GOSPODARKA A ŚRODOWISKO WYKŁAD 6
ZANIK RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ
Jest to kolejny problem związany z ochroną środowiska, szczególnie w dwóch ostatnich dziesięcioleciach coraz mocniej podkreślany, aczkolwiek zauważany już od dłuższego czasu, a mianowicie zanik bogactwa i różnorodności form życia na świecie. Bioróżnorodność można rozpatrywać na różnych poziomach.
Taki najwyższy poziom to bioróżnorodność na poziomie genetycznym. Chodzi tutaj o zróżnicowanie kuli genowej w obrębie określonych gatunków. Im większe to zróżnicowanie tym lepiej dla określonej populacji danego gatunku. Dotyczy to praktycznie wszystkich gatunków. Takim przykładem są żubry, które w XX wieku zostały uratowane od całkowitego wyginięcia. W czasie I Wojny Światowej w Puszczy Białowieskiej zostały zastrzelone ostatnie żyjące na wolności żubry na świecie. W chwili obecnej dzięki zabiegom mającym na celu ratowanie żubrów, ich liczba na świecie wynosi, około 4 000, ale wszystkie te zwierzęta pochodzą zaledwie od kilkunastu sztuk znajdujących się po wojnie w ogrodach zoologicznych. Na bazie tych kilkunastu zwierząt, które wówczas z ogrodów zoologicznych zwieziono w jedno miejsce i zaczęto je tam hodować i wypuszczać na wolność. Z nich wywodzi się cała współcześnie żyjąca populacja żubrów. No i to powoduje (ta niewielka kula genowa), że są to populacje stosunkowo słabe. Im większa kula genowa, tym zdrowsza dana populacja, to samo zresztą dotyczy ludzi.
Kolejna to różnorodność na poziomie gatunkowym. Tutaj wyraża się ona liczbą gatunków występujących na danym obszarze, czy na świecie. Ile gatunków roślin i zwierząt na świecie występuje tego nie wiemy, bardzo duża ich część jeszcze nie została opisana, stąd i szacunki dotyczące tempa wymierania poszczególnych gatunków są bardzo rozbieżne, tym nie mniej nie ulega wątpliwości, że praktycznie liczba gatunków maleje. Natomiast im większe zróżnicowanie środowiska, tym jest ono chociażby bardziej odporne na różnego rodzaju czynniki stresogenne. Jeżeli mamy las złożony z różnego rodzaju drzew i las jednogatunkowy, to te jednogatunkowe lasy są o wiele bardziej podatne na zniszczenia ze strony szkodników. Im więcej gatunków drzew tym więcej różnych owadów w takim lesie żyje. Te owady są z kolei bazą pokarmową dla różnych gatunków ptaków i im więcej np. tych ptaków, tym większe prawdopodobieństwo, że owe szkodliwe owady niszczące las znajdą tam swoich przeciwników. Im uboższe środowisko tym mniejsze na to szanse.
Różnorodność ekosystemowa. Podział ekosystemowy. Tutaj chodzi o zróżnicowanie, o występowanie różnych typów ekosystemów w środowisku. Niektórzy też wyróżniają podział krajobrazowy, jeszcze na wyższym stopniu organizacji. W zasadzie można je tutaj połączyć. Chodzi o to, czy dany obszar jest jednolity pod względem ekosystemu, czy zróżnicowany. W naszej strefie klimatycznej, w warunkach typowo europejskich to zróżnicowanie występowało, natomiast gospodarka człowieka prowadzi do pewnego ujednolicania środowiska, co w konsekwencji powoduje niszczenie różnorodności biologicznej. Kilkakrotnie na Ziemi dochodziło już do wymierania konkretnego gatunku., natomiast w chwili obecnej to wymieranie jest spowodowane przez człowieka.
Działania człowieka, które prowadzą do wymierania różnorodności biologicznej.
Nadmierne kłusownictwo i łowiectwo, które prowadzi do wyginięcia niektórych gatunków. Takim przykładem może być Tur, gatunek, który w średniowieczu dość obficie występował na terenie Polski, natomiast później w wyniku polowań gatunek całkowicie wyginął.
