Układ autonomiczny
W skład autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego wchodzą dwa układy współczulny i przywspółczulny układ nerwowy.
Autonomiczny układ nerwowy reguluje czynności życiowe niezależnie od woli tj. oddychanie, krążenie krwi, trawienie, przemiana materii, pocenie się, temp. ciała, czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Współczulnego układu nerwowego ośrodki nadrzędne znajdują się w rdzeniu kręgowym, pniu mózgu, podwzgórzu i korze mózgowej. Wychodzące z niego włókna nerwowe (przedzwojowe) biegną do zwojów kręgowych, które tworzą dwa symetryczne pnie przebiegające równolegle do kręgosłupa po odu jego stronach. Tam kończą się lub biegną do zwojów przedkręgowych. Od zwojów kręgowych i przedkręgowych rozpoczynają się włókna pozazwojowe, zmierzające do tkanek. Włókna przedzwojowe na zakończeniach uwalniają acetylocholinę a na zakończeniach większości włókien pozazwojowych uwalniana jest noradrenalina. Pobudzenie współczulnego układu nerwowego powoduje poszerzenie źrenic, wzrost wydzielania potu, zwężenie zwieraczy przewodu pokarmowego i rozszerzenie przewodów żółciowych, przyspieszenie częstości i wzrost siły skurczów serca, zwężenie większości naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, wzrost przemiany materii.
Ośrodki przywspółczulnego układu nerwowego znajdują się w śródmózgowiu, pokrywie mostu, rdzeniu przedłużonym i krzyżowej części rdzenia kręgowego. Około 80% włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym. Unerwiają one: serce, płuca, przełyk, żołądek, jelito cienkie, wątrobę, pęcherzyk żółciowy, trzustkę, połowę okrężnicy i górne części moczowodów. Nerwy przywspółczulne składają się z neuronów przed i pozazwojowych, gdzie na ich zakończeniach uwalniana jest acetylocholina. Większość zwojów przywspółczulnego układu nerwowego znajduje się w ścianie unerwianych narządów. Pobudzenie tego układu powoduje: zwężenie źrenicy, wzrost wydzielania gruczołów nosowych łzowych, obniżenie częstości i siły skurczów mięśnia sercowego, rozszerzenie naczyń.