ZESTAW XVIII
1.Islam do śmierci Mahometa
Świat arabski przeżywał w' II połowie VI w. kryzys wewnętrzny, związany z końcowym stadium rozkładu wspólnoty pierwotnej oraz, występującymi w związku z tym przejawami względnego przeludmenia. Kryzys ten sprzyjał wystąpieniom ludowych kaznodziejów, próbujących pod plaszczykiem religijnym przeciwstawić się istniejącemu porządkowi społecznemu Jednym spośród nich byt Mahomet, któremu przypadło odegranie w dziejach swego ludu decydującej roli. Urodzony w Mekce na schyłku VI w.. pochodził ze zbiedniałej gałęzi wpływowego w mieście rodu Korejszytów. Jako sierota był wychowywany przez stryja, który w swoich podróżch handlowych korzystał z pomocy bratanka. Dzięki temu mógł Mahomet poznać życie i wierzenia mieszkańców sąsiednich krajów. Poczynione tam obserwacje obróciły w nim pragnienie zreformowania stosunków panujących wśród Arabów i powrotu do skażonej przez potomnych religii Abrahama. Małżeństwo z bogata wdową Chadżidżą zapewniło Mahometowi niezależność materialną i pozwoliło poświęcić się w całości rozważaniom religijnym. Doprowadziły one do powstania nowej monoteistycznej koncepcji religijnej. Jej fundamentem stała się wiara w jedynego boga. AIłaha, którego wola
przesądza z góry o losach każdego człowieka. Przeznaczenia tego nic nie zdoła odwrócić. Obowiązkiem przeto człowieka jest zupełne poddanie się woli bożej (islam). Dlatego też wierni nazywali siebie musiiinin, tzn. ulegli (stąd nasza nazwa muzułmanie). Oprócz boga, dopuszczał Mahomet istnienie aniołów i proroków, przy tym siebie samego uważał za największego i ostatniego z grona tych drugich. Głoszona przez Mahometa nauka spotkała się ze sceptycznym przyjęciem ze strony bogatych kupców Mekki. Poza otoczeniem domowym i nielicznym gronem ubogiej ludności, nie znajdował on wyznawców. Zaostrzał się natomiast niechętny don stosunek miejscowych bogaczy, którzy obawiali się ograniczenia swoich praw przez głosiciela nowej religii. W tych warunkach Mahomet w obawie o własne bezpieczeństwo porzucił w 622 r. rodzinną Mekkę i udał się do pobliskiego Jatribu. Ta jego ucieczka, po arabsku — Hidżra, została z czasem uznana przez, mahometan za początek nowej ery. W przeciwieństwie do kupieckiej Mekki, Jatrib był zamieszkany przede wszystkim przez ludność trudniącą się rolnictwem. Dzięki temu zapewne udało się Mahometowi pozyskać tam liczniejszych prozelilów. Wzrosła więc poważnie grupa jego wyznawców i można było utworzyć z nich gminę religijną, na której czele stanął sam prorok. Nic dziwnego, że w tych warunkach Jatrib uzyska) nową nazwę ..miasta proroka" — Madinat an-nabi, czyli Medyny. Wyparła ona rychło z użycia dawniejszą. Zdolności organizacyjne Mahometa przekształciły grono jego wyznawców w karną grupę ludzi ślepo mu oddanych i fanatycznie wierzących w głoszoną przez niego naukę. Temu przypisać należy, że udało się prorokowi rozszerzyć swe wpływy również poza mury Medyny i bądź to w drodze perswazji, bądź też gwałtu podporządkować sobie okolicznych koczowników. Złupienie karawany kupców z Mekki i zdobycie bogatego łupu podniosło w tym środowisku jego prestiż. Mógł więc Mahomet dzięki temu podjąć otwartą walkę z Mekką, która w końcu zrezygnowała z oporu i skapitulowała przed wygnanym przez siebie ongiś prorokiem (630). Ten nowy triumf oraz zręczne wykorzystanie świętości ogólnoarabskiej, jaką był czarny kamień przechowywany w murach Kaaby, zapewniły Mahometowi zdecydowaną hegemonię wśród plemion beduińskich. Toteż w chwili zgonu proroka (632) wszystkie plemiona arabskie zamieszkujące Półwysep tej nazwy wchodziły w skład utworzonego przezeń państwa leokratycznego.
