PYTANIA OGÓLNE - ODPOWIEDZI

1. KLASYCZNY A KEYNSOWKI MODEL GOSPODARKI

Model klasyczny dominował w myśleniu ekonomistów w XIX wieku i jego zwolennikami byli m.in. John S. Mill , Francis Y. Edgeworth, Alfred Marshall, Arthur C. Piegou . Obecnie reprezentantami tego nurtu są m.in. Robert Lucas, Thomas Sargent, Edward Prescott, Neil Wallace. W ogromnym uproszczeniu, podstawowe założenia modelu klasycznego można sformułować następująco:

• zdolności produkcyjne w gospodarcze wykorzystane są w pełni;

• panuje pełne zatrudnienie w gospodarce (gdyby było bezrobocie to zniknęłoby ono dzięki spadkowi płac - dążeniu do równowagi na rynku pracy);

• ceny i płace szybko dostosowują się do zmian, przywracając równowagę pomiędzy popytem i podażą. (ceny i płace są dostatecznie elastyczne - w istocie zakłada się doskonałą elastyczność).

Gospodarka w modelu klasycznym dostosowuje się do stanu równowagi przede wszystkim dzięki zmianom cen i płac. Proces ten ilustrowany jest często w sposób graficzny przedstawiony na Rys. 1.

Model keynesowski był reakcją na poglądy klasyków. Dochodzenie do stanu równowagi w modelu keynesowskim dokonuję się przede wszystkim dzięki zmianom w sferze produkcji a nie poprzez dostosowania cenowe. Założenia tego modelu można sformułować zatem następująco:

• poziom produkcji może być mniejszy lub większy od potencjalnego (w krótkim lub średnim okresie);

• ceny i płace nie są elastyczne (sztywność cen i płac można przyjąć zarówno w krótkim okresie jak i w długim okresie - bo np. płace ustalane są poprzez układy zbiorowe ze związkami zawodowymi).

Proces dochodzenia do stanu równowagi w modelu neoklasycznym ilustrowany

jest często graficznie w sposób podobny jak na Rys. 2.

Podstawowe różnice dotyczą poglądów dotyczących stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarcze oraz kwestii zmienności cen i płac.

2. REORIA RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ W MODELACH EKONOMICZNYCH

Teoria racjonalnych oczekiwań to hipoteza ekonomiczna sformułowana w latach 70. dwudziestego wieku wobec niesprawdzającej się wtedy w problemach makroekonomicznych hipotezy oczekiwań adaptacyjnych. Została po raz pierwszy zaproponowana przez amerykańskiego ekonomistę Johna Mutha w 1961 roku[1] i rozpropagowana dzięki późniejszym pracom Roberta Lucasa, Thomasa Sargenta i Neila Wallace'a.

Teoria racjonalnych oczekiwań głosi, że podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje o aktualnych uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji. Posiadają również umiejętność wyciągania wniosków ze zdarzeń w przeszłości, co pozwala im przewidywać możliwe scenariusze wydarzeń w przyszłości.

Twórcy tej teorii upatrywali niedopracowanie modelu Keynesa w potraktowaniu oczekiwań podmiotów gospodarczych jako wielkości egzogenicznych, czyli będących poza gospodarką. Powodowało to niepełny obraz gospodarki, gdzie widoczne są tylko konsekwencje zmian oczekiwań, a nie ich przyczyny. W opinii przedstawicieli szkoły racjonalnych oczekiwań polityka stabilizacyjna oparta na takim modelu prowadziła tylko do wzrostu inflacji.

Teoria racjonalnych oczekiwań podaje w wątpliwość skuteczność angażowania się polityki gospodarczej w dynamizowanie wzrostu gospodarczego, gdyż państwo nie ma wpływu na trwały wzrost zatrudnienia lub produktu. Twórcy tej teorii posuwają się w swoich poglądach jeszcze dalej - uważają, że przeciwdziałanie recesji i bezrobociu poprzez stosowanie aktywnej polityki finansowej nie przynosi efektów, a pojawienie się bezrobocia nie wynika z niedostatecznego popytu. Szkoła racjonalnych oczekiwań sugeruje, że państwo powinno dążyć do utrzymania stabilności cen oraz działać po podażowej stronie gospodarki, jednocześnie zastrzegając, że nie powinno to zachodzić przy użyciu bezpośrednich decyzji podmiotów rządowych, lecz dzięki wypracowanym regułom, do których podmioty gospodarcze będą miały zaufanie.

Szkoła racjonalnych oczekiwań tym różni się od monetaryzmu, że inaczej widzi rolę państwa w gospodarce, gdyż dopuszcza jego działania poprzez zarówno oddziaływanie na rynek pieniężny, jak również równoważenie budżetu, sterowanie wydatkami rządowymi i cele realnego kursu walutowego.

Krytycy tej teorii kwestionują racjonalne oczekiwania jako wiarygodny model zachowania przedsiębiorstw, twierdząc na podstawie badań empirycznych, że nie wszystkie podmioty zachowują się w pełni racjonalnie oraz że wiele z nich popełnia cyklicznie te same błędy. Wynika to z faktu, że podmioty na ogół w optymalny sposób wykorzystują tylko część dostępnych informacji. Zwraca się też uwagę na to, że nawet przy zachowaniu w pełni racjonalnym istnieje miejsce dla aktywnej roli polityki rządku, gdy cenowe i popytowe mechanizmy dostosowawcze nie zadziałają na czas.

3. STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTW W WARUNKACH OLIGOPOLU

W strukturze rynku niedoskonałego obok konkurencji monopolistycznej wyróżnić można inną jej formę, tj. oligopol. Sytuacja oligopolu ma miejsce wówczas, gdy dana gałąź zdominowana jest przez niewielką liczbę producentów, przy czym wejście do gałęzi jest bardziej utrudnione niż w monopolu. Najczęściej bariery te wynikają z wysokiej koncentracji kapitału i produkcji. Ze względu na trudności wejścia podwyżka ceny w mniejszym stopniu niż w przypadku monopolu wpływa na zmianę popytu z powodu braku alternatywnych źródeł podaży. W tej sytuacji położenie i zachowanie się poszczególnych firm zbliżone jest bardziej do sytuacji monopolu niż innych struktur rynkowych.

Jedną z form konkurencji niedoskonałej jest oligopol. Najbardziej ogólna definicja oligopolu mówi, że jest to forma konkurencji monopolistycznej, która przejawia się w występowaniu na rynku kilku do kilkunastu producentów. Najistotniejszą cechą firm oligopolistycznych jest wzajemna zależność od decyzji cenowych, tzn decyzja cenowa jednej firmy może w istotny sposób wpływać na sprzedaż pozostałych firm .

Ponieważ każdy z oligopolistów jest ważnym czynnikiem na rynku, decyzje cenowe oligopolistów są od siebie wzajemnie uzależnione. Cena żądana przez jednego producenta w istotny sposób wpływa na rozmiary sprzedaży pozostałych. Stąd też jeżeli jedna firma oligopolistyczna obniży swoją cenę, można oczekiwać, że pozostałe przedsiębiorstwa również obniżą cenę, aby uchronić swoje udziały w rynku przed zmniejszeniem. Reakcje konkurentów mogą być różne i trudno jest przewidzieć z góry jaki będzie ich rodzaj i zasięg. Wybór polityki każdego oligopolisty musi być więc dokonywany ze świadomością, że każda jego decyzja ma istotny wpływ na decyzję innych oligopolistów i zwykle powoduje ich natychmiastową reakcję, która z kolei musi się odbić na jego sytuacji, np.: obniżenie ceny przez jeden oligopol może spowodować utratę przez oligopol konkurencyjny części odbiorców, zachęconych możliwością nabycia tego samego lub podobnego towaru po niższej cenie.

Podstawowe założenia modelu oligopolu przedstawiają się następująco:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane - w rzeczywistości gospodarczej więcej jest przypadków przedsiębiorstw oligopolistycznych zajmujących się produkcją i sprzedażą produktów zróżnicowanych, będących w stosunku do siebie dość bliskimi substytutami. Typowym przykładem jest rynek samochodów osobowych, na którym poszczególne rodzaje samochodów są w większym lub mniejszym zakresie substytutami.

• Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących - rynek olgopolistyczny danego produktu (danej grupy produktów) opanowany jest przez niewielką liczbę producentów. Każdy z producentów posiada znaczącą część rynku. W rezultacie każda decyzja przedsiębiorstwa wpływająca na zmianę wielkości produkcji i sprzedaży jest zauważana przez konkurentów, którzy mogą podejmować odpowiednie kroki dostosowawcze. Nie istnieje górna granica wyznaczająca maksymalną liczbę przedsiębiorstw wskazująca na to, że dany rynek ma charakter oligopolu. Krańcowym przypadkiem oligopolu jest duopol, czyli panowanie na rynku tylko dwóch producentów czy dostawców, podejmujących swe decyzje ze świadomością istniejących pomiędzy nimi współzależności.

• Ograniczony dostęp do rynku - bariery wejścia na rynek opanowany przez kilku znaczących producentów (sprzedawców) jest utrudniony, głównie przez czynniki natury technologicznej, a także czynniki związane z kosztami produkcji.

• Pełna informacja o rynku - podmioty posiadają doskonałą informację o rynku.

• Klasyczna teoria oligopolu odnosi się do zjawiska względnej stabilności cen, mającej miejsce w warunkach rynku oligopolistycznego jako specyficznego, zwłaszcza w porównaniu z zachowaniem się cen w innych strukturach rynku. Stabilność cen oznacza w efekcie, że decyzje cenowe indywidualnych przedsiębiorstw nie prowadzą do zwyżki cen, a co ważniejsze - nie dochodzi również do ich wydatnej obniżki.

W warunkach oligopolu może wystąpić cały wachlarz konkretnych sytuacji rynkowych, przy czym zachowanie się poszczególnych konkurentów może iść w dwóch kierunkach, tj. może prowadzić do kolizji, bądź też może mieć charakter niekolizyjny. Z punktu widzenia istoty oligopolu jako odmiany monopolu sytuacje kolizyjne nie są pożądane, gdyż mogą okazać się szkodliwe dla wszystkich konkurentów, (np. obniżka cen przez jednego z konkurentów może wywołać reakcję łańcuchową i doprowadzić do wojny cen, co w efekcie może spowodować zanik zysku ekonomicznego). Dlatego też przedsiębiorstwa oligopolistyczne preferują rozwiązania niekolizyjne o charakterze zmowy lub kooperacji. Rozwiązania niekolizyjne najogólniej biorąc polegają na wspólnej maksymalizacji zysku ekonomicznego.
Wśród głównych form niekolizyjnych wyróżnić można takie struktury oligopolistyczne, jak: przywództwo cenowe, kartelizacja oraz świadomy paralelizm zachowań.

Przywództwo cenowe - występuje w przypadku, gdy jedno z przedsiębiorstw działających w danej gałęzi dominuje nad innymi w znaczeniu takim, że wszystkie pozostałe naśladują jego decyzje cenowe. Jeden producent może osiągnąć przywództwo cenowe ze względu na to, iż posiada najniższe koszty produkcji; inni będą musieli podporządkować się temu kierownictwu albo wypaść z rynku ze względu na zbyt niski poziom cen. Przywództwo może osiągnąć także producent, który zdominował daną gałąź przemysłu (największa wielkość produkcji). Przywódca cenowy analizuje warunki cenowo - podażowe dla całej gałęzi i ustala cenę maksymalizującą zysk. W odróżnieniu od poprzedniej struktury oligopolu, w przypadku przywództwa cenowego nie występuje złamana krzywa popytu, ponieważ konkurenci naśladują zmianę ceny symetrycznie.

Trzy formy przywództwa cenowego

1. przywództwo dominującej firmy - najbardziej typowa forma przywództwa, występuje gdy znaczący udział produkcji jednej firmy pozwala jej kontrolować ceny, pozostałe firmy są stosunkowo małe,

2. przywództwo efektywnej firmy - nie musi to być największa firma, ale firma musi mieć najmniejsze koszty , pozostałe przedsiębiorstwa sprzedają po cenie wyznaczonej, zmiana ceny zależy od różnicy pomiędzy ich kosztami a przedsiębiorstwa wyznaczającego cenę, rynek produktów jednorodnych

3. przywództwo firmy, która osiąga największy zysk

Inną formą kooperacyjnych zachowań w ramach oligopolu jest współpraca oparta na zmowie. Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji . Typową formą zmowy jest kartel. Jest to grupa przedsiębiorstw, które zmówiły się w celu kontrolowania ceny i wielkości podaży na rynku. Celem kartelu jest zapewnienie członkom zysku monopolowego. Istnienie kartelu pociąga za sobą także pośrednie korzyści dla tworzących go przedsiębiorstw. Zmniejsza się wówczas niepewność związana z zachowaniem konkurentów i możliwe staje się wzniesienie dodatkowych barier, utrudniających wejście nowym przedsiębiorstwom . Z drugiej jednak strony poszczególni uczestnicy kartelu ulegają pokusie oszustwa polegającego na wyłamaniu się z umowy i cichej obniżce cen, co może dać im dodatkowe zyski. Jednak takie działania w długim okresie niosą z sobą niebezpieczeństwo rozpadu i wojny cenowej. Kartele odznaczają się duża niestabilnością. Często kartelizacja podlega ustawodawstwu antymonopolowemu. Współcześnie kartelizacja ma miejsce coraz częściej na rynku międzynarodowym. Rząd może albo zachęcać do tworzenia karteli, albo też przeciwdziałać ich powstawaniu poprzez urzędy kontrolne, które ustalają ceny, określają udziały w rynku i nakładają kary na tych, którzy dokonują pogwałcenia przepisów. Rząd pełni ważną służbę na rzecz przemysłu, może bowiem powstrzymywać konkurentów albo członków kartelu od tego, co przychodzi jako naturalne następstwo - od oszukiwania .

