VI. PRAWO KARNE

1.

Prawo karne - gałąź prawa obejmująca normy prawne określające, jakie czyny są przestępstwami, jakie obowiązują zasady odpowiedzialności za popełnione przestępstwa oraz ustalające kary grożące w razie popełnienia przestępstwa. Normy prawa karnego należą do najstarszych norm prawnych. Ochrona karnoprawna - szczególny rodzaj sankcji, wymierzenie sprawcy przestępstwa kary/środka karnego. Kara jest narzędziem, poprzez które państwo oddziałuje na społeczeństwo. Prewencja ogólna - przekonanie społeczne o nieuchronności wykrycia przestępstwa i konieczności poniesienia kary: odstraszenie i zniechęcenie od zamiaru popełnienia przestępstwa. Prewencja szczególna - kara dla przestępcy, doświadczenie dolegliwości, następstwa wychowawczo-resocjalizacyjne.

Za przestępstwo może być uznany tylko czyn zakazany przez ustawę karną. Nie ma przestępstwa bez ustawy karnej karzącej. Niedopuszczalne jest rozszerzanie przez: akty normatywne niższej rangi niż ustawa, analogię (czyny podobne).

Źródła: KK, KPK, KK wykonawczy, KK skarbowy, ustawy szczególne (Kodeks pracy, Prawo budowlane, wodne, ochrony środowiska). Kodeks wykroczeń - odpowiedzialność za czyny o mniejszej społecznej szkodliwości (wykroczenia) 2.

Przestępstwo - czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę kamą obowiązującą w czasie jego popełnienia, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Dokonać go może jedynie człowiek.

Granica odpowiedzialności karnej: 17 lat. Niekiedy (ciężkie przestępstwa): 15 lat. Czyn - działanie lub zaniechanie. Przestępstwa: z działania, z zaniechania (odpowiada ten, na kim ciąży prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi). Czynem nie jest zachowanie w warunkach niemożliwości swobodnego wyboru postępowania (odruch, przymus fizyczny).

Bezprawność - sprzeczność z ustawą karną (bezprawność karna) obowiązującą w czasie popełnienia czynu. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa obowiązywała inna ustawa, należy stosować ustawę nową, chyba, że poprzednia jest łagodniejsza dla sprawcy.

Kara/środek karny - konsekwencja bezprawności karnej.

Warunki konieczne przestępstwa: społeczna szkodliwość czynu w stopniu wyższym niż znikomy, wina (psychiczny stosunek sprawcy do

popełnionego czynu).

Wina: umyślna (towarzyszy świadomość

bezprawności i wola popełnienia przestępstwa,

zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić

przestępstwo, zamiar ewentualny - sprawca godzi się

z popełnieniem przestępstwa, przewidując jego

popełnienie), nieumyślna (niezachowanie ostrożności

wymaganej w danych okolicznościach: lekkomyślność,

niedbalstwo).

Kryteria klasyfikacji przestępstw:

1. dolne ustawowe zagrożenie karą: zbrodnie (umyślne, >=3 lata) i występki (umyślne i nieumyślne, >30 stawek dziennych, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności przekraczające miesiąc)

2. podmiot przestępstwa: powszechne (każdy) i indywidualne (osoba o szczególnych kwalifikacjach, np. urzędnik)

3. rodzaj winy: umyślne, nieumyślne

4. sposób realizacji znamion przestępstwa: z działania, z zaniechania

5. znamię skutku przestępnego: skutkowe (materialne), bezskutkowe (formalne, np. nakłanianie)

6. przestępstwo ciągłe - dwa iub więcej zachowań, jeden zamiar, przedmiot to samo dobro prawne, prawo nakazuje traktować jako jeden czyn

7. sposób ścigania: z oskarżenia publicznego, prywatnego (oskarżycielem jest osoba pokrzywdzona), na wniosek (prokurator po otrzymaniu wniosku pokrzywdzonego)

