innych i uczy się wyrażać swoje wobec otoczenia. Jest to miejsce i czas, w którym znaczną rolę obok socjalizacji odgrywa wychowanie. Rozpoznawanie intelektualnych możliwości dziecka staje się ważne, gdyż pozwala na tworzenie właściwych mu warunków rozwoju. W powyższym obrazie przedszkole jest miejscem edukacji o swoistym charakterze kompleksowym działań wobec dziecka. Dziecko w tym okresie zostaje wprowadzone w różne dziedziny wiedzy społecznej i przyrodniczej otrzymując przygotowanie do szkoły. Równolegle uczy się poznawać swoje możliwości w działaniu [tamże].
Psycholodzy i pedagodzy twierdzą, że jest to znaczący w biografii okres rozwoju człowieka. Widzą przedszkole jako czynnik i miejsce tworzenia, rozwijania osobowości społecznej. Organizacja i treści procesu wychowania budują zręby osobowości młodej jednostki. B. Szuman twierdzi, że w każdym małym dziecku drzemie jego własna bogata przyszłość. Od tego jak będzie przeżyte dzieciństwo zależy przebieg dalszego rozwoju [M. Kwiatkowska, 1985, s. 54].
Wychowanie przedszkolne spełnia coraz większą rolę w systemie oświatowym naszego kraju. „Podstawowym celem przedszkola jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno - kulturowym i przyrodniczym” [E. Brańska, 1999, s. 487].
Cel ten można uszczegółowić następująco:
- stwarzanie atmosfery radości, warunków dla zabawy dzieci, zaspakajanie potrzeb biologicznych i psychospołecznych
- czuwanie nad zdrowiem i bezpieczeństwem, kształtowanie postaw zdrowotnych dzieci, zapobieganie odchyleniom w ich rozwoju i wyrównywanie niedoborów
- uspołecznienie dzieci, kształtowanie podstaw charakteru, stosunku do pracy, rozwijanie uczuć rodzinnych, patriotycznych, rozbudzenie wrażliwości estetycznej w kontakcie z otoczeniem, przyrodą i sztuką, wyobraźni i ekspresji twórczej dziecka
- rozpoznawanie procesów poznawczych, poszerzenie zasobu wiadomości umiejętności w toku poznawania otoczenia społecznego, przyrody i techniki
- przygotowanie dzieci do nauki i życia w szkole [M. Kwiatkowska, 1985, s. 54].
Przedstawione cele wzajemnie się splatają ze sobą i warunkują. Całościowym procesem jest rozwój dziecka i jego wychowanie. Centralne miejsce zajmuje uspołecznienie i kształtowanie charakteru dziecka.
Celom wychowania przedszkolnego podporządkowane są zadania z zakresu opieki nad dzieckiem, wychowania i kształcenia ich oraz szczegółowe treści programowe. Obecnie, zgodnie z deklaracją ustawową funkcjonuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 24 kwietnia 2002r. w sprawie programów wychowania przedszkolnego.
W wychowaniu przedszkolnym funkcjonują programy dopuszczone przez wyżej wymienione ministerstwo:
- ABC... Program wychowania przedszkolnego XXI wiek - A. Łada-Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska
- Razem z dzieckiem. Program wychowania przedszkolnego - A. Bojakowska, A. Fiedorowicz, E. Kozłowska, M. Krawcewicz
- Program wychowania przedszkolnego dla dzieci 3-6 letnich - H. Czerniawska
- Program wychowania przedszkolnego. Moje przedszkole - Cz. Cyrański, M. Kwaśniewska
-Program edukacji przedszkolnej dla dzieci od 3 do 6 lat. Świat przedszkolaka - H. Bednarczyk, M. Królica, M. A. Maciąg
- Dziecięca matematyka. Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych
- E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska
- Program wychowania przedszkolnego wspomagający rozwój aktywności twórczej dzieci. Jestem częścią świata K. Nowak-Grobelska, B. Pilecka
- W świecie przedszkolaka. Program wychowania przedszkolnego - B. Łojewska
- Program nauczania języka angielskiego na poziomie przedszkolnym dla dzieci w wieku 6 lat - E. Lewandowska, B. Maciszewska
- Edukacja zdrowotna. Program przeznaczony dla przedszkoli - K. Dudkiewicz, K. Kamińska
- Program wychowania przedszkolnego. Rośnij z Didasko - R. Folejewska
- Ja i mój świat. Program edukacji przedszkolnej dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat - A. Przybył, K. Dziąg, M. Gładka, M. Kaniewska, G. Konarska
- Jesteśmy razem. Program edukacji przedszkolnej - M. Kulej, B. Kuśnierz, E. Ogłaza
- Zeróweczka. Program pracy z dzieckiem sześcioletnim - M. Lorek
- Odkrywam siebie i świat. Program wychowania przedszkolnego. - E. Ciwis, E. Kordos, S. Masny, U. Niechoj, E. Poręba, S. Staniek, B. Staniczek, M. Stebel, L. Szymczyk, M. Tarnowska, E. Wagner, H. Zapp pod kier. U. Strzelczyk
- Program dla klasy 0. - K. Dolna, M. Sieńczewska, M. Wujczak, M. Wyrzykowska pod red. J.Korzańskiej
- Program nauczania języka angielskiego w przedszkolach i klasach zerowych.- A. Studencka, M. Jaroszek
- Program nauczania języka angielskiego. Kurs dla przedszkoli. - J. Zarańska, M. Appel
- Nasz świat. Program zintegrowanej edukacji dla klasy "0". - F. Setlak
- Program nauczania języka angielskiego w przedszkolu. - E. Skiba, A. Wieczorek
- Program wychowania i kształcenia oraz wspomagania rozwoju sześciolatków w przedszkolu, w klasach zerowych i w placówkach integracyjnych z komentarzami metodycznymi. - E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, G. Grabowska
- Ekoludek dla sześciolatka. Program zintegrowanej edukacji przedszkolnej dla dzieci sześcioletnich. M. Rościszewska-Woźniak
- Program nauczania i wychowania dla klasy wstępnej "0" sześcioletniej szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo - K. Kubanek, M. Wieczorek

Podstawowym zadaniem wychowania w przedszkolu jest wszechstronny rozwój dziecka. Treści wychowania są ze sobą powiązane, stwarzają możliwość jednoczesnego realizowania różnorodnych zadań wychowawczo-dydaktycznych.
