Charakterystyka ptaków

Pokrycie ciała

  • skóra ptaków jest delikatna

  • tworzy ja wielowarstwowy i zrogowaciały naskórek, pod którym znajduje się elastyczna skóra właściwa

  • brak gruczołów potowych

  • występują gruczoły łojowe: gruczoł kuprowy

  • ciało pokryte piórami

  • zawiązek pióra powstaje jako wpuklenie naskórka, które zapada się w głąb skóry, gdzie styka się z brodawką skóry właściwej i dzieli się na dwie części:

  • zewnętrzną, z której powstanie pochwa pióra

  • wewnętrzną, z której wyrośnie właściwe pióro

  • listewki i haczyki promyków sąsiednich gałązek zachodzą na siebie tworząc bardzo lekką i elastyczną strukturę chorągiewki

  • podział piór ze względu na rolę:

  • związane z lotem - lotki i sterówki (sztywna chorągiewka)

  • związane z termoregulacją - pióra puchowe i okrywowe

  • lotki mocowane są na końcach skrzydeł łącznotkankową spoiną (do II palca i częściowo do III palca oraz śródręcza - lotki I rzędu; na kości łokciowej od 6 do 37 lotek II rzędu)

  • sterówki tworzą ogon ptaka (osadzone są na pygostylu; od 8 do 24)

  • dziób - rogowe okucie szczęk, powstałe ze zlanych w jedną całość łusek rogowych

  • progresywne przystosowanie do lotu



Szkielet

  • bardzo lekki - w większości pneumatyczny (jamy szpikowe wypełnione powietrzem)

  • szkielet osiowy:

  • czaszka:

    1. mózgoczaszka większa niż u gadów; duża szerokość i cienkie sklepienie (zlane kości: ciemieniowa, skroniowa i potyliczna)

    2. obecność kilku kości w żuchwie, pojedynczy kłykieć potyliczny (cechy gadzie)

  • kręgosłup - zbudowany z 5 odcinków, o łącznej liczbie kręgów od 39 do 62:

    1. bardzo ruchliwy odcinek szyjny, esowato wygięty; kręgi siodełkowate (pierwsze dwa to dźwigacz i obrotnik) w liczbie od 9 do 25

    2. odcinek piersiowy - pierwsze kręgi piersiowe zrastają się w pojedynczą kość grzbietową

    3. ostatnie kręgi piersiowe, wszystkie lędźwiowe, krzyżowe i ogonowe zrastają się w kość lędźwiowo-krzyżową; odcinek ten zespolony jest z potężną miednicą

    4. w odcinku ogonowym pierwszy kręg zrasta się współtworząc synsacrum; kilka następnych jest wolnych; ostatnie 4 zrastają się w trójkątną płytkę kostną - pygostyl

    5. klatka piersiowa - mocna

    6. silnie zaznacza się tendencja do usztywniania kręgosłupa tułowiowego

    7. obręcze i kończyny:

    8. obręcz barkowa - zbudowana z łopatek, kości kruczych i obojczyków;:

      1. duży i płaski mostek, u ptaków latających wyrasta zeń duży grzebień mostka - miejsce przyczepienia silnych mięśni skrzydeł; u nielotów zredukowany

      2. obręcz miednicowa i kończyny dolne:

        1. dobrze rozwinięte (dwunożność, konieczność przyjmowania dużych obciążeń przy lądowaniu)

        2. skrócona kość udowa

        3. kości podudzia (strzałkowa i goleniowa) często zrastają się ze sobą tworząc kość goleniową

        4. dolne kości stępu i śródstopia zrastają się w czasie rozwoju zarodkowego w kość skokową (powstanie dodatkowej dźwigni i stawu skokowego tylnego - amortyzacja przeciążeń)

        5. redukcja palców w kończynie dolnej - brak palca piątego, pierwszy skierowany do tyłu, drugi, trzeci i czwarty skierowane do przodu

        6. u niektórych ptaków, np. struś afrykański dwupalcowość

      Układ mięśniowy

      • dobrze rozwinięta muskulatura (szczególnie mięśnie skrzydeł - u lotników; kończyn dolnych - u biegaczy)

      • brak przepony

      • ruch skrzydeł w dół - mięsień piersiowy

      • ruch skrzydeł w górę - mięsień kruczoramienny

      • oba mięśnie przyczepione do grzebienia mostka i kości ramieniowych



      Układ oddechowy

      • złożony z płuc i worków powietrznych

      • mało elastyczne płuca

      • duża powierzchnia czynna płuc

      • do każdego płuca prowadzi oskrzele główne, od którego odchodzą liczne oskrzela II-go rzędu