2. Walka o Dominimum Mundi.
3. Walka Hanzy o prymat na Morzu Bałtyckim w XIV i XV wieku.
Dążąc do utrzymania uprzywilejowanej pozycji na wodach Bałtyku, Hanza zwalczała zdecydowanie wszelką obcą konkurencję. Polityka ta doprowadziła do jej zatargu z Flandrią do jej zatargu z Flandrią i do zastosowania nacisku gospodarczego wobec strony przeciwnej. Polegał on na bojkocie wyrobów flandryjskich i wstrzymaniu dowozu zboża do tego kraju (1358). Kroki te okazały się skuteczne i przyniosły Hanzie pełne zwycięstwo (1360). Rozszerzająca swe wpływy Hanza natrafiła na poważnego rywala w osobie króla duńskiego Waldemara IV Odnowiciela (Atterdag). Po zawładnięciu Skanią (1360) nosił się on z myślą zjednoczenia wszystkich trzech państw skandynawskich pod swoim zwierzchnictwem i przywrócenia dawnych wpływów duńskich na Bałtyku. Plany te musiały prędzej czy później doprowadzić do starcia z Hanzą. Bezpośrednią jednak przyczyną zerwania stosunków stała się inna sprawa. Oto Hanza korzystała od niejakiego czasu z łowisk śledzi u brzegów Skanii w okolicy Skanór i Falsterbo. Z chwilą przejścia tego kraju w ręce duńskie zaczęto czynić rybakom niemieckim trudności i zmuszono ich do opłacania ceł na rzecz Danii.Równocześnie Duńczycy sięgnęli po wyspę Gotlandię i opanowali hanzeatyckie Visby (1360). Stało się to hasłem do zerwania stosunków i wybuchu wojny, która rozpoczęła się w 1361 r. Doprowadziła ona do ciężkiej porażki hanzeatów, ale nie zakończyła definitywnie konfliktu. Duńczycy bowiem nie przestali gnębić obcego handlu na Morzu Bałtyckim, czym z kolei
poruszyli przeciwko sobie kupców pruskich i holenderskich. W tych okolicznościach doszło do zawiązania przez wspomnianych wyżej kupców konfederacji kolońskiej (19 Xl 1367). Poparta przez Anglię i Flandrię, postanowiła ona wespół z hanzeatami wystąpić przeciwko Danii i Norwegu. Tym razem przebieg wojny okazał się dla Duńczyków niepomyślny. Atak koaliantów, prowadzony zarówno od strony lądu, jak morza, zmusił Waldemara IV do kapitulacji (1369). Dania utraciła wówczas przejściowo na rzecz Hanzy kontrolę nad Sundem. Hanzeaci odzyskali również łowiska śledzi w pobliżu Falsterbo i powrócili do uprzywilejowanej pozycji na Morzu Bałtyckim Wpływom niemieckim na Bałtyku zagrażało niebezpieczeństwo również z innej strony — angielskiej i holenderskiej. Wprawdzie ekspansja angielska w XV w. osłabła nieco wobec wstrząsów wewnętrznych przeżywanych podówczas przez ten kraj. wzmogła się natomiast aktywność Holendrów. Wykorzystując wojnę duńsko-hanzeatycką (1426-1435) zagarnęli oni w znacznym stopniu handel solą bretońską na Bałtyku. Kiedy zaś hanzeatom przestały opłacać się potowy śledzi przy brzegach Skanii, wobec przesunięcia się ławic tych ryb. Holendrzy zmonopolizowali dostawę do krajów bałtyckich ryb solonych, pochodzących z łowisk Morza Północnego. Autorytet i znaczenie dynastii burgundzkiej. która podporządkowała sobie Holandię, stwarzały
korzystne warunki polityczne do ekspansji handlowej tego kraju na Morzu Bałtyckim.
Przeciwieństwa interesów Hanzy i Holandii były jednak tak silne, że wywołało to wybuch wojny między nimi w kwietniu 1438 r. Pociągnęła ona za sobą przecięcie kontaktów handlowych Hanzy z Zachodem z jednej strony. doprowadzając jednak z drugiej — do ogłodzenia Holandii, pozbawione jdostaw zboża ze wschodu. Wojna, przynosząc straty obu stronom wojującym.zaciążyła również na sytuacji gospodarczej krajów bałtyckich niezaangażowanych bezpośrednio w konflikcie. W ich interesie leżała przeto pacyfikacja obszaru Morza Bałtyckiego. Mediacja duńska mająca ten wzgląd na celu doprowadziła w 1441 r. do podjęcia rokowań pokojowych i zawarcia w Kopenhadze dziesięcioletniego rozejmu. Gwarantował on obustronną swobodę handlu. co w gruncie rzeczy było zwycięstwem Holendrów, otwierało bowiem przed nimi zamknięty dotąd przez Hanzę dostęp do Morza Bałtyckiego. Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XV w. przyniosły dalszy wzrost ekspansji holenderskiej na tym obszarze. Niemały wpływ wywarł na to bez wątpienia konflikt między Hanzą a Flandrią w lalach 1451-1457. paraliżujący stosunki hanzeatów z Zachodem, oraz wojna trzynastoletnia Zakonu z Polska (1454- 1466), otwierająca dla Holendrów nowe widoki w Prusach. Dzięki tym okolicznościiom udało się Holendrom zdobyć przewagę w handlu morskim na Bałtyku i przedostać na zaplecze lądowe Prus, co pozwoliło im nawiązać bezpośrednie stosunki z miastami polskimi. Tak więc pośrednictwo Hanzy międzyy Wschodem a Zachodem, mające w dziedzinie obrotu amkułami rolnymi i leśnymi charakter monopolu, zostało obalone i Holandia, a w ślad za nią Anglia, będące głównymi odbiorcami tych towarów, wywalczyły sobie drogę do bezpośredniego zaspokojania swych potrzeb w krajach nadbałtyckich.