Inną formę niekolizyjnego zachowania oligopolu stanowi tzw. świadomy paralelizm, polegający na tym, że działania firm podlegają pewnej koordynacji bez istnienia jakiejkolwiek zmowy. Jest to możliwe z powodu doskonałej znajomości warunków funkcjonowania gałęzi ze strony poszczególnych firm, w tym decyzji cenowych rywali (np. formuły narzutu zysku na koszty, sezonowych zmian cen itp.).

Mimo znacznych korzyści jakie daje firmom współpraca oligopolistyczna, kooperacja może nie być możliwa. Szanse trwałej kooperacji maleją w pewnych warunkach. Czynnikami ograniczającymi możliwości zmowy i kooperacji są najczęściej następujące okoliczności: istnienie większej liczby firm, niskie bariery wejścia, różnorodność produktów, wysoka stopa innowacyjności, wysokie koszty stałe, możliwość oszustwa, ograniczenia prawne itp. W przypadku, gdy przeszkody dla zmowy są silne zachowanie się oligopolu ma charakter niekooperacyjny. W tej sytuacji poszczególni producenci zmuszeni są „zgadywać”, jak zachowają się ich rywale w różnych sytuacjach. Muszą zatem działać strategicznie.

Firmy na rynku oligopolistycznym konkurują niecenowo - nie opłaca się konkurować ceną, bo podwyżka oznacza możliwość wyrugowania się z rynku, z kolei obniżka ceny spowoduje dostosowanie się konkurencji do nowych warunków (analogiczne obniżki cen). Konkurencja cenowa na rynku oligopolistycznym prowadzi do szybkiego odwetu (wyjątek: jeśli firma jest przywódcą kosztowym bądź może pozwolić sobie na subsydiowanie działalności z zysków, pochodzących z innego rodzaju działalności).

W oligopolu firmy konkurują innymi sposobami, na przykład: jakością, zabiegami marketingowymi itp. Najbardziej efektywna konkurencja w oligopolu polega na ROZWOJU PRODUKTU. Dzieje się tak dlatego, bo:

1. nowe produkty mogą skutecznie opanować dużą część rynku

2. ewentualne opatentowanie produktu może wywołać legalny monopol

3. wytworzenie nowego produktu może być tańsze niż wyrobów dotychczas produkowanych.

Reklama
Dla przedsiębiorstw rywalizujących na rynku oligopolu reklama jest bardzo skutecznym elementem służącym zwiększeniu sprzedaży. Przedsiębiorstwa, które sprzedają zróżnicowane produkty, wydają wielkie sumy na reklamę.

1. Różnicowanie produktu - polega na podkreśleniu rzeczywistych lub pozornych różnic między konkurującymi ze sobą produktami. Celem jest wspieranie różnego rodzaju produktów i lojalności wobec marki. Dla firmy wymarzonym skutkiem reklamy jest zdobycie dużej ilości lojalnych konsumentów, którzy nie są podatni na zmianę konkurencyjnych produktów, nawet gdy nastąpi obniżka ich ceny lub poprawa ich jakości. Między oligopolistami dochodzi często do konkurencji, prowadzonej za pomocą ceny i jakości. Wysokie wydatki na reklamę przedsiębiorstw oligopolistycznych mogą znacznie wpływać na wzrost zysków oligopolu jako całości.

2. Reklama informacyjna - bardzo ważną funkcją jest dostarczenie klientom jak największej liczby informacji o danym produkcie. Fotografie umieszczone na uloltkach reklamowych często przyciągają uwagę konsumentów co prowadzi do zwiększenia ilości nabywców na dobra. Kiedy normą jest niepełna informacja, niektóre przedsiębiorstwa mogą żądać cen wyższych niż przeciętna jakości, a mimo to zachować pewien skromny udział w rynku.

Rodzaje oligopoli:
Ze względu na rodzaj produktu wyróżnia się:
· czysty oligopol - firmy wytwarzają jednorodny produkt.
· Zróżnicowany oligopol - firmy wytwarzają zróżnicowane produkty.
Ze względu na budowę:
· oligopol symetryczny - firmy o zbliżonej wielkości
· oligopol asymetryczny - jedna lub kilka firm zajmuje pozycję dominującą

4. POLITYKA MONETARNA I FOSKALNA W CYKLU KONIUNKTURALNYM

Cykl koniunkturalny to rodzaj fluktuacji w zagregowanej aktywności gospodarczej podmiotów (narodów), które organizują swoją pracę głównie poprzez działania wolnorynkowe. Cykl koniunkturalny to ruch typu falowego, który ogarnia system gospodarczy jako całość. Cykl składa się z rozkwitu pojawiającego się mniej więcej w tym samych czasie w wielu gałęziach gospodarki, po którym następuje ogólna recesja (kryzys) - spadek produkcji, niesprzedane zapasy, spadek cen, pojawia się bezrobocie; depresja (dno) - stabilizacja cen i produkcji, wysokie bezrobocie, spadek zamożności ludzi, bankructwo przedsiębiorstw, niski poziom inwestycji i ożywienie - wysoka dynamika wzrostu produkcji i cen, spadek bezrobocia, które przechodzi w fazę rozkwitu (szczytu, boomu) w następnym cyklu - fala optymizmu społecznego, stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie.

Cykl gospodarczy może trwać od kilku miesięcy do kilku lat (czas trwania wahań wynosi od jednego do 10 czy 12 lat), przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana; państwo może podejmować pewnie działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków; noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego.

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego (istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki). Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1. podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja(przejmowanie na własność państwa prywatnych przedsiębiorstw lub ziemi);

3. protekcjonizm (polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu) w zakresie handlu zagranicznego;

4. polityka monetarna, polityka pieniężna, część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania podaży pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki.

Ponieważ podaż pieniądza uzależniona jest od jego emisji oraz od wartości udzielonych przez banki komercyjne kredytów, sterowanie nią polega na utrzymywaniu określonego, możliwie stabilnego tempa emisji pieniądza oraz regulowaniu aktywności kredytowej banków komercyjnych. Instrumentami polityki pieniężnej są:

1. stopa procentowa kredytu refinansowego, tj. kredytu zaciąganego przez banki komercyjne w banku centralnym dla zapewnienia płynności operacji finansowych. Jej podwyższenie powoduje wzrost stóp oprocentowania (stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku) kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowego powoduje skutki odwrotne.

2. stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów (wkład bankowy, kwota pieniężna zdeponowana w banku na czas nieokreślony (wkład awista) lub oznaczony (wkład terminowy). Bank uzyskuje prawo do dysponowania depozytami (udziela kredytów bankowych, kupuje papiery wartościowe), w zamian wypłaca deponentowi oprocentowanie). Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza.

3. stopa rezerw specjalnych, określająca procentowo część depozytów, którą banki komercyjne obowiązkowo muszą przekazać do banku centralnego jako rezerwę specjalną. Skutki jej zmian są identyczne jak w przypadku stopy rezerw obowiązkowych.

4. operacje otwartego rynku, działania banku centralnego, polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych, głównie weksli skarbowych, w celu regulowania podaży pieniądza kredytowego w gospodarce, poprzez ograniczanie lub rozszerzanie zdolności kredytowej banków komercyjnych.

Jeśli w ocenie banku centralnego wartość udzielonych przez banki komercyjne kredytów jest nadmierna, co może wywołać (lub wywołuje) tendencje inflacyjne, podejmuje on decyzję o sprzedaży bankom komercyjnym rządowych papierów wartościowych.

Zachętą do ich zakupu jest obniżona w stosunku do wartości rynkowej cena, co zwiększa zyski banków. Zakup tych papierów zmusza banki komercyjne do ograniczenia działalności kredytowej na rzecz innych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych), a to wpływa na zmniejszenie podaży pieniądza i zmniejszenie presji inflacyjnej.

Natomiast w sytuacji niedostatecznej podaży pieniądza, w celu pobudzenia gospodarki bank centralny skupuje od banków komercyjnych rządowe papiery wartościowe, oferując cenę wyższą od wartości rynkowej. Zwiększa to dopływ pieniądza gotówkowego do banków komercyjnych i tym samym rozszerza ich zdolność kredytową.

Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny (łagodny) - państwo, wykorzystując wymienione instrumenty, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia (powstaje tu jednak realna groźba inflacji), albo restrykcyjny (twardy) - państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen (ten typ polityki pieniężnej wykorzystywany jest w walce z inflacją). Realizując określone cele polityki ekonomicznej, państwo posługuje się zazwyczaj odpowiednią kombinacją polityki pieniężnej i polityki fiskalnej.

5. polityka fiskalna, polityka budżetowa, ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Jest częścią polityki finansowej państwa. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:

1. redystrybucja dochodów, wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa. Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i in.), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.

2. stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

5. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE KURSY WALUTOWE

Kurs walutowy to inaczej ilość pieniędzy, jaką trzeba zapłacić za daną walutę określaną w walucie innej. Kurs walutowy może ulegać znacznym wahaniom. W pewnej mierze przyczyny tej zmienności można wytłumaczyć. Służą do tego tzw. tradycyjne determinanty kursu walutowego, które możemy uznać za czynniki fundamentalne. Należy do nich tempo wzrostu gospodarczego, poziom realnej stopy procentowej oraz tempo wzrostu cen.

Tempo wzrostu gospodarczego. Zakładamy, że tempo wzrostu gospodarczego w Polsce jest wyższe niż w strefie euro. Liczne badania empiryczne dowodzą, że w tym przypadku szybkość importu towarów ze strefy euro będzie przewyższała dynamikę PKB. Dzieje się tak ze względu na występowanie tzw. importu zaopatrzeniowego. Żadna gospodarka nie jest samowystarczalna, zatem większy wzrost produkcji będzie wymagał jeszcze większego wzrostu dóbr pośrednich oraz kapitału koniecznych do ich produkcji. Oznacza to, że import towarów ze strefy euro będzie wyższy niż import towarów polskich dokonywany przez mieszkańców Eurolandu (z polskiego punktu widzenia jest to eksport). Efekt netto (czyli pewnego rodzaju wypadkowa tych dwóch procesów) będzie oznaczał wyższy popyt na towary europejskie. Możemy się zatem spodziewać, że ludzie będą sprzedawać złotego w zamian za euro. Popyt na euro zwiększy się, co doprowadzi do deprecjacji złotego, czyli wzrostu kursu złotego wobec euro. Wyższe tempo wzrostu strefy euro zaowocowałoby natomiast wzmożoną podażą wspólnej waluty europejskiej, którą większość ludzi chciałaby zamieniać na złotego, przez co uległby on aprecjacji a uczestnicy rynku zaobserwowaliby spadek kursu.

Realna stopa procentowa Wyższa realna stopa procentowa (skorygowana o tempo wzrostu cen) w Polsce oznacza, że lokowanie pieniędzy w naszym kraju jest korzystniejsze, bo można osiągnąć większy zwrot z zainwestowanego kapitału (chociażby w postaci lokaty bankowej o wyższym oprocentowaniu). Ludzie (również mieszkańcy Eurolandu) będą zatem wymieniać euro na złotówki, co zwiększy podaż waluty europejskiej, przez co polska waluta ulegnie aprecjacji, czyli zaobserwujemy spadek kursu złotego wobec euro. Natomiast wyższa realna stopa procentowa w strefie euro spowoduje odpływ kapitału za granicę, co zwiększy popyt na wspólną walutę i przez wzmożoną podaż złotego przyczyni się do wzrostu jego kursu, czyli deprecjacji złotówki.

Tempo wzrostu cen Wyższe tempo wzrostu cen w Polsce (czyli wyższa inflacja) sprawia, że towary krajowe stają się relatywnie coraz mniej konkurencyjne względem towarów europejskich, ponieważ ich ceny rosną szybciej. Zwiększa to popyt Polaków na towary zagraniczne i chęć wymiany złotówek na euro. Powoduje to zwiększenie popytu na wspólną walutę, co prowadzi do jej aprecjacji przy jednoczesnej deprecjacji złotego. W tym samym czasie również i Europejczycy ograniczają popyt na drożejące towary polskie - powoduje to spadek popytu na złotówki, co owocuje dalszą deprecjacją i wzrostem kursu wobec euro. Wyższe tempo wzrostu cen zagranicznych wywoła dokładnie odwrotną reakcję.
Czynniki oddziałujące na wysokość i zmiany kursu

• Ekonomiczne

• podaż walut obcych na krajowym rynku

• popyt na waluty obce

• różnice stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym

• stopień reglamentacji waluty

• polityka walutowa

• stan gospodarki kraju oraz jego partnerów gospodarczych

• Polityczne

• sytuacja międzynarodowa

• napięcia polityczne

• Psychologiczne związane z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki.

