KONSPEKT
Status prawny embrionu ludzkiego
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). Weszła w życie 17 października 1997 r.
Na mocy Art. 72 ust. 1 Konstytucji dziecko jest uznane za podmiot prawa i podlega konstytucyjnej ochronie swoich praw.
W wykonaniu delegacji konstytucyjnej zawartej w art. 72 ust. 4 została uchwalona Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka
STATUS PRAWNY EMBRIONU LUDZKIEGO Z
zgodnie z art. 2 ust. 1 tej ustawy „dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności". Przepis ten - będąc w istocie tzw. autentyczną wykładnią terminu „dziecko" na gruncie zapisów konstytucyjnych - daje bezpośrednią normatywną podstawę do określenia statusu prawnego dziecka na etapie rozwoju embrionalno-płodowego
W jego świetle dzieckiem jest więc także preimplantacyjny embrion ludzki
Polska Konwencja o prawach Dziecka (Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 20 listopada 1989 r. została przez Rzeczpospolitą Polską ratyfikowana 30 września 1991 r. (Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526 ze zm.)]
Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego
W preambule Konwencji o Prawach Dziecka zapisano, że „dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu"
Ukoronowaniem tej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego i niejako progresem jej standardów było orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja 1997 r. (sygn. akt K 26/96) w którym uznano, że podmiotowość prawna przynależna jest każdemu człowiekowi, w tym także w okresie życia embrionalno-płodowego (niezależnie od tego czy jest mu równocześnie przyznana zdolność prawna na gruncie prawa cywilnego).
W konsekwencji - w świetle obowiązującego prawa - embrion ludzki, w tym także przed implantacją, nie może być - w przeciwieństwie do gamet z których został wykreowany - uważany za materiał biologiczny (który może być poddawany dowolnym interwencjom biomedycznym) ani też traktowany jak rzecz (która może być przedmiotem swobodnego obrotu prawnego). Jest bowiem podmiotem a nie przedmiotem prawa i jako taki podlega ochronie prawnej, a nie obrotowi prawnemu.
Taki horyzont normatywny nie pozostaje zaś bez wpływu na sposób rozwiązywania problemu embrionów nadliczbowych w placówkach biomedycznych
Czy embriony nadliczbowe mogą być w ogóle przedmiotem decyzji ich biologicznych rodziców ?
Embrion nadliczbowy posiadając status podmiotu, a nie przedmiotu prawa - podlega
(jako dziecko) regulacji zawartej w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a nie (jako rzecz) regulacji zawartej w Kodeksie cywilnym.
W konsekwencji jego biologiczni rodzice mogą podejmować decyzje co do jego osoby nie wtedy, gdy posiadają względem niego status właścicieli, ale jedynie wówczas, gdy mają status jego przedstawicieli ustawowych.
Zgodnie zaś z art. 98 § 1 kro status ten rodzice posiadają tylko wtedy, gdy dziecko pozostaje pod ich władzą rodzicielską. Władza ta bowiem - w świetle art. 95 § 1 KRO, obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do jego wychowania.
W świetle art. 92 KRO dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską. Jednakże powołany przepis, jak również inne przepisy tegoż kodeksu, nie wskazują od jakiego momentu dziecko pozostaje pod tą władzą, w szczególności czy już od poczęcia, implantacji, czy może dopiero od urodzenia.
Według przeważającego stanowiska doktryny władza rodzicielska przysługuje rodzicom dopiero od momentu urodzenia dziecka
W konsekwencji względem dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego władza ta jego rodzicom nie przysługuje.
Przekładając ten pogląd na omawianą tu problematykę należy przyjąć, iż dawcy gamet z których został wykreowany embrion nadliczbowy nie mają względem niego władzy rodzicielskiej, a tym samym kompetencji do podejmowania decyzji co do jego osoby.
Ich zgoda/sprzeciw w tym zakresie jest bezskuteczny prawnie - nie są bowiem jego przedstawicielami ustawowymi.
KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ
Art.45.
2. Lekarzowi nie wolno przeprowadzać eksperymentów badawczych z udziałem człowieka w stadium embrionalnym.
3. Lekarz może przeprowadzać eksperymenty lecznicze z udziałem człowieka w stadium embrionalnym tylko wtedy, gdy spodziewane korzyści zdrowotne w sposób istotny przekraczają ryzyko zdrowotne embrionów nie poddanych eksperymentowi leczniczemu.