MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Åšwiderek
Instalacja urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków
713[02].Z1.10
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Janina Falkowska
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z1.10
 Instalacja urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zbiorniki bezodpływowe i osadniki gnilne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Urządzenia lokalnych oczyszczalni ścieków 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Instalacje technologiczne lokalnych oczyszczalni ścieków 32
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.3.3. Ćwiczenia 40
4.3.4. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o urządzeniach lokalnych
oczyszczalni ścieków wykonywanych w terenie nieuzbrojonym, stosowanych układach
technologicznych, warunkach wykonywania instalacji oczyszczania ścieków, a także przepisach
bhp i ochrony ppoż. obowiązujących przy wykonywaniu montażu urządzeń lokalnego
oczyszczania ścieków.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj
wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Materiał obejmuje również ćwiczenia, które
zawierajÄ…:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Instalacja urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków, której treści teraz
poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z urządzeniami lokalnych
oczyszczalni ścieków, warunkami ich lokalizacji, wymaganiami w zakresie przeprowadzenia
montażu i odbioru technicznego, a także obowiązującymi przepisami bhp i ppoż.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 713[02].Z1
Technologia montażu instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych
713[02].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy wykonywaniu instalacji
713[02].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[02].Z1/2/3/4.03
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[02].Z1/2.04
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
713[02].Z1.05
Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
713[02].Z1.06
Instalacja urządzeń do lokalnego i centralnego przygotowania ciepłej
wody użytkowej
713[02].Z1.07
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć wody
713[02].Z1.08
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
713[02].Z1.09
Montaż instalacji kanalizacyjnej
713[02].Z1.10
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć ścieków
713[02].Z1.11
Konserwacja instalacji wodociÄ…gowych i kanalizacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Instalacja lokalnych oczyszczalni
ścieków powinieneś umieć:
- rozpoznawać rodzaje ścieków,
- rozpoznawać rodzaje sieci,
- wykonywać prace montażowe sieci wodociągowych i kanalizacyjnych zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami,
- wykonywać prace przygotowawczo  zakończeniowe przy montażu sieci,
- wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, żeliwa i kamionki,
- określać zasady tworzenia sieci kanalizacyjnej i wodociągowej,
- określać zasady wykonywania wykopów,
- wykonywać prace związane z układaniem przewodów kanalizacyjnych,
- wykonywać prace zakończeniowe związane z montażem sieci wodociągowych
i kanalizacyjnych,
- stosować terminologię budowlaną i instalacyjną,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- odczytywać i interpretować rysunki budowlane i instalacyjne,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonać prace przy instalacji urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków, zgodnie
z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż.,
- przygotować na podstawie wykazu (dokumentacji) materiały potrzebne do montażu
urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków,
- ocenić stan techniczny urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków do montażu,
- wykonać osadniki gnilne z kręgów betonowych,
- wykonać studnie chłonne i drenaże rozsączające,
- wykonać kontenerowe oczyszczalnie ścieków,
- wykonać filtry gruntowo  roślinne, złoża hydroponiczne, filtry mineralne,
- zamontować zbiorniki ze złożem zawieszonym napowietrzanym,
- zamontować przewody i uzbrojenie będące wyposażeniem urządzeń lokalnych oczyszczalni
ścieków,
- przeprowadzić próby szczelności zamontowanych urządzeń lokalnych oczyszczalni
ścieków,
- posłużyć się dokumentacją techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zbiorniki bezodpływowe i osadniki gnilne
4.1.1. Materiał nauczania
Dla mieszkańców budynków wielorodzinnych lub domów jednorodzinnych z podłączeniem
do sieci kanalizacyjnej, powstające w gospodarstwie domowym ścieki nie stanowią problemu.
Opuszczają granice mieszkania lub domu odpływając do komunalnych urządzeń
kanalizacyjnych.
Dla mieszkańców domów jednorodzinnych usytuowanych w terenie, w którym brak jest
sieci kanalizacyjnej, odprowadzanie i unieszkodliwianie powstających ścieków należy rozwiązać
na etapie budowy domu. Niezbędna staje się wówczas budowa lokalnej oczyszczalni lub
lokalnego urządzenia do gromadzenia ścieków.
Oczyszczalnie ścieków to zespoły budowli służące do oczyszczania ścieków
i unieszkodliwiania osadów ściekowych wraz z obiektami towarzyszącymi.
W zależności od procesów oczyszczania oczyszczalnie mogą być wykonywane jako:
- mechaniczne, gdzie oczyszczanie ścieków polega na usuwaniu zanieczyszczeń stałych przez
cedzenie (kraty, sita), osadzanie czyli sedymentacjÄ™ ( piaskowniki, osadniki), unoszenie
czyli flotację (odtłuszczacze), filtrowanie (filtry mechaniczne, piaskowe),
- biologiczne, gdzie procesy oczyszczania polegają na usunięciu zanieczyszczeń pochodzenia
organicznego z wykorzystaniem procesów tlenowych i beztlenowych prowadzących do
utleniania lub mineralizacji substancji organicznych zawartych w ściekach,
- chemiczne, gdzie oczyszczanie polega na usunięciu zanieczyszczeń z wykorzystaniem
procesów koagulacji (łączenie się koloidalnych cząstek zanieczyszczeń w większe skupiska
doprowadzajÄ…c do wytrÄ…cania siÄ™ ich ), neutralizacji, chlorowania.
Osadniki gnilne
W warunkach lokalnych stosowane są bezodpływowe i przepływowe szczelne osadniki
podziemne.
Budowa zbiornika bezodpływowego (szamba) zgodnie z obowiązującym prawem nie
wymaga pozwolenia na budowę, ale niezbędne jest zgłoszenie inwestycji do urzędu
administracji państwowej. Po upływie 30 dni można przystąpić do budowy, jeśli urząd nie
zgłosił zastrzeżeń ani nie wymaga uzupełnienia dokumentacji.
Budowa zbiornika bezodpływowego  szamba jest optymalnym rozwiązaniem w sytuacji, gdy:
- nie ma możliwości budowy przydomowej oczyszczalni ścieków ze względu na zbyt wysoki
poziom wód gruntowych lub zbyt małą powierzchnię działki,
- będzie to rozwiązanie czasowe do czasu budowy miejscowej (lokalnej) sieci kanalizacyjnej.
Zbiorniki bezodpływowe szamba  doły gnilne, są to zbiorniki, w których zawiesiny wytrącane
z gromadzących się ścieków podlegają gniciu. W zależności od warunków atmosferycznych
proces ten zachodzi z różną szybkością. Zazwyczaj niezbyt duża pojemność zbiornika zmusza
użytkownika do dość częstego opróżniania.
Konstrukcja osadnika nie gwarantuje całkowitego rozłożenia zgromadzonych na dnie
osadów, w wyniku czego powstają bardzo specyficzne nieprzyjemne zapachy. Urządzenia te,
choć przestarzałe w swojej budowie, dopuszczone są do użytkowania.
Niezależnie od wybranego rozwiązania szambo powinno być:
- szczelne  niedopuszczalne jest, by ścieki z bezodpływowego zbiornika przedostawały się
do gruntu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- odporne i trwałe,
- zabezpieczone szczelną pokrywą z włazem przed osobami trzecimi,
- wyposażone w układ wentylacyjny.
Szambo kojarzy się większości inwestorów z brzydkim, betonowym zbiornikiem będącym
w dodatku potencjalną bombą biologiczną. Szambo w warunkach zabudowy nieruchomości
może być ukryte pod ziemią i nie wpływać na zagospodarowanie przestrzenne terenu.
Zbiorniki bezodpływowe wykonywane są z:
- polietylenu o wysokiej gęstości (HDPE),
- laminatu poliestrowego wzmacnianego włóknem szklanym,
- kręgów betonowych,
- żelbetu.
Rys. 1. Szambo z polietylenu, laminatu, żelbetu [12]
Zbiorniki wykonane z tworzyw sztucznych i laminatu charakteryzujÄ… siÄ™:
- szczelnością (ścieki nie przedostaną się do gruntu, a z drugiej strony do samego zbiornika nie
będą przenikać żadne substancje),
- lekkością co sprawia, iż są łatwe w transporcie i montażu,
- trwałością,
- odpornością na korozję,
- nie wchodzeniem w reakcje z otoczeniem.