6. RYNEK KAPITAŁOWY - FUNKCJE I INSTYTUCJE

Rynek kapitałowy jest segmentem rynku finansowego, gdzie następuje transfer środków finansowych na okres powyżej jednego roku. Jest źródłem kapitału dla realizacji przedsięwzięć gospodarczych oraz miejscem pozwalającym na lokowanie i pomnażanie oszczędności. Miejsce, na którym spotykają się inwestorzy.

Rynek kapitałowy pozwala na przepływ kapitału do najlepszych przedsiębiorstw, o dobrych perspektywach rozwoju, dobrze zarządzanych. Transformacja kapitału dokonująca się na rynku pozwala na uczestnictwo każdego w dowolnie długim okresie czasu. Nawet krótkoterminowe lokowanie oszczędności przez inwestorów pozwala na finansowanie długofalowych przedsięwzięć.

Dzięki płynności rynku kapitałowego każdy z jego uczestników ma możliwość wyjścia z inwestycji w dowolnym momencie.

Funkcje rynku kapitałowego

1. Źródło kapitału lub źródło finansowania inwestycji. Rynek kapitałowy pozwala przedsiębiorstwu pozyskać kapitał niezbędny dla realizacji przedsięwzięć długoterminowych. Osoby dostarczające kapitału otrzymują wynagrodzenie stanowiące udział w zyskach przedsiębiorstwa lub z odsetek. Mogą również zarabiać na wzroście wartości rynkowej instrumentów finansowych emitowanych przez to przedsiębiorstwo.

2. Alokacja kapitału. Polega na transferze kapitału z miejsc, gdzie występuje jego nadwyżka, tam gdzie jest on potrzebny. Dzięki odpowiedniej alokacji kapitału nadwyżki wolnych środków u osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych pozwalają sfinansować ich niedobory u innych podmiotów gospodarczych, które potrzebują kapitału. To pozwala na harmonijny rozwój wszystkich segmentów gospodarki, regionów kraju, czy różnych przedsiębiorstw. Jednocześnie szansę rozwoju uzyskują nowoczesne dziedziny gospodarki.

3. Mobilizacja kapitału. Na rynku kapitałowym działa duża ilość osób. Nawet niewielkie sumy dostarczone przez wiele osób dają w efekcie duży strumień pieniędzy, który odpowiednio ukierunkowany pozwala na sfinansowanie dużych projektów. Taka mobilizacja kapitału jest możliwa jedynie na rynku kapitałowym, w którym może uczestniczyć bez wyjątku każdy, w takim stopniu, na jaki pozwala zasobność jego portfela; fundusze przepływają od osób o nadmiarze oszczędności do tych, którym ich brak a oferują ich zyskowne zainwestowanie - następuje transformacja oszczędności w inwestycje.

4. Ocena kapitału. Kapitał jest kierowany do najbardziej efektywnych oraz obiecujących przedsiębiorstw oraz sektorów. W ten sposób jest wskaźnikiem pozwalającym ocenić strategię rozwoju i jakość zarządzania podmiotów oraz dziedzin gospodarki.

5. Obiektywna wycena. Każda dyspozycja kupna bądź sprzedaży instrumentu finansowego emitowanego przez dany podmiot determinuje jego ostateczną wycenę, a w konsekwencji wycenę całego przedsiębiorstwa. Ze względu na dużą ilość osób zaangażowanych w taką wycenę, stosujących różne podejścia, zmniejsza się ryzyko popełnienia błędu, jaki mógłby popełnić zespół analityków o wysokich kwalifikacjach.

6. Barometr koniunktury. Sytuacja na rynku kapitałowym odzwierciedla stan gospodarki w kraju. Wskazuje ona jednocześnie na nastroje panujące na danym rynku. Rynek jest miejscem gdzie następuje najszybsza, a zarazem widoczna reakcja na zmiany koniunktury. Stąd jest miejscem, na które są zwrócone oczy analityków badających sytuację ekonomiczną w kraju i na świecie.

7. Cyrkulacja pieniężna.

8. Redystrybucja dochodów w gospodarce.

W ramach instrumentów finansowych rynku kapitałowego najważniejszą ich grupą są papiery wartościowe o terminie ważności co najmniej jednego roku: akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne, listy zastawne, kwity depozytowe, prawa do akcji, prawa poboru, warranty subskrypcyjne. Papierami wartościowymi nie są udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Papier wartościowy jest to dokument potwierdzający określone prawa majątkowe, utrwalony w takim brzmieniu i w takiej postaci, że może stanowić samodzielny przedmiot obrotu publicznego.

Akcja jest papierem wartościowym emitowanym w serii przez spółkę akcyjną stanowiącym dowód posiadania udziału w jej kapitale zakładowym. Właściciel akcji, czyli akcjonariusz jest współwłaścicielem spółki akcyjnej. Akcje dzielą się na imienne oraz na okaziciela. Mogą występować w postaci materialnej lub zdematerializowanej.

Instytucje rynku kapitałowego i ich rola

1. Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność na rynku kapitałowym, w tym: firmami inwestycyjnymi, emitentami dokonującymi oferty publicznej, funduszami inwestycyjnymi, towarzystwami funduszy inwestycyjnych, spółkami prowadzącymi rynek regulowany oraz giełdy towarowe, spółką prowadzącą depozyt papierów wartościowych, bankami powierniczymi i innymi podmiotami wymienionymi w Ustawie o nadzorze nad rynkiem kapitałowym.

Do zadań Komisji należy:

1. podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku kapitałowego;

2. sprawowanie nadzoru nad działalnością podmiotów nadzorowanych oraz wykonywaniem przez te podmioty obowiązków związanych z ich uczestnictwem w obrocie na rynku kapitałowym;

3. podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku kapitałowego;

4. wykonywanie innych zadań określonych ustawami;

5. przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.

Celem nadzoru jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku kapitałowego, w szczególności bezpieczeństwa obrotu oraz ochrony inwestorów i innych jego uczestników, a także przestrzegania reguł uczciwego obrotu.

2. Rynek giełdowy

Prowadzenie giełdy papierów wartościowych jest przedmiotem działalności spółki akcyjnej -Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, której założycielem jest Skarb Państwa.

Spółka prowadząca giełdę może również organizować alternatywny system obrotu (system obrotu dokonywany poza rynkiem regulowanym, którego przedmiotem są papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego).

Celem spółki jest:

1. Organizowanie publicznego obrotu papierami wartościowymi.

2. Promowanie obrotu papierami wartościowymi.

3. Upowszechnianie informacji związanych z tym obrotem.

Zasady działania Giełdy określają obok Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, Statut Giełdy oraz jej regulamin.

Akcjonariuszami giełdy mogą być: domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na giełdzie.

Organami Giełdy są:

1. Walne Zgromadzenie Giełdy jest najwyższym organem Giełdy. Do udziału w nim mają prawo wszyscy akcjonariusze Giełdy. Do jego kompetencji należy m.in. dokonywanie zmian w Statucie GPW, zatwierdzanie Regulaminu Rady Giełdy, wybór członków Rady Giełdy.

2. Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy składa się z 12 przedstawicieli: banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów. Nadzoruje ona działalność Giełdy. W zakresie jej obowiązków jest również uchwalanie Regulaminu Giełdy oraz wszelkich jego zmian, dopuszczanie, zawieszenie i wykluczenie z obrotu giełdowego papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych o ile Regulamin Giełdy nie stanowi inaczej.

3. Zarząd Giełdy składa się z 5 osób: Prezesa wybranego na okres trzech lat przez Walne Zgromadzenie oraz 4 członków. Zarząd Giełdy kieruje bieżącą działalnością Giełdy, zarządza jej majątkiem oraz reprezentuje ją na zewnątrz. W zakres jej działalności wchodzą wszystkie czynności, które nie są zastrzeżone dla Rady Giełdy lub Walnego Zgromadzenia.

3. Rynek pozagiełdowy

Centralna Tabela Ofert jest, obok Giełdy Papierów Wartościowych, jednym z dwóch funkcjonujących dotychczas w Polsce systemów obrotu papierami wartościowymi, dopuszczonymi do obrotu publicznego.

MTS-CeTO Spółka Akcyjna jest podmiotem prowadzącym i nadzorującym rynek pozagiełdowy. Może również organizować alternatywny system obrotu. Jej akcjonariuszami są banki, domy maklerskie, Skarb Państwa Związek Banków Polskich - Izba Gospodarcza, MTS S.p.A. oraz Giełda

Rynek pozagiełdowy przeznaczony jest dla papierów wartościowych i, nie mają szans na notowanie na giełdzie. Należą do nich m.in. obligacje emitowane przez gminy czy też akcje spółek nie spełniających surowych warunków dopuszczenia do obrotu giełdowego.

Dwa podstawowe zadania MTS-CeTO to:

1. Wspomaganie rozwoju małych, dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii, mających dobre perspektywy rozwoju, poszukujących środków na rozszerzenie skali działalności,

2. Budowanie publicznego rynku obligacji komunalnych i korporacyjnych oraz rynku dla przedsiębiorstw użyteczności publicznej.

4. Krajowy Depozyt - prowadzenie depozytu i ewidencji transakcji; Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA jest podmiotem bez którego niematerialny obrót papierami wartościowymi jest praktycznie niemożliwy. W jego rejestrach znajdują odzwierciedlanie wszystkie transakcje zawierane na rynku, a także zmiany cech papierów wartościowych i emisji. Przechowywanie papierów wartościowych i dokonywanie rozliczeń zawartych transakcji odbywa się w formie zapisów komputerowych, co wynika z dematerializacji papierów wartościowych.

Działalność Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych SA na rynku, to:

1. rejestrowanie zdematerializowanych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym lub wprowadzonym do alternatywnego systemu obrotu;

2. nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych, zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych, znajdujących się w obrocie;

3. obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych znajdujących się w obrocie;

4. rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym;

5. rozliczanie transakcji zawieranych w alternatywnym systemie obrotu w zakresie zdematerializowanych papierów wartościowych;

6. czynności związane z wycofywaniem papierów wartościowych z depozytu;

7. dokonywanie rozrachunku w instrumentach finansowych i środkach pieniężnych w związku z zawieranymi na rynku transakcjami oraz obsługą realizacji zobowiązań emitentów;

8. prowadzenie systemu zabezpieczania płynności rozliczeń, w tym systemu gwarantowania rozliczeń transakcji zawartych na rynku giełdowym i pozagiełdowym;

9. zapewnienie prawidłowego funkcjonowania obowiązkowego systemu rekompensat.

Może on również m.in.:

• rejestrować inne instrumenty finansowe,

• dokonywać rozliczania transakcji zawieranych na towarowym rynku papierów wartościowych oraz prowadzić- system zabezpieczenia płynności rozliczeń zawieranych na tym rynku transakcji,

• obsługiwać obrót papierami wartościowymi innymi niż zdematerializowane;

Akcjonariuszami KDPW mogą być wyłącznie podmioty prowadzące giełdę, rynek pozagiełdowy, domy maklerskie, firmy inwestycyjne, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski i banki.

Uczestnictwo w obrocie instrumentami finansowymi - Domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską oraz podmioty zagraniczne prowadzące działalność maklerską w Polsce

Zgodnie z nową Ustawą o obrocie instrumentami finansowymi działalność maklerska może być wykonywana wyłącznie przez: domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską, zagraniczne firmy inwestycyjne i zagraniczne osoby prawne z państw należących do OECD.

Każdy inwestor zamierzający uczestniczyć w obrocie zorganizowanym powinien podpisać z jednym z ww. podmiotów umowę o świadczenie usług brokerskich. Na jej podstawie firma inwestycyjna będzie mogła w imieniu klienta składać zlecenia w obrocie na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu.

Dom maklerski działa na rynku zawsze we własnym imieniu, na rachunek:

• klienta - usługi brokerskie albo

• na rachunek własny - działalność dealerska.

5. Fundusze inwestycyjne i Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych - lokowanie powierzonych środków;

Obok inwestorów indywidualnych uczestnikami rynku są również inwestorzy instytucjonalni. Należą do nich m.in. fundusze inwestycyjne, których celem jest lokowanie zebranych publicznie środków pieniężnych. Fundusz inwestycyjny jest tworzony i zarządzany przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych działające w formie spółki akcyjnej, będące organem funduszu i reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi. Zatrudnieni w funduszach profesjonalni doradcy inwestycyjni starają się lokować jak najlepiej powierzone środki pieniężne w ściśle określone Ustawą o funduszach inwestycyjnych papiery wartościowe i prawa majątkowe. Wśród funduszy wyróżniamy fundusze tworzone jako: otwarte, specjalistyczne, zamknięte i mieszane.

