16. Zmiany Konstytucji w latach 89-92.
W wyniku sześciu nowelizacji konstytucji z 52 roku (do 17 X 92-ustanowienie Małej Konstytucji) zostały ukształtowane nowe mechanizmy sprawowania władzy w państwie.
Największe znaczenie miały nowele z 7 kwietnia 89,29 grudnia 89 i 27 września 90.Kontytuowały one demokratyczne podstawy ustroju politycznego. Zasadnicze przekształcenia systemu dotyczyły:
1.Kształtowania się demokratycznych zasad systemu politycznego.
2.Budowy pluralistycznego systemu politycznego.
3.Kształtowania demokracji parlamentarnej
4.Decentralizacji administracji rządowej i budowy administracji samorządowej.
5.Grunotwnej reformy ustroju gospodarczego.
Okres 89-92 to pierwszy okres transformacji ustrojowej, charakteryzujący się adaptowaniem do konstytucji z 52 roku nowych rozwiązań ustrojowych i instytucji.
Proces przebudowy rozpoczyna gruntowna nowela konstytucji z 7 kwietnia 89r.
Kwietniowa nowela stanowiła konstytucyjną ratyfikację zasad ustanowionych przy okrągłym stole. Za nowelą głosowało 384 posłów 4 było przeciw a 17 wstrzymało się od głosu.
Zakres tej noweli dotyczył przede wszystkim demokratyzacji systemu politycznego.
Głównie zajmowała się ona :
zasadami organizacji i funkcjonowania systemu naczelnych organów państwa,
Konstytucyjna regulacja określała pozycję ustrojową Sejmu, jego rangę jako najwyższego organu władzy państwowej i najwyższej reprezentacji narodu. Jednocześnie rozszerzała zakres jego kompetencji i odpowiedzialność ustrojową. Dla Senatu ustawa przewidywała tylko rolę kontrolera ustawodawstwa Sejmu. Nowela zamiast sesyjnego trybu pracy przyjęła zasadę permanencji. Prezydent mógł zwołać sejm jedynie w wypadku pierwszego posiedzenia. Wyraźnie wzmocnione zostały kompetencje ustawodawcze sejmu gdyż zabrano możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy, jakiemukolwiek organowi pozaparlamentarnemu.
Wprowadzona została możliwość rozwiązania Sejmu ( i Senatu ) w ściśle określonych przypadkach.
Gdy Sejm przez 3 m-ce nie powoła rządu
Jeśli przez 3 m-ce nie uchwali budżetu i planu społeczno-gospodarczego
Gdy Sejm uchwali ustawę/uchwałę uniemożliwiającą pełnienie kompetencji prezydentowi
Sejm też mógł rozwiązać się własną uchwałą (większością 2/3 głosów)
na mocy porozumień okrągłego stołu a przez nowelę kwietniową do życia powołana została II izba parlamentu. Senat miał charakter przedstawicielskiej reprezentacji politycznej suwerena. Pochodził z wyborów w pełni wolnych i demokratycznych. Senat wyrażał zgodę na wybór Prezesa NIK oraz Rzecznika Praw Obywatelskich
Powstał także nowy organ - Zgromadzenie Narodowe- forma obrad połączonych izb. Dokonywało ono wybory prezydenta PRL i sprawowało kontrolę nad jego funkcjonowaniem.
Kluczową instytucją ustroju politycznego państwa stał się urząd prezydenta PRL. Prezydent posiadał tradycyjne funkcje głowy państwa w systemie rządów parlamentarnych
Uprawnienia reprezentacyjne, desygnowanie kandydata na premiera, a także do jego odwołania(notabene przedkładanie Sejmowi wniosku o odwołanie premiera i rządu)
Prezydent za swe działania nie ponosił odpowiedzialności politycznej, przy czym jego akty prawne wymagały kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, w praktyce jednak owa kontrasygnata nie była stosowana.
Prezydent ponosił odpowiedzialność konstytucyjną za popełnione przestępstwa i naruszenie ustaw Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia polegało na uchwaleniu uchwały przez Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów
Jednak te wszystkie zmiany były podstawą do zmiany głównej zasady ustrojowej PRL czyli jednolitości i jedności władzy państwowej
zasad prawa wyborczego,
Prawo wyborcze ulegało zmienieniu na rzecz większego wpływu wyborców na skład personalny Izby poselskiej. Uzyskali oni w liczbie 3 tys. Prawo zgłaszania kandydata na posła. A także możliwość jeszcze dość ograniczoną między kilkoma kandydatami. Jednak umowa okrągłego stołu nie pozwalała na całkowitą demokratyzację systemu wyborczego (Sejm Kontraktowy)
ustroju sądów.
Nową rolę sądów wyznaczały nowe zasady konstytucyjne, zasada niezawisłości i nieusuwalności sędziów oraz zasada niezależności sądów. Została powołana Krajowa Rada Sądownictwa, naczelny organ państwa stojący na straży w/w zasad. Sędziów powoływał prezydent na wniosek KRS.
Już po wyborach parlamentarnych rząd Mazowieckiego wyznaczył sobie za cel budowanie podstaw ustrojowych III RP. W czasie funkcjonowania tego rządu zostały przeprowadzone 3 gruntowne reformy.
Pierwszą była konstytucyjna rewizja zasad gospodarczych i politycznych z 29 grudnia 89 r.
Obejmowała ona:
przywrócenie zlikwidowanej w 52 roku nazwy Rzeczpospolita Polska a także przywrócenie orła w koronie.
zmianę konstytucyjnego określenia suwerena (lud pracujący miast i wsi) na naród
wprowadzenie nowej definicji konstytucyjnej państwa w formule państwa prawa- Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
wprowadzono zasady pluralizmu politycznego
rewizję dotychczasowego ustroju gospodarczego, kształtowanie nowych stosunków społecznych i gospodarczych na zasadzie swobody działalności gospodarczej wszystkich podmiotów oraz na zasadzie równouprawnienia wszystkich form własności
W rezultacie powyższej noweli została wykreślona ideologiczna preambuła z rozdziału 2 a treść nowych zasad ustrojowych została ujęta w rozdziale 1.
Nowelizacją konstytucji z 8 marca 90- wprowadzono instytucję samorządu terytorialnego. Konstytucja uznała instytucję samorządu terytorialnego za podstawową formę życia publicznego w strukturach lokalnych.
Do konstytucji został wprowadzony zupełnie nowy rozdział 6 noszący wiele znaczący tytuł „Samorząd terytorialny”.
Gmina stała się podstawową formą życia publicznego powołaną do zaspokajania potrzeb ludności lokalnej).
27 Września 1990r.- Kolejna zmiana konstytucji. Została uchwalona nowa ordynacja wyborczana prezydenta RP (wybory powszechne, równe, bezpośrednie, tajne). Obowiązywała bezwzględna większość głosów. Jeśli w 1 turze takie większości nie będzie przeprowadza się 2 turę. Zgłaszanie kandydata 100 000 pełnoprawnych obywateli.