Sprawa polska w czasie I wojny światowej.

Orientacje polskich stronnictw politycznych przed wybuchem wojny:

• prorosyjska - endecja (z Romanem Dmowskim) podkreślając zagrożenie niemieckie dla całej Słowiańszczyzny, opowiedziała się za poparciem Rosji, licząc że w obliczu wspólnego niebezpieczeństwa carat zdecyduje się na ustępstwa wobec Polaków, a zwycięstwo Ententy w wojnie pozwoli zjednoczyć wszystkie ziemie polskie pod berłem Romanowów. W trakcie działań wojennych opcję to zaczęto nazywać „pasywistami”

• proaustriacka - praktycznie wszystkie partie galicyjskie z najbardziej aktywną PPS - Frakcją (Piłsudskiego), która przyczyniła się do powstania w Galicji organizacji paramilitarnych (Związek Strzelecki, Drużyny Bartoszowe) i Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (1912). Piłsudski i ugrupowania z nim związane liczyły ba klęskę Rosji w pierwszym etapie wojny, co umożliwiłoby odebranie jej polskich terytoriów poprzez walkę przy boku państw centralnych i po połączeniu z Galicją utworzenie trzeciego członu Austro-Węgier (trializm). W czasie wojny orientację tę nazywano „aktywistyczną”. Z jej inicjatywy powstały u boku armii austriackiej legiony polskie oraz rozpoczął działalność Naczelny Komitet Narodowy (16 sierpień 1914).

• rewolucyjna - reprezentowana przez SDKPiL i PPS - Lewicę, zgodnie z ich programem całkowicie pomijającym kwestię niepodległości i dążąca do przekształcenia wojny w rewolucję światową

Sprawa polska podczas I wojny światowej:

• odezwy państw zaborczych do społeczeństwa polskiego zmierzające w gruncie rzeczy do pozyskania polskiego rekruta (9 sierpień apel cesarzy państw centralnych; 14 sierpień odezwa wielkiego księcia Mikołaja zapowiadająca zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara)nie znalazły wielkiego oddźwięku wśród Polaków. Charakterystyczne jest całkowite milczenie w sprawie polskiej Francji i Wielkiej Brytanii, traktujących ten problem jako wewnętrzną sprawę Rosji.

• niepowodzenie wyprawy „pierwszej kadrowej” Piłsudskiego do Królestwa Polskiego (wymarsz z Krakowa 6 sierpień 1914) było wynikiem niechęci mieszkańców do państw centralnych. Chcąc pozyskać Polaków na tych terenach z inicjatywy Piłsudskiego powstaje Polska Organizacja Wojskowa (22 październik 1914)

• utworzenie Legionów przy boku Austrii (Piłsudski, Haller) i ich udział w walce z Rosją (1914-16). Piłsudski składa dymisję z początkiem 1916 uważając legiony za zbyt uzależnione od Austrii.

• zajęcie Królestwa Polskiego przez państwa centralne i utworzenie dwóch guberni: w Warszawie (niemieckie) i Lublinie (austriackie), częściowe ustępstwa władz okupacyjnych na rzecz Polaków (otwarcie Uniwersytetu i Politechniki w Warszawie)

• Akt 5 listopada 1916 wydany przez cesarzy austriackiego i niemieckiego, zapowiadający powołanie po wojnie z ziem odebranych Rosji bliżej nieokreślonego (co do granic i zakresu suwerenności) Królestwa Polskiego. Dowodem rzetelnych zamiarów miało być powołanie Tymczasowej Rady Stanu (14 styczeń 1917 - rozpoczęła swą działalność), której jednym z 8 departamentów (spraw wojskowych) kierował Piłsudski. Znaczenie Aktu 5 listopada polegało na tym, że nijako wymusił on na wszystkich stronach konfliktu zajęcie stanowiska w kwestii przyszłości ziem polskich, co w zestawieniu z rychłym upadkiem caratu stworzyło korzystne warunki do odrodzenia państwa polskiego.

• obalenie caratu w Rosji (rewolucja lutowa 1917) oraz marcowe oświadczenia o prawie do niepodległości narodu polskiego Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Rządu Tymczasowego umożliwiły powstanie wojsk polskich na wschodzie (Korpus Polski gen. Józefa Dowbora Muśnickiego), uznanych później przez Ententę za wojska sojusznicze

• w ślad za tym powstały na zachodzie przy boku Francji oddziały polskie (tzw. Błękitna Armia gen. Hallera), nad którymi polityczne zwierzchnictwo objął powstały latem 1917 w Lozannie Komitet Narodowy Polski (Dmowski), przeniesiony wkrótce do Paryża i uznany przez mocarstwa zachodnie za reprezentanta interesów narodu polskiego.

• wydarzenia te wpłynęły na rozwój sytuacji w kraju. Latem 1917 Piłsudski ustąpił z Rady Stanu, a wkrótce po tym w lipcu doszło do jego uwięzienia na tle „kryzysu przysięgowego” w Legionach, które w konsekwencji zostały rozwiązane. Następstwem tej decyzji było złożenie mandatów przez resztę członków Tymczasowej Rady Stanu

• 12 wrzesień 1917 - powołano Radę Regencyjną (Zdzisław Lubomirski, Aleksander Kakowski, Józef Ostrowski), która jednak nie uzyskała poparcia społeczeństwa polskiego, tym bardziej że państwa centralne coraz bardziej instrumentalnie grały „kartą polską” (traktat brzeski i w konsekwencji przekazanie Chełmszczyzny Ukraińskiej Republice Ludowej)

• 8 styczeń 1918 - orędzie prezydenta USA Thomasa Wilsona w 13 punkcie programu urządzenia świata po wojnie zapowiadano powstanie państwa polskiego z dostępem do morza

• 3 czerwiec 1918 - stanowisko to potwierdzają premierzy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch

• 29 sierpień - Rada Komisarzy Ludowych unieważnia traktaty rozbiorowe.