Towarzystwo może zarządzać kilkoma funduszami inwestycyjnymi. Każdy z funduszy charakteryzuje się różnym poziomem ryzyka w zależności od tego w jakie papiery wartościowe i instrumenty finansowe lokuje środki.

8. ROLA BANKU CENTRALNEGO W GOSPODARCE RYNKOWEJ

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

• Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

• Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

• Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Bank centralny realizuje w gospodarce narodowej szereg istotnych zadań związanych z obiegiem pieniężnym i zaopatrzeniem gospodarki w kredyt. Jest przede wszystkim odpowiedzialny za dopływ do gospodarki pieniądza gotówkowego i kreację przez banki komercyjne pieniądza kredytowego. Oprócz tego stwarza warunki do sprawnego przebiegu rozliczeń pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków. Wykonując swoje podstawowe zadania w zakresie polityki pieniężnej bank centralny kieruje się postawionymi przed nim celami. We współczesnych rozwiniętych gospodarkach rynkowych takim niekwestionowanym celem długoterminowej polityki banku centralnego jest stabilność pieniądza.
Do głównych zadań NBP należą :

• czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,

• emitowanie pieniądza,

• ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów nominałów banknotów i monet oraz zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych,

• wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,

• ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie tego kredytu,

• określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków,

• sporządzanie planu kredytowego i opracowanie założeń polityki pieniężno-kredytowej państwa, a po uzyskaniu opinii Rady ministrów, przedstawienie go Sejmowi,

• współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu bilansu płatniczego.

9. PODEJMOWANIE DECYZJI GOSPODARCZYCH W WARUNKACH RYZYKA

Ryzyko gospodarcze jest nieodłącznym elementem towarzyszącym procesowi gospodarowania. W działalności gospodarczej nie ma nic pewnego. Biznes to jedna wielka ruletka. Przedsiębiorca podejmuje decyzje w teraźniejszości. Dotyczą one jednak działań, które będą podejmowane w przyszłości i celów, które w tej przyszłości mają być osiągnięte. Wszystkie ważne decyzje zawierają pewne elementy, które są nieznane i bardzo trudne do przewidzenia np. reakcje określonego konkurenta, stopy procentowe, wiarygodność nowego dostawcy. Niepewność występuje więc na każdym kroku.

Co więc zrobić, by zminimalizować owo ryzyko (bo całkowita jego eliminacja z działalności gospodarczej nie jest możliwa)? Są właściwie dwie możliwości: zapobieganie lub wyrównywanie powstałych już strat. Ważniejszy jest pierwszy sposób, czyli eliminowanie przyczyn, przewidywanie form i intensywności poszczególnych negatywnych zjawisk, które mogą wystąpić w przyszłości.

Bardzo ważne jest, by jeszcze przed rozpoczęciem działalności naszej firmy zastanowić się nad następującymi kwestiami:

a. czy aby rynek nie jest już przesycony firmami oferującymi podobny do naszej firmy produkt lub usługę?

b. czy są (i jeśli tak to jak wiele) substytuty naszego produktu czy usługi?

c. czy nasza oferta nie stanie się w niedługim czasie technologicznie przestarzała?

Postawienie tych pytań pozwoli nam już na wstępie uniknąć niepotrzebnego ryzyka i uchroni przed porażką.

Istotna jest też kwestia doboru odpowiednich pracowników. Tu również istnieje duże ryzyko wynikające z niedoskonałości ludzkiej wiedzy i działania. Powinniśmy starać się zatrudniać osoby najbardziej kompetentne, „specjalistów w swoich dziedzinach” i z jakimś już doświadczeniem. Wszystko to po to, by uniknąć w przyszłości chociażby kosztów związanych z przyszkoleniem pracownika w momencie, gdyby okazało się, że jego umiejętności są niewystarczające.

Należy też poważnie zastanowić się nad lokalizacją naszej firmy. Zwrócić tu trzeba uwagę np. na to, by była blisko klientów i na to, czy w pobliżu zbyt dużo osób nie prowadzi już działalności o zbliżonym profilu.

Innym istotnym elementem zapobiegania ryzyku w działalności gospodarczej jest odpowiedni dobór partnerów handlowych. Powinniśmy wybrać sprawdzonych dostawców, cieszących się dobrą opinią na rynku, oferujących korzystne dla nas warunki. Pozwoli to nam uniknąć w przyszłości wielu przykrych niespodzianek jak chociażby nieterminowych dostaw. Poza tym jeszcze, szczególnie w naszej polskiej rzeczywistości, istnieje duże ryzyko związane z często zmieniającym się prawem. Przedsiębiorca musi więc starać się na bieżąco zapoznawać z wszelkimi zmianami w przepisach prawnych.

Ryzyko finansowe (wahania wartości pieniądza, ryzyko kredytowe, ryzyko inwestycyjne), ryzyko związane ze zmieniającymi się cenami surowców czy też możliwość zmniejszenia się popytu wynikającą czy to z mody, koniunktury czy działań konkurencji, to wszystko musi przewidzieć przedsiębiorca odpowiednio szybko i podjąć właściwe działania, by nie ponieść strat.

Nie wszystkie jednak rodzaje ryzyka mogą być wyeliminowane; pewnych rzeczy zwyczajnie nie da się przewidzieć. Powstaje więc potrzeba zabezpieczenia przed ich skutkami przez kompensowanie strat z odpowiednich źródeł. To finansowanie skutków ryzyka dokonywane może być np. z funduszu ubezpieczeniowego, na który dokonujemy wpłat lub też z jakichś własnych rezerw tworzonych specjalnie na ten cel.

Różnego rodzaju kontrola wydaje się więc w tej sytuacji nieodłącznym elementem kierowania firmą. Tylko dzięki temu możemy uniknąć wielu niebezpieczeństw. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że najważniejsze jest nie wymyślanie coraz bardziej skomplikowanych technik pomiaru czy lokowania ryzyk, ale zrozumienie, że każda działalność gospodarcza niesie ze sobą rozmaite, mniejsze lub większe zagrożenia. Akceptacja tego faktu oraz identyfikacja słabych stron pozwoli na wczesne stworzenie odpowiedniego planu zmniejszenia ich negatywnego wpływu na stabilność przedsiębiorstwa.

Natomiast przesadna wiara w techniki zarządzania ryzykiem i jego pomiaru oraz w ich poprawne stosowanie nikogo przed kłopotami nie uratuje. Techniki te nie są bowiem same w sobie doskonałe. Dlatego tak ważne jest samo podejście do sprawy, zwykła przezorność. W obecnej rzeczywistości sztuka przewidywania tego, jak to wszystko będzie wyglądać za jakiś czas i odpowiedniej reakcji będzie dla firm nie tyle czynnikiem sukcesu, ile przetrwania. Ryzyka nie da się uniknąć, a wręcz w dzisiejszych czasach trzeba je czasami podejmować, by później nie okazało się, że coś przegapiliśmy.

11. ROZWÓJ GOSPODARCZY A WZROST GOSPODARCZY

Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju, pożądanych przez ludzi. Miarą wielkości wykorzystaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB (Produkt Narodowy Brutto), PKB (Produkt Krajowy Brutto), DN (Dochód Narodowy). Odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.

Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest podwyższenie standardu życia, lepsza sytuacja socjalna, większe bezpieczeństwo publiczne.

Wzrost gospodarczy oznacza, że przedsiębiorstwa sprzedają coraz więcej produkowanych przez siebie dóbr i świadczą coraz więcej usług. Dzięki temu uzyskują coraz większe zyski, coraz większą rentowność. Właściciele i pracownicy tych przedsiębiorstw partycypują w tych zyskach, dzięki dywidendom, wypłatom z zysku, wzrastającym wynagrodzeniom.

Wzrost gospodarczy mierzy się tempem wzrostu dochodu narodowego.

R - tempo wzrostu gospodarczego

Delta Y - przyrost dochodu narodowego w ciągu roku

Y - poziom dochodu narodowego osiągnięty w poprzednim roku

Wzrost gospodarczy w dłuższym okresie czasu nie przebiega równomiernie. W gospodarce rynkowej przechodzi on różne fazy: przyspieszenia i zwolnienia tempa wzrostu. W pewnych okresach może wystąpić głębsze lub mniejsze załamanie gospodarcze.

Rozwój gospodarczy jest długofalowym procesem przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i in. wielkości ekonomicznych charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym. Jest terminem szerszym od wzrostu gospodarczego, ponieważ oprócz zmian ilościowych obejmuje zmiany jakościowe (zmiany organizacji społeczeństw).

Czynniki rozwoju gospodarczego:

• kapitał ludzki;

• ziemia i surowce - odnawialne i nieodnawialne;

• postęp techniczny;

• inwestycje - powiększanie kapitału rzeczowego.

12. KONCEPCJA KAPITAŁU LUDZKIEGO

Każdy człowiek posiada potencjał zwany kapitałem ludzkim, który składa się z wiedzy, wykształcenia, umiejętności, zdolności, stanu zdrowia, energii, motywacji do pracy, potrzeb, uznawanych wartości itp.. Ten kapitał zostaje wykorzystany przez poszczególne osoby w pracy, poprzez wykonywanie której, z jednej strony dążą one do zaspokojenia potrzeb materialnych swoich i rodziny a z drugiej wyrażają w niej siebie - swoją naturę, w postaci potrzeb niematerialnych i wartości. Przedsiębiorstwo natomiast dąży do rozwoju posiadanego przez pracowników kapitału ludzkiego, gdyż wpływa to bezpośrednio na wyniki jego funkcjonowania.

Teoria kapitału ludzkiego zajmuje się więc uogólnianiem zjawisk gospodarczych i społecznych związanych z kwestią zatrudnienia i wykorzystania zasobów pracy ludzkiej. Podstawowym czynnikiem stanowiącym wspólną podstawę procesów społeczno - ekonomicznych jest w tym przypadku szeroko rozumiane inwestowanie w człowieka. Analiza istoty zjawisk i procesów zachodzących na rynku pracy a odnoszących się do kapitału ludzkiego może być przeprowadzana w skali gospodarki i przedsiębiorstwa a także indywidualnej osoby. Istnieją jednakże ścisłe związki między tymi skalami, gdyż sposób wykorzystania kapitału ludzkiego w skali mikroekonomicznej wpływa na jakość tego kapitału w skali makro i odwrotnie. Wykorzystaniem kapitału ludzkiego w głównie skali makro szerzej zajął się T.W. Schultz oraz G.S. Becker, który całościowo ujął tę kwestię. W skali makroekonomicznej inwestycje w tworzenie kapitału ludzkiego będą wpływały bezpośrednio na rozwój gospodarczy danego kraju, poprzez ścisły związek kapitału ludzkiego z funkcjonowaniem przedsiębiorstw i ich konkurencyjnością. Dlatego też potrzebna jest ciągła analiza i ocena stanu kapitału ludzkiego w skali makro i w skali mikro.

Podstawy teorii kapitału ludzkiego zostały sformułowane w latach sześćdziesiątych przez Schulza, który korzystał również z prac Mincera i Beckera. Teoria ta została wzbogacona i całościowo opracowana w latach siedemdziesiątych przez Beckera.

Teoria kapitału ludzkiego sięga w swej istocie myśli Smitha, który doszukiwał się podobieństw między zdolnościami i umiejętnościami (kwalifikacjami) pracowników a właściwościami kapitału rzeczowego (model klasyczny). Kwalifikacje A. Smith stawiał na równi z kapitałem trwałym obok maszyn, urządzeń, budynków użytkowanych zarobkowo. Rozmiary kwalifikacji, rozumianych jako kapitał, określał on wielkością nakładów poniesionych na kształcenie i utrzymanie w okresie nauki i w okresie praktykowania. Teoria kapitału ludzkiego stanowi jednak modyfikację modelu klasycznego poprzez zerwanie z założeniem homogeniczności podaży pracy. Teoria kapitału ludzkiego stała się istotnym elementem wszechstronnej analizy roli jakości czynnika ludzkiego w procesach ekonomicznych. Zgodnie z tą teorią, nakłady na podnoszenie jakości tego czynnika traktuje się w kategoriach czysto ekonomicznych, a dokładniej - jako inwestycyjne.

