Płeć chromosomalna określana jest rodzajem chromosomów płciowych w prawidłowym kariotypie 46, XX i 46, XY

Płeć chromatynowa - określa ją obecność jednego ciałka Barra w jądrach prawidłowych komórek żeńskich i obecność jednego ciałka Y w jądrach prawidłowych komórek męskich.

Płeć gonadalna - wyznaczona przez formowanie się typu gonad - jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn.

Płeć hormonalna- uwarunkowana rodzajem i ilością wydzielanych hormonów płciowych i wzajemna proporcja stężeń androgenów i estrogenów determinujących rozwój cech płciowych.

Płeć somatyczna (fenotypowa) jest określana rozwojem wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, określa ja także wygląd zew dorosłego człowieka ukształtowany w rozwoju osobniczym.

Płeć metrykalna- ustalona na podstawie zewnętrznych narządów płciowych u nowonarodzonych.

Płeć psychiczna - poczucie przynależności płciowej ( identyfikacja płciowa) roli płciowej i psychoorientacji płciowej (ukierunkowanie popędu płciowego).

Pierwszorzędowe cechy płciowe (płeć gonadalna)

Zdeterminowane są przez chromosomy płciowe (XX, XY ) wchodzą w skład zygoty, co warunkuje rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych oraz dróg wyprowadzających

Drugorzędowe cechy płciowe (płeć Somatyczna)

Stanowią zespół różnic morfologicznych ( somatycznych i czynnościowych) różnicujących mężczyznę i kobietę. Cechy te rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych i dotyczą

- proporcji budowy ciała

- umięśnienia, siły mm.

- budowa kośćca

- rozmieszczenie tkanki tłuszczowej

- budowa krtani, barwy głosu itp.

- odporność biologiczna np. przeciętna długość życia

Trzeciorzędowe cechy płciowe

Cechy te również stanowią o płci somatycznej i często łączone są z II rz. Cechy te również uwarunkowane są czynnikami wewnątrzwydzielniczymi, lecz nie podlegają one modyfikującym wpływom środowiska. Cechy te kształtowane są w okresie dojrzewania (przejawy zachowania seksualnego związanego z instynktem płci)

Czwartorzędowe cechy płciowe

Są to cywilizacyjno - kulturowe czynniki wzmagające cechy płciowe

• różne formy językowe ( on, ona)

• arbitralnie ustalone cechy ubioru, czesania, zabawek, sportu, rozdziału formy pracy

• różnice w sferze zachowań, psychiki

Gen SRY

Lokalizacja Yp 11.2

Gen ten jest identyczny z uprzednio postulowanym genem TDF. Częste określenie gen SRY/TDF

Produkt genu SRY należy do rodziny czynników transkrypcyjnych (HMG- box), oddziaływających na DNA

Funkcja regulacyjna wobec genów odpowiadających za rozwój narządów płciowych w kierunku męskim. Wpływ na zróżnicowanie macierzystych kom pre - Sertoliego w kom Sertoliego

Geny odwrócenia płci

Geny te są zlokalizowane poza chromosomem Y ( autosomy, chromosom X ).

Mutacje tych genów stwierdza się u genotypowych kobiet z kariotypem 46, XY

SOX-9

chromosom 9, 9q25, grupa genów (dysplazja kostna), rozwój męskiej gonady

WT-1

11p13 ( z.Drasha i Denysa - guz nerek (Wilmsa) niewydolność nerek, anomalie gonad i narządów płciowych), powstawanie gonad

DAX 1 (DSS- AHC)

Xp22.1, duplikacja genu na zasadzie efektu dawki powoduje odwrócenie płci męskiej w żeńska

AR

Xq11-12 ( receptor androgenowi)

SF-1

9q34 (SF-1 czynnik steroigeniczny) udział w powstawaniu niezróżnicowanej gonady

DMRT 1, DMRT 2

9p24.3, udział w rozwoju gonady męskiej

Zespół Turnera

Jest związany z brakiem lub zmianami strukturalnymi chromosomu X.

Kariotyp:

• 45, X (monosomia X) występuje najczęściej > 50%

• Mozaiki : 45,X/46,XX - najczęściej: 45,X/46,XX/47,XXX; 45,X/47,XXX

• Izochromosom: 46,X,i (Xq)

W około 80% przyp z. Turnera chromosom X był pochodzenia matczynego

Duży odsetek zarodków z kariotypem 45,X ulega samoistnemu poronieniu. Częstość 1: 5000 dziewczynek

Klasyczny zespół Turnera (45,X) - objawy:

1. Zaburzenia wzrastania

1. Waga i wzrost przy urodzeniu nieznacznie niższe od średniej

2. W wieku szkolnym niedobór wynosi kilkanaście cm poniżej średniej

3. Brak skoku pokwitaniowego

4. Upośledzenie wzrostu nie ma podłoża hormonalnego

2. Specyficzny fenotyp morfologiczny

1. W okresie noworodkowym:

1. Obrzęki limfatyczne grzbietu rąk i stóp

2. Nisko linia włosów na karku

3. Krótka szyja, płetwiastość szyi („szyja sfinksa”) - fałd skóry rozciągający się od wyrostka sutkowatego kości skroniowej do wyrostka kruczego łopatki