      • oskrzela II-go rzędu dzielimy na grzbietowe (wdechowe) i brzuszne (wydechowe)

      • oskrzela II-go rzędu rozdzielają się na drobniejsze oskrzeliki III-go rzędu ułożone równolegle względem siebie

      • pomiędzy oskrzelikami III-go rzędu mieści się plątanina kapilar powietrznych i krwionośnych, ma tam miejsce wymiana gazowa

      • średnica kapilar powietrznych jest bardzo mała, np. u gołębia 4m. (skutek bardzo rozbudowana powierzchnia oddechowa płuc; wada - są bardzo delikatne, dlatego płuca ptaków nie mogą pracować systemem miechowym - płuca ptaków mają charakter przepływowy)

      • funkcję pomp ssąco-tłoczących spełniają cienkościenne i słabo unaczynione worki powietrzne (zazwyczaj 9)

      • worki dzielimy na przednie (m.in. szyjne, obojczykowe i piersiowe przednie) oraz tylne (piersiowe tylne i brzuszne)

      • worki płucne wnikają nawet do kości długich (np. ramienia)

      • ucisk mięśni szkieletowych na worki zmienia ich objętość i wymusza przepływ powietrza przez płuca

      • w czasie lotu wdechy i wydech są zsynchronizowane z wymachami skrzydeł

      • uniesienie skrzydeł = wdech

      • opuszczenie skrzydeł = wydech

      • występuje zjawisko podwójnego oddychania - podczas wdechu i podczas wydechu przez płuca przepływa świeże powietrze

      • wdech: zasysanie powietrza przez worki tylne; jama nosowa→tchawica→krtań dolna→oskrzela główne→płuca; podczas wdechu wejście do oskrzeli brzusznych jest zamknięte; wdychane przez oskrzela grzbietowe powietrze przechodzi od tyłu do kapilar płucnych i dalej do worków przednich; część przechodzi przedłużeniem oskrzela głównego - oskrzelem workowym - do worków tylnych (nie pokonuje sieci kapilarnej)

      • wydech: zamknięcie oskrzeli grzbietowych i przedłużenia oskrzela głównego, otwarcie oskrzela brzusznego; ucisk na przednie i tylne worki powoduje, że nie użyte wcześniej powietrze z worków tylnych przepływa do przodu przez sieć kapilar płucnych, a zużyte wcześniej powietrze, wypełniające worki przednie, usuwane jest przez oskrzela wydechowe do oskrzela głównego i dalej na zewnątrz

      • przepływ powietrza przez kapilary płucne jest zawsze jednokierunkowy - od ogona do głowy

      • worki stanowią wraz z mięśniami tłocznię powietrza

      • worki zmniejszają ciężar właściwy ptaka

      • worki są rezerwuarem powietrza

      • worki biorą udział w nawilżaniu powietrza

      • worki chronią przed przegrzewaniem w czasie lotu

      • worki umożliwiają ogrzewanie zimnego i schładzanie gorącego powietrza



      Układ krążenia

      • cztero-jamiste serce o dużej sprawności

      • całkowite oddzielenie krwi natlenionej od odtlenionej

      • serce ptaków może pracować z częstotliwością setek cykli na minutę (u kolibrów około 1000)

      • redukcja zatoki żylnej (za wyjątkiem nielotów)

      • redukcja liczby naczyń opuszczających lewą komorę (jeden łuk aorty - lewy)

      • zmniejszenie wielkości krwinek w porównaniu do gadów

      • krwinki jądrzaste i krótko żyjące

      • obieg krwi - duży: lewa komora→łuk aorty (lewy)→tętnice→kapilary tkankowe→żyły→żyły główne→szczątkowa zatoka żylna→prawy przedsionek

      • obieg krwi - mały: prawa komora→pień płucny→tętnice płucne→kapilary płucne→żyły płucne→lewy przedsionek



      Układ wydalniczy i rozrodczy

      • narządy wydalnicze - nerki typu ostatecznego (zanercza)

      • kwas moczowy - produkt przemiany związków azotowych (w nerkach nie dochodzi do zagęszczenia moczu)

      • brak pęcherza moczowego

      • rozcieńczony mocz przepływa moczowodem do kloaki i dopiero tam ulega zagęszczeniu

      • ptaki morskie piją słoną wodę, a nadmiar wody wydalają przez gruczoł solny uchodzący u nasady dzioba