Podstawową kategorią omawianej teorii są szeroko rozumiane inwestycje w kapitał ludzki, definicję których można przyjąć za Beckerem, że jest to „ogół działań, które wpływają na przyszły pieniężny i fizyczny dochód przez powiększanie zasobów w ludziach”. Celem tych inwestycji jest powiększanie zdolności człowieka do osiągania nie tylko przyszłych dochodów pieniężnych, ale także innych fizycznych i psychicznych korzyści. Kapitał ludzki, jak każdy kapitał, ma stronę ilościową (finansową, jeżeli interesuje nas kosztowy aspekt jego wytworzenia) i jakościową (strukturalną). Najważniejszymi formami inwestycji w człowieka są:

• kształcenie i szkolenie produkcyjne, które podnosi poziom wiedzy człowieka, zwiększając tym samym rozmiary kapitału ludzkiego. Wykształcenie stanowi zasób wiedzy, umiejętności i zręczności ludzi jak też osiągnięty przez nich poziom kultury oraz poziom świadomości politycznej i społecznej. Wykształcenie podobnie jak zdrowie jest jednak dobrem, którego nie można kupić w sensie dokonania transakcji kupna-sprzedaży na rynku dóbr i usług. Wykształcenie zdobywa się w procesie kształcenia obejmującego: uczenie się i nauczanie. Kształcenie człowieka jest pojęciem obejmującym aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny. Celem kształcenia są : zdobycie wiedzy, doświadczenia oraz zawodu, przystosowywania się do życia w społeczeństwie jak również kształtowanie wolnego i osobistego sądu. Terminu ,,uczenie się” używa się zarówno w znaczeniu wąskim - dla określenia wiadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności, jak i w znaczeniu szerokim - dla określenia zarówno uczenia się zamierzonego, jak i niezamierzonego (mimowolnego);

• nabywanie, korekcja i dbałość o urodę, stanowiącą swoistego rodzaju ,,opakowanie” kapitału ludzkiego, zwiększające konkurencyjność rynkową człowieka. Inwestycje te dotyczą nakładów na higienę, chirurgię plastyczną, okulistyczną, stomatologiczną, czy też korzystanie z gabinetów kosmetycznych, fryzjerskich, czy z salonów mody;

• działania zwiększające mobilność kapitału ludzkiego (migracja i poszukiwanie informacji o cenach i dochodach), przyczynia się do przemieszczania ludzi do regionów i gałęzi w których praca jest lepiej opłacalna, to znaczy gdzie wyższa jest cena usługi za kapitał ludzki;

• rodzenie i wychowywanie dzieci, tworzy kapitał ludzki w następnym pokoleniu;

• inwestowanie w wyżywienie i zdrowie, chodzi głównie o to, że lepsze wyżywienie podnosi możliwości produkcyjne, podobnie zresztą nakłady na zdrowie, lepszą kondycję fizyczną i psychiczną stanowią inwestycje, które wpływają na energię, odporność, wytrzymałość, sprawność, długość życia itp., a tym samym na zdolność do pracy.

Schultz wiele uwagi poświęca makroekonomicznym i społecznym efektom inwestycji, które są wnoszone w celu podniesienia stanu umiejętności ludzi. Stwierdza on, że „Inwestycje w szkolnictwo, w doskonalenie zawodowe, informacje o pracy, migracje podnoszą produkcyjną wartość nagromadzonych zdolności człowieka i prowadzą do zmiany jakości”. Przy czym, dodać należy, że inwestycje te przynoszą zwrot nakładów w ciągu długiego okresu. Schultz sformułował tezę, że szybszy wzrost dochodu narodowego w porównaniu ze wzrostem nakładów pracy, ziemi i kapitału rzeczowego ma źródło przede wszystkim we wzroście poziomu wykształcenia pracujących. Ogólną teorię kapitału trzeba więc, według niego, przeformułować przez włączenie do niej nakładów na kształcenie oraz na inne elementy kapitału ludzkiego. Właściwe znaczenie wykształcenia ukazuje się przy implementacji i adaptacji nowych rozwiązań technologicznych oraz kreacji wcześniej nieznanych. Jak zauważa Nelson i Phelps „Wykształcenie jest przypuszczalnie szczególnie istotne przy spełnianiu funkcji wymagających przystosowania do zmian”. Realny fakt działania w warunkach niepełnej informacji i dynamicznie zmieniającym się otoczeniu powinno powodować chęć do inwestowania w rozwój kapitału ludzkiego. Można bowiem przyjąć, że lepiej wykształcone i kompetentne osoby podejmą prędzej właściwe decyzje i lepiej zinterpretują informacje, niż gorzej przygotowani. Wszelki postęp pojawia się również jako efekt określonych działań i nakładów ucieleśnionych w człowieku. W końcu, bardzo istotną rolą człowieka jest kreacja, za którą w skali makro odpowiedzialne są osoby związane z nauką. W tym przypadku człowiek musi posiadać zarówno wiedzę potrzebną do przetworzenia i zinterpretowania strumienia informacji jak i wytworzenia nowej jakościowo wiedzy a inwestycje w badania i rozwój tworzą coraz to nowe możliwości inwestowania.

Becker z kolei rozwija myśl, że wielkość kapitału ludzkiego wpływa wyłącznie na płace. Kapitał ludzki, według Beckera, jest wytwarzany indywidualnie poprzez wykorzystywanie części swego czasu i towarów na kształcenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Becker podkreślał też, że alokację w całym okresie trwania życia należy rozważać w kontekście rodziny, uwzględniając wzajemne oddziaływanie decyzji podejmowanych przez mężów, żony i dzieci. Jednym z wymienionych elementów inwestowania w kapitał ludzki jest inwestowanie w wyżywienie i zdrowie. Specyfika przedstawiania problemu wyżywienia w kontekście kapitału ludzkiego polega na zwróceniu uwagi na aspekt jakościowy czynnika ludzkiego. Chodzi głównie o to, że lepsze wyżywienie podnosi możliwości produkcyjne. Podobnie zresztą nakłady na zdrowie, lepszą kondycję fizyczną i psychiczną stanowią inwestycje, które wpływają na energię, odporność, wytrzymałość, sprawność, długość życia itp. a tym samym na zdolność do pracy. Ważnym rodzajem inwestycji, w ramach teorii kapitału ludzkiego, jest też uzyskiwanie informacji zawodowych. Inwestycje te związane są z poszukiwaniem informacji o sytuacji ekonomicznej firm, możliwościach i warunkach pracy w nich, perspektywach zawodowych. Jest to jednocześnie ściśle związane szczególnie z inwestowaniem w kształcenie i dokształcanie, gdyż im pełniejsze są informacje o firmach, kierunkach rozwoju ich działalności a przez to perspektywach zawodowych, tym lepiej można dostosowywać rodzaj kształcenia do wymagań rynku i potrzeb.

Mimo, że występują różne rodzaje inwestycji w kapitał ludzki, należy podkreślić, że są one z sobą ściśle związane i wzajemnie uwarunkowane. Rozpatrywanie ich (analiza, ocena) musi być całościowe, tzn. uwzględniać powiązania między poszczególnymi rodzajami inwestycji. Jakość i kierunek kształcenia będą np. zależały od stanu zdrowia pracownika, informacji jakie posiada o rynku pracy, perspektywach rozwoju, ale uwarunkowane są również poziomem nauczania uzależnionego od przeprowadzanych badań, które to badania wpływają też m.in. na rozwój technologii, organizacji pracy itd..

Inwestowanie w ludzki kapitał stanowi podstawowy warunek wzrostu gospodarczego i postępu technicznego oraz wejścia w krąg cywilizacji informacji. Dlatego też prawidłowością rozwojową krajów świata jest wzrost znaczenia inwestycji w człowieka w osiąganiu kolejnych etapów postępu ekonomicznego i utrzymania trwałych tendencji wzrostu. Dla zapewnienia mu ustawiczności niezbędne są coraz większe nakłady na tworzenie ludzkiego kapitału.

13. KAPITAŁ LUDZKI JAKO CZYNNIK KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIEBIORSTWA

W czasach rosnącej dostępności nowoczesnych technologii i tanich środków finansowych największą przewagę konkurencyjną uzyskają te firmy, które będą posiadać najbardziej kompetentną, zgraną i zdolną do wysiłku załogę. Inwestowanie w ludzi staje się dla firmy koniecznością, a zarazem szansą na uzyskanie korzystnej pozycji na rynku. Kapitał ludzki to zespoły ludzkie trwale związane z firmą i z jej misją, umiejące współpracować, o kreatywnych postawach i kwalifikacjach.

Termin zasoby ludzkie w odniesieniu do ludzi zatrudnionych w przedsiębiorstwie został spopularyzowany przez znanego amerykańskiego znawcę problematyki zarządzania, P. Druckera. Jeszcze na początku lat pięćdziesiątych XX w. wypowiedział on prorocze, jak się okazało, słowa: „Stało się truizmem w amerykańskim zarządzaniu, że ze wszystkich zasobów ekonomicznych najmniej sprawnie użytkuje się zasoby ludzkie i że największa szansa poprawy wydajności ekonomicznej tkwi w podniesieniu efektywności pracy ludzkiej. Osiągnięcia przedsiębiorstwa zależą w ostatecznym rachunku od tego, czy potrafi skłonić ludzi do wydajności, czyli do pracy. Stąd zarządzanie pracownikiem i pracą jest jedną z podstawowych funkcji zarządzania ”.

Współczesny rynek staje się coraz bardziej wymagający wobec produktu czy usługi, które mu oferujemy. O ile produkt można ulepszyć przy pomocy maszyn, wypuścić go na rynek przy pomocy zmotoryzowanych podwykonawców, o tyle kwestie tego, kto ma wprowadzać innowacje do naszych usług, kto ma je rozpowszechniać, kto ma dbać o finanse firmy itp. zależą jedynie od osób, jakie zatrudnimy, a nie od mechanizmów, które zastosujemy. Najważniejszym kapitałem w firmie, powinien być więc sektor ludzki. Tak naprawdę to większe inwestycje w dobrych pracowników, być może na początku przerażające w swych kosztach, stają się później bezcennym zyskiem dla firmy i często wymiernym w postaci przychodów ze sprzedaży. Ze względu na wymogi rynku dziś najważniejszym staje się człowiek wnoszący do danej organizacji nie tylko nabyte kwalifikacje, ale także zaangażowanie w działania i życie firmy, kreatywność, pomysłowość oraz wiele innych cennych rzeczy. Dziś coraz to bardziej liczy się osobowość pracownika. Pracodawcy chcą wiedzieć, czy ktoś w ogóle potrafi, a także jak sprawdza się w zadaniach w grupie, w pracy samodzielnej czy zespołowej. Liczy się też fakt, czy ktoś posiada poczucie odpowiedzialności za podejmowane przez siebie decyzje, czy w ogóle potrafi samodzielnie je podejmować. Na ile jest elastyczny wobec wymogów firmy.

Wartość zasobów ludzkich przedsiębiorstwa stanowi o wartości całej firmy i jej sile konkurencyjnej. Dla kierownictwa firmy jest problemem złożonym, ale ważnym w tworzeniu, utrzymaniu i rozwoju potencjału kadrowego.

Niematerialne aktywa dodają wartość produktom i usługom w ten sposób, iż są poprzez pracowników łatwiej rozpoznawalne przez klientów, którzy w efekcie uznania firmy mogą być z nią trwale związani zakupami, co przyczynia się do zwiększenia zysków. We współczesnej gospodarce składniki aktywów niematerialnych w coraz wyższym stopniu przyczyniają się do wzrostu, rozwoju i sukcesu przedsiębiorstw, działających w warunkach konkurencji na rynku. Osiągnięcia firm są głównie wynikiem ich członków. Organizacje gospodarcze mogą zwiększać wartość dodaną przez talenty, dzięki sile przyciągającej uzdolnioną kadrę i atrakcyjnych klientów.

W wycenie wartości przedsiębiorstwa należałoby określić walory zasobów pracy, które ważne są dla wartości i konkurencyjności przedsiębiorstwa, są nimi:

• dopasowanie zasobów do rzeczywistych, aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa. Zgodność i zasadność stanu liczebności kadr oraz ich rodzajowej struktury i kompetencji jest atutem wysokiej rangi w kształtowaniu wartości firmy,

• kompetencje kadr są ważnym czynnikiem konkurencyjności przedsiębiorstwa, rozumiane jako wiedza, umiejętności, doświadczenie, predyspozycje, postawy, aspiracje, samodzielność, poczucie odpowiedzialności. Kompetencje są coraz częściej wartościowane na tle innych cech i walorów pracy,

• przyrost wiedzy i jej spożytkowanie w procesach pracy stają się ważnym kryterium oceny wartości pracowników. Nakłady na kwalifikacje wymagają odnoszenia do korzyści, jakie firma spodziewa się osiągnąć w efekcie szkolenia,

• walorami zasobów ludzkich są także:

- zaangażowanie, efektywność pracy, staranność,

- utożsamianie się kadr z misją firmy,

- mobilność i dyspozycyjność,

- chęć i umiejętność współdziałania w zespołach i pomiędzy nimi.

Są to przejawy cech zasobów ludzkich nie dających się przecenić z punktu widzenia kształtowania się wartości firmy. Tworzą skutecznie i trwale obraz firmy, jej reputację w otoczeniu.

• zmiana struktur organizacyjnych i działań, ukierunkowanych na zwiększenie wartości firmy na obszarze ośrodka personalnego, także wywołują zapotrzebowanie na wymiarowanie wartości zasobów firmy.