Stadła na drodze do dokonania przestępstwa: zamiar

(nie jest karalny, nawet ujawniony; wewnętrzne

przeżycie psychiczne człowieka), przygotowanie

(rzadko karalne, podjęcie czynności pośrednio

zmierzających do popełnienia przestępstwa, musi

zachodzić zamiar bezpośredni), usiłowanie (karalne,

zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania,

konieczny jest zamiar; udolne, nieudolne), dokonanie

(zrealizowanie znamion czynu przestępnego;

sprawstwo/współsprawstwo, podżeganie/nakłanianie,

pomocnictwo).

3.

Okoliczności powodujące wyłączenie

odpowiedzialności karnej: wyłączające włnę

(niepoczytalność, błąd), wyłączające bezprawność

czynu (obrona konieczna, stan wyższej konieczności,

działanie w ramach uprawnienia/obowiązków, dozwolone

ryzyko).

Kontratyp - wyjątek (typ - zabójstwo, kontratyp -

egzekucja przez kata)

Niepoczytalność - brak rozpoznawania znaczenia

podejmowanych czynów, brak kontroli postępowania;

niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna, alkohol,

narkotyki, hipnoza.

Ograniczona poczytalność - zdolność rozpoznawania

znaczenia/kierowania ograniczona w znacznym

stopniu

Błąd - niezgodność między rzeczywistym stanem rzeczy

a świadomością; faktyczny (okoliczności stanowiące

znamię czynu zabronionego), prawny (nieświadomość

bezprawności czynu).

Przestępstwo urojone - nie popełnia przestępstwa

ten, kto działa w błędnym przekonaniu, że jego czyn

jest przestępstwem.

Obrona konieczna - odparcie przez człowieka

bezpośredniego i bezprawnego zamachu na dobro

społeczne/dobro jednostki; zamach (agresywne

zachowanie się człowieka, musi być bezpośredni),

obrona (przeciwdziałanie zamachowi, nie można

przekroczyć granic).

Stan wyższej konieczności - ratowanie dobra

kosztem dobra innego; niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie, dobro ratowane ma wartość wyższą od

poświęconego, niemożność uniknięcia

niebezpieczeństwa w inny sposób.

Działanie w ramach uprawnień i obowiązków - np.

czynności urzędowe, zabiegi lecznicze, uprawianie

sportu.

Dozwolone ryzyko - musi towarzyszyć prawo do

eksperymentu.

4.

Kara - specyficzny, właściwy prawu karnemu rodzaj

sankcji (kary kryminalne). Wymiar kary następuje w

toku postępowania karnego. Kary mogą być

wymierzane jedynie przez sądy.

Funkcje: prewencyjna (prewencja ogólna, szczególna),

resocjalizacyjna (wychowawcza). Jedynie kara śmierci

nie jest nastawiona na wykonywanie funkcji

resocjalizacyjnej.

Sankcje będące następstwem popełnienia

przestępstwa: kary (grzywna, ograniczenie/pozbawienie

wolności, 25 lat, dożywocie), środki karne (dodatkowe

sankcje).

Kara grzywny: stawki dzienne (od 10 do 360 stawek;

od 10 do 2000 zł), ustala się biorąc pod uwagę dochody,

warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe,

możliwości zarobkowe. Grzywna: samoistna (za

przestępstwa mniejszej wagi), obok kary pozbawienia

wolności.

Kara ograniczenia wolności: od 1 do 12 miesięcy; nie

można zmieniać miejsca pobytu, obowiązek pracy,

wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Kara pozbawienia wolności: od 1 miesiąca do 15 lat;

zasada indywidualizacji metod i środków oddziaływania

penitencjarnego w zakładach karnych.

Kara 25 lat pozbawienia wolności: za najcięższe

przestępstwa, skazany na nią mole zostać wcześniej

zwolniony.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności: w

miejsce kary śmierci, nie wolno orzekać wobec sprawcy

poniżej 18 lat, może ubiegać się o warunkowe

przedterminowe zwolnienie.

