POZNANIE SPOLECZNE: PODSTAWOWE ZNIEKSZTALCENIA W OCENIANIU

Błąd tendencji centralnej - niewykorzystywanie końcowych ocen na skali; przesuwanie się wszystkich ocen w kierunku jej środka. Najbardziej popularny błąd.

- wiele zjawisk i cech psychicznych ma w rzeczywistości rozkład normalny

- zmiana skali nie eliminuje tendencji centralnej

- nie zawsze ona ujawnia się w ocenianiu

- ludzie przejawiają skłonność do udzielania odpowiedzi pozytywnych

Efekt kontrastu

- działa tylko wtedy, gdy kontrastowe obiekty są podobne

- złudzenie Ebbinghausa: zachodzi tylko wtedy, gdy figura jest otoczona takimi samymi, a nie innymi od niej figurami

- działa nie tylko przy ocenianiu fizycznych cech

- Noizet: wytwory otrzymują noty zawyżone, jeśli występują po wytworach bardzo słabych, a zaniżone, jeśli poprzedzały je wytwory bardzo dobre.

Asch: eksperymenty nad tworzeniem się wrażenia: znacząca dla oceny ogólnej emocjonalności była kolejność przymiotników.

Efekt pierwszeństwa: przecenianie pierwszych informacji (pierwszego wrażenia)

- kontekst szkolny: surowiej oceniane są błędy, kiedy pojawiają się na początku, a nie na końcu wypracowania

- w debatach: argumenty mówcy przemawiającego jako pierwszy wywierają większy wpływ na słuchaczy niż argumenty dalszych mówców.

Efekt świeżości: przecenianie ostatnich danych i końcowego fragmentu informacji

- rzadziej niż efekt pierwszeństwa

- zauważalny częściej tam, gdzie dla oceny ważne jest zapamiętanie informacji

- gdy argumentacja przeciwna następuje natychmiast, a glosowanie jest oddalone w czasie, lepiej wystąpić jako pierwszy mówca

- gdy argumentacja przeciwna jest oddalona w czasie, a glosowanie następuje natychmiast po drugim wystąpieniu, lepiej wystąpić jako drugi mówca

Efekt „aureoli”: przenoszenie ocen z jednych cech czy zadań albo aspektów na inne.

Jeśli jakaś jedna cecha ocenianej osoby albo wytworu została oceniona pozytywnie, to mamy skłonność do przypisywania tej osobie również i innych cech pozytywnych.

- atrakcyjny wygląd wpływa na oceny

- pomaga w ubieganiu się o zatrudnienie

- jest przydatny dla kandydatów w wyborach parlamentarnych

- pomaga w uzyskaniu niższego wyroku w procesie sądowym

- czasem „łagodzi” ocenę moralną (np. uroda jako „narzędzie” przestępstwa)

- na rynku: cena i jakość produktu - cechy pozytywnie skorelowane

Wpływ nazwiska autora na ocenę wytworu

Ocena pozostaje pod wpływem wcześniejszej opinii.

Wpływa: - znajomość poprzednich wyników

- pochodzenie etniczne

Czasem korzystna jest anonimowość autora

Wpływ miejsca wykonania na ocenę wytworu

- nazwa instytucji (miejsca), z której pochodzi wytwór, wpływa na jego ocenę

- jest mniej uzasadniony niż kierowanie się nazwiskiem autora

- reputacja instytucji bierze się nierzadko dosłownie z „byle czego” (czasem - z odpowiednio dobranej nazwy)

Złudzenia w ocenianiu szans

Tversky i Kahneman: przy tworzeniu oceny szans ludzie skłonni kierować się pewnymi heurystykami.

Posługując się zasadą reprezentatywności oceniamy prawdopodobieństwo niepewnych zdarzeń według tego, w jakim stopniu są one podobne do populacji, z której pochodzą, albo w jakim stopniu posiadają wyróżniające cechy procesu, który je wytwarza => wiele błędów w ocenach prawdopodobieństwa.

„Złudzenie gracza”: ludzie sądzą, że poszczególna seria wyników w ruletce nie powinna zawierać samych czerwonych, gdyż nie odpowiada to losowemu charakterowi sekwencji.

Ignorowanie ogólnych statystycznych prawidłowości

- nie mamy poczucia, iż przy przyjmowaniu danej informacji powinniśmy się kierować owymi ogólnymi tendencjami

- tworzone opinie są nieczule na informacją statystyczną.

Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach.

Prawo regresji do średniej: po pojawieniu się wyniku wyjątkowo dobrego należy oczekiwać, że następne wyniki będą bliższe wyniku średniego (będą gorsze); po pojawieniu się wyniku słabego należy oczekiwać, że następne wyniki będą także bliższe wyniku średniego (będą lepsze).

Ale: - mamy skłonność niedoceniania owej regresji

- prawo to zupełnie nie pasuje do naszej intuicji

Błąd koniunkcji. Prawdopodobieństwo koniunkcji jakichś zdarzeń musi być mniejsze, niż prawdopodobieństwo pojedynczego zdarzenia należącego do tej koniunkcji.

Dawes: nasze myślenia przebiega nie tyle według praw formalnej logiki, co raczej według łatwych do wyobrażania (reprezentatywnych) obrazów czy scenariuszy.

Zasada zakotwiczenia: mamy skłonność do niedostatecznego korygowania wyjściowej oceny (skądkolwiek by ona pochodziła)

Sądownictwo: zaczynając od przestępstw cięższych, sędziowie „zakotwiczają się” na surowszych wyrokach (i odwrotnie)

Negocjowanie: pracodawca ma skłonność zakotwiczać się i przystosowywać swoją ofertę do naszej sytuacji bieżącej.

Przed zakotwiczeniem nie chroni nawet biegłość i doświadczenie.

Marketing: wcześniejsza cena nie jest docelowa, jej główna funkcja polega na „zakotwiczeniu” klienta: wysoka cena „normalna” służy tylko do tego, by pokazać klientowi, ile oszczędza. Wprowadzając nowy produkt, ustala się jego cenę na tyle wysoko, by można było stosunkowo ją obniżyć.

Złudzenie w ocenianiu zdarzeń łącznych (koniunkcji) i rozłącznych (dysjunkcji)

- większe zaufanie do zdarzenia mniej prawdopodobnego (koniunkcyjnego) niż do zdarzenia bardziej prawdopodobnego (dysjunkcyjnego).

---