Dobrze ukształtowane zasoby pracy przedsiębiorstwa są wizytówką kadry menedżerskiej, która potrafi przekształcać je w kapitał ludzki, w wysokim stopniu znaczący dla konkurencyjności firmy.

Organizacja powinna stale budować swoją przewagę konkurencyjną. Proces ten jest ciągły w całym okresie funkcjonowania przedsiębiorstwa. Prawdziwa przewaga konkurencyjna powstaje w momencie istnienia w firmie powiązań pomiędzy zakładanymi celami biznesowymi, a realizującymi je pracownikami oraz gdy pracownicy w pełni realizują założone cele. Dzięki takiemu założeniu firmy są w stanie szybko podnieść jakość i efektywność działania ludzi w organizacji.

Tak więc, istotne znaczenie dla osiągania, podtrzymywania i wzmacniania przewagi konkurencyjnej na rynku ma kapitał ludzki. Co więcej, wiedza i kompetencje uznawane są przez niektórych ekonomistów za ostateczne i jedyne źródło przewagi komparatywnej na progu XXI wieku. Najważniejszymi jej elementami są odpowiednio ustrukturyzowane zasoby, a zwłaszcza rzadkie, unikatowe umiejętności, które stanowią tzw. kluczowe kompetencje organizacji.

Warunki konkurencyjne, w jakich działa organizacja, mogą prowadzić do zmian w procedurach pracy, przyzwyczajeniach, kulturze oraz do projektowania pracy. Żeby przygotować pracowników na taką ewentualność, możemy uciec się do szkoleń, w których nacisk zostanie położony na rozwój.

14. PUBLICZNE I PRYWATNE INWESTYCJE W KAPITAŁ LUDZKI

Kapitał ludzki jest to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności. Dzięki niemu możliwe jest uzyskanie większych dochodów i ma on wartość ekonomiczną dla organizacji.

Inwestycje w kapitał ludzki mogą mieć charakter publiczny lub prywatny. O prywatnych inwestycjach mówimy wtedy, gdy wydatki wiążące się z nimi ponoszone są przez indywidualne osoby, które same na własną rękę chcą w siebie inwestować, bądź gdy ponosi je pracodawca, zakłada pracy itp. Publicznymi inwestycjami są działania państwa skierowane na ogół społeczeństwa.

Prywatne inwestycje są skierowane na znacznie węższą grupę osób (jedna osoba, grupa osób w danej firmie itp.), często dotyczą konkretniejszych działań (np. nabywanie nowych umiejętności w dziedzinie obsługi sprzętu, świadczenia nowych usług itp.), a strona ponosząca koszty szkolenia jest wyraźnie zaznaczona. W przypadku publicznych inwestycji dotyczą one dużych grup społeczeństwa, działania często są mniej doraźne, mniej dotyczące konkretnych osób w konkretnych sprawach (np. dofinansowanie systemu służby zdrowia, systemu szkolnictwa itp.) a strona ponosząca wydatki nie jest tak wyraźnie zaznaczona - jest nią państwo, które koszty tych inwestycji wplata w ogólny budżet swoich działań.

Same w sobie inwestycje możemy podzielić na kilka głównych grup:

• wydatki na ochronę zdrowia, zwiększające długość życia oraz podnoszące poziom zdrowotności,

• wydatki na kształtowanie w ramach systemu edukacji (również osób dorosłych),

• wydatki na przyuczenie do zawodu i nabywanie praktyk w przedsiębiorstwach,

• wydatki związane z migracją ludzi w celu przystosowania się do nowych możliwości rozwoju,

• wydatki na uzyskanie informacji zawodowych,

• wydatki na badania naukowe,

• wydatki na żywność odzież mieszkanie.

To, czy dana inwestycja jest prywatną, lub publiczną zależy od jej charakterystyki i strony, która ponosi jej koszty. Dla przykładu, jeżeli szkolenie lub kurs są organizowane przez zakłady dla swoich pracowników, bądź osoba fizyczna sama dobrowolnie na własny koszt zapisuje się na jakiś kurs, mówimy wtedy o inwestycji prywatnej, jeżeli zaś kursy i szkolenia są organizowane przez gminę lub inna jednostkę samorządową i skierowane są na duża grupę obywateli (np. zarejestrowaniu bezrobotni na danym obszarze) to jest to inwestycja publiczna. Indywidualne osoby bądź też pracodawcy zapewniając sobie lub przełożonym lepszy stan zdrowia i poziom życia poprzez dostęp do prywatnych klinik, klubów sportowych, wydatki związane ze zdrowszym odżywianiem się, polepszaniem fizycznego wyglądu, standardu domów itp. dokonują prywatnych inwestycji związanych z realizacją własnych celów. Państwo podnosząc wydatki na służbę zdrowia, modyfikując politykę mieszkaniową, oferując zapomogi pieniężne i inne formy wsparcia materialnego (żywność, ubrania itp.) tworząc ogólnodostępne miejsca rekreacji, obcowania z kulturą i rozrywką czyni publiczne inwestycje, gdzie celem ich jest ogólny rozwój całego kraju. Podobnie z pozostałymi działaniami, które mają na celu podwyższenie kapitału, jakim odznacza się każda jednostka.

15. PRZESŁANKI SPECJALIZACJI W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM

A.Smith sformułował pierwszą rozwiniętą koncepcję handlu międzyn. tzw. teoria kosztów absolutnych (bezwzględnych).

A.Smith stwierdził, że bezwzględne różnice w kosztach wytwarzania są podstawą specjalizacji międzynarodowej. Koszty są zawsze mierzone nakładami pracy ludzkiej. Dany kraj nie musi wszystkich produktów wytwarzać taniej wystarczy, że ma przewagę w absolutnych kosztach wytwarzania niektórych dóbr.

Załóżmy, że mamy dwa kraje A i B produkujące produkty X i Y. Kraj A na przewagę absolutną w kosztach wytwarzania produkcji X , nie ma przewagi w produkcji Y. Kraj B ma przewagę w kosztach absolutnych produkcji Y, nie ma przewagi w produkcji X. Oba kraje osiągną korzyści z międzynarodowego podziału pracy niezależnie od bilansu, jeżeli kraj A, będzie specjalizował się w produkcji i eksporcie X a będzie importował Y. Kraj B powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie Y i importować towar X. W sumie dochodzi do lepszego wykorzystania zasad pracy. Wzrasta produkcja zarówno X jak i Y.

W przypadku krajów produkujących wszystkie towary drożej od partnerów teoria ta tego nie wyjaśnia.

Na przełomie XVIII-XIXw Ricardo (wg. innych także Torrens) sformułowali teorię kosztów komparatywnych (względnych). Powstała w ten sposób tzw. klasyczna teoria wymiany międzynarodowej. Możliwość korzystnej specjalizacji istnieje nawet wtedy, gdy dany kraj wytwarza wszystkie produkty drożej lub taniej niż inne kraje. Wówczas wystarczającą przesłanką specjalizacji i handlu międzyn. jest występowanie względnych różnic w kosztach wytwarzania. Oznacza to, że kraje powinny specjalizować się w produkcji i eksporcie tych towarów które mogą wytwarzać stosunkowo taniej niż ich partnerzy, tzn. takich towarów gdzie przewaga w kosztach wytwarzania nad partnerami jest największa. Źródłem korzyści z handlu międzyn. jest bardzo efektywne wykorzystanie zasobów pracy ludzkiej. Zasada kosztów względnych jest podstawową zasadą racjonalnego gospodarowania w skali międzynarodowej.

Zasadę Ricardo i Torrensa można uogólnić. Koszty można mierzyć też różnicami w wydajności pracy. Wówczas podstawową specjalizacją w produkcji i eksporcie powinna być względna przewaga w wydajności pracy.

Podział korzyści z wymiany w oparciu o zasadę kosztów względnych nie jest zawsze równy tzn. opłacalność tej wymiany zależy od tego jak duże są różnice w kosztach względnych.

Klasyczna teoria handlu międzyn. jest bardzo sformalizowana. Zakłada się bardzo uproszczony model świata tzn. bada się tu tylko dwa kraje i dwa wytwarzane towary. Teoria ta ma charakter statyczny tzn. przyjmuje się stałość kosztów i niezmienne relacje kosztów. Klasycy zakładali też doskonałą konkurencję w skali międzynarodowej i światowej czyli brak ograniczeń w handlu. Powoduje to, że teorie te nie mogą tłumaczyć całej złożoności handlu międzyn.

Teoria neoklasyczna handlu międzyn. (Heckscher, Ohlin, Samuelson) tzw. teoria obfitości zasobów. Przesłanka handlu zagranicznego są relatywne różnice w kosztach a także w cenach wytwarzania towarów między krajami. Różnice w kosztach i cenach wytwarzanych towarów są spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa główne czynniki produkcji (kapitał rzeczowy i praca). Kraj stosunkowo lepiej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych. Jeżeli jest lepiej wyposażony w czynnik pracy - dóbr pracochłonnych, czyli powinien eksportować takie towary których produkcja wymaga zastosowania tańszego czynnika pracy.

Leontief weryfikował tę teorię dla Stanów Zjednoczonych i doszedł do następujących wniosków tzw. paradoks Leontiefa : -Stany Zjed. eksportują towary pracochłonne mimo że obficie wyposażone są w kapitał.

16. MOTYWY, PRZEJAWY I SKUTKI REGIONALNEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Motyw ekonomiczny

1. przezwyciężanie wewnętrznych barier rozwoju gospodarczego (granic administracyjnych, różnych systemów, różnych polityk i ich instrumentów)

2. utrzymywanie wysokiego stabilnego wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach poprzez eliminowanie, niedopuszczanie pewnych zjawisk, które mogą zakłócić tą stabilność,

3. pobudzanie konkurencji w gospodarce poszczególnych krajów m.in. poprzez ułatwienia w przepływie towarów, kapitałów, w podejmowaniu działalności gospodarczej w dowolnym kraju w obrębie danej integracji.

4. zwiększenie zdolności dostosowawczych poszczególnych gospodarek narodowych do zmian zachodzących w gospodarce światowej,

5. zmniejszenie dysproporcji/ różnic w poziomie rozwoju gospodarczo- społecznego poszczególnych krajów, regionów poprzez politykę regionalną, poprzez różne fundusze kierowane do krajów.

Motyw polityczny

1. wzrost znaczenia danego ugrupowania integracyjnego poszczególnych krajów członkowskich świecie, na arenie międzynarodowej,

2. wspólne rozwiązywanie problemów gospodarczych, społecznych, politycznych, łagodzenie napięć , hamowanie i zapobieganie napięciom, konfliktom.

SKUTKI

ZAGROŻENIA INTEGRACJI

1.    Obawa że nie zdołamy wykorzystać prawidłowo (efektywnie) środków, które oferuje UE, np. zbyt późno wypłacamy dopłaty dla rolników. Ta obawa wynika z jakości funkcjonowania polskiej demokracji, może to utrudnić wykorzystanie środków UE. Obawa ta wynika także z tego, że nie potrafimy zdobyć własnych środków na projekty finansowane przez fundusze unijne.
2.    Postawy społeczne
- dość „wybujałe” oczekiwania polskiego społeczeństwa na szybką poprawę stopy życiowej w Polsce.
- obawa przed „zalewem” polskiego rynku produktami unijnymi
3.    Groźba drenażu polskich zasobów pracy przez bogate, bardziej rozwinięte kraje unijne.

KORZYŚCI INTEGRACJI

1.    Przyśpieszenie (wręcz wymuszenie) tempa przeobrażeń prorozwojowych polskiej gospodarki.
Prorozwojowe - czyli takie zmiany jak modernizacja, restrukturyzacja, wprowadzenie, nowych przepisów sprzyjających rozwojowi polskiej gospodarki.
Otrzymanie środków pomocowych z UE (fundusze strukturalne, spójności, fundusze pomocowe dla rolnictwa)
2.    - dalsza poprawa nowoczesności polskiej gospodarki
- poprawa jakości polskich produktów - wzrost ich konkurencyjności
- wzrost efektywności gospodarowania tzn. lepsze wykorzystanie czynników wytwórczych, wzrost rozmiarów produkcji, PKB
3.    Zwiększa oddziaływanie zewnętrznych czynników rozwoju na polską gospodarkę, poszerzają się możliwości wymiany; Rosną w związku z tym korzyści w skali (obniżenie kosztów, poprawa jakości, nowoczesności polskich produktów); zmieniają się zachowania pracowników dzięki wprowadzeniu przepisów wspólnotowych
4.    Nobilitacja (wzrost znaczenia, prestiżu) Polski w Europie, w świecie. Wzrost zainteresowania Polską jej gospodarką, poprawa wizerunku Polski, Wzrost zainteresowania naszym krajem przez kapitał zagraniczny (zarówno unijny jak i światowy)
5.    W przyszłości istnieje możliwość wprowadzenia wspólnej, europejskiej waluty - daje to większą gwarancję stabilności pieniądza
6.    Możliwość podejmowania pracy za granicą
7.    Łatwiejsze podróże, łatwiejszy dostęp do dóbr kultury
Te korzyści mogą stworzyć Polsce trwałe warunki wysokiego wzrostu gospodarczego.
1.    Stworzenie warunków zapewniających stały, stabilny wzrost gospodarczy - a od tego zależy jakość życia
2.    Może to pozwolić na utrzymanie trwałej równowagi wewnętrznej - przeciwdziałanie inflacji.
3.    Może to ułatwić utrzymanie równowagi zewnętrznej - wyrównanie bilansu płatniczego.
4.    Daje możliwość utrzymania równowagi budżetowej.