      • nefrony w nerkach mają niewielkie pętle i słabo zagęszczają mocz

      • jaja ptaków należą do największych w całym świecie zwierzęcym

      • zachowania godowe osiągają wysoki stopień rozwoju

      • dymorfizm płciowy

      • u samic funkcjonuje tylko lewy jajnik i jajowód (zmniejszenie masy ciała)

      • zapłodnienie następuje w jajowodzie; dopiero potem komórka jajowa zostaje zaopatrzona w osłonki: białkową, pergaminową i skorupkę wapienną

      • złożenie jaja jest możliwe dzięki rozwartej od tyłu miednicy (brak spojenia łonowego)

      • jaja muszą byś wysiadywane (wyjątek nogale zakopujące jaja w kopcach butwiejących liści

      • ptaki dzielimy na gniazdowniki - pisklęta niedołężne, często ślepe, np. drapieżne, kukułkowate, wróblowate, dzięciołowate, papugi i gołębie; zagniazdowniki - pisklęta wkrótce po wykluciu są dość samodzielne i mogą opuszczać gniazdo w poszukiwaniu pokarmu, jednak opieka rodzicielska jest jeszcze potrzebna przez pewien czas, np. blaszkodziobe, kuraki, żurawie, perkozy



      Układ pokarmowy

      • brak zębów

      • u wielu gatunków przełyk uległ rozszerzeniu w wole i tam ma miejsce wstępne rozmiękczanie

      • żołądek ma budowę dwuczęściową: I część intensywne wydzielanie soków trawiennych - żołądek gruczołowy; II część silnie umięśniona, miażdżenie i rozcieranie pokarmu - żołądek mięśniowy

      • występowanie dwuczęściowego żołądka jest dowodem na słuszność zasady korelacji (zmiana w budowie i funkcjach jednego narządu powoduje zmiany w budowie i funkcjach innego - brak zębów a żółądek mięśniowy)

      • niektóre ptaki połykają małe kamienie, tzw. gastrolity

      • długość jelita ptaka zależy od jego diety

      • jelito kończy się w steku (kloace)

      • do kloaki uchodzą również moczowody i nasieniowody (u samic lewy jajowód)

      • szeroki zakres przystosowań do rodzaju pożywienia: ziarnojady, owadożerne, odcedzające, nektarojady, rybożerce i mięsożerce



      Układ nerwowy i narządy zmysłów

      • mózg ptaka jest siedem razy większy od mózgu gada

      • krótkie i bardzo rozepchnięte na boki mózgowie (środek ciężkości)

      • dalszy rozwój kresomózgowia

      • zatracenie liniowego układu części mózgowia

      • gładkie półkule kresomózgowia

      • silnie rozwinięty móżdżek

      • esowate wygięcie rdzenia przedłużonego

      • z mózgowia wychodzi 12 par nerwów czaszkowych

      • kresomózgowie - duże, szerokie i gładkie półkule nakrywają całkowicie międzymózgowie (silny przerost jąder ciała prążkowanego - istoty szarej leżącej pod powierzchnią mózgu, znajdują się tu najwyżej zorganizowane ośrodki decyzyjne)

      • móżdżek - duży (lot, dwunożność), zbudowany z trzonu i kłaczków; powierzchnia jest pobrużdżona i pokryta istotą szarą - korą móżdżku

      • rdzeń przedłużony - duży

      • węch - słaby; redukcja kory węchowej w kresomózgowiu; przesunięcie otworów nosowych do nasady dzioba

      • wzrok - największe oczy wśród zwierząt; silnie zakrzywiona rogówka

      • słabo rozwinięte narządy czucia skórnego

      • dobrze rozwinięty narząd smaku

      • narząd równoważno-słuchowy - brak małżowin usznych; szybkie przewodzenie sygnału w uchu i ślimaku; w uchu środkowym występuje tylko strzemiączko; krótkie przewody słuchowe zewnętrzne i nerwy słuchowe - małe zniekształcenia dźwięków; duże kanały półkoliste w uchu wewnętrznym



      Występowanie i znaczenie

      • najliczniejsza grupa czworonogów

      • funkcjonują na wszystkich poziomach konsumentów

      • są źródłem mięsa, jaj i piór

      • owadożerne gatunki regulują ilość owadów-szkodników

      • ptaki drapieżne ograniczają populacje szkodliwych gryzoni

      • kolonijne ptaki morskie (np. kormorany i pelikany) są źródłem guana

      • hodowane ze względów estetycznych

      • rzadko wyrządzają poważniejsze szkody (wyj. Wikłacz czerwonodzioby)

      • ptaki mogą przenosić czynniki chorobotwórcze (np. choroby papuziej), tzw. orniotozy

    0x01 graphic