Realizacja zadań w procesie wychowawczo-dydaktycznym polega na równorzędnym kierowaniu rozwojem dziecka w różnych sferach osobowości przy wykorzystaniu naturalnych sytuacji jakie stwarza środowisko, organizowaniu samodzielnych doświadczeń dziecka w zabawie oraz podczas zajęć zaplanowanych przez nauczyciela.
Realizacja zadań wychowawczych uzależniona jest od właściwie pojętej współpracy przedszkola ze środowiskiem rodzinnym każdego wychowanka, czyli ujednolicenia oddziaływań wychowawczych domu i przedszkola.
Z celów stawianych przed wychowaniem przedszkolnym wynikają funkcje przedszkola jako instytucji wychowawczo - dydaktycznej. Do głównych funkcji przedszkola należą: opiekuńcza, wychowawcza i dydaktyczna.
Priorytetem jest stwarzanie dziecku warunków do wszechstronnego rozwoju poprzez zaspokojenie jego potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych, wytwarzanie w dziecku poczucia bezpieczeństwa, okazywanie gotowości do pomocy gdy dziecko czuje się bezradne i natrafia na przeszkody.
Zapoczątkowane w latach dziewięćdziesiątych przemiany społeczno - polityczne oraz następująca demokratyzacja życia spowodowały istotne zmiany w różnych dziedzinach działalności człowieka, także w edukacji przedszkolnej. Wkraczamy w nowy etap przygotowywanej od kilku lat reformy edukacji. Reforma ta będzie dotyczyć założeń strukturalno - organizacyjnych i programowych. Wiele emocji budzą zmiany programowe. Zmiany w treściach edukacyjnych i metodach pracy nauczycieli, powinny przyczynić się do zmian w relacjach dziecko - nauczyciel - rodzice. Nowe podstawy programowe wyznaczają zmiany wewnątrz przedszkoli w zakresie treści, form aktywności oraz modernizacji metod i środków nauczania.
Jaka powinna być przyszła edukacja przedszkolna ?
Na świecie jest wiele bardzo różnych koncepcji edukacji przedszkolnej. Zmiany jakie obserwujemy w naszych placówkach przedszkolnych doczekały się dyskusji. Refleksje na temat „pierwszego szczebla” jakie odbyły się w MEN na potrzeby reformy wyłoniły dwie koncepcje. Są to koncepcje M. Karwowskiej - Struczyk i D. Waloszek.
M. Karwowska - Struczyk swoją koncepcję edukacji przedszkolnej opiera na właściwych oddziaływaniach rozwojowych, czyli takich które umożliwiają inicjatywę dziecka, planowanie własnej aktywności, wyrażanie intencji, dokonywanie wyboru, samodzielne działanie
i finalizowanie aktywności. Podstawowe zakresy działania przedszkola to: relacja dziecko- nauczyciel, przedszkole - lokalna społeczność oraz kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli. M. Karwowska - Struczyk podkreśla, że celem działania nauczyciela powinno być pośredniczenie w przekazywaniu i nadawaniu konkretnej treści wartościom uniwersalnym w czasie wspólnego działania, a przez to powodowanie wewnętrznego rozwoju dziecka. Działanie dziecko - nauczyciel ułatwione będzie jeśli nauczyciel będzie akceptował różnorodność rozwojową każdego dziecka, kierował zasadą równorzędności, traktował swoją wiedzę jako jedną z propozycji interpretowania rzeczywistości i jako taką przekazywał dziecku i odkrywał zróżnicowanie uwarunkowań podejmowanej decyzji wychowawczej [M. Karwowska - Struczyk, 1993 s, 451].