17. ROLA HANDLU I INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH W ROZWOJU GOSPODARCZYM

Handel zagraniczny, można zdefiniować jako wymianę części produkcji własnej danej kraju, na produkty lub usługi oferowane przez inny kraj. Handel zagraniczny to także wynik udziału danego kraju w międzynarodowym procesie podziału pracy, a także pewnego rodzaju sposób na wykorzystywanie ograniczonych zasobów i mocy produkcyjnych danego kraju. Efektem handlu zagranicznego jest pobudzenie rozwoju gospodarczego, postępu technicznego oraz napływ i rozprzestrzenianie się nowych technologii.

Handel zagraniczny jest także swego rodzaju środkiem na uelastycznienie gospodarki danego państwa, który pozwala na rozszerzanie rynków zbytu przedsiębiorstw a w skali makro całych państw.

Równocześnie, możliwość wymiany handlowej pozwala na zdobywanie nowych rynków zbytu i tym samym, na utrzymywanie w dłuższym czasie mocy produkcyjnych opartych o posiadany park maszynowy, upraszczając - handel zagraniczny pozwala na sprzedaż towarów większej liczbie uczestników globalnego rynku, niż w warunkach rynku zamkniętego w granicach jednego państwa.

Handel zagraniczny, oprócz typowej formy wymiany towarów, może mieć również formę obrotów kredytowo - majątkowych, zakupu lub sprzedaży licencji, know - how, a także formę różnego rodzaju wzajemnych zobowiązań jakie mogą powstawać w wyniku przekraczania granic przez mieszkańców danego państwa.

Inwestycje zagraniczne polegają na nabywaniu w jednym kraju przez rządy, instytucje oraz poszczególne osoby aktywów innego kraju. Inwestycje te obejmują inwestycje zarówno bezpośrednie jak i inwestowanie w papiery wartościowe.

INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE. To właśnie ten rodzaj wpływu finansowego, który jest pożądany dla kraju, ma on bowiem ścisły związek z rozwijaniem się realnego sektora gospodarki i nie wywołuje zagrożenia dla stabilności bilansu płatniczego kraju.

Zdarza się jednakże, co dla kraju jest niekorzystne, że inwestycje bezpośrednie dają efekt pogłębiania się deficytu bilansu płatniczego. Inwestycje takie mogą nie okazać się bezpiecznym pokryciem ujemnego salda obrotów bieżących, jeśli tylko nie ulokowały się one w sektorze dóbr i usług wymiennych eksport.

Przenoszone za granicę zyski mogą przyczynić się w przyszłości do deficytu na rachunku obrotów bieżących a tym samym potęgować ryzyko utraty wiarygodności kredytowej kraju dłużnika. Dodatkowo napływ inwestycji bezpośrednich poprawia zaufanie inwestorów zagranicznych do danego kraju, co przyczynia się do napływu kapitałów krótkoterminowych z zagranicy, a w tym kapitałów spekulacyjnych.

INWESTYCJE PORTFELOWE. Inna formą przepływu kapitału są inwestycje portfelowe, które charakteryzują się dużą zmiennością i spekulacyjnym motywem ich tworzenia.

Przyspieszone i wzmożone przepływy kapitałowe w związku z globalizacją i deregulacją rynku finansowego są bardzo korzystne, bowiem zarówno inwestycje bezp. jak i inwestycje portfelowe zagraniczne ( w tym również krótkoterminowe w warunkach zrównoważonego wzrostu gospodarczego) wspierają ekspansję inwestycyjną kraju - lokaty na skalę większą niż pozwalałyby na to wewnętrzne oszczędności w kraju, nadto neutralizują one deficyty salda obrotów bieżących w bilansie płatniczym, są też jednakże ubezpieczone, zwłaszcza, jeśli chodzi o inwestycje portfelowe powstałe z motywów spekulacyjnych.

Odnotowanie istnienia i nasilania się inwestycji portfelowych spekulacyjnych odzwierciedla zjawisko tzw. gorącego pieniądza, czyli takiego, którego wielkość zależy od zmian koniunktury, przepływającego między różnymi krajami, a zwłaszcza centrami bankowo- finansowymi.

Przyczynami takich transferów może być:

• Poszukiwanie większego dochodu niż daje dochód z lokaty bankowej

• Ucieczka przed spadkiem wartości pieniądza lub poszukiwanie pieniądza mającego przewagę operacyjną

• Poszukiwanie bezpiecznego miejsca dla inwestycji kapitałowej w związku z napięciami polityczno - społecznymi.

19. METODY OCENY PROJEKTÓW GOSPODARCZYCH

Systematyka metod Oceny Inwestycji

- metody proste

- metody dyskontowe

Metody proste:	Metody dyskontowe
Cech metod prostych: oparte na analizie jednego roku lub kilku lat (do trzech lat) nie uwzględniają zmienności efektów i nakładów nie uwzględniają wartości rezydualnej (wartości pozostałej) nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie nie są skomplikowane i nie są kosztowne	Cech metod dyskontowych: oparte są na analizie całego okresu realizacji i eksploatacji inwestycji (długi okres) uwzględniają zmienność osiągniętych efektów i poniesionych nakładów uwzględniają wartość rezydualną (wartość pozostałą) uwzględniają zmianę wartości pieniądza w czasie wymagają bardziej złożonych obliczeń
Rodzaje metod prostych: prosty okres zwrotu nakładów prosta stopa zwrotu analiza porównawcza kosztów analiza porównawcza zysków analiza progu rentowności	Rodzaje metod dyskontowych wartość zaktualizowana netto (NPV) zaktualizowana stopa zwrotu nakładów (NPVR) wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu (MIRR) współczynnik korzyści koszty (BCR)

Metody proste

Metody proste powinny być stosowane

• jedynie we wstępnych fazach procesu przygotowania przedsięwzięć inwestycyjnych, gdy nie ma jeszcze szczegółowej i rozbudowanej informacji dotyczącej danego przedsięwzięcia

• w wypadku przedsięwzięć inwestycyjnych o stosunkowo krótkim ekonomicznym cyklu życia, gdy różne rozłożenie w czasie nakładów i efektów nie wpływa w sposób decydujący na ocenę opłacalności przedsięwzięcia

• w wypadku przedsięwzięć inwestycyjnych o niewielkiej skali, gdy efekty i nakłady są niewielkie i nie naruszają pozycji rynkowej oraz sytuacji ekonomiczno - finansowej przedsiębiorstwa realizującego dane przedsięwzięcie.

1. Okres zwrotu nakładów - ile lat będziemy eksploatować inwestycje, aby odzyskać poniesione nakłady inwestycyjne. Metoda ta w rzeczywistości nie odpowiada jednak w pełni na to pytanie, ponieważ inwestycje są wieloletnie.

OZN=	PNI		lub		OZN=	PNI
		ZR +A+O							ZR

gdzie:

OZN - okres zwrotu nakładów

P_NI - początkowe nakłady inwestycyjne

Z_R - zysk roczny

A - amortyzacja

O - odsetki (nadwyżka finansowa, jaką spodziewamy się uzyskać z inwestycji)

Przy analizie okresu zwrotu nakładów wybieramy ten wariant inwestycji, który charakteryzuje się krótszym okresem zwrotu poniesionych nakładów.

2. Proste stopy zwrotu - są relatywną miarą bezwzględnej opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych i wyrażają relację korzyści netto z danego przedsięwzięcia inwestycyjnego do wielkości zaangażowanego w nie kapitału. Prosta stopa zwrotu jest stosunkiem zysku netto (Z_N) do całkowitych początkowych nakładów inwestycyjnych (I) lub też jako stosunek zysku netto do kapitału zakładowego lub akcyjnego (K_A). Ogólna postać prostych stóp zwrotu wyrażają formuły:

ROI=

ZN

lub

ROE

ZN

a

Jkc =

∑(Q x Jkz) + CKS

I

KA

Q

gdzie:

ROI/ROE - prosta stopa zwrotu

I - nakład inwestycyjny

Z_N - zysk netto

K_A - kapitał akcyjny lub zakładowy

J_kc - jednostkowy koszt całkowity

J_kz - jednostkowy koszt zmienny

C_KS - koszt stały

Q - liczba wytworzonych wyrobów

Okres zwrotu nakładów i prosta stopa zwrotu to metody, które pozwalają w większym stopniu na porównanie efektywności co najmniej dwóch projektów inwestycyjnych. Jeśli mamy tylko jedną inwestycję, metody te zawodzą.

3. Księgowa stopa zwrotu z inwestycji (ARR)

jest wskaźnikiem prezentującym średni księgowy zysk w stosunku do poniesionej inwestycji. Jest wiec to średnioroczny zysk netto (suma zysków netto podzielona przez liczbę lat funkcjonowania projektu) generowany przez projekt podzielony przez średnioroczną inwestycję rozumiana jako suma wartości początkowej i końcowej księgowej wartości netto inwestycji (czyli po uwzględnieniu amortyzacji) podzielony przez dwa:




gdzie:

ARR - księgowa stopa zwrotu

L - liczba lat (lub innych okresów) funkcjonowania projektu

WPI - wartość początkowa inwestycji

WKI - wartość końcowa inwestycji

Księgowa stopa zwrotu z inwestycji (ARR) - to przeciętną wartość okresowej dochodowości jaka jest możliwa do osiągnięcia w zakładanym czasie jej eksploatacji. Obliczamy ja jako wartość średniej arytmetycznej z przyszłych oczekiwanych strumieni pieniężnych generowanych z inwestycji (CF) w stosunku do wartości początkowej nakładów inwestycyjnych.




Jako bardziej efektywny wariant wybiera się ten, który zapewnia niższe jednostkowe koszty wytwarzania produktu, przy założeniu, że próg rentowności sprzedaży w danym wariancie leży poniżej przewidywanego zapotrzebowania rynku.

Jeżeli przyjąć, że koszty zmienne zmieniają się proporcjonalni w miarę wzrostu produkcji i sprzedaży, przy równoczesnej degresji jednostkowych kosztów stałych, to próg rentowności wyznacza wielkość produkcji, przy której przychody ze sprzedaży zrównują się z kosztami wytworzenia sprzedanych wyrobów (zysk równa się 0).

Zadanie

Na podstawie danych z tabeli obliczyć jednostkowy koszt całkowity i określić, która inwestycja jest bardziej opłacalna.

	Wariant A	Wariant B
Planowane rozmiary sprzedaży	2500	2500
Jednostkowy koszt zmienny	420	390
Koszt stały	18600	21400
Jednostkowy koszt całkowity	427,4	398,6

Im jednostkowy koszt całkowity (K_jc) jest niższy, tym lepsza jest inwestycja, ponieważ są tańsze koszty.

Oznacza to, że wariant inwestycyjny B przyniesie inwestorowi niższy jednostkowy koszt całkowity, a zatem dana inwestycja charakteryzować się będzie niższymi kosztami.

4. Analiza porównawcza zysków - ma zastosowanie dla wyborów alternatywnych warunków inwestycji, w efekcie których powstanie możliwość produkcji i sprzedaży produktów o podobnych warunkach użytkowych i rynkowych zapewniających możliwość zastosowania różnych cen sprzedaży.

Jako bardziej efektywny wariant wybiera się ten, który zapewni wyższe zyski, przy założeniu, że próg rentowności i sprzedaży w danym wariancie leży poniżej przewidywanego zapotrzebowania rynku.

5. Analiza progu rentowności

Wstępna analiza obejmuje:

1. analizę progu rentowności

2. analizę wrażliwości

Analiza progu rentowności - pozwala na określenie tzw. punktu wyrównania, odpowiadającego takiej wielkości produkcji (sprzedaży), przy której przychody ze sprzedaży zrównoważą koszty produkcji. Jest to punkt graniczny, powyżej którego badane przedsięwzięcie zaczyna przynosić zyski.

Równanie kosztów produkcji

YKP =

JKZ x Q + CKS

Równanie przychodów ze sprzedaży

YPS =

C x Q

Ilościowy próg rentowności

BEPI =	CKS
		C - JKZ

Wartościowy próg rentowności

BEPW=	CKS	x C
			C - JKZ

gdzie:

Y_KP - równanie kosztów produkcji

J_KZ - jednostkowy koszt zmienny

Q - produkcja, sprzedaż, popyt

C_KS - całkowite koszty stałe

C - cena

Y_PS - równanie przychodów ze sprzedaży

BEP_I - ilościowy próg rentowności

BEP_W - wartościowy próg rentowności

Maksymalny poziom zysku przy pełnym zaspokojeniu przewidywanego popytu:

Z =	Q x C - (CKS + Q x JKZ)

• im wyższe koszty stałe, tym wyższy próg rentowności. Należy pamiętać o tym, że wysoki próg rentowności sprawia, że przedsiębiorstwo staje się wrażliwe na zmiany poziomu produkcji (sprzedaży)

• im większa jest różnica między jednostkową ceną sprzedaży a jednostkowymi kosztami zmiennymi, tym niższy próg rentowności. W takim przypadku koszty stałe są absorbowane znacznie szybciej przez różnicę między jednostkową ceną sprzedaży a jednostkowymi kosztami zmiennymi.