Eksploatacja roślin - masowe zbieranie określonych gatunków roślin, albo np. grzybów. (masowe zbieractwo)
Kolekcjonerstwo - w przypadku motyli na przykład. Wiele gatunków znajduje się na krawędzi wymarcia, dlatego, że masowo są zbierane przez kolekcjonerów. Dotyczy to też niektórych rzadkich gatunków roślin.
Tępienie szkodników i chwastów - różnego rodzaju środki ochrony roślin, chociażby pestycydy, które mają te właśnie szkodniki zabijać, tłuką wszystko. Także praktycznie zabijają np. owady niszczące uprawy, ale też przy okazji niszczą i zabijają organizmy pożyteczne. Te owady z kolei są pokarmem dla różnych gatunków ptaków a to powoduje, że zaczynają występować braki. Taka sytuacja miała miejsce w górach. Po wystąpieniu klęski biologicznej w lasach, zwalczano przy pomocy środków chemicznych te szkodniki no i spowodowało to wytłuczenie wszystkich owadów i przez parę lat w górach Izerskich ptaków w ogóle nie było.
Przejmowanie terenów pod zabudowę, urządzenia komunikacyjne itp. Ten proces jest nieunikniony i z tym się trzeba pogodzić. Natomiast pozostaje kwestia, jakie tereny się przejmuje. Można wskazać przykłady, gdzie pod inwestycje wskazuje się tereny całkiem nowe, natomiast w sąsiedztwie znajdują się niewykorzystywane, już wcześniej użytkowane przez przemysł tereny.
Fragmentacja ekosystemu, utrudniająca migrację. - np. mamy z czymś takim do czynienia, jeżeli jakiś teren leśny zostanie przecięty linią komunikacyjną, która stanowi barierę. Szczególnie dotyczy to autostrad, które są w tej chwili powszechnie ogradzane. Co z jednej strony oczywiście zmniejsza ilość wypadków z udziałem zwierząt wchodzących na drogę. Z drugiej strony jednak powoduje rozłamanie ekosystemy na izolowane od siebie części. Jeżeli zostanie wybudowana autostrada, konieczne jest rozmyślne projektowanie i budowanie takich korytarzy dla zwierząt. W różny sposób można to planować, natomiast niestety nie robi się tego szukając oszczędności na kosztach budowy.
Improdukcja i zapleczanie nowych gatunków - improdukcja, czyli celowe wprowadzanie i zapleczanie, czyli przypadkowe wprowadzanie krzyżówkowe obcych gatunków. Jest to proces niekorzystny, ponieważ nie zawsze są to gatunki obce, które się zadomowiły całkowicie dzisiaj (ziemniaki, kukurydza). Niekorzystne jest to wówczas, jeżeli taki obcy gatunek wchodzi do jakiegoś gatunku rodzimego i go wypiera. Podobno grozi nam to, że za parę lat nie zobaczymy już rudych wiewiórek, a to, dlatego, że z U. S. A. przywieziono szare wiewiórki, silniejsze, większe i tam gdzie one się pokazują wypierają rudą wiewiórkę występującą u nas całkowicie. Ponoć nastąpiło to już w Wielkiej Brytanii, potem się pojawiła we Włoszech, i Włochy w tej chwili są już praktycznie całe opanowane. Kwestią czasu jest, że się przebije przez Alpy i także i u nas pojawi się wiewiórka amerykańska i całkowicie wyprze naszą rudą wiewiórkę. Ale ten proces dotyczy bardzo dużo gatunków roślin i zwierząt.
Chemizacja środowiska - stosowanie różnego rodzaju środków chemicznych w rolnictwie i innych dziedzinach gospodarki, oraz przedostawanie się tych zanieczyszczeń do środowiska.
Intensyfikacja rolnictwa - kolejny czynnik, który w efekcie powoduje np. likwidację zakrzewień wśródpolnych, zmniejszanie powierzchni pozostawionej naturalnym procesom przyrodniczym. W chwili obecnej coraz częściej różnego rodzaju chwasty polne zaczynają być traktowane jako rośliny zagrożone wyginięciem. (po prostu dla nich nie ma miejsca w środowisku rolniczym). Z kolei chwasty te są bardzo ważnym pokarmem dla niektórych gatunków zwierząt.