4. Dysmorfia twarzy - wysokie czoło, szeroka nasada nosa, szerokie szpary powiekowe, hiperteloryzm

2. Dojrzałe kobiety

1. Niski wzrost

2. Krępa budowa ciała (brak talii i zaokrąglenia bioder), skłonność do nadwagi

3. Szyja krótka, płetwiastość szyi

4. Koślawość łokci

5. Klatka piersiowa szeroka, uwypuklona na boki

6. Brodawki sutkowe małe, blade, szeroko rozstawione

7. Brak rozwoju piersi

8. Zewnętrzne narządy płciowe niedorozwinięte, bez hiperpigmentacji

9. owłosienie pachowe i łonowe skąpe (ale włosy na głowie gęste)

3. Różne wady narządów wewnętrznych

1. Hipoplastyczne siekacze, wady zgryzu

2. Gotyckie podniebienie

3. Teleangigktazje

4. Pierwotna niewydolność jajników

1. Mała, spłaszczona macica

2. Wydłużone jajowody

3. Białawe, pasmowate, dysgenetyczne gonady

4. Pierwotny brak miesiączki

5. Pierwotna bezpłodność

5. Specyficzny fenotyp rozwoju i zachowania

1. Iloraz inteligencji (IQ) w normie

2. Większość kobiet prowadzi normalny tryb życia rodzinnego i zawodowego

3. Uzasadnione jest obniżenie wymagań szkolnych w zakresie matematyki

4. W szkole: dysleksje, brak koordynacji wzrokowo-ruchowej

Kariotyp mozaikowy - fenotyp:

• Twarz pacjentki rzadko wykazuje cechy dysmorficzne,

• Oczy duże, otoczone bujnymi czarnymi i lśniącymi rzęsami

• Czarne brwi

• Budowała ciała bardziej proporcjonalna

• Niski wzrost

• U niektórych pacjentek w okresie dojrzewania występuje rozwój piersi

• U niektórych pacjentek w okresie dojrzewania może występować miesiączka,

• Rozwój morfologiczny - opóźniony

• Niedobór wzrostu i wagi wymagający leczenia substytucyjnego od 8-12 rż

• Rozwój psychiczny - dobry

• Mogą występować trudności w szkole

• Rozwój płciowy - opóźniony

• Brak samoistnego miesiączkowania - wymagana terapia hormonalna

• Ryzyko niepłodności - wysokie

• Proponowana jest adopcja lub metody rozrodu wspomaganaego, wysokie ryzyko rozwoju nowotworów jajnika

Zespół Klinefeltera - 47,XXY; 46,XX - obecność genu SRY na chromosomie X

Fenotyp:

• Mężczyźni

• Wysoki wzrost (ponad 190cm)

• Eunuchoidalna budowa ciała (długie kończyny, krótki tors)

• Ginekomastia

• Niedorozwój umysłowy

• Bezpłodność wrodzona

• Niedorozwój jąder - wielkości pestki wiśni

• Słabo wykształcone zewnętrzne narządy płciowe

• Brak owłosienia łonowego

Czysta dysgenezja gonad z kariotypem 46, XY - Zespół Swyera

Około 10% pacjentek wykazuje aberrację strukturalne chromosomu Y: Delecje, inwersje lub translokacje Yp; mutacje genu HMG, HMG-box grupa czynników transkrypcyjnych, syn.SOX

Mieszana dysgenezja gonad 45,X/46,XY

Choroby genomu mitochondrialnego

Cechy różniące mtDNA od DNA jądrowego:

• Genomy mitochondrialne są koliste

• Genomy mitochondrialne nie posiadają podtrzymującego rusztowania białkowego

• Geny mitochondrialne nie posiadają intronów

• Mitochondria nie zaopatrują swoich tran skryptów mRNA w czapeczki i ogony

• Niektóre kodony mRNA mają inne odpowiedniki aminokwasów

Mitochondrialne DNA stanowi około 0,5% haploidalnego komórkowego DNA. Każda komórka zawiera 10-1000 mitochondriów (oocyt 100.000) a każde mitochondriom zawiera 2-12 genów. mtDNA jest dziedziczony od matki za pośrednictwem cytoplazmy oocytu. Zawiera 16569 par zasad kodujących.

Heteroplazmia:

W tej samej komórce mogą występować równocześnie prawidłowe mtDNA i ich mutanty

W różnych kom. Prawidłowe i zmutowane cząsteczki mitochondrialnego DNA występują w różnych proporcjach.

Heteroplazmia jest następstwem biernej segregacji mitochondriów przy udziale komórek

Heteroplazmia jest przyczyną zmiennej ekspresji chorób mitochondrialnych

Zespół Kornasa - Sayre'a

Delecje (rzadziej amplifikacje) w mtDNA

Delecje znacznych rozmiarów rzędu kpz mają charakter hetero plazmatyczny

Porażenie zewnętrznych mięśni oka

Oczopląs

Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki

Blok serca

Ataksja móżdżkowa

Podniesiony poziom białka w płynie mózgowo-rdzeniowym

MERF(zespół mioklonicznej padaczki z czerwonymi postrzępionymi włóknami)

Mutacje punktowe

W pozycji 8344 genu tRNA lizynowego lub rzadziej w pozycji 8356

Padaczka miokloniczna

Miopatia

Otępienie umysłowe

MELAS (encefalopatia z kwasic mleczanową i napadami udaropodobnymi)

Mutacja punktowa w mitochondrialnym genie tRN A w pozycjach 3243 lub 3771

Kwasica mleczanowa

Napady udaropodobne

Miopatia

Oczopląs

Otępienie umysłowe

Zespół Lebera (dziedziczna neuropatia n. wzrokowego)

Mutacja punktowa

Ślepota

Zaburzenia przewodzenia w mięśniu sercowym

---