Przykład

Przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt. Jednostkowe koszty zmienne wynoszą 500 zł\szt. Przewiduje się, że przy cenie 700 zł\szt popyt wyniesie 20 000 szt w ciągu roku. Całkowite koszty stałe funkcjonowania przedsięwzięcia wynoszą 1 200 000 zł rocznie. Obliczyć ilościowy i wartościowy próg rentowności, zysk i jednostkowy koszt całkowity.

Dane: C = 700 zł\szt Q = 20 000 szt CKS = 1 200 000 zł JKZ = 500 zł/szt

Oblicz: Jkc = ? BEPi = ? BEPw = ? Z =?




Jkc =	(20 000x500) + 120 000	= 506
			20 000

Z = 20 000 x 700 - (120 0000 + 20 000 x 500) = 14 000 000 - 11 200 000 = 2 800000

Y_KP = 500 x 20 000 + 120 0000 = 11 200 000

Y_PS = 20 000 x 700 = 14 000 000

Metody dyskontowe

Warunkiem stosowania metod dyskontowych jest posiadanie stosunkowo wiarygodnych informacji dotyczących kosztów (ceny) kapitału tj. wysokości stopy dyskontowej oraz rozkładu strumieni przepływów pieniężnych związanych z danym projektem inwestycyjnym. Istnieją trzy sytuacje określające taki wybór:

1. koszt kapitału jest znany (np. oprocentowanie kredytu)

2. koszt kapitału jest trudny do oszacowania

3. stopa dyskontowa właściwie odzwierciedla rzeczywisty koszt kapitały dla danego inwestora

koszt kapitału jest znany (np. oprocentowanie kredytu)	koszt kapitału jest trudny do oszacowania	stopa dyskontowa właściwie odzwierciedla rzeczywisty koszt kapitały dla danego inwestora
stosujemy dwie metody: NPV i IRR	lepsza jest metoda IRR niż NPV	lepsza jest metoda NPV niż IRR

Ocena efektywności projektu inwestycyjnego, przedsięwzięcia

W sytuacji, gdy koszt kapitału jest znany (np. oprocentowanie kredytu) najczęściej stosujemy dwie metody: NPV i IRR.

IRR w tej sytuacji odzwierciedla rzeczywista stopę zwrotu zainwestowanego kapitału, która utożsamiana jest z ceną kapitału na rynku.

Kiedy koszt kapitału jest trudny do oszacowania stosujemy wówczas metodę IRR.

IRR - metoda ta pozwala na ustalenie najlepszych relacji pomiędzy kapitałem własnym i kapitałem obcym, ponieważ IRR jednocześnie wyznacza maksymalną nieprzekraczalną cenę kapitału.

IRR informuje inwestora o ryzyku występującym w danym przedsięwzięciu inwestycyjnym.

Im większa różnica pomiędzy IRR a cena kapitału tym margines bezpieczeństwa jest szerszy.

Kiedy stopa dyskontowa właściwie odzwierciedla rzeczywisty koszt kapitały dla danego inwestora (oprocentowanie kredytów, zobowiązania wobec akcjonariuszy i premia za ryzyko) to lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie metody NPV, ponieważ przedstawia ona aktywna wartość efektu netto przez cały okres inwestycyjnym.

Stopa dyskontowa jest definiowana, jako suma trzech elementów:

• stopy wolnej od ryzyka;

• premia za ryzyko przedsięwzięcia;

• spodziewana stopa inflacji.

Stopa dyskontowa - to minimalna stopa zwrotu z inwestycji wymagana przez inwestora.

1. Wartość zaktualizowana netto (NPV) - zaktualizowana wartość przedsięwzięcia to suma zaktualizowanych na dany moment, oddzielnie dla każdego roku eksploatacji lub likwidacji inwestycji, strumienia nadwyżek lub wydatków nad wpływami.

NPV to wartość uzyskana przez dyskontowanie, przy stałej stopie i oddzielnie dla każdego okresu, różnic między wpływami i wydatkami pieniężnymi generowanymi w całym okresie projektu.

Różnica ta, czyli saldo gotówkowe jest dyskontowana na moment, w którym przewidziane jest rozpoczęcie inwestycji (przedsięwzięcia inwestycyjnego).

NPV - wartość zaktualizowana netto

NCF_t - saldo przepływów pieniężnych w roku „t”

INF_t - wpływy pieniężne

OUF_t - wydatki pieniężne

k - stopa dyskontowa

n - okres realizacji i eksploatacji inwestycji

NCF_t = INF_t - OUF_t







a_i - czynnik dyskontujący

gdy:

NPV > 0 - przedsięwzięcie inwestycyjne jest opłacalne (można zaakceptować)

NPV = 0 - przedsięwzięcie inwestycyjne jest neutralne (można zaakceptować)

NPV < 0 - przedsięwzięcie inwestycyjne jest nieopłacalne (należy odrzucić)

W przypadku dwóch alternatywnych projektów o dodatnich wartościach NPV należy wybrać ten, którego wartość NPV jest wyższa (najwyższa).

2. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)

Odpowiada na pytania:

- czy rozpatrywany wariant inwestycji jest opłacalny

- który z wariantów ma najwyższą opłacalność

- jak wrażliwe jest przedsięwzięcie inwestycyjne na zmiany stóp procentowych

IRR projektu inwestycyjnego to taka stopa procentowa (dyskontowa), przy której zaktualizowana wartość inwestycji jest równa zero. Inaczej mówiąc, jaka może być maksymalna stopa procentowa, przy której przedsięwzięcie nie będzie przynosić strat, bądź też zysków.

IRR - to taka stopa dyskontowa, przy której NPV przedsięwzięcia jest równa zero, czyli wartość zaktualizowana wpływów z przedsięwzięcia jest równa wartości zaktualizowanych wydatków.




IRR można obliczyć za pomoca wzoru




k₁ - stopa dyskontowa, dla której NPV jest bliskie zeru ale dodatnie

k₂ - stopa dyskontowa, dla której NPV jest bliskie zeru ale ujemne

PV - NPV przy k₁

NV - NPV przy k₂

Przykład

Jeżeli IRR = 8,7 % to

rynkowa st % = 8,7 % (inwestycja nie przynosi ani zysków, ani strat)

rynkowa st % > 8,7 % (inwestycja przynosi straty)

rynkowa st % < 8,7 % (inwestycja przynosi zysk)

wybór optymalny

IRR_A = 8,70%

IRR_B = 8,88% k=8,85%

IRR_C = 10%

Wariant inwestycji B lub C

4. Zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu (MIRR)

Jest to jedna z dynamicznych metod rachunku inwestycji, polega ona na znalezieniu takiego poziomu stopy dyskontowej, przy której zaktualizowana wartość netto (NPV) jest równa zero biorąc pod uwagę jednocześnie koszty inwestycji oraz procent uzyskany z ponownego zainwestowania środków pieniężnych (r).

• kryterium oceny inwestycji MIRR jest utożsamiane z takim poziomem stopy dyskontowej, przy którym przyszła wartość dodatnich sald przepływów pieniężnych netto jest taka sama jak wartość bieżąca ujemnych sald przepływów pieniężnych netto;

• MIRR pozwala szacować wszystkie rodzaje przedsięwzięć inwestycyjnych (tych typowych i nietypowych) oraz uwzględnia proces inwestycji dodatnich przepływów pieniężnych netto.

20. ROLA CONTROLINGU W PRZEDSIEBIORSTWIE

Controlling kładzie nacisk na kierowanie przedsiębiorstwem. Wiadomo jednak, że nie da się konsekwentnie kierować przedsiębiorstwem bez uprzednio ustalonego planu i bieżącej kontroli istotnych zachodzących w nim procesów.

Controlling jest ponadfunkcyjnym instrumentem zarządzania, który powinien wspierać dyrekcję przedsiębiorstwa i pracowników zarządu przy podejmowaniu decyzji. Właściwe kierowanie przedsiębiorstwem zakłada jednak, że istnieje w nim planowanie, którego cele ustalane są wspólnie przez dyrekcję przedsiębiorstwa i pracowników zarządu. Aby controlling mógł być skutecznie wprowadzony do przedsiębiorstwa, trzeba stworzyć odpowiedni system informacyjny. Poprzez bieżącą kontrolę i porównywanie zaplanowanych celów z faktycznie osiągniętymi wynikami można na czas wykryć wszelkie uchybienia występujące w przedsiębiorstwie.

Zakres zadań controllingu:

• Planowanie - ustalenie celów przedsiębiorstwa

• Kontrola - porównanie stanu faktycznego z zamierzeniami; analiza odchyleń

• Kierowanie - przeprowadzanie działań korygujących

Założeniem controllingu jest:

• Orientacja na cele

• Orientacja na przyszłość

• Orientacja na wąskie gardła

• Orientacja na rynek

• Orientacja na klienta

Controlling jest więc koncepcją, która zawiera wiele zróżnicowanych treści i powinien być tworzony tak, by ułatwił podejmowanie decyzji.

Przy wdrażaniu controllingu w przedsiębiorstwie należy więc uwzględnić różne punkty widzenia. Dlatego też zaleca się stopniowe wprowadzanie poszczególnych jego elementów.

Orientacja na cele

Przedsiębiorstwo powinno koncentrować się na istotnych celach, a nie na manipulowaniu liczbami. Dyrekcja i kadra kierownicza przedsiębiorstwa ściśle współpracując muszą sformułować cele, jakie należy zrealizować w nadchodzącym roku. Pacownicy dowiedzą się w ten sposób, czego w przyszłości będzie się od nich oczekiwać. Cele należy formułować jednoznacznie, trzeba je też sklasyfikować. O ile jest to możliwe cele powinny być precyzowane za pomocą wskaźników.

Orientacja na przyszłość

Nasilająca się w wielu branżach konkurencja oraz związany z tym nacisk na obniżkę kosztów jak też coraz bardziej skracające się cykle życia produktu stawiają nieustannie nowe wymagania wobec tradycyjnego systemu controllingu. Niezbędne jest teraz opracowanie i wdrożenie nowych koncepcji, instrumentów i narzędzi dostarczających dokładnych informacji o przyszłym rozwoju przedsiębiorstwa, dzięki czemu można udoskonalić przede wszystkim planowanie strategiczne. Jednocześnie należy wypracować przedsięwzięcia niezbędne do zagwarantowania istnienia przedsiębiorstwa w długiej perspektywie. Myślenie w kategoriach przeszłości musi być w coraz większym stopniu zastępowane myśleniem przyszłościowym. Controlling powinien okazać się pomocny przy wprowadzaniu w przedsiębiorstwie orientacji na przyszłość.

Orientacja na wąskie gardła

Controlling jest również koncepcją zorientowaną na wąskie gardła. Wąskim gardłem jest najsłabsze ogniwo przedsiębiorstwa, które w przypadku pojawienia się obciążeń jako pierwsze jest źródłem problemów. Jeśli nie usuniemy tego wąskiego gardła, rozwój przedsiębiorstwa będzie utrudniony.

Orientacja na rynek

Szybko zmieniające się warunki otoczenia muszą znajdować odzwierciedlenie w rachunku kosztów i wyników. Controlling powinien zwracać uwagę na zapewnienie wspomagania poszczególnych produktów - od konstrukcji w sferze badawczo-rozwojowej, przez produkcję, na sprzedaży kończąc.

Aby wprowadzić do praktyki orientację rynkową, należy ściśle określić związki między sferą badawczą i rozwojową z jednej strony oraz marketingiem i sprzedażą z drugiej strony.

Poprzez bezpośrednią konfrontację z rynkiem oraz z konkurencją, przedsiębiorstwa uzyskują możliwość bieżącego testowania oraz poprawiania stopnia konkurencyjności własnych procesów i produktów. Jeżeli przedsiębiorstwo we właściwym czasie rozpozna, w jakim kierunku rozwija się rynek, będzie mogło stale podnosić swoją zdolność konkurencyjną.

Orientacja na klienta

Wiele przedsiębiorstw straciło zdolność konkurencyjną dlatego, że przywiązywało zbytnią uwagę do kosztów oraz wyników finansowych, zaniedbując najczęściej swoich klientów. Przedsiębiorstwo może przetrwać oraz uzyskiwać zyski, gdy zaspokaja życzenia klientów.

Myślenie zorientowane na klienta pozytywnie oddziałuje na jakość produktów, przez co produkty i usługi mogą być również udoskonalane i taniej wytwarzane.

25




---