Witaminy

Witaminy to substancje egzogenne, niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów przemiany materii. Większość witamin działa jako koenzymy. Organizm człowieka nie wytwarza witamin (wyj. -witamina Q₁₀ i częściowo witamina PP)- muszą więc być dostarczone. Niektóre dostarczane są w formie nieczynnej (prowitamin), z której wytwarzane są czynne witaminy: np. z dostarczonego karotenu wytwarza się wit. A, z ergosterolu- wit. D₂. Funkcja obronna witamin przeciw wolnym rodnikom wynika z ich właściwości oksydo-redukcyjnych. Do witamin pełniących rolę antyoksydantów należy m. in. wit. C, flawonidy, tokoferole (wit. E) i in. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) i rozpuszczalne w wodzie (grupy B, C, PP, H, kwas foliowy). W terapii witaminami bardzo istotną rolę odgrywa ich dawka. Odróżniamy dawki fizjologiczne (granice zapotrzebowania dziennego), dawki lecznicze (kilkanaście razy większe od biologicznych), wreszcie dawki toksyczne.

WITAMINA A -retinol

Jest lipidem izoprenowym. Wyróżnia się witaminę A₁ (retinol, akseroftol), i witaminę A₂

(3-dehydroretinol). Witamina A występuje w tranie, wątrobie, maśle i mleku. Może być wytwarzana w ustroju z rozpuszczonej w wodzie prowitaminy- betakarotenu.

Rola w organiźmie

Niezbędna do podziału komórek („witamina wzrostowa”). Szczególnie wydatnie wpływa na wzrost i prawidłowy stan nabłonków („witamina ochronna nabłonka”). Poza tym jej metabolit retinal jest składnikiem czerwieni wzrokowej- rodopsyny- barwnika siatkówki, umożliwiającego widzenie w słabym oświetleniu. Wzmaga odporność komórkową i hormonalną oraz może działać hamująco na karcinogenezę.

Objawy hipowitaminozy

Pierwszym objawem jest tzw. „ślepota zmierzchowa”, inaczej zwana „kurzą ślepotą” (hemeralopia). Poza tym upośledzenie procesów regeneracji tkanek, zmniejszenie odporności na zakażenie, u dzieci zahamowanie wzrostu, zaburzenia kostnienia i rozwoju zębów, hipowitaminoza A w czasie ciąży upośledza rozwój płodu, także większa częstość występowania nowotworów. Jednym z najbardziej charakterystycznych zmian jest uszkodzenie wszystkich tkanek nabłonkowych, upośledzenie wzrostu nabłonka i jego różnicowanie się. Złuszczające się nabłonki przyczyniają się do powstawania kamieni w drogach moczowych i żółciowych, także przewodów gruczołowych. Z powodu zatkania przewodów gruczołu łzowego i niewydzielania łez może dojść do wysychania rogówki i spojówki (kseroftalmii), a w dalszym przebiegu do zmętnienia i rozmiękania rogówki (keratomalacji).

Działanie

Witamina A zastosowana w stanach jej niedoboru usuwa wszelkie objawy hipowitaminozy. Działa ona w pewnym stopniu antagonistycznie do tyroksyny, w związku z czym jest podawana w nadczynności tarczycy. Podana w nadmiarze wywołuje hiperwitaminozę- zwyrodnienie narządów miąższowych oraz wszystkich śródbłonków i nabłonków, wzmożoną pobudliwość nerwową, utratę łaknienia. Dziennie stosuje się profilaktycznie 2500- 5000 j.m., leczniczo 10000- 100000.

Zastosowanie

-nadczynność gruczołu tarczowego (lek wspomagający)

-choroby zakaźne (gruźlica)

-przewlekłe nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

-paradontopatie

-źle gojące się rany, oparzenia, odmrożenia

-niedorozwój fizyczny, zahamowani wzrostu (?)

-kamica nerkowa (?)

WITAMINA B₁ -aneuryna, tiamina

Występuje w drożdżach, otrębach oraz w tkankach zwierzęcych (wątrobie, nerkach).

Rola w organiźmie i objawy hipowitaminozy

Aktywną postacią jest pirofosforan tiaminy. Warunkuje właściwe utlenianie węglowodanów. Jej brak lub niedobór powoduje upośledzenie przemiany węglowodanów (w krańcowej postaci chorobę beri-beri). Następuje również upośledzenie czynności serca i dochodzi do zapalenia wielonerwowego oraz do obrzęków. Wreszcie do krańcowego wychudzenia- charłactwa. Dzienne zapotrzebowanie- ok. 1,5 mg. Zapotrzebowanie wzrasta, gdy głównym źródłem energii są węglowodany, a zatem dieta jarska oraz odżywianie pozajelitowe.

UWAGA! Podanie pozajelitowe może wywołać wstrząs.

Zastosowanie

-zapalenie nerwów obwodowych, zespół Wernickiego

-niewydolność serca oporna na leczenie glikozydami nasercowymi

-cukrzyca wieku starczego

-rzucawka ciążowa, wymioty acetoniczne u dzieci

WITAMINA B₂ -ryboflawina, laktoflawina

Żółty barwnik flawonowy występujący w mleku, serwatce, maśle, białku jaj, drożdżach. Witamina B₂ jest koenzymem niezbędnym do prawidłowego przebiegu procesów utleniania w tkankach. Jej brak powoduje zapalenie skóry z tworzeniem się tzw. zajadów i zapalenie języka, zanikowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i jelit, zwyrodnienie rogówki z jej waskularyzacją, niedokrwistość, zmiany zwyrodnieniowe OUN.

Zastosowanie

Wyłącznie w objawach hipowitaminozy, szczególnie w niedokrwistości, zaćmie i zapaleniu oskrzeli.

WITAMINA B₅ -kwas pantotenowy

Jest to pochodna aminokwasu alaniny. Warunkuje czynność resorpcyjną jelit oraz uczestniczy w procesach metabolicznych o podstawowym znaczeniu biologicznym.

Objawy hipowitaminozy

Pobudzenie psychiczne przechodzące następnie w senność, zmęczenie, bóle głowy. RR obniża się, mogą występować wymioty, nudności, stany zapalne oskrzeli.

Zastosowanie

-dermatologia- stany alergiczne, choroby skóry, włosów i paznokci

-interna- choroby wątroby, choroby zakaźne (półpasiec)

-okulistyka- uszkodzenie i owrzodzenie rogówki

-laryngologia- zanikowy nieżyt nosa

chirurgia- niedrożność porażenna jelit

WITAMINA B₆ -adermina, pirydoksyna

Aktywną formą jest ester fosforanowy pirydoksalu. Witamina ta występuje w zielonych częściach roślin oraz w produktach zwierzęcych (wątroba).

Rola w organiźmie i objawy hipowitaminozy

Bierze udział w przemianie białkowej. Jej brak w pokarmach wywołuje stan zapalny skóry kończyn i twarzy zwany akrodynią oraz zapalenie błon śluzowych, zaburzenia trawienia i nerwowe.

Zastosowanie

-zwalczanie objawów niepożądanych występujących u chorych leczonych izoniazydem

-wymioty u ciężarnych

-niedokrwistość ze splenomegalią, agranulocytoza

-zapalenie łojotokowe skóry, stany zapalne błon śluzowych

WITAMINA B₁₂ -cyjanokobalamina

Występuje w tkankach zwierząt, grzybach, drożdżach. Jest wytwarzana przez liczne drobnoustroje.

Rola w organiźmie

Niezbędny koenzym biosyntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie prawidłowego wytwarzania i dojrzewania krwinek czerwonych. Niedobór jej powoduje niedokrwistość złośliwą. Do awitaminozy dochodzi wskutek braku wytwarzanego przez żołądek czynnika wewnętrznego Castle'a, który umożliwia wchłanianie witaminy z przewodu pokarmowego.

Objawy hipowitaminozy

-zaburzenia erytropoezy

-bezsoczność żołądka

-zaburzenia nerwowe

Zastosowanie

-niedokrwistość megaloblastyczna

-stwardnienie rozsiane, nadczynność gruczołu tarczycowego, nerwobóle, brak łaknienia

WITAMINA B₁₅ -kwas pangamowy

Rośliny zielone, drożdże, wątroba.

Rola w organiźmie

Kwas pangamowy działa pobudzająco na OUN, wynikiem czego jest m. in. pobudzenie układu przysadka-nadnercza i wtórne wzmożenie wydzielania glikokortykosteroidów.

Zastosowanie

-choroba wieńcowa

-zapalenie i marskość wątroby

-miażdżyca

-gościec stawowy

WITAMINA C -kwas askorbowy

W zielonych częściach roślin, kapuście, cytrynie, głogu, jagodach, cebuli, wątrobie.

Rola w organiźmie

Jest potężnym antyoksydantem. Odgrywa dużą rolę w procesach odpornościowych oraz zmniejsza wrażliwość organizmu na trucizny. Jej brak wywołuje tzw. gnilec (scorbutus). Dochodzi również do zaburzeń kostnienia i niedokrwistości. Dzienne zapotrzebowanie wynosi ok. 50 mg.

Zastosowanie

-w przebarwieniu skóry różnego pochodzenia (hamuje melanogenezę)

-w niedokrwistości

-w próchnicy zębów u dzieci

-w chorobach alergicznych

-w przeziębieniu (nawet 2,5 g dziennie)

WITAMINY D -kalcyferole

Właściwości witaminy D (przeciwkrzywicze) ma wiele związków pochodnych cholesterolu. Największe znaczenie ma witamina D₂ (ergokalcyferol) i D₃ (cholekalcyferol). Pochodną witaminy D₃ jest alfakalcydol- stosowany w stanach, gdy organizm ze względu na uszkodzenie nerek nie jest w stanie przekształcić cholekalcyferolu w kalcytriol. Jest stosowany u chorych z uszkodzeniem wątroby i nerek.

Rola w organiźmie

Regulują gospodarkę soli wapnia i fosforu. Wzmagają wchłanianie wapnia i fosforanów z przewodu pokarmowego oraz zwiększają resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. Witaminy D magazynowane są w wątrobie. Zapotrzebowanie dzienne wynosi 0,02mg. Niedobór powoduje u dzieci krzywicę. U dorosłych hipowitaminoza D objawia się rozmiękaniem kości (osteomalacja). Często towarzyszy temu niedokrwistość.

Działanie

Podanie witaminy D usuwa objawy hipowitaminozy. Poza tym działają przeciwalergicznie i przeciwzapalnie. Działają również korzystnie w gruźlicy skóry. Objawy hiperwitaminozy: nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, mięśni, stawów. Wskazania do podawania witaminy D powinny ograniczać się do stanów, w których jest to niezbędne (głównie krzywica).

Zastosowanie

-gruźlica skóry

-gościec stawowy (?)

-choroby alergiczne

-tężyczka i niedoczynność przytarczyc (duże dawki)

hipokalcemia u chorych dializowanych (kalcytriol)

Zastosowanie kalcytriolu, alfakalcydolu, kalcyfediolu

Przewlekłe choroby nerek, niedoczynność przytarczyc.

WITAMINY E -tokoferole

W kiełkach pszenicy, sałacie, rzeżusze, oleju lnianym, wołowinie i maśle. Witamina E bierze udział w oddychaniu tkankowym. Bierze udział w przemianie białkowej. Spełnia funkcję witaminy „rozrodczej”- jest niezbędna do wytwarzania plemników, prawidłowej czynności jajników oraz do utrzymania prawidłowego napięcia mm szkieletowych. Hipowitaminoza: niedokrwistość hemolityczna, osłabienie, dystrofia mm szkieletowych, zmiany zwyrodnieniowe i zaniki naczyń krwionośnych. Nie opisano do tej pory hiperwitaminozy.

Zastosowanie

-niedokrwistość

-miastenia, zanikowy niedowład mm pochodzenia rdzeniowego

-stany skurczowe naczyń i nadciśnienie

-toczeń rumieniowy, sklerodermia, owrzodzenie skóry

-zakrzepowe zapalenie naczyń

-poronienia nawykowe i oziębłość płciowa u kobiet (?)

-niemoc płciowa oraz oligo- i azoospermii u mężczyzn (?)

WITAMINA F

Nazwą witaminy F określa się zespół wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowy, linolenowy, arachidonowy), które nie mogą powstawać w organiźmie człowieka. Występują przede wszystkim w olejach roślinnych oraz w mniejszej ilości w tłuszczach zwierzęcych.

Rola w organiźmie

Są substratem do biosyntezy prostanoidów, poza tym biorą udział w przemianie lipidów i utrzymaniu prawidłowego stanu skóry. Hipowitaminoza: wypryski skórne.

Zastosowanie

-wypryskowe zapalenie skóry

-choroby wątroby

-miażdżyca

WITAMINY K

Są to pochodne chinonu- związku o silnych właściwościach oksydoredukcyjnych. Właściwości witamin grupy K ma naturalna witamina K₁ (filochinon), występuje w szpinaku, kapuście, ziemniakach i zielonych warzywach oraz witamina K₂ (menachinon) wytwarzana przez drobnoustroje w przewodzie pokarmowym. Syntetyczne pochodne naftochinonu są rozpuszczalne w wodzie.

Rola w organiźmie

Niezbędna jest do wytwarzania protrombiny w wątrobie.

Hipowitaminoza

Zmniejszenie stężenia protrombiny, co powoduje upośledzenie krzepnięcia krwi- skaza krwotoczna. Rozpuszczalna w tłuszczach witamina K wchłania się tylko w obecności żółci.

Działanie i toksyczność

Zwiększają stężenie protrombiny. Przedawkowanie wywołuje objawy hiperwitaminozy: zakrzepicę, hemolizę krwi, porfirynurię i uszkodzenie wątroby.

Zastosowanie

W zasadzie tylko w skazach krwotocznych hipoprotrombinemicznych- u noworodków, w chorobach wątroby, w zespole złego wchłaniania, w czasie antybiotykoterapii.

WITAMINA H -biotyna

Występuje w wielu pokarmach, zwłaszcza w drożdżach i wątrobie. Jest także wytwarzana przez bakterie przewodu pokarmowego.

Rola w organiźmie

Reguluje przemianę tłuszczową. Jej brak wywołuje łojotok i na jego tle trądzik oraz zapalenie skóry z czyracznością, poza tym senność i nerwobóle. Charakterystyczne są również zmiany na języku („język geograficzny”) oraz brak łaknienia i zaburzenia trawienia.

Zastosowanie

Łuszczyca, łojotok, trądzik młodzieńczy.

WITAMINA M -kwas foliowy

W zielonych częściach roślin, pokarmach pochodzenia zwierzęcego (wątroba, śledziona), drożdżach; wytwarzany przez florę jelitową.

Rola w organiźmie

Niezbędny czynnik biosyntezy kwasów nukleinowych. Niedobór powoduje zaburzenia erytropoezy oraz upośledzenie czynności błony śluzowej p. pok. Hipowitaminoza: niedokrwistość makrocytarna z leukopenią i trombocytopenią, nieżyt żołądka z biegunkami, ogólnym wyniszczeniem i zaburzeniami wzrostu (u osób młodych).

Zastosowanie

-niedokrwistość makrocytarna

-pelagra

-zaburzenia jelitowe

-zapalenie wielonerwowe

-profilaktycznie u kobiet w ciąży

WITAMINA P -rutyna (rutozyd)

Jest to glikozyd flawonowy występujący najczęściej łącznie z wit. C w zielonych częściach roślin. Ma właściwości chelatowania jonu miedziowego, dzięki czemu chroni wit. C przed utlenianiem. Niedobór rutyny prowadzi wtórnie do zespołu hipowitaminozy C. działa spazmolitycznie na mm gładkie naczyń, wzmaga diurezę.

Zastosowanie

-skaza krwotoczna

-choroby alergiczne

-nadciśnienie tętnicze

WITAMINA PP -niacyna

-Amid kwasu nikotynowego, witamina p/ pelagryczna- występuje w drożdżach, wątrobie, wielu roślinach. Prowitaminą jest kwas nikotynowy.

Rola i objawy hipowitaminozy

Amid kwasu nikotynowego odgrywa ważną rolę w procesach utleniania- oddychania komórek. Brak jej lub niedobór wywołuje rumień lombardzki (pellagra) objawiający się zapaleniem skóry nie osłoniętych części ciała (dermatitis), zapaleniem błony śluzowej p. pok. (biegunki- diarrhoea) oraz uszkodzeniem OUN (dementia, porażenia, zaniki mięśniowe) -ZESPÓŁ 3D! Zapotrzebowanie dzienne wynosi ok. 15mg.

Działanie

Bardzo różnokierunkowe. Schorzenia skóry i błon śluzowych, rozszerza naczynia krwionośne (przy skurczach naczyniowych), leczenie odmrożeń. Korzystne jest działanie amidu kwasu nikotynowego w różnych schorzeniach układu nerwowego, jak stwardnienie rozsiane, obłęd opilczy, neuralgia nerwu trójdzielnego. Zapobiega również wystąpieniu objawów zatrucia sulfonamidami.

Zastosowanie

-schorzenia skóry -liszaje, łojotok, trądzik, świąd sromu i odbytu, odmrożenia i in.

-schorzenia błon śluzowych -afty, zapalenie języka i jamy ustnej

-choroby układu krążenia -skurcze naczyń obwodowych, akrodynia

-choroby OUN -zaburzenia psychiczne na tle hipowitaminozy

-inne -w schorzeniach p. pok., wątroby, nerek

WITAMINA Q -ubichinon

Najwięcej tej witaminy zawierają narządy zużywające najwięcej energii- serce, wątroba, nerki, mózg. Występuje praktycznie wszędzie (komórki zwierzęce, roślinne) i w różnej formie. Organizm człowieka potrzebuje do funkcji swoich komórek ubichinonu z łańcuchem o 10 atomach węgla (witamina-koenzym Q-10).

Działanie

Witamina Q-10 w dawkach farmakologicznych działa hipotensyjnie, poprawia ukrwienie i zmniejsza zapotrzebowanie na tlen mięśnia serca. Pobudza układ immunologiczny. Obniża masę ciała. Wzmaga zdolności odtruwające ustroju.

Zastosowanie

-nadciśnienie

-stany upośledzenia odporności

-zwyrodnienie mm sercowego

-dusznica bolesna, otyłość, cukrzyca, jako lek geriatryczny

Wykład 11

6

Farmakologia

---