UZALEŻNIENIA ALKOHOLOWE
Prof. Dr hab. Andrzej Zięba
Klinika Psychiatrii Dorosłych CMUJ
Skłonność do środków oszałamiających istnieje od zarania dziejów.
W neolicie- kilka tys. lat p.n.e.- produkowano z soków owoców i zboża.
VIII w. n.e. - metoda destylacji
Wysokoprocentowy alkohol wszedł do powszechnego użytku w XIII/XIV w.
Alkohol używany był w celach rytualnych, kultowych, ale już w starożytnym Babilonie spożywany był dla przyjemności- Hammurabi wydał przepisy zakazujące jego nadużywania.
Różne są cele a także style picia: uczczenie uroczystości, zalanie robaka...zamknięcie rozdziału życia - np. po sesji egzaminacyjnej.
We współczesnej kulturze - 3 wzorce picia:
śródziemnomorski - oparty na winie (wino, kobiety i śpiew)
anglosaski - częste, powolne picie piwa
skandynawski - w tym Polska - picie alkoholi wysokoprocentowych, dążenie do szybkiego upicia się.
Kępiński wyróżnia:
Styl neurasteniczny- niewiele, często przy zmęczeniu rozdrażnieniu 1-2 kieliszki poprawiają samopoczucie, można dalej żyć- błędne koło, bo nadużywanie alkoholu wzmaga objawy neurasteniczne
Styl kontaktowy- by uzyskać lepszy kontakt z ludźmi, pewność siebie, zmniejszenie dystansu, lepsze samopoczucie w grupie. Powszechny styl picia. Niewielkie dawki.
Styl dionizyjski- pije się dużo, by uzyskać zamroczenie, oderwanie od rzeczywistości, przeżycie czegoś niezwykłego. U artystów, ludzi znudzonych życiem.
Styl heroiczny- po dużych ilościach alkoholu ma się poczucie mocy, gotowości do wielkich czynów-zwykle kończy się chuligańskimi wybrykami
Styl samobójczy- picie, by zapomnieć o lęku, bólu. Tendencje agresywne łączy się z autoagresją. Picie “na trupa”. Prowadzi do degradacji alkoholowej.
EPIDEMIOLOGIA
W Polsce około 5 milionów osób nadużywa alkoholu.
Ok. 3 milionów jest codziennie pijanych.
W większości są to ludzie w wieku produkcyjnym
W ostatnich latach wzrosła populacja pijących kobiet.
Obniża się wiek nadużywających alkoholu, coraz częstsze są przyjęcia młodzieży na oddziały odwykowe.
Nie każde nadużywanie alkoholu prowadzi do uzależnienia - ok. 15%. W grę wchodzą czynniki genetyczne, biochemiczne.
Sprzyja młody wiek rozpoczęcia picia, zły stan zdrowia i odżywiania; subkultura środowiska.
Różnice w grupach etnicznych: łatwiej się uzależniają Eskimosi, Indianie, Latynosi, trudniej Żydzi i azjaci.
CECHY UZALEŻNIENIA
W uzależnieniu dominuje silna, nie do przezwyciężenia chęć picia alkoholu.
Objawy uzależnienia obejmują:
przymus picia.
niezdolność kontrolowania picia (planuję 1 kufel, wypijam 4)
picie dla złagodzenia objawów abstynencyjnych (klin).
pojawienie się wegetatywnych objawów abstynencyjnych (nadmierna potliwość, tachykardia, nudności, wymioty, biegunka, podwyższone ciśnienie tętnicze).
Wzrost tolerancji alkoholu.
omijanie innych przyjemności, zainteresowań na rzecz picia.
kontynuowanie picia mimo świadomości ujemnych skutków (zdrowotnych, społecznych- utrata pracy, rozkład rodziny etc.)
nieliczenie się ze społeczną dezaprobatą picia.
koncentracja czasu i środków wokół zdobywania alkoholu.