Środki karne: pozbawienie praw publicznych, zakaz

zajmowania określonego stanowiska, wykonywania

określonego zawodu, prowadzenia określonej

działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów,

przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody,

nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do

publicznej wiadomości.

Pozbawienie praw publicznych: utrata czynnego i

biernego prawa wyborczego, utrata prawa do udziału w

sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, utrata stopnia

wojskowego (powrót do szeregowego), utrata orderów,

odznaczeń, tytułów honorowych.

Zakaz prowadzenia pojazdów: jeżeli sprawca

przeciwko bezpieczeństwu komunikacji był w stanie

nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub

zbiegł z miejsca wypadku.

Przepadek przedmiotów: obejmuje przedmioty

pochodzące z przestępstwa, przechodzą na własność

Skarbu Państwa.

Nawiązka: zamiast obowiązku naprawienia szkody,

celem jest zadośćuczynienie za krzywdę niemajątkową

(w sferze dóbr osobistych).

Świadczenie pieniężne: na określony cel społeczny.

5.

Wymiar kary: ustawowy (ustanowienie: rodzaju,

górnej i dolnej granicy, odchyleń od zwykłego wymiaru),

sądowy (wymierzanie konkretnej kary; uwzględnia się

okoliczności: stopień społecznej szkodliwości czynu, cele

kary, rozmiar i rodzaj szkody, pobudki i sposób działania

sprawcy, właściwości i warunki osobiste, sposób życia

przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie po popełnieniu przestępstwa, wiek sprawcy). Sąd wymierza karę w sposób swobodny (nie dowolny). • Nadzwyczajne złagodzenie kary - wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju. Sad jest uprawniony, gdy zezwala mu na to przepis KK (np. obrona konieczna), ma obowiązek wobec przestępcy sypiącego kolegów :] Nadzwyczajne zaostrzenie kary - kara przekraczająca góme ustawowe zagrożenie: powrót do przestępstwa (recydywa, popełnienie umyślnego podobnego przestępstwa w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary, kara: do 150% górnej granicy ustawowego zagrożenia), uczynienie z przestępstwa stałego źródła dochodu, działanie w grupie przestępczej.

Zbieg przestępstw: idealny (wybiera się karę najsurowszą), realny (kara łączna, >= od najwyższej z kar, <= od sumy). 6.

Wykonanie kary

Przestępcy z przypadku - można warunkowo umorzyć karę (jeżeli stopień społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny i istnieje uzasadnione przypuszczenie, że przestępca będzie przestrzegał porządku prawnego, dotyczy kar <=3 lat), ustala się okres próby (1-2 lata), Ew. podejmuje się postępowanie ponownie. Po zakończeniu okresu próby definitywnie umarza się postępowanie. Niecelowosc stosowania represji w postaci kary jest przyczyną postanowienia o umorzeniu warunkowym. Wykonanie kary może zostać warunkowo zawieszone, gdy: kara nie przekracza 2 lat, jest ograniczeniem wolności lub grzywną samoistną. Następuje na okres próby. 6 miesięcy po tym skazanie uznaje się za niebyłe (podlega zatarciu). Sąd musi zarządzić wykonanie zawieszonej kary, gdy skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie - jeżeli cele zostały osiągnięte i istnieje uzasadnione przypuszczenie, że przestępca będzie przestrzegał porządku prawnego, najwcześniej po odbyciu połowy kary, nie wcześniej niż po 6 miesiącach (surowsze warunki dla recydywistów). Skazany na 25 lat może w trybie warunkowego przedterminowego zwolnienia opuścić zakład karny po odbyciu 15 lat, skazany na dożywocie - po 25 latach. Sąd może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania z warunkowego zwolnienia niż przewidziane przez kodeks. Sąd orzekający o warunkowym zwolnieniu jest związany tymi ograniczeniami. Okres próby: 2-5 lat. Przy recydywie specjalnej >=3 lata, przy dożywociu 10 lat. Przedawnienie: karalności, wykonania kary. Nie ulegają przedawnieniu zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości, przestępstwa wojenne. Zatarcie skazania - uznaje się za niebyłe prawne skutki skazania.