Ich wadami są: mała wytrzymałość na obciążenia (gruba warstwa ziemi, parkowanie
samochodów); większy koszt (szczególnie zbiorników laminatowych).
Podstawową zaletą zbiorników wykonanych z materiałów tradycyjnych (żelbet, beton) jest
znaczna wytrzymałość, nie trzeba ich wzmacniać praktycznie w żadnych warunkach..
Zasadniczą wadą takich zbiorników jest brak  naturalnej szczelności - trzeba je pokryć masami
uszczelniającymi (szczególnie połączenia) i jest to czynność trudna do wykonania. Oprócz tego
zbiorniki są ciężkie i wymagają dz
wigu do montażu. Zbiorniki takie są tańsze od tych
wykonanych z tworzyw sztucznych
Zbiorniki bezodpływowe powinny być zlokalizowane w odległości minimum:
- 15 metrów od studni z wodą pitną;
- 5 metrów od okien i drzwi zewnętrznych budynku jednorodzinnego;
- 2 metry od granicy działki, drogi lub chodnika.
Przy założeniu, że całkowite zużycie wody w ciągu jednej doby przez jednego mieszkańca
w budynku jednorodzinnym wynosi ok. 150 dm3, a ścieki będą wywożone co 14 dni - pojemność
zbiornika bezodpływowego dla czteroosobowej rodziny powinna wynosić ok. 8,4 mł. Jeśli ścieki
będzie wywozić się częściej, to wielkość zbiornika powinna odpowiadać pojemności wozów
asenizacyjnych, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo zajmujące się wywozem nieczystości
płynnych. Takie rozwiązanie będzie dla obu stron najlepsze pod względem eksploatacyjnym
i finansowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 2. Bezodpływowy zbiornik na ścieki [5]
Zasada wykonania zbiornika sprowadza siÄ™ do wykonania wykopu. W przypadku
zbiorników ciężkich powinien być zapewniony dojazd do wykopu sprzętem ciężkim,
w przypadku zbiorników z tworzyw sztucznych nie ma takiej konieczności. Wykop powinien
być na tyle szeroki, by pozostawić po 30 cm luzu z każdej strony w stosunku do planowanej
szerokości (średnicy) zbiornika.
Zbiorniki betonowe lub żelbetowe nie wymagają dodatkowych przygotowań wykopu. Po
ustawieniu w wykopie powinno być wykonane uszczelnienie spoin, a najlepiej całej powierzchni
zbiornika i podłączenie do kanalizacji. Zasypywanie powinno być przeprowadzane
zagęszczanymi warstwami piasku (po ok. 25 cm każda).
Zbiorniki z tworzyw sztucznych muszą mieć podsypkę z zagęszczonego piasku (ok. 20 cm),
a w przypadku wysokiego poziomu wód gruntowych zbiorniki te wymagają też zakotwienia - za
pomocą płyty żelbetowej, taśm, kotew albo geowłókniny. Przed zasypaniem trzeba zbiornik
napełnić wodą i wykonać podłączenie do kanalizacji.
Warstwa ziemi nad zbiornikiem nie powinna być grubsza niż 80 cm, zaś zbiornik
(szczególnie z tworzyw sztucznych) nie powinien być obciążony, np. drogą dojazdową.
Budowa szamba jest w porównaniu z budową przydomowej oczyszczalni ścieków
zdecydowanie tańsza jednak koszty eksploatacji są zdecydowanie wyższe niż
w przydomowej oczyszczalni ścieków.
W osadnikach przepływowych jedno lub wielokomorowych uzyskiwane są korzystniejsze
dla środowiska warunki oczyszczania.
Osadnik wykonywany na budowie jest z żelbetu. Może być zbudowany z monolitycznych
prefabrykatów, można też wylać go na miejscu budowy. Osadniki prefabrykowane wykonuje się
z tworzyw sztucznych - polietylenu ciężkiego (HDPE) lub kompozytu poliestrowo-szklanego.
Mogą być wykonane jako jedno-, dwu- lub trzykomorowe.
Rys. 3. Osadnik z tworzywa sztucznego [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Osadnik gnilny to szczelny zbiornik podziemny o pojemności kilku m3. Najczęściej jest
 dłuższy niż szerszy , co umożliwia przepływ z osadzaniem cząstek. Zbiornik wylewany na
miejscu budowy ma często dno ukształtowane ze spadkiem, co usprawnia zagęszczanie
osiadłych zawiesin; a zbiornik prefabrykowany  kształt cylindryczny (optymalny dla
pożądanych warunków przepływu).
W osadnikach jedno lub dwukomorowych występują zdecydowanie lepsze warunki
oczyszczania ścieków bytowo  gospodarczych. Ścieki przepływają przez komory osadnika w
ciągu przynajmniej 3 dni zachowując określony kierunek przepływu. Pojemność zbiornika musi
odpowiadać ilości ścieków, które dopływają do niego w czasie 3 dni. Pojemność pierwszej
komory zazwyczaj odpowiada 2/3, a drugiej 1/3 objętości całego zbiornika.
Jeżeli zbiornik jest trzykomorowy, to pojemności każdej z komór wynoszą odpowiednio:
pierwsza ½ ,a dwie pozostaÅ‚e każda poź caÅ‚kowitej objÄ™toÅ›ci doÅ‚u gnilnego.
Całkowita pojemność użyteczna osadnika gnilnego składa się z części przepływowej i części
osadowej. Liczba komór osadników gnilnych zależy od ich objętości użytecznej.
Tabela 1. Wielkości charakteryzujące osadniki gnilne [z
ródło własne]
Objętość
Głębokość osadnika [ m ]
użyteczna Liczba komór
osadnika gnilnego osadnika
minimalna maksymalna
[ m3 ]
3 - 4 2 lub 3 1,0 1,5
4 - 15 3 1,0 2,2
15 - 50 3 lub 4 1,0 2,5
50 - 100 4 1 3,0
Dla pojedynczego osadnika gnilnego objętość użyteczna nie może być mniejsza niż:
- 3 m3 , jeżeli osadnik jest do wstępnego oczyszczania,
- 6 m3 , jeżeli osadnik jest przeznaczony do oczyszczania biologicznego.
Ponad zwierciadłem ścieków w osadniku powinna być pozostawiona wolna przestrzeń
o minimalnej wysokości 0,4 m. Minimalna szerokość wewnętrzna osadników gnilnych
prostokątnych to 0,75 m, a dla osadników okrągłych średnica minimalna to 1 m.
W osadnikach prostokątnych połączenie dwóch sąsiednich komór powinno być wykonane
w postaci pionowych szczelin o szerokości 20  30 mm rozmieszczonych równomiernie na całej
szerokości ściany oddzielającej komory. Krawędz
górna szczeliny powinna wystawać ponad
zwierciadło ścieków nie wyżej niż 30 cm, dolna krawędz
nie niżej niż 2/5 wysokości osadnika
licząc od jego dna, a wysokość szczelin nie mniejsza niż 20 cm.
W osadnikach dwukomorowych kołowych połączenie komór powinno być wykonane
w postaci kilku otworów o łącznej minimalnej powierzchni 180 cm2, których górna krawędz

powinna wystawać ponad zwierciadło ścieków nie wyżej niż 30 cm, dolna krawędz
nie niżej niż
2/5 wysokości osadnika licząc od jego dna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 4. Schemat osadnika gnilnego trzykomorowego [3]
Otwory powinny być tak usytuowane, aby droga przepływu ścieków była jak najdłuższa.
Jeżeli osadnik wykonany jest w postaci jednego wielokomorowego zbiornika kołowego lub
prostokątnego - przegrody rozdzielające komory powinny kończyć się 0,1 m poniżej stropu.
Jeżeli osadniki zbudowane są z oddzielnych komór, powinny być one połączone ze sobą
przewodem o średnicy 100 mm.
Rys. 5. Osadniki jedno-, dwu- i trzykomorowe [1]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Przewód doprowadzający ścieki do osadnika powinien mieć zapewnioną wentylację
wywiewną wyprowadzoną ponad dach najbliższego budynku. Aby zapewnić dopływ powietrza
do osadnika rura wywiewna powinna być ustawiona na stropie ostatniej komory.
Komory osadnika w górnej części ponad poziomem ścieków (osadów wyflotowanych)
powinny być połączone ze sobą. Każda komora ma własny właz inspekcyjny. Na końcu ostatniej
komory znajduje się filtr siatkowy lub mineralny wypełniony najczęściej keramzytem lub
pucolaną, który zapobiega przepływaniu cząstek stałych do dalszych urządzeń kanalizacyjnych.