Modyfikacja ekosystemu - przez wprowadzenie wcześniej nie występujących gatunków poprzez prace melioracyjne. Różne czynniki mogą ten ekosystem modyfikować, przy czym nie musi to być proces niekorzystny. Niekorzystny staje się wówczas, jeżeli nie pozostawia się naturalnych fragmentów środowiska, tylko przekształca się wszystko jak leci.
Problemy demograficzne świata
Niejednokrotnie można się spotkać z takimi stwierdzeniami, że przyrost ludności na świecie jest tak intensywny, że w efekcie może to spowodować degradację środowiska, nie mówiąc o konfliktach społecznych związanych z tym, że przy zbyt intensywnym wzroście ludności świata, to ludność nie będzie się w stanie sama wyżywić. Nie jest to problem nowy. Właściwie można powiedzieć, że od dawna tego typu prognozy się pojawiały. I pierwszym człowiekiem, który sformułował tego typu teorie był angielski filozof Robert Malthus, żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku. Otóż Malthus sformułował taką teorię głoszącą, że przyrost liczby ludności na świecie wyprzedza wzrost produkcji żywności i to w efekcie doprowadzi do załamania rozwoju społecznego i konfliktów. Malthus zaobserwował taką prawidłowość, że produkcja żywności rośnie w postępie arytmetycznym, natomiast liczba ludności w postępie geometrycznym. W pewnym momencie następuje przecięcie linii i coraz bardziej rozwiera się rozziew pomiędzy ilością żywności a liczbą ludności, którzy chcą się wyżywić.
Ta teoria przepowiadająca upadek cywilizacji w wyniku przeludnienia i niedoboru żywności jest określana jako maltuzjanizm. Tym nie mniej od czasu Malthusa minęło 200 lat i ta prognoza jak gdyby się nie sprawdziła. Problemy z żywnością owszem na świecie istnieją, ale nie wszędzie ich przyczyny są do siebie zbliżone.
Demografia - jest to nauka, o cechach zbiorowości ludzkich, takich jak struktura wieku, płci, ruchów naturalnych ludności i migracja. Demografia jest dziedziną, która jedną nogą stoi na gruncie ekonomii a drugą na gruncie demografii społeczno - ekonomicznej. Ma również związek z socjologią.
Ruch naturalny ludności - to zmiany cech i struktury społeczeństwa wywołane urodzeniami i zgonami.
Ruch migracyjny - to zmiany struktury społeczeństwa, wywołane przemieszczeniami ludności - migracjami.
Emigracja - wyjazd z miejsca zamieszkania, kraju na stałe do innego państwa, miasta, regionu.
Imigracja - przyjazd na pobyt stały do innego miejsca.
Repatriacja - powrót z emigracji do kraju ojczystego. Po II Wojnie Światowej repatriantami byli Polacy wracający z Europy zachodniej do Polski.
Wskaźniki zmian społecznych
Przyrost naturalny - jest to różnica między ilością żywych urodzeń a ilością zgonów na danym terenie w ciągu roku.
Przyrost migracyjny - jest to różnica między liczbą imigrantów (przybywających na dany obszar) a liczbą emigrantów (opuszczających dany obszar).
Przyrost rzeczywisty - suma przyrostu naturalnego i przyrostu migracyjnego, czyli faktyczna zmiana liczby ludności, będąca efektem zarówno ruchu naturalnego jak i ruchu migracyjnego.
Przyrost ujemny - gdy liczba zgonów przewyższy liczbę urodzeń, lub gdy liczba emigrantów przewyższy liczbę imigrantów. Wtedy występuje ujemny bilans między urodzeniami i zgonami w danym kraju. Oznacza to ubytek ludności, jeżeli mówimy o rzeczywistym przyroście.
Współczynnik przyrostu naturalnego:
Liczba urodzeń - liczba zgonów
1000 mieszkańców [ ‰ ]
Liczba ludności na świecie bardzo szybko rośnie, przy czym ten wzrost zaczął się mniej więcej w I połowie XX wieku. Wówczas gwałtownie zaczęła rosnąć liczba ludności. Najpierw przez 2000 lat stosunkowo powoli wzrastała a dopiero w XX wieku przyrost ten gwałtownie wzrósł. Mówimy o eksplozji demograficznej (gwałtowny przyrost liczby ludności świata).
Kraje o największej ilości ludności: Chiny, Indie, U. S. A., Indonezja, Brazylia, Pakistan, Rosja, Japonia, Bangladesz, Nigeria.