ALKOHOLIZM - UZALEŻNIENIE
Do rozwoju uzależnienia dochodzi po kilu -kilkunastu latach picia, ale może też znacznie wcześniej (u młodych, u kobiet, w uszkodzeniach CSN etc.)
Alkoholizm jest nieuleczalny, tj. jedynym wyjściem jest całkowita abstynencja. Przyjmuje się, że nie ma możliwości powrotu do “normalnego picia”.
FAZY UZALEŻNIANIA
I faza wstępna- picie jest umotywowane zewnętrzną przyczyną, ale zaczyna się szukać okazji. Obserwuje się wzrost tolerancji.
II faza zwiastunów- pojawiają się luki pamięciowe obejmujące okres picia, tzw. palimpsesty. Picie staje się potrzebą. Rozpoczyna się ukrywanie picia przed otoczeniem
III faza krytyczna- utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu - pierwsze dawki wywołują potrzebę picia aż do upicia się. Osoby uzależnione twierdzą, że potrafią kontrolować picie, wynajdują “alibi”. Zainteresowania kończą się na alkoholu- porzucają pracę, narastają konflikty małżeńskie. Pod koniec fazy: picie, aby być zdolnym do podjęcia jakiejkolwiek czynności.
IV faza przewlekła - Picie do rana. Ciągi pijackie, spadek tolerancji alkoholu. Zdobywanie alkoholu za wszelką cenę. Samozaniedbanie. Picie alkoholu niekonsumpcyjnego.
Około 10% psychozy alkoholowe.
Klasyfikacja alkoholizmu wg Jellinka
Alkoholizm alfa- uzależnienie psychologiczne- picie dla uzyskania odprężenia, zachowana jest kontrola, nie ma objawów anbstynencyjnych.
Alkoholizm Beta- picie doprowadza do zaburzeń somatycznych (np. marskość wątroby, polineuropatia), nadal nie ma objawów abstynencyjnych, utraty kontroli.
Alkoholizm gamma- pełny rozwój uzależnienia, utrata kontroli z objawami abstynencji, zmianami osobowości.
Alkoholizm delta-trudności w niepiciu dłuższym niż 1 doba, przymus picia, jednak ze zdolnością kontroli ilości pitego alkoholu.
Alkoholizm epsilon- picie okresowe- DIPSOMANIA. Niektórzy łączą to z chorobą afektywną ( dipsomania jako ekwiwalent depresji).
Powikłania alkoholizmu
Delirium Tremens
Zwykle u osób z zaawansowanym nałogiem, po nagłym przerwaniu picia, sprzyjają inne choroby somatyczne, wyczerpanie, osłabienie, urazy, operacje.
Może rozwijać się stopniowo: przez kilka dni objawy przed deliryjne: utrata łaknienia, niepokój, drażliwość, ciężkie koszmarne sny, nadwrażliwość na bodźce wzrokowe i słuchowe, krótkotrwałe omamy w porze nocnej.
Czasem na tym koniec, ale na pełny obraz “DT” składają się kolejne objawy
Delirium tremens
zaburzenia orientacji, co do czasu, miejsca i sytuacji. Orientacja autopsychiczna jest zazwyczaj zachowana.
Paniczny lęk
Omamy wzrokowe i czucia skórnego- widzi i czuje chodzące po nim drobne stwory
Rzadko przysłowiowe “białe myszki”- najczęściej robaki. Coś zagrażającego, węże opasujące chorego.
Niekiedy “urojenia dziania się”- widz i zarazem aktor wydarzeń. Niekiedy odpowiadają faktycznym zajęciom chorego (wydaje mu się, że jest np. pod budką z piwem), majaczenia zajęciowe.
Objawy somatyczne: temperatura, zlewne poty. Tachykardia, niedomoga krążenia, grubofaliste drżenie rąk, głowy, języka.
Zespół trwa do 7 dni.
Leczenie intensywne szpitalne: częsta kontrola funkcji życiowych, nawodnienie, wyrównanie elektrolitów, podawanie witamin.
