15. De (pre-)romantiek in de Lage Landen

1. Welke elementen van de poetica van Van Alphen hebben een (pre) romantische aard

Rijklof van Goens był młodym profesorem uniwersytetu utrechckiego, który za główne źródło zastoju literatury niderlandzkiej uważał bezkrytyczne naśladowanie skostniałych już wzorców klasycystycznych. Nawoływał do zastąpienia dotychczasowych kanonów literackich swobodą indywidualności twórczej, natomiast rolę przewodnią w kształtowaniu nowej literatury przypisywał systematycznej krytyce literackiej opartej na naukowych podstawach estetyki, uwzględniającej znaczenie uczucia i nieskrępowanej fantazji. Jego idee znalazły podatny grunt w twórczości Hieronymusa van Alphena. Jego prace teoretyczne wywarły głęboki wpływ na rozwój poezji niderlandzkiej. W 1778 r. opublikował adaptację dzieła niemieckiego estetyka Friedricha Justusa Riedla Teoria sztuk pięknych i nauk (Theorie der Schoone Kunsten en Wetenschappen), w której zdecydowanie wystąpił przeciwko regułom klasycystycznym hamującym rozwój oryginalnej twórczości poetyckiej. Miernikiem wartości poety jest wg Alphena jego oryginalność. Dostrzegał w poezji współczesnej głęboki upadek, odnowę literatury widział w zerwaniu z przestarzałymi normami i propagowaniu nowej estetyki, nie skrępowanej racjonalistycznymi przesłankami. Uważał, że należy zrezygnować z rymu na korzyść wiersza białego. Zadaniem poety nie może być naśladowanie gotowych wzorców, lecz oryginalne przetwarzanie własnych uczuć i refleksji w formie, w której harmonia i melodyjność języka są spontanicznym wyrazem autentycznego przeżycia. Teorie van Alphena, a zwłaszcza jego surowa ocena współczesnej mu twórczości poetyckiej, wywołały burzę krytyki, będącej w istocie rzeczy gwałtowną polemiką między zwolennikami klasycyzmu i rodzącego się romantyzmu.

1. Romantische voortekens van de gedichten van Willem Bilderdijk

0. Mijn Uitvaart przypomina testament (podobnie jak u romantyka Słowackiego!). Podmiot liryczny zwraca się do swojej ukochanej, prosi ją, by nie płakała po jego śmierci, bo będzie mu wtedy lepiej. Motyw miłości, ale przede wszystkim motyw śmierci jako wybawienia od cierpień towarzyszących życiu.

1. Aan de Hollandse Wal Tutaj też ik-persoon woli śmierć od życia (które nazywa veeljarig sterven), modli się o nią do Boga. Doodmotief en kwellingmotief. Mówi o swoich uczuciach, skupia się na swoich czynach - indywidualizm.

2. Aan de dichter w sumie nie wiem, o co chodzi - podmiot liryczny dostaje od jakiegoś poety wiersze i zająca, a na koniec pisze, żeby przesyłał mu mniej wierszy a więcej dziczyzny.

3. Aan mr. Jan Valckenaer podmiot liryczny zwraca się do swojego przyjaciela. Pisze, że przyjaźń nie może poddać się przeciwnościom losu, które porównuje do powodzi (związek z naturą). Nie chce pozwolić, by ta przyjaźń tak po prostu się rozwaliła. Podkreślenie wagi przyjaźni.

2. VAN ALPHEN - THEORIE DER SCHOONE KUNSTEN

• Theorie der schoone kunsten en wetenschappen (1778); TSKW Tweede deel (1780)

• het boek met regels → het handboek voor jonge dichters

• bewerking van andere boek, toegapast tot de NL literatuur (en ook eigen commentaar) → het origineel F.J. Riedl in het Duits (1767)

• ontkent alles → de verandering in de literatuur is nodig

• bepaald de rol van de dichter

• noemt kenmerken van de nieuwe literatuur (iets nieuws)

• pre-romantische kijk op de literatuur

• haalt veel Nederlandse schrijvers en critici aan → de stand van zaken van de NL dichters is slecht (Vondel is heel goed voorbeeld, MAAR de dichters moeten iets nieuws doen)

• Nederlanders kunnen de Verlichting niet vergeten → ze kijken in de lijsten

• zegt hoe de poëzie uit de Republiek zich zou kunnen herstellen

• meer aandacht aan de psychologische aspecten van de dichtkunst

• soms wordt Van Alphen een voorloper van de Romantiek genoemd door zijn opvatting dat uit gedichten gevoel moest spreken

• elementen nodig voor de lezer om de literatuur te begrijpen:

• genie (als een poët werkt er hard aan, zijn er resultaten en het genie verchijnt)

• oordeel (altijd subjectief)

• smaak (literaire smaak → sommige werken zijn goed, andere niet)

• de NATUUR → erg belangrijk voor de pre-romanticus (demons, occultisme, tijdvaarten - de wereld waarin de menselijke reden komt niet terecht)

• furor poeticus - omschrijft zijn emoties spontaan

• potentieel in het individueel vormen van het gedicht

3. BEPALING(EN) VAN WARE POËT (WAT MOET HIJ HEBBEN?):

• teergevoeligheid

• het moment van het vervormen van het beeld van de realiteit op de papier

• het omschrijving van de gevoelens, reacties, opmerkingen die in een poët ontwaken

• plastische taal

• verbeeldingskracht

• fantasie

• situaties die door een schrijver worden ontstaan

• de lezer kan de wereld zelfs ontwerpen

• de auteur is geboren om te schrijven

• harmonische taal

• de taal die de ziel van de lezer overtuigt

• een soort communicatie tussen de auteur en de lezer

• het verbond maken tussen de auteur en de lezer

4. 4 GRADEN VAN ONTWIKKELING VAN EEN POËT MET BETREKKING TOT DE NATUUR:

1. blote copist

• duidelijke kennis

• schrijft over de dingen die hij ziet

• heel schematisch literatuur

2. nabootser (schepper) van de fraaie natuur

• kiest alleen mooie elementen en schrijft over ze

• maakt mooie literatuur

3. schepper van de denkbeeldige natuur

• omschrijft de stand van de gevoelens

• maakt de natuur mooier dan in de realiteit

• gebruikt andere taal voor het omschrijving van de psychische toestanden

4. eigen schepper

• buigt de theorie

• regels zijn niet zo belagrijk