Liczba ludności w różnych krajach może rosnąć w różny sposób, w różnym tempie, a w przypadku niektórych krajów przewiduje się spadek liczby ludności np. Rosja, Japonia, Czechy. Wynika to z tego, że zmiany liczby ludności następują w pewnych określonych fazach:
1 faza - charakteryzująca się wysokim wskaźnikiem zgonów (ok. 40 ‰) i wysokim wskaźnikiem urodzeń. Rodzi się bardzo dużo dzieci w takim społeczeństwie, ale średnia długość życia jest niewielka (szybko się umiera) i duża liczba dzieci umiera nie dożywając wieku dorosłego. A zatem bardzo wysoka liczba urodzeń jest równoważona przez dużą liczbę zgonów. Oba te wskaźniki wykazują bardzo wielkie zróżnicowanie, co jest spowodowane różnego rodzaju klęskami (epidemie, klęski głodu). Tego typu zachowanie demograficzne jest charakterystyczne dla społeczeństw przedindustrialnych, czyli znajdujących się na niskim etapie rozwoju cywilizacji.
2 faza - etap, w którym następuje szybki spadek stopy zgonów, spowodowany poprawieniem warunków bytowych (rozwojem i poprawą opieki lekarskiej, poprawą wyżywienia). To w efekcie powoduje wyraźne zwiększenie przeżywalności. Natomiast przyrost naturalny pozostaje na niezmienionym poziomie. Etap ten określany jest jako eksplozja demograficzna, ponieważ gwałtownie rośnie różnica między wysoką liczbą urodzeń i malejącą szybko liczbą zgonów, gwałtownie w związku z tym wzrasta liczba ludności.
3 faza - to faza zamykania się owych różnic demograficznych. Istota zgonów opada coraz wolniej aż w końcu przestaje spadać, natomiast obniża się też stopa urodzeń. W efekcie zaczyna spadać przyrost naturalny, mimo że jest jeszcze stosunkowo wysoki, ale ten wzrost liczby ludności jest coraz wolniejszy. Jest to etap wychodzenia z tej eksplozji demograficznej.
4 faza - końcowa. Stopa zgonów pozostaje na niezmienionym niskim poziomie, a nawet może trochę wzrosnąć, (co się wiąże z postępem chorób cywilizacyjnych), natomiast stopa urodzeń spada do takiego stopnia, że może nawet zejść poniżej stopy zgonów i wówczas mamy ujemny przyrost naturalny. I jest to ten końcowy etap rewolucji demograficznej, charakteryzujący wysoko rozwinięte kraje.
Rozwój demograficzny polega na tym, że w różnych krajach świata te poszczególne etapy rewolucji demograficznej rozpoczynały się w różnym czasie. Jako pierwszy kontynent rewolucje demograficzną przeżyła Europa w XIX wieku, następnie w I połowie XX wieku rewolucja demograficzna rozpoczęła się w Azji i w Ameryce łacińskiej, natomiast w chwili obecnej możemy mówić o niej w Afryce.
WNIOSKI
Rewolucja demograficzna jest zjawiskiem przejściowym (tego nie uwzględnił Malthus w swojej teorii).
Strukturę wieku ludności można scharakteryzować przy pomocy tzw. piramidy demograficznej. Rysujemy oś poziomą i oś pionową. Oś pionowa oznacza nam wiek, oś pozioma liczbę ludności. Z jednej strony osi pionowej oznaczamy mężczyzn, z drugiej strony kobiety i podkładamy odpowiednie wartości.
Kształt tej piramidy obrazuje etap tego rozwoju demograficznego, na którym znajduje się dane społeczeństwo. W przypadku społeczeństwa znajdującego się w fazie I lub II ta piramida będzie bardzo ostra( duża liczba młodych roczników, natomiast liczba starszych bardzo szybko maleje). Im bardziej zaawansowany rozwój demograficzny, tym bardziej piramida będzie miała regularne kształty i w pewnym momencie społeczeństwo, które znajduje się w równowadze będzie miało bardzo tępą piramidę (mniej więcej taka sama liczba ludności w różnym wieku)
wiek
kobiety
mężczyźni
Postęp geometryczny
Postęp arytmetyczny
Wyszukiwarka