Leki uspokajające( benzodwuazepiny), w razie uporczywych omamów silne neuroleptyki( Haloperidol
Śmiertelność do 1%.
Delirium występuje nie tylko w alkoholizmie: leki psychotropowe, zatrucie wilczą jagodą,
Odstawienie barbituranów, zatrucie grzybami, ołowiem, choroby zakaźne.
OSTRA OMAMICA ALKOHOLOWA
(HALUCYNOZA ALKOHOLOWA)
Omamy słuchowe. Głosy przykre w treści, grożące jemu lub jego najbliższym, oskarżające, niekiedy namawiające do samobójstwa.
Towarzyszy znaczny lęk.
Głosy utrzymują się stale, większe nasilenie w nocy.
Jeśli objawy trwają powyżej 7 dni - może przejść w PRZEWLEKŁĄ (forma przewlekła może rozwinąć się bez burzliwych objawów wstępnych).
PARANOJA ALKOHOLOWA (z. Urojeń niewiary, z. Otella)
U o ok. 40 r. życia z relatywnie małym nasileniem uzależnienia. Alkoholizm realnie powoduje rozkład pożycia - zainteresowania dotyczą alkoholu. Pojawiają się zaburzenia seksualne popędu czy potencji. Pijak często brudny, zaniedbany, brutalny - pożycie seksualne zwykle się nie układa
Paranoja alkoholowa
Budzi to podejrzenie, że żona ma kochanka. Przy patologicznej zazdrości podejrzenie staje się pewnikiem - znajduje dowody w każdej sytuacji, np. nitka na sukience - kocha się z krawcem, włos - z blondynem fryzjerem, spojrzenie przechodnia na ulicy - znaki porozumiewawcze.
Niekiedy absurdalne przypadki: podejrzani są członkowie najbliższej rodziny, wszyscy współpracownicy, sąsiedzi.
Mężowie śledzą żony, sprawdzają bieliznę.
Niekiedy dołączają się urojenia prześladowcze, żona
i kochanek spiskują przeciwko mężowi, chcą się go pozbyć.
Encefalopatia alkoholowa Wernickego
Przewlekłe nadużywanie alkoholu prowadzi do niedoboru tiaminy, co daje ostry zespół nast. objawów: oczopląs, porażenie nerwu odwodzącego i skojarzonego ruchu gałek ocznych, niezborność i splątanie, ponad to mogą wystąpić konfabulacje, pat. senność, zobojętnienie, bezsenność z lękiem, lęk przed ciemnością, nieznacznie nasilone objawy majaczeniowe.
Leczenie poprzez podawanie Tiaminy i magnezu, mającego udział w metaboliźmie Tiaminy.
U 84% rozwija się zesp. Korsakowa
ZESPÓŁ AMNESTYCZNY KORSAKOWA
Po długoletnim nadużywaniu alkoholu; czynnikiem dodatkowym awitaminoza B1 (niedobór tiaminy).
Dominują zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywana.
Luki pamięciowe wypełniane są konfabulacjami, niekiedy o absurdalnej treści.
Dodatkowo mogą występować zaburzenia emocjonalne, zaburzenia aktywności, krytycyzmu.
Zespół otępienny
Organiczne zaburzenia osobowości
Patologiczne reakcje na alkohol
Palimpsesty - całkowita niepamięć następcza okresów upojenia u osoby przytomnej i reagującej na zmiany sytuacji. Niepamięć następcza obejmuje niekiedy okres kilku dni, w trakcie których pozostający w stanie upojenia może wykonywać nawet złożone czynności(np. długie podróże) ale nie pamięta później tych wydarzeń. Palimpsesty występują zwykle u osób z uszkodzeniem móżgu
Alkoholowe upojenie patologiczne - znaczne zaburzenia zachowania (często agresywne i gwałtowne )po wypiciu nawet niewielkiej ilości alkoholu, która u większości ludzi nie wywołała by objawów zatrucia. Występuje najczęściej u osób z uszkodzeniami CSN
- 3 -