Przemoc i agresja dzieci i młodzieży w szkole, Przemoc i agresja dzieci i młodzieży w szkole

We współczesnym życiu społecznym wyraźnie widoczny jest wzrost agresji, który stał się jednym z najbardziej niepokojących zjawisk i mechanizmów regulujących stosunki międzyludzkie w różnych grupach, instytucjach, środowiskach oraz układach społecznych. Forma ta również występuje na terenie szkoły.

Agresję rozumiemy jako nadużywanie siły, wykorzystywanie przewagi fizycznej nad kimś dla osiągnięcia jakiś celów, użycie siły, przymus, nacisk. Tak postrzegana agresja jest przez nas coraz częściej zauważalna w zachowaniu uczniów. Obserwując dzieci zauważamy, że mają one problemy z nawiązaniem i utrzymaniem pozytywnych kontaktów z innymi osobami, są negatywnie nastawieni do otaczającej ich rzeczywistości, cechuje ich niechęć wobec otoczenia, podejrzliwość i wątpliwość.

Agresję możemy podzielić na dwie zasadnicze kategorie:

- agresję słowną polegającą na kierowaniu pod adresem drugiego człowieka przykrych dla niego słów, wyrażaną poprzez ubliżanie, wyszydzenie, zastraszanie, dokuczanie, obrzucenie wyzwiskami, ośmieszanie, złośliwość i drwiny. Konsekwencją tej agresji jest uczucie zagrożenia, odrzucenie i odizolowanie drugiej osoby z grupy.
- agresję fizyczną skoncentrowaną na atakowaniu drugiego człowieka, wyrządzającą mu ból i cierpienie. Najczęściej przybiera ona agresję bezpośrednią oznaczającą atak skierowany na drugą osobę lub na przeszkody będące źródłem sfrustrowania, oraz agresję przemieszczoną czyli agresję skierowaną na inne osoby bądź przedmioty związane w jakiś sposób z rzeczywistym obiektem agresji.

Agresja i przemoc w świecie dzieci i młodzieży jako zjawisko społeczne przyjmuje różną postać i ma wiele uwarunkowań. Obecnie agresywność coraz bardziej przenika do szkół, obniża się wiek młodych agresorów, stosowane są coraz bardziej wyszukane formy i metody ich działań. Wpływ na psychikę ucznia wywierają koledzy, klimat panujący w szkole, inni nauczyciele, a przede wszystkim środowisko pozaszkolne. Na intelekt ucznia, jego światopogląd i postawy moralne oddziałują informacje przekazywane przez masmedia. Wpływ telewizji niepokoi społeczeństwo, zwłaszcza w kontekście rosnącej przestępczości dzieci i młodzieży. Telewizję zaczęto postrzegać jako jedno z głównych źródeł przestępczości nieletnich. Dzieci często odnoszą obrazy reklamowe do własnej sytuacji życiowej, do warunków w jakich żyje ich rodzina. Często w wypowiedziach dzieci z ubogich i patologicznych rodzin pojawiają się akcenty irytacji, złości, smutku i zakłopotania, które zdradzały frustrację. Kolejną przyczyną wywołującą agresję jest posługiwanie się komputerem. Gry komputerowe nasycone obrazami destrukcji i przemocy stanowią poważny problem zagrożenia społecznego. Przy grach komputerowych dzieci nie tylko oglądają przemoc, ale same ją realizują, a przez to oswajają się z nią i obojętnieją na nią. Nie bez znaczenia jest również działanie wzorców zachowania się, jakie prezentują we wzajemnych stosunkach rodzice wobec siebie i wobec dzieci. Atmosfera awantur, alkoholizm, stosowanie środków przymusu fizycznego przez rodziców są najczęstszym powodem nie zrównoważenia emocjonalnego. Negatywna emocjonalna postawa opiekuna rodzica charakteryzująca się brakiem ciepła i zaangażowania, a także zbytnia tolerancja zwiększa ryzyko, że dziecko stanie się później agresywne i wrogie wobec innych. Nauczyciel próbując powstrzymać tego ucznia przy pomocy ostrzejszych środków odnosi odwrotny skutek, surowsze postępowanie nauczyciela wywołuje postawę obronną przejawiającą się agresją. Podstawowym działaniem przeciwko agresji jest jej nie wzmaganie., lecz pozytywne wzmacnianie innych sposobów reagowania dziecka na trudności. Stosowanie kary nie przyniesie rezultatu spodziewanego, natomiast kara cielesna jest zupełnie wykluczona, gdyż jest formą agresji. Agresja powinna zawsze pozostawać bez sukcesu i zwykle prowadzić do przykrości, niepowodzeń strat. Agresja nie dotyczy tylko rodziny, ale i szkoły.