Działania amnestyjne: amnestia (powszechny, zbiorowy akt łaski wydany w formie ustawy odnoszący się do pewnych kategorii skazanych, oznaczonych grupowo), abolicja (zaniechanie/umorzenie postępowania karnego już prowadzonego, popełnione przestępstwa puszcza się w niepamięć i przebacza), ułaskawienie (akt łaski. Prezydent RP wobec konkretnych skazanych). 7.

Rodzaje przestępstw (kryterium przedmiotu ochrony prawnej): przestępstwo przeciwko mieniu (kradzież, przywłaszczenie, oszustwo, paserstwo), kradzież (zabór rzeczy ruchomej celem przywłaszczenia,), przywłaszczenie (mienie cudze znajduje się już w posiadaniu sprawcy, tylko z winy umyślnej, przywłaszczenie mienia powierzonego to sprzeniewierzenie lub defraudacja). Oszustwo: doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd. Poplecznictwo - pomoc w ukryciu, utrudnienie wykrycia przestępstwa.

Paserstwo, Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Niegospodarności, Oszustwo kapitałowe/ubezpieczeniowe, Pranie brudnych pieniędzy, Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (sprzedajność i przekupstwo, płatna protekcja). Przeciwko dokumentom (fałszerstwo, używanie podrobionego/przerobionego dokumentu, poświadczenie nieprawdy). Przestępstwa skarbowe. 8.

Celem postępowania karnego jest ustalenie, czy przestępstwo zostało popełnione, wykrycie i ukaranie sprawcy. Źródło: KPK. Fazy: postępowanie przygotowawcze (dochodzenie - policja pod nadzorem prokuratora, śledztwo - prokurator), postępowanie sądowe (jutysdykcyjne), postępowanie wykonawcze (KK wykonawczy).

Po postępowaniu przygotowawczym prokurator sporządza akt oskarżenia i wnosi go do sądu, podejrzany staje się oskarżonym. Postępowanie sądowe toczy się w I instancji przed sądem rejonowym. Sąd: uznaje oskarżonego za niewinnego i umarza postępowanie, umarza postępowanie z braku dowodów winy, uznaje oskarżonego winnym i wymierza karę. Od wyroku sądu I instancji przysługuje oskarżonemu i oskarżycielowi apelacja do sądu U instancji. Wyrok sądu II instancji jest prawomocny. Może zostać nałożona kasacja (podstawa: poważne uchybienia procesowe, rażące naruszenie prawa), kasację mogą wnieść strony procesowe. Minister Sprawiedliwości (Prokurator Generalny), RPO. Kasację wnosi się do SN. Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem, gdy wyrok został wydany pod wpływem fałszywych zeznań lub jeżeli pojawiły się nowe fakty i dowody. Na wniosek lub z urzędu. Postępowanie wykonawcze służy wykonaniu orzeczeń, jakie zapadły w postępowaniu karnym sądowym. Organy wykonawcze: sąd, prokurator, administracja zakładu karnego, organ administracji publicznej.

Osoby w postępowaniu karnym: podejrzany, oskarżony, oskarżyciel publiczny (prokurator), pokrzywdzony (może jako oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny w powództwie adhezyjnym (roszczenia majątkowe z przestępstwa)), obrońca (adwokat). Środki zapobiegawcze gwarantują prawidłowy przebieg postępowania karnego: tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, poręczenie udzielone przez pracodawcę / szkołę / uczelnię / organizację społeczną / osobę godną zaufania, dozór policji, zakaz opuszczania kraju.

---