Ścieki z osadnika gnilnego powinny być odprowadzane przewodem o średnicy 150 mm.
Dno przewodu odprowadzającego ścieki powinno znajdować się na poziomie zwierciadła
ścieków w zbiorniku. Wylot ścieków od strony wewnętrznej osadnika powinien być osłonięty
pionową osłoną zanurzoną minimum 0,3 m pod zwierciadłem ścieków, górna część osłony
powinna wystawać ponad zwierciadło ścieków o 0,2 m.
Usuwanie osadów dolnych i osadów wyflotowanych powinno być przeprowadzane nie
rzadziej niż 2 razy w roku przy wykorzystaniu wozu asenizacyjnego.
W osadnikach Imhoffa - komora fermentacyjna oddzielona jest od komory osadowej
(przepływowej). W czasie przepływu przez osadnik ścieki nie stykają się
z produktami fermentacji osadów i odpływają z osadnika w stanie świeżym nie
przefermentowanym. Mogą być rozsączane w gruncie lub wprowadzane do powierzchniowego
odbiornika wodnego.
Rys. 6. Osadnik Imhoffa [2]
Warunkiem właściwej i prawidłowej pracy osadników jest regularny dopływ ścieków.
W sprawnie działającym osadniku odpływające z niego ścieki mogą być odprowadzane
bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do gruntu. Z uwagi na fakt, że nie można w czasie
eksploatacji zapewnić pełnej sprawności ich działania  koniecznym staje się doczyszczanie
ścieków np. na złożach biologicznych, w drenażu rozsączającym lub studni chłonnej.
Technologia oczyszczania w nich jest następująca: ścieki przepływają kolejno przez
wszystkie komory zaopatrzone w pionowe przegrody, w których pozostawione są wolne
przestrzenie przy przeciwnych ścianach osadnika. Taka budowa wymusza przepływ ścieków po
przekątnej komory osadnika wydłużając drogę i czas przepływu. W tym czasie następuje
wydzielenie nierozpuszczonych zanieczyszczeń i osiadanie ich na dnie komory.
W zatrzymanych osadach zachodzi fermentacja gnilna, w czasie której zanieczyszczenia
organiczne ulegają rozkładowi na proste związki nieorganiczne i gazowe. Objętość osadu ulega
zmniejszeniu, a przefermentowany osad nie posiada przykrego zapachu. Pozbawione
zanieczyszczeń zawieszonych ścieki odpływają przewodem do części biologicznego ich
oczyszczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Kiedy można rozpocząć budowę zbiornika bezodpływowego?
2. Kiedy szambo jest optymalnym rozwiązaniem dla właściciela działki budowlanej?
3. Z jakich materiałów wykonywane są zbiorniki bezodpływowe?
4. Kiedy wykonywane jest szambo z żelbetu?
5. Jakie zalety posiadają zbiorniki bezodpływowe z tworzyw sztucznych?
6. Jakie wady posiadają zbiorniki bezodpływowe z tworzyw sztucznych?
7. Jakie zalety posiadają zbiorniki bezodpływowe z betonu i żelbetu?
8. Jakie wady posiadają zbiorniki bezodpływowe z betonu i żelbetu?
9. W jakich minimalnych odległościach od elementów infrastruktury można usytuować
szambo?
10. Na jakiej głębokości można usytuować osadnik gnilny?
11. Od czego zależy pojemność zbiornika bezodpływowego?
12. W jaki sposób przeprowadza się prace ziemne dla wykonania szamba z tworzywa
sztucznego?
13. W jaki sposób połączone są ze sobą komory zbiornika gnilnego wielokomorowego?
14. Od czego zależy czas przebywania ścieków w osadniku gnilnym?
15. Kiedy stosuje siÄ™ osadniki gnilne trzykomorowe?
16. W jaki sposób następuje oczyszczanie ścieków w osadniku Imhoffa?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla montażu zbiornika bezodpływowego z polietylenu w gruncie piaszczystym. Podaj skład
ekipy do wykonania zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi wykonania zbiorników bezodpływowych,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi zbiorników bezodpływowych z tworzyw sztucznych różnej wielkości,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla montażu osadnika gnilnego z kręgów betonowych zgodnie z dokumentacją zamieszczoną
w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi wykonania osadników gnilnych,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi materiałów do budowy osadników gnilnych,
 katalogi wyrobów betonowych: kręgów, przykryć, elementów prefabrykowanych,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić rodzaje urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków?
2) określić wymagany dokument rozpoczęcia budowy zbiornika
bezodpływowego?
3) określić częstotliwość opróżniania zbiornika bezopdpływowego?
4) określić zakres prac ziemnych przy budowie zbiornika
bezodpływowego z tworzywa sztucznego?
5) określić wyposażenie zbiornika bezodpływowego?
6) dobrać zbiornik bezodpływowy dla właściciela nieruchomości?
7) wskazać miejsce lokalizacji zbiornika bezodpływowego na
terenie nieruchomości?
8) określić pojemność zbiornika bezodpływowego dla
mieszkańców domu w terenie nieuzbrojonym?
9) określić warunki wykonania szamba z kręgów betonowych?
10) określić wielkość osadnika gnilnego?
11) wskazać błędy w budowie szamba i osadnika gnilnego?
12) określić pojemność komór w osadniku gnilnym wielokomorowym?
13) określić warunki wykonania osadnika gnilnego?
14) określić sposoby połączenia komór w osadniku gnilnym
wielokomorowym?
15) określić warunki prawidłowej pracy dla osadnika gnilnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Urządzenia lokalnych oczyszczalni ścieków
4.2.1. Materiał nauczania
Dla małych jednostek osadniczych o luz
nej zabudowie coraz częściej wykonywane są
oczyszczalnie indywidualne. ZachodzÄ…ce w nich procesy wykorzystujÄ… system korzeniowy
roślin naczyniowych jako biologicznych absorbentów  pochłaniaczy  zanieczyszczeń
powstajÄ…cych w gospodarstwach domowych. Oczyszczalnie korzeniowe Å‚Ä…czÄ… w sobie
sedymentację, filtrowanie i mineralizację zanieczyszczeń organicznych w ściekach.
Drenaż rozsączający
Jest to układ podziemnych drenów wprowadzających ścieki do ziemi w celu biologicznego
ich oczyszczenia w warunkach naturalnych. Stosowany jest do biologicznego oczyszczania
ścieków wstępnie oczyszczonych w osadnikach gnilnych. W gruncie następuje ostateczne
doczyszczenie i rozprowadzenie ścieków.
Procesy oczyszczania ścieków w drenażu zachodzą przy udziale tlenu i zapewniają 95%
zmniejszenie zanieczyszczeń w ściekach zwłaszcza zmniejszenie zawartości mikroorganizmów.
Stosowane mogą być w gruntach o dobrej przepuszczalności wody i nisko położonym
poziomie wody gruntowej.
Drenaż rozsączający stosowany jest jako:
- drugi stopień oczyszczania ścieków po wcześniejszym ich podczyszczeniu w osadnikach
gnilnych,
- trzeci stopień oczyszczania ścieków po wcześniejszym ich oczyszczeniu w osadnikach
gnilnych i złożach biologicznych.
Do drenażu rozsączającego ścieki powinny być doprowadzane w taki sposób, aby równomiernie
był obciążany grunt i aby zapewnić okresowe napowietrzanie systemu drenażowego.
Aby można było zastosować drenaż rozsączający powinny być zachowane warunki:
- ilość ścieków nie powinna przekraczać 25 dm3/d (ilość ta powinna być dostosowana do
chłonności gruntu i ustalona przez urząd odpowiedzialny za ochronę środowiska),
- potrzebna powierzchnia na ułożenie drenów z zachowaniem zalecanych odległości to
60-90 m2,
- grunt powinien być piaszczysty lub gliniasto-piaszczysty,
- najwyższy poziom wody gruntowej powinien być nie wyżej niż 1,5m poniżej poziomu
drenażu rozsączającego.
Jeżeli grunt jest trudno przepuszczalny lub zbyt łatwo przepuszczalny, trzeba go wymienić na
piasek i dopiero na jego powierzchni ułożyć drenaż rozsączający.