Czynniki mające wpływ na powstawanie zachowań agresywnych to również czynniki instytucjonalno-organizacyjne wyrażane przez:

- zbyt duża liczba dzieci w klasach
- zbyt dużo czasu spędzonego w sposób ukierunkowany
- za mało możliwości wycofania się z pracy grupowej oraz zbyt mało możliwości tworzenia
- ogólny standard budynku i otoczenia, oświetlenie, poziom hałasu i wystrój pomieszczeń

Najczęstszym obiektem przemocy są wszyscy, których określić można mianem "innych", różniących się od tych, którzy stosują przemoc. Z sytuacją przemocy mamy do czynienia wtedy, gdy osoba słabsza (ofiara) wystawiona jest przez dłuższy czas na negatywne działanie osoby lub grup osób silniejszych (agresorzy). Ofiary przeżywają głębokie uczucie poniżenia i upokorzenia, strachu i wstydu.

Najczęściej wymienione przez psychologów wskaźniki pomagające rozpoznać ofiarę przemocy:

- ofiara często jest obiektem przezywania, dokuczania, nosi brzydkie przezwisko, jest wyśmiewana,
- inni wydają jej rozkazy, wysługują się nią, zachowuje się jak osoba podporządkowana, zdominowana,
- agresorzy urządzają sobie zabawy jej kosztem, robiąc to w sposób ubliżający,
- jest potrącana, popychana, kopana i nie może się obronić,
- gdy wejdzie w kłótnię lub w walkę wychodzi z niej przegrana często płacząc,
- książki, pieniądze i inne przedmioty będące własnością ofiary są odbierane, niszczone lub rozrzucane,
- ofiara nosi na sobie ślady przemocy, ma sińce, zadrapania, rany, oraz podarte ubrania,
- często jest izolowana, niechętnie włącza się do wspólnych działań,
- wygląda na osobę cierpiącą, nieszczęśliwą, nerwową,
- trzyma się blisko dorosłych (nauczycieli),
- ma trudności w nauce,
- ma trudności w wypowiadaniu się w klasie.

Wskazówki w jaki sposób można rozpoznać agresora:

- sprawca może być silniejszy fizycznie od rówieśników oraz sprawniejsi w sporcie i w walkach,
- mają silną potrzebę dominacji i podporządkowania sobie innych,
przyjemność sprawia mu potęga, rządzenie i zagrażanie innym,
- łatwo wpada w złość, jest porywczy i nie ma wyrozumiałości, tolerancji, z trudem poddaje się obowiązującym normom,
- jest buntowniczy, chętnie się sprzeciwia, jest agresywny wobec dorosłych,
- często w młodszym wieku angażują się w różne działania aspołeczne, jak kradzieże, wandalizm, picie alkoholu, często wchodzą w "złe towarzystwo",
- zawsze ukazują pewną popularność, choćby w niewielkiej liczbie
rówieśników,

Uważam, że problem agresji i przemocy w szkołach jest bardzo poważny. Należy dołożyć więcej starań i znaleźć środki finansowe na poszerzenie oferty zajęć pozalekcyjnych, aby sensownie wypełnić czas wolny nie tylko w szkole, ale także w środowisku lokalnym, odrywając dzieci od sprzętu multimedialnego i przebywaniu bez opieki. Powinno funkcjonować wiele kółek zainteresowań, aby każde dziecko znalazło coś dla siebie. My nauczyciele mamy obowiązek, aby dzieci pozostawione pod naszą opieką były bezpieczne i nie narażone na niebezpieczne i agresywne zachowanie innych uczniów. Należy organizować wiele spotkań i imprez z obecnością rodziców, także wzmocnić współpracę z policją i innymi instytucjami. Jako nauczyciele powinniśmy uczyć naszą młodzież zdrowego rozładowania napięć emocjonalnych, obrony przed agresywnością, upokarzaniem i poniżaniem w następstwie znęcania się oraz zrozumienia uczuć swoich i innych będąc w roli osoby "silnej" i "bezsilnej". Powinniśmy od najmłodszych klas budować wysoką samoocenę ucznia, nauczać o emocjach oraz sposobach konstruktywnego radzenia sobie z nimi, zaznajamiać uczniów o miejscach i ludziach, którzy udzielają pomocy w trudnych sytuacjach, wprowadzać elementy negocjacji i mediacji, propagować edukację na temat zjawisk przemocy i agresji.

LITERATURA:
1. "Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania", J. Lipieńska, Nowa Szkoła, nr 1/2000 W-wa
2. "Agresja wśród dzieci i młodzieży", A. Fraczek, Kielce 1996
3. "Lęk, gniew, agresja", J. Ranschburg, W-wa 1993
4. "Przeciwdziałanie agresji", Oświata i wychowanie, 1987, nr9