Autorką drugiej koncepcji jest D. Waloszek, która stawia na jednostkę, jej indywidualność oraz na wspólnotę, do której należy. Proces wychowania oparty jest na wartościach poznawczych oraz wartościach moralnych. Wartości ontyczne, czyli poznawcze to poznawania siebie, własnych możliwości, poznanie świata fizycznego i społecznego. Wartości etyczne to budowanie tożsamości, to, inaczej, szukanie możliwości, racji własnego miejsca w świecie ludzi, rzeczy, zjawisk, wartości. Edukacja zatem to próba odpowiedzi człowieka na trzy zasadnicze pytania: „Kim jestem?”, „Jaki jestem?” - pytania ontyczne, oraz „Gdzie jestem?” - pytanie etyczne [D. Waloszek, 1993 , s, 389].
E. Brańska, powołuje się na dokument Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 1 grudnia 1999 roku W sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego i przedstawia nową podstawę programową wychowania przedszkolnego. Podstawa programowa określa ogólny cel wychowania przedszkolnego, promując edukację rozwojową oraz wynikające z celu zadania nauczyciela ujęte w czterech częściach. Ujęte treści w czterech zakresach edukacyjnych przyjęte zostało na podstawie raportu przygotowanego pod przewodnictwem Jacques`a Delora dla UNESCO Międzynarodowej Koncepcji do Spraw Edukacji dla XXI w. pt. „Edukacja jest w niej ukryty skarb [E. Brańska,1999, s, 484].
Podstawa programowa zakłada, że przedszkole powinno stać się łącznikiem pomiędzy wychowaniem rodzinnym a nauczycielem. Adresatami edukacji przedszkolnej są dzieci i ich rodzice. Zawiera zadania edukacji podstawowej na etapie wychowania przedszkolnego, będącej drogą do ustawicznego doskonalenia się jednostki ujęte w czterech działach odpowiadających czterem filarom w wiedzy jednostki. Określa następująco obszary edukacyjne, w których działa dziecko i jego nauczyciel:
- poznanie i rozumienie siebie i świata
- nabywanie umiejętności poprzez działanie
- odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie
- budowanie systemu wartości [tamże, s. 487].
Każdy punkt odpowiada potrzebom i oczekiwaniom rozwojowym dziecka, które działa w sposób aktywny i twórczy na rzecz swojego rozwoju. Podstawa programowa ma charakter otwarty, oparty na wartościach pedagogiki humanistycznej. Stwarza możliwości konstruowania różnych programów wychowania przedszkolnego, dla których zadaniem jest rozwój dziecka.
Istotną zmianą, wprowadzoną ustawą z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz innych ustaw (Dz.U. nr 137, poz.1304), jest nowelizacja art. 14, w którym wprowadzono od 1 września 2004 r. obowiązek odbycia przez dziecko sześcioletnie rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej.
Konsekwencją tych zmian jest projekt podstawy programowej edukacji elementarnej, nad którym pracował zespół pedagogów powołanych przez CODN na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Centrum Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego utworzyło Forum Dyskusyjne „Edukacja Elementarna”, w ramach którego prezentowane są założenia, idee oraz działania nastawione na wywołanie zmian w edukacji młodszych dzieci. Na łamach forum, zainteresowane środowiska mają możliwość wymiany poglądów i wyrażenia własnych opinii dotyczących projektu. Edukacją elementarną mają być objęte dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym. Realizowana ma być w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych oraz w klasach I-III szkoły podstawowej.
-Projekt podstawy programowej edukacji elementarnej określa jej cel:
„Osiągnięcie przez dziecko optymalnego rozwoju we wszystkich jego sferach.”
- Zawiera również zadania , które maja być realizowane w formie edukacji zintegrowanej w trzech obszarach edukacyjnych:
I. Poznawanie świata oraz siebie. Budowanie systemu wiedzy dziecka.
II. Aktywność w świecie konkretnym i symbolicznym. Umiejętności i działania.
III. Stosunek do świata oraz siebie. Budowanie systemu wartości.
- Określa również powinności nauczyciela edukacji elementarnej.

Literatura:
- Brańska E.: Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego, Wychowanie w Przedszkolu 1999 nr 7
- Frenz K.: Współczesne funkcje przedszkola, Wychowanie w Przedszkolu 1999 nr 4
- Karwowska-Struczyk M.: Koncepcja edukacji przedszkolnej, Wychowanie w Przedszkolu 1993 nr 8
- Kwiatkowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1985
- Waloszek D.: Koncepcja edukacji dzieci w wieku przedszkolnym, Wychowanie w Przedszkolu 1993 nr 7
- Wojciechowska J.; Udział rodziców w życiu przedszkola, Management w Przedszkolu 1997
- Projekt podstawy programowej edukacji elementarnej, Wychowanie w przedszkolu 2003, nr 8

Opracowała: mgr Barbara Kłusak
nauczycielka
Przedszkola Samorządowego nr 47
w Gdyni