W przypadku, gdy poziom wód gruntowych jest wysoki, powinien być wykonany tzw.
kopiec filtracyjny. Drenaż rozsączający układa się wówczas na nasypie o wysokości
zapewniającej wymaganą odległość od wód gruntowych (czyli co najmniej 1,5 m), przykrywa
się go warstwą ziemi - chroniąc go w ten sposób przed mrozem i wodami opadowymi. Przy
takiej zabudowie drenażu rozsączającego konieczna jest dodatkowo budowa przepompowni
ścieków.
Układany pod powierzchnią terenu drenaż rozsączający jest ciągiem perforowanych rur
(drenów), którymi ścieki wstępnie oczyszczone w osadniku gnilnym są równomiernie
rozprowadzane do gruntu. Gleba działa jak filtr zatrzymując zawiesiny większe od jej
mikroporów. Substancje mineralne i organiczne przekształcają się w rozpuszczalne w wodzie
związki mineralno-organiczne. Zatrzymane zostają też bakterie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 7. Budowa drenażu rozsączającego [12]
Prawidłowa praca drenażu rozsączającego wymaga, aby ścieki doprowadzane były
okresowo i równomiernie do wszystkich drenów. Przy małych przepływach ścieków z uwagi na
ich nierównomierność przepływu, przewody drenażowe są w sposób samoistny płukane
i utrzymywane w czystości. Jeżeli ilość ścieków przekracza 4 m3/d - powinny być zastosowane
urządzenia do dawkowania ścieków.
Długość i liczba ciągów drenarskich zależy od ilości ścieków dopływających, czyli od
liczby stałych użytkowników oczyszczalni i warunków gruntowych Długość jednego drenu nie
powinna przekraczać 20 m, a średnica ceramicznej perforowanej rury drenarskiej to 100 mm lub
125 mm.
Tabela 2. Rozstaw ciągów drenarskich i ich spadek w zależności od rodzaju gruntu [z
ródło własne]
Rozstaw między
Rodzaj gruntu układanymi Spadek drenażu
drenami [ m ]
2,0  2,5 % w kierunku
piaszczysty 1,5  2,0 zgodnym z przepływem
ścieków w drenach
piaszczysto 
2,5 dreny układane poziomo
gliniasty.
Dreny powinny być układane w rowkach o szerokości od 0,5 m do 0,8 m. Powinny być
obsypane pod spodem warstwą żwiru o grubości 0,1 m. Ponad drenem grubość warstwy
żwirowej powinna wynosić 0,05 m. Dren wraz z obsypką żwirową powinien być przysypany
gruntem rodzimym do poziomu terenu. Minimalne zagłębienie drenu to 0,6 m, a maksymalne to
1,2 m.
Drenaż rozsączający powinien być wykonany z rurek drenarskich ceramicznych ułożonych
na styk, zabezpieczony od góry paskiem z papy smołowej lub geowłókniną, która zabezpiecza
warstwę filtracyjną przed zanieczyszczeniem gruntem rodzimym przykrywającym drenaż.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 8. Zasada układania drenażu rozsączającego [4]
1-przykrycie gruntem rodzimym, 2-warstwa izolacyjna, 3-obsypka żwirowa, 4-przewód rozsączający perforowany,
5-zwierciadło wody podziemnej lub poziom warstwy nieprzepuszczalnej
Studzienka rozdzielcza powinna być montowana za osadnikiem gnilnym, a przed układem
drenów. Jej zadaniem jest równomierne rozdzielanie ścieków do poszczególnych ciągów
drenarskich
Na końcach drenów rozsączających w celu przewietrzania warstwy gruntu powinny być
montowane studzienki napowietrzające (wywiewki wentylacyjne) o średnicy 100 mm ustawione
0,5 m ponad powierzchnię terenu. Zapewniają one dopływ tlenu, który jest potrzebny do
prawidłowego przebiegu procesów oczyszczania ścieków. Umożliwiają również kontrolę
poziomu ścieków.
Rys. 9. Układ ciągów drenarskich [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wybudowanie drenażu rozsączającego wymaga dużej powierzchni działki z uwagi na fakt,
że warunkiem wykonania jest ułożenie drenów w odległości:
- minimum 30 m od lokalnego ujęcia wody (studni),
- 30 m od studni (również na sąsiedniej działce),
- 3 m od budynku,
- 2 m od granicy nieruchomości,
- 3 m od drzew i dużych krzewów.
Nie można zbudować oczyszczalni z drenażem na terenach okresowo zalewanych.
Oczyszczone ścieki mogą być odprowadzane do gruntu, więc nie potrzeba innego
odbiornika ścieków  rzeki, stawu czy rowu melioracyjnego.
Studnie chłonne
Urządzenie stosowane do oczyszczania ścieków w ilości do 5 m3/d w gruntach dobrze
przepuszczalnych, gdzie poziom wody gruntowej jest 1,0 m poniżej dna studni.
Studnia chłonna może być wykonana z kręgów betonowych, żelbetowych o średnicy
minimum 1,5 m. lub wybudowana z użyciem cegły. Warstwę filtracyjną o wysokości minimum
0,5 m stanowić może: żwir, żużel, szlaka wielkopiecowa, kamień łamany. Ścieki infiltrowane
są do gruntu przez dno i otwory o średnicy 20  30 mm w ścianach, umieszczone na całej
wysokości warstwy filtracyjnej.
Minimalna średnica przewodu dopływowego 150 mm.
Studnia powinna być wyposażona w właz o średnicy 0,6 m i rurę wywiewną o średnicy 100 lub
150 mm.
Rys. 10. Studnia chłonna [6]
1-warstwa filtracyjna, 2-odpływ ścieków do gruntu, 3-warstwa piasku ok. 0,2m, 4-płyta zabezpieczająca piasek
przed rozmyciem, 5-dopływ ścieków, 6-pokrywa, 7-rura wywiewna, 8-ściana z kręgów betonowych, 9-otwory dla
odpływu ścieków przez ściany boczne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 11. Studnia chłonna odprowadzająca do gruntu ścieki biologicznie oczyszczone [4]
1-dopływ ścieków biologicznie oczyszczonych, 2-płyta betonowa zabezpieczająca piasek przed rozmyciem, 3-
piasek, 4-wypełnienie złoża, 5-grunt rodzimy, 6-uszczelnienie z gliny, 7-grunt rodzimy, 8-rura wywiewna, 9-właz,
10-zwierciadło wód gruntowych
Filtry piaskowe
Filtry piaskowe stosowane sÄ… do biologicznego oczyszczania w warunkach naturalnych
ścieków bytowo  gospodarczych lub ścieków przemysłowych o właściwościach zbliżonych
do ścieków z gospodarstwa domowego. Wykonuje się je wówczas gdy grunt jest o małej
przepuszczalności np. glina, iły lub gdy występuje wysoki poziom wód gruntowych.
Filtry piaskowe (mineralne) zbudowane sÄ… z:
- kilku lub kilkunastu drenów rozprowadzających ścieki do złoża filtracyjnego,
- piaskowego złoża filtracyjnego,
- drenów zbiorczych ułożonych pod złożem filtracyjnym.
Rys. 12. Filtr piaskowy [1]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Do wykonywania filtrów piaskowych konieczne jest spełnienie następujacych warunków:
- najwyższy poziom wody gruntowej powinien znajdować się nie wyżej niż 1 m pod
poziomem drenów zbiorczych,
- złoże filtracyjne powinno być oddzielone od otaczającego gruntu szczelną folią lub tłustą
glinÄ…,
- długość jednego drenu nie powinna przekraczać 30 m,
- średnica drenów nie powinna być mniejsza niż 100 mm,
- minimalny rozstaw drenów rozsączających i zbiorczych powinien wynosić
1 m,
- dreny zbiorcze powinny być układane 0,6 m poniżej poziomu ułożenia drenów
rozsÄ…czajÄ…cych,
- pomiędzy drenami powinno znajdować się złoże filtracyjne o grubości 0,6 m, szerokości nie
mniejszej niż 0,5 m i długości równej długości drenu,
- jeżeli długość drenów rozsączających lub zbiorczych nie przekracza 30 m to możliwe jest
zbudowanie filtrów piaskowych z jednym drenem rozsączającym i jednym drenem
zbiorczym,
- dreny rozsączające i zbiorcze powinny być układane w rowkach o głębokości 1,2  1,5 m
i szerokości 0,5 m,
- dren zbiorczy powinien być układany na dnie rowu ze spadkiem 2,0  2,5 % i obsypany
złożem filtracyjnym o wysokości 0,6 m i uziarnieniu od 0,5 do 8,0 mm,
- dren rozsączający powinien być układany na górnej powierzchni złoża filtracyjnego ze
spadkiem 2,0  2,5 % i obsypany warstwą żwiru o wysokości 0,3 m. Powinien być przykryty
geowłókniną. Pozostała część rowu powinna być wypełniona gruntem rodzimym
i wyrównana do poziomu powierzchni terenu,
- na końcach drenów rozsączających i zbiorczych w celu przewietrzania warstwy gruntu
powinny być umieszczone wywiewki wentylacyjne o średnicy 100 mm ustawione 0,5 m nad
powierzchniÄ… terenu.
Ścieki po osadniku gnilnym przepływają do drenażu rozsączającego, dalej przechodzą przez
filtr piaskowy i odprowadzane są drenażem zbierającym do odbiornika.
Filtry gruntowo - korzeniowe
Filtry gruntowo  korzeniowe z roślinnością bagienną są zbiornikami ziemnymi. Wyłożone
są folią, wypełnione materiałem filtracyjnym i rosnącą na jej powierzchni roślinnością wśród
której dominuje trzcina pospolita i wierzba.
System korzeniowy roślin udrażnia złoże powodując zachodzenie procesów biologicznego
rozkładu ścieków bytowo-gospodarczych wcześniej podczyszczonych w osadniku. Przepływ
ścieków w złożu może być pionowy lub poziomy. Efektywna powierzchnia złoża to 5-10 m2 na
jednego użytkownika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 13. Filtr gruntowo roślinny o poziomym przepływie ścieków [6]
1-wlot, 2-osadnik, 3-wypełnienie z tłucznia, 4-trzcina, 5-drenaż, 6-studzienka kontrolna, 7-wylot, 8-folia
uszczelniająca, 9-warstwa filtracyjna piaskowa o grubości 0,6-1,0 m i szerokości 30 m
Złoże hydroponiczne stosuje się, gdy ograniczenie powierzchni nie pozwala na
zastosowanie drenażu rozsączającego, a także na działkach z wysokim poziomem wód
gruntowych. Ścieki są wstępnie podczyszczane w wielofunkcyjnym osadniku gnilnym,
a następnie są rozdeszczowywane na powierzchni złoża hydroponicznego z roślinnością wodną.
Dopływają do reaktora biologicznego i tam wielokrotnie przepływają przez roślinne złoże
tlenowe i beztlenowe złoże zanurzone. Przepływ jest wymuszony pracującą okresowo pompą.
Rys. 14. Schemat złoża hydroponicznego [6]
1-osadnik wstępny, 2-reaktor biologiczny, 3-studnia chłonna, 4-złoże zanurzone, 5-pompa zraszająca złoże
hydroponiczne, 6- złoże hydroponiczne z przezroczystą kopułą, 7-włazy kontrolne, 8-dren rozsączający
oczyszczone ścieki
System korzeniowy jest siedliskiem bakterii tlenowych i beztlenowych, które biorą udział
w procesie oczyszczania ścieków. Potem trafiają one do odbiornika wodnego lub gruntowego.
Mogą być również odprowadzone np. do oczka wodnego. Oczyszczalnię można obudować
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
skalniakiem. Złoże hydroponiczne w oczyszczalni trzeba co kilka lat odmładzać, czyli obsiewać
nową roślinnością.
Rys. 15. Przykład obudowanego złoża hydroponicznego [12]
UrzÄ…dzenia osadu czynnego
Osad czynny tworzą organizmy roślinne i zwierzęce: bakterie, glony, pierwotniaki, grzyby,
drożdże, pleśnie, stawonogi.
Rys. 16. Przykład organizmu osadu czynnego [12]
Organizmy roślinne i zwierzęce tworzą kłaczki osadu unoszące się w komorze osadu
czynnego. Do komory osadu doprowadzane jest powietrze celem utrzymania warunków
tlenowych właściwych dla biologicznego oczyszczania ścieków. Wskutek zachodzących
procesów życiowych w sprzyjających warunkach, następuje rozmnażanie organizmów przy
jednoczesnym obumieraniu. Czas zatrzymania ścieków w komorze napowietrzania to od 4 do 16
godzin. Dalej ścieki przepływają do osadnika wtórnego, w którym zachodzi sedymentacja i
recyrkulacja osadu czynnego.
Po zakończonym procesie oczyszczania ścieki mogą być odprowadzone bezpośrednio
do odbiornika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 17. Oczyszczalnia ścieków z osadem czynnym [1]
OWs- osadnik wstępny, PR- pływak retencyjny, SP- sprężarka powietrza, KO- koryto odpływowe, DN- dyfuzor
napowietrzający, KN- komora napowietrzania, Owt- osadnik wtórny, SK- studzienka kontrolna, PON- pompa
do usuwania osadu nadmiernrgo, PRS- pompa do recyrkulacji ścieków
Złoża biologiczne
Złoża biologiczne mogą być wykonywane jako:
- zraszane ( spłukiwane ),
- tarczowe (zanurzone ).
1
Rys. 18. Schematy złóż biologicznych [4]
a-złoże zraszane, b-złoże zanurzane(tarczowe); 1-rozprowadzenie ścieków, 2-wypełnienie złoża, 3-tarcza złoża
W złożach biologicznych ścieki są równomiernie rozprowadzane na całej powierzchni złoża
i przepływają z góry ku dołowi przez wypełnienie złoża. Wypełnieniem mogą być:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- materiały naturalne: torf, żwiry, skały wulkaniczne (pumeks bazaltowy), keramzyt,
- materiały ceramiczne,
- pierścienie różnych kształtów i postaci z tworzyw sztucznych,
- siatki polietylenowe,
- pakiety (bloki) tworzywowe.
Rys. 19. Wypełnienie złoża biologicznego  pierścienie z tworzyw sztucznych [12]
Rys. 20. Wypełnienie złoża biologicznego - pakiet z tworzywa sztucznego [4]
Wypełnienie powinno się charakteryzować:
- dużą powierzchnią aktywną,
- znaczną wytrzymałością mechaniczną,
- odpornością na działanie chemiczne ścieków,
- odpornością na oddziaływanie mikroorganizmów obecnych w złożu.
Na ściankach wypełnienia osadzają się mikroorganizmy które biorą udział w tlenowym procesie
rozkładu zanieczyszczeń. W wyniku tych procesów następuje możliwość swobodnego rozwoju
i narastania błony biologicznej. Ścieki muszą przepływać przez złoże z właściwą prędkością.
Przy osiągnięciu określonej grubości - samoistnie następuje oderwanie błony biologicznej
i zostaje ona zatrzymana w osadniku wtórnym. Aby procesy biologicznego rozkładu zachodziły
w warunkach tlenowych, w złożach biologicznych zanurzonych powinno być od dołu
doprowadzane powietrze.
Złoże zraszane to kolumna materiału wypełniającego umieszczona w odpowiednim
zbiorniku. Przez środek kolumny prowadzona jest rura z tworzywa sztucznego np. PVC
zakończona zraszaczem pracującym okresowo. Podaje on w określonym cyklu pracy porcję
ścieków, które równomiernie rozprowadzane są na powierzchni złoża. Ścieki spływając w dół
poddawane są procesom rozkładu. Odbierane sa następnie na dole kolumny i odprowadzane do
wylotu. Złoże zraszane musi. być napowietrzane, aby zapewnić rozwój właściwych gatunków
bakterii.
Z tego samego powodu ze złoża trzeba odprowadzić gazy, będące produktem przemian
bakteryjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 21. Zraszanie złoża [12]
Złoże zanurzone składa się ze specjalnych włókien z żywic poliestrowych, na których
znajduje się błona biologiczna neutralizująca ścieki. Włókna poliestrowe znajdują się na
specjalnych ramach z tworzywa sztucznego. Ścieki muszą płynąć na tyle wolno, by każda porcja
przez odpowiedni czas kontaktowała się z błoną biologiczną; ścieki nie mogą stać w zbiorniku,
by nie nastąpiło zatkanie wlotu.
Złoże powinno być napowietrzane pęcherzykami powietrza od dołu.
Zbiornik, w którym umieszczone jest złoże zanurzone wykonany jest z polietylenu wysokiej
gęstości (HDPE).
Kontenerowe oczyszczalnie ścieków
Przy wysokim poziomie wód gruntowych i w przypadku, gdy procesu doczyszczania
ścieków bytowo-gospodarczych nie można prowadzić w gruncie a wymagany jest wysoki
stopień oczyszczenia ścieków celowym rozwiązaniem jest zastosowanie kontenerowego
oczyszczania ścieków.
Rys. 22. Oczyszczalnia kontenerowa dla ścieków bytowo  gospodarczych typu BIOCLER [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Zblokowane oczyszczalnie ścieków to obiekty, w których w wyniku rozwiązań
konstrukcyjnych w jednym zbiorniku zamontowane zostały urządzenia wstępnego oczyszczania
ścieków z zanieczyszczeń mechanicznych, komory osadu czynnego i osadnika wtórnego, albo
złoża biologicznego.
Zblokowane oczyszczalnie ścieków biologicznie oczyszczają ścieki metodą osadu czynnego
z długotrwałym ich napowietrzaniem. Po przejściu przez komorę osadu czynnego ścieki wraz
z wyniesionym osadem czynnym są poddawane sedymentacji w osadniku wtórnym o długim
czasie zatrzymania. Kontener jest w formie zbiornika stalowego, w którym zespolone mogą być
różne rozwiązania technologiczne, na przykład:
- komora osadu czynnego z osadnikiem wtórnym, komorą tlenowej stabilizacji osadu
nadmiernego i komorą kontaktową ścieków oczyszczonych z chlorem,
- cedzenie, napowietrzanie ścieków z osadem czynnym, sedymentacja, dezynfekcja
i stabilizacja nadmiernego osadu czynnego.
Rys. 23. Schemat oczyszczalni ścieków z typoszeregu BOS [4]
1-krata, 2-komora osadu czynnego, 3-osadnik wtórny, 4-komora kontaktowa, 5-komora stabilizacji, 6-rura
centralna, 7-podnośnik powietrzny do recyrkulacji osadu, 8-ruszt napowietrzający, 9-podnośnik powietrzny do
kożucha i cieczy nadosadowej, 10-chlorator, 11-ociekacz skratek, 12-ruszt napowietrzający do stabilizacji osadu
Rozwiązaniem innego typu kontenerowej oczyszczalni ścieków jest zastosowanie
do biologicznego oczyszczania ścieków, tarczowych złóż biologicznych. W kontenerze
zespolona jest komora złoża tarczowego z komorą fermentacji osadu i osadnikiem wtórnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu ćwiczeń
i ich wykonania.
1. Jakie warunki powinny być zachowane dla wykonania drenażu rozsączającego?
2. Którym stopniem oczyszczania ścieków jest drenaż rozsączający?
3. Jak wykonać drenaż rozsączający w terenie o wysokim poziomie wód gruntowych?
4. Z jakich materiałów wykonuje się ciągi drenarskie?
5. Jak Å‚Ä…czy siÄ™ rury drenarskie?
6. W jaki sposób powinny być doprowadzane ścieki do drenażu rozsączającego?
7. W jaki sposób układane są rury drenarskie?
8. Jakimi sposobami zabezpiecza siÄ™ rury drenarskie?
9. W jaki sposób przewietrza się warstwy gruntu?
10. Kiedy nie można wybudować drenażu rozsączającego?
11. Kiedy stosuje się studnie chłonne do oczyszczania ścieków?
12. Jaka jest konstrukcja studni chłonnej?
13. Jakiego rodzaju ścieki można oczyszczać w złożu hydroponicznym?
14. Jaka jest budowa złoża hydroponicznego?
15. Jakimi właściwościami powinno charakteryzować się wypełnienie złoża biologicznego?
16. Jak zbudowane jest złoże zraszane?
17. Jak zbudowane jest złoże tarczowe?
18. Kiedy powstaje błona biologiczna na wypełnieniu złoża?
19. Co to jest osad czynny?
20. Kiedy stosuje się kontenerowe oczyszczalnie ścieków?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu ciągu drenażu
rozsączającego przedstawionego w dokumentacji będącej częścią instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5) dokonać analizy rozwiązania wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja wykonania ćwiczenia,
 blok techniczny formatu A4,
 dokumentacja projektowa fragmentu instalacji,
 arkusze do pisania,
 gumka,
 przybory do pisania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj połączenie wraz z uszczelnieniem dwóch odcinków rur ceramicznych średnicy
100 mm stosowanych do drenażu rozsączającego. Zaplanuj kolejne etapy montażu drenażu
rozsączającego w gruncie. Określ warunki wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia,
3) dobrać rury do wykonania połączenia,
4) dobrać materiały uszczelniające,
5) oczyścić powierzchnię końcówek rur,
6) dopasować poszczególne elementy tworzące układ ciągu drenarskiego,
7) połączyć rury w fragment drenażu,
8) zlikwidować stanowisko pracy,
9) zagospodarować odpady,
10) zaplanować kolejne etapy montażu drenażu w gruncie,
11) zapisać warunki wykonania drenażu,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
 2 odcinki rury ceramicznej drenarskiej średnicy 100 mm,
 materiały do czyszczenia -do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno
tworzywowe, wilgotna ściereczka,
 materiały uszczelniające do wyboru: geowłóknina, papa smołowana, taśma uszczelniająca,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 arkusz papieru,
 długopis,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania studni chłonnej w gruncie piaszczystym. Podaj skład ekipy do wykonania
zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi wykonania studni chłonnych,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi studni chłonnych,
 katalogi wypełnienia warstwy filtracyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania kontenerowej oczyszczalni ścieków odprowadzanych do odbiornika wody
II klasy czystości, zgodnie z dokumentacją zamieszczoną w instrukcji. Podaj skład ekipy
do wykonania zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi wykonywania kontenerowych oczyszczalni ścieków,
4) zapoznać się z wytycznymi obowiązującymi w zakresie wymagań dla ścieków
odprowadzanych do różnych odbiorników wodnych różnych klas czystości,
5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
6) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
7) podać skład ekipy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi kontenerowych oczyszczalni ścieków,
 wytyczne i normy w zakresie wymagań dla ścieków wprowadzanych do odbiorników
wodnych różnej klasy czystości
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania złoża hydroponicznego do oczyszczania ścieków zgodnie z dokumentacją
zamieszczoną w instrukcji. Podaj skład ekipy do wykonania zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi wykonania złóż hydroponicznych,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 wymagania w zakresie wykonawstwa złóż hydroponicznych,
 katalogi i warunki dla roślinności wodnej stosowanej w złożu,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 6
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania zbiornika ze złożem zawieszonym napowietrzanym do oczyszczania ścieków
bytowo-gospodarczych, zgodnie z dokumentacją zamieszczoną w instrukcji. Podaj skład ekipy
do wykonania zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi montażu zbiorników ze złożem zawieszonym napowietrzanym,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 wymagania w zakresie montażu zbiorników ze złożem zawieszonym napowietrzanym,
 katalogi i warunki dla wypełnienia złoża zawieszonego,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
2) określić sposób oczyszczania ścieków w drenażu rozsączajacym?
3) określić warunki wykonania drenażu rozsączajacego?
4) określić rodzaj gruntu w którym może być wykonany drenaż rozsączający?
5) określić czynności przy przygotowaniu podłoża dla wykonania drenażu
rozsączajacego, gdy jest wysoki poziom wód gruntowych?
6) dobrać materiał na wykonanie drenażu rozsączajacego?
7) określić sposób doprowadzania ścieków do drenażu rozsączajacego?
8) określić spadek ciągów drenarskich?
9) określić długość jednego ciągu drenarskiego?
10) określić zagłębienie rur drenarskich?
11) wykonać połączenie rur drenarskich?
12) wykonać zabezpieczenie rur rozprowadzających w drenażu rozsączającym?
13) określić sposób rozdziału ścieków na ciągi drenarskie?
14) wyznaczyć dla ułożenia drenażu minimalną odległość od budynku?
15) określić sposoby odprowadzania oczyszczonych ścieków ze studni chłonnej?
16) określić warunki prawidłowej pracy złoża hydroponicznego?
17) określić rodzaje złóż biologicznych?
18) dobrać wypełnienie złoża zraszanego?
19) dobrać przepływ ścieków dla złoża tarczowego?
20) określić rodzaje ścieków oczyszczanych przez osad czynny?
21) określić zastosowanie kontenerowych oczyszczalni ścieków?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3. Instalacje technologiczne lokalnych oczyszczalni ścieków
4.3.1. Materiał nauczania
Wybór systemu oczyszczania ścieków zależy od:
1) ilości powstających ścieków,
2) sposobu użytkowania budynku,
3) wymaganego stopnia oczyszczania ścieków zależnego od:
a) odbiornika ścieków,
b) warunków gruntowo-wodnych,
c) wielkości działki.
Budowa lokalnych oczyszczalni ścieków
Lokalne oczyszczalnie ścieków, w których zachodzi oczyszczanie ścieków powstających
w gospodarstwie domowym sprowadza się do zainstalowania na terenie nieruchomości
przydomowej oczyszczalni ścieków najczęściej pracującej bezobsługowo.
W przydomowej oczyszczalni ścieków procesy oczyszczania zachodzą dwuetapowo:
- w pierwszym podczyszczanie beztlenowe,
- w drugim doczyszczanie tlenowe.
Pierwszy etap ma miejsce w osadniku gnilnym, separatorze tłuszczu i polega na dekantacji
(oddzielenie ciał stałych od cieczy) ścieków i fermentacji osadu z udziałem bakterii
beztlenowych. Następuje tutaj usuwanie ze ścieków zanieczyszczeń łatwoopadających
(o gęstości większej od ścieków) i flotujących (o gęstości mniejszej od ścieków).
Drugi etap to biologiczne doczyszczanie ścieków. Zachodzi najczęściej w drenażu
rozsÄ…czajÄ…cym.
Może zachodzić również w:
 filtrach paskowych, złożu biologicznym z recyrkulacją ścieków,
 komorze osadu czynnego z osadnikiem wtórnym,
 oczyszczalni hydrobotanicznej z przepływem powierzchniowym lub
podpowierzchniowym.
Proces oczyszczania biologicznego polega na tym, że podczyszczone ścieki przepływają przez
warstwy filtracyjne żwiru, piasku i są rozkładane w procesie biologicznego utleniania, w którym
biorą udział mikroorganizmy. Konstrukcja urządzeń powinna zapewnić warunki do tlenowego
oczyszczania ścieków wypływających z osadnika.
W przydomowej oczyszczalni ścieków osadnik gnilny pełni rolę wstępnego oczyszczania
ścieków.
W osadniku tym zachodzÄ… procesy technologiczne:
- flotacja zanieczyszczeń o gęstości mniejszej niż gęstość ścieków,
- sedymentacja zanieczyszczeń łatwo opadających,
- stabilizacja beztlenowa osadów ściekowych.
Zgodnie z prawem - osadnik można lokalizować dowolnie blisko domu (zalecane jest
ze względów technicznych, aby odległość ta nie przekraczała 6 m), pod warunkiem
wyprowadzenia ich odpowietrzenia przez instalację kanalizacyjną co najmniej 0,6 m powyżej
górnej krawędzi okien i drzwi zewnętrznych w tym budynku.
W innym przypadku minimalna odległość wynosi 3 m.
Minimalne odległości od innych obiektów określone są przez Rozporządzenie Ministra
Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (wartości jak do zbiorników bezodpływowych):
odległość od granicy działki (ogrodzenia) wynosi 2 m, od studni - 15 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 24. Przydomowa oczyszczalnia ścieków [3]
1-ścieki bytowo-gospodarcze, 2-tłuszczownik, 3-ścieki fekalne, 4-zbiornik oczyszczania biologicznego(osadnik
gnilny), 5-studzienka rozdzielcza, 6-studzienka zamykajÄ…co-wentylacyjna, 7-wywiewka wentylacyjna, 8-studzienka
wód opadowych
Tabela 3. Minimalne wymagane odległości urządzeń przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach
zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej [1]
Minimalne odległości [ m ]
Element
przestrzennego
Zbiorniki na nieczystości ciekłe
zagospodarowania
Drenaż
o pojemności o pojemności
działki
rozsÄ…czajÄ…cy
do 10 m3 od 10 m3 do 50 m3
Studnia 15 15 30
Okna i drzwi do
pomieszczeń
5 30 5
przeznaczonych na
pobyt ludzi
Granica działki 2 7,5 2
Droga, ulica 2 10 2
Najwyższy poziom
- - 1,5
wód gruntowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Dobór osadnika
Osadnik powinien spełniać normę PN-EN 12566-1:2004  Małe oczyszczalnie ścieków dla
obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50 - Część 1: Prefabrykowane osadniki gnilne
oraz mieć aprobatę techniczną.
Osadnik dobiera się według. objętości. Rzeczywista objętość zbiornika mieści w sobie dwa
składniki:
- objętość czynną (suma objętości ścieków przepływających przez zbiornik; objętości osadu
na dnie i objętości kożucha na powierzchni cieczy),
- oraz objętość powietrzną (między powierzchnią cieczy a sklepieniem zbiornika).
Osadnik należy dobrać, przyjmując dwa podstawowe założenia:
- każdy mieszkaniec produkuje 0,15 m3 czyli 150 dm3 ścieków na dobę,
- ścieki powinny przebywać w osadniku co najmniej 2 - 3 dni.
Montaż osadnika prefabrykowanego powinien być przeprowadzany w sposób następujący:
- posadowienie osadnika na 10 - 15 cm podsypce z piasku lub drobnego żwiru,
- poziomowanie osadnika wzdłuż osi - odległość między osiami wlotu i wylotu powinna
odpowiadać odległości wskazanej przez producenta,
- napełnienie komór osadnika wodą do 2/3 objętości,
- montaż czyszczaka na dopływie do osadnika i rury odprowadzającej - jeśli jest to konieczne,
- przedłużenie kominków inspekcyjnych,
- obsypanie zbiornika piaskiem z cementem,
- stopniowe utwardzenie gruntu,
- wykonanie i wykończenie studzienek rewizyjnych.
Osadnik zaleca się posadowić tak, by warstwa przykrywającej go ziemi nie była grubsza niż
80 cm.
Rys. 25. Osadnik trzykomorowy podczas montażu przydomowej oczyszczalni ścieków [4]
Rys. 26. Opaska betonowa osadnika gnilnego [1]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
W osadniku gnilnym występują drobnoustroje przyspieszające rozkład części organicznych
zanieczyszczeń dopływających razem ze ściekami. Aby w osadniku były stworzone właściwe
warunki pracy powinny być zastosowane biopreparaty, w których wykorzystywane są:
- bakterie  powodują tlenowy rozkład substancji organicznych,
- enzymy  rozkładają tłuszcze,
- środki powierzchniowo-czynne  zmniejszają przyczepność osadu do ścianek zbiornika,
przewodów kanalizacyjnych,
- pożywka (związki organiczne i mineralne)  przyspieszają procesy unieszkodliwiania
związków organicznych.
Zastosowanie biopreparatów:
- przyspieszają naturalny rozkład zanieczyszczeń,
- likwidują powstawanie uciążliwych zapachów,
- zapobiegają wytrącaniu się zbyt dużej ilości osadu na dnie zbiornika,
- poprawiają jakość oczyszczanych ścieków co korzystnie wpływa na ich doczyszczenie
w drenażu rozsączającym,
- poprawiają drożność przykanalika.
Rys. 27. Przydomowa oczyszczalnia ścieków z drenażem rozsączającym [1]
W celu wykonania przydomowej oczyszczalni ścieków z gotowych elementów
prefabrykowanych (osadnik gnilny wielokomorowy, studnia rozdzielcza) należy:
1) zapoznać się z projektem oczyszczalni ścieków,
2) na terenie nieruchomości wytyczyć miejsce zainstalowania osadnika gnilnego, studzienki
rozdzielającej ścieki na drenaż rozsączający,
3) przygotować wykop pod przykanalik,
4) wykonać wykop (ręcznie lub z użyciem sprzętu mechanicznego) pod zbiornik gnilny,
studzienkę rozprowadzającą ścieki, ciągi drenarskie,
5) oczyścić wykop pod zbiornik osadnika z korzeni, kamieni, innych elementów mogących
uszkodzić zbiornik,
6) w przypadku gruntu piaszczysto  gliniastego przygotować na dnie wykopu podsypkę
z piasku o grubości ok.19 cm pod zbiornik,
7) opuścić do wykopu na linach zbiornik osadnika (czynność powinna być wykonana bardzo
starannie z uwagi na ewentualne uszkodzenie zbiornika),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
8) wypoziomować zbiornik (wlot i wylot ze zbiornika przy poziomym jego ustawieniu
gwarantuje grawitacyjny przepływ ścieków przez osadnik),
9) jeśli zbiornik osadzany jest w gruntach gliniastych albo istnieje obawa podwyższenia
poziomu wód gruntowych - powinna być wykonana opaska betonowa stabilizująca zbiornik,
10) połączyć przykanalik w wlotem osadnika gnilnego,
11) napełnić zbiornik wodą,
12) zasypać osadnik gnilny po obu jego stronach piaskiem na grubość ok. 20 cm aby utrzymać
stabilizacjÄ™ urzÄ…dzenia,
13) zasypywać osadnik równomiernie warstwami grubości ok. 20 cm gruntem rodzimym, które
należy każdorazowo zagęszczać,
14) w czasie zasypywania kontrolować stan napełnienia zbiornika wodą  powinien być on
wyższy od poziomu warstwy obsypującej zbiornik,
15) zamontować włazy przykrywające osadnik,
16) osadzić studzienkę rozdzielczą drenażu rozsączającego w gruncie,
17) połączyć odpływ ścieków z osadnika ze studzienką rozdzielczą drenażu rozsączającego,
18) ułożyć ciągi drenażu zgodnie z wytycznymi,
19) zamontować uzbrojenie zbiornika zgodnie z dokumentacją techniczno  ruchową (DTR)
w tym elementy wentylacyjne
20) połączyć wentylację osadnika z instalacją kanalizacyjną budynku i wyprowadzić ponad
poziom połaci dachowej,
21) wykonać kominek wentylacyjny ciągu drenażowego,
22) sprawdzić przepustowość elementów przydomowej oczyszczalni ścieków,
23) zasypać warstwą gruntu studzienkę rozdzielczą i drenaż rozsączający,
24) odtworzyć nawierzchnię na terenie nieruchomości.
Podczas układania ciągów drenażu rozsączającego powinny być zachowane następujace
wymagania:
1) maksymalna długość jednego ciągu drenarskiego  20 m
2) minimalna odległość między ciągami  1,5 m,
3) najwyższy poziom wód gruntowych 1,5 m poniżej poziomu przewodów drenażu,
4) wysokość warstwy rozsączającej:
a) 25 cm dla gruntu przepuszczalnego;
b) 30  60 cm dla gruntu słabo przepuszczalnego,
5) wypełnienie warstwy rozsączającej  żwir o granulacji 16-32 mm,
6) szerokość dna wykopu ciągu drenarskiego  0,5 m,
7) spadek drenów  0,5 % - 2,5%,
8) ciągi drenarskie przykryte od góry geowłókniną,
9) końce ciągów drenarskich połączone ze sobą i zakończone kominkami wentylacyjnymi
wyprowadzonymi ponad powierzchnię terenu na wysokość 0,5 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 28. Etapy układania drenażu rozsączającego [12]
Rys. 29. Przydomowa oczyszczalnia ścieków z drenażem rozsączającym [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 30. Schemat instalacji z drenażem rozsączającym [1]
a-grawitacyjny układ rozsączania ścieków oczyszczonych do gruntu, b- układ rozsączania z przepompownią
ścieków w przypadku podwyższonego poziomu wód gruntowych
Rys. 31. Domowa oczyszczalnia ścieków [5]
Eksploatacja i obsługa osadnika
Najważniejszą sprawą jest okresowe wywożenie osadów zebranych na dnie osadnika.
Kontrola i wywozenie nieczystości powinno być dokonywane nie rzadziej niż raz na dwa lata.
Kontrolę stanu osadnika może przeprowadzać użytkownik lub wykonywać na zlecenie
przedsiębiorstwo kanalizacyjne zajmujące się usługami asenizacyjnymi. W ich gestii pozostaje,
wywiezienie osadu na wysypisko, do punktu zlewnego lub do oczyszczalni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Przy wywozie osadu należy skontrolować stan kożucha tłuszczowego świadczącego
o jakości pracy osadnika gnilnego. Należy też raz do roku kontrolować filtr.
Prawidłowo wykonany osadnik gnilny jest właściwie niedostrzegalny w otoczeniu domu.
Zasady bhp podczas wykonawstwa instalacji lokalnych oczyszczalni ścieków
Szereg prac w oczyszczalniach ścieków nawet w ujęciu lokalnym zaliczane jest do prac
szczególnie niebezpiecznych z uwagi na ryzyko wystąpienia wypadku. Są to prace związane z:
- zagrożeniem pożarowym i wybuchowym,
- pracami wykonywanymi poniżej poziomu terenu,
- pracami z użyciem urządzeń elektrycznych,
- pracami wewnątrz studni, zbiorników,
- kontaktem z czynnikami biologicznie aktywnymi,
- właściwościami żrącymi i toksycznymi surowców stosowanych w technologiach
oczyszczania ścieków i środków występujących w ściekach.
Przed rozpoczęciem robót pracownik powinien zabezpieczyć się m.in. przed:
- nagłym podniesieniem poziomu ścieków,
- wystąpieniem niebezpiecznych i szkodliwych gazów,
- obsuwaniem siÄ™ ziemi w wykopach.
Każdorazowo, niezależnie od tego, kto wykonuje prace przy urządzeniach lokalnych
oczyszczalni ścieków - należy pamiętać o zachowaniu podstawowych wymagań bezpieczeństwa
swojego i innych osób obecnych w czasie wykonywania prac. Prace z uwagi na szczególny
charakter powinny być wykonywane w zespołach dwuosobowych. Pracownicy powinni używać
tylko narzędzi i sprzętu sprawnych techniczne.
Zatrudnieni pracownicy powinni być wyposażeni w podstawową odzież roboczą, środki ochrony
osobistej dostosowane do zakresu wykonywanych prac, sprzęt zabezpieczający w miejscu
prowadzenia prac. Powinni być przeszkoleni w zakresie stosowania środków zabezpieczających,
udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej w miejscu zdarzenia wypadkowego.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczenia i jego wykonania.
1. Jakie czynniki wpływają na wybór systemu oczyszczania ścieków?
2. Jaki jest zakres czynności montażowych przy wykonaniu osadnika gnilnego?
3. Dlaczego wokół osadnika gnilnego wykonuje się opaskę betonową?
4. Jakie czynności występują przy montażu osadnika gnilnego z elementów prefabrykowanych
z tworzywa sztucznego?
5. Na czym polega dobór osadnika gnilnego?
6. Jakiej grubości powinno być przykrycie ziemią osadnika gnilnego?
7. Jakie czynności występują przy montażu przydomowej oczyszczalni ścieków z drenażem
rozsÄ…czajÄ…cym?
8. W jakim celu stosuje siÄ™ biopreparaty w osadnikach gnilnych?
9. W jaki sposób usuwa się osady z dna osadników gnilnych?
10. Z jaką częstotliwością usuwa się osady z osadników gnilnych?
11. Jakie czynności kontrolno-sprawdzające wykonywane są podczas eksploatacji osadników
gnilnych?
12. W jakie środki ochrony osobistej powinien być zaopatrzony pracownik podczas układania
ciągów drenarskich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
13. Jakie prace uważane są za niebezpieczne w czasie montażu lokalnych oczyszczalni
ścieków?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania przydomowej oczyszczalni ścieków z osadnikiem gnilnym i drenażem
rozsÄ…czajÄ…cym dla budynku mieszkalnego usytuowanego w terenie nieuzbrojonym zgodnie
z dokumentacją zamieszczoną w instrukcji. Podaj skład ekipy do wykonania zadania. Opracuj
instrukcjÄ™ eksploatacji dla lokalnej oczyszczalni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi montażu elementów przydomowej oczyszczalni ścieków,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi przydomowych oczyszczalni ścieków z różnymi rozwiązaniami technologicznymi,
 wymagania w zakresie montażu i wykonania poszczególnych elementów przydomowej
oczyszczalni ścieków,
 warunki techniczne wykonania i odbioru przydomowych oczyszczalni ścieków
 dokumentacja wykonania przydomowej oczyszczalni ścieków i odbioru technicznego,
 wymagania w zakresie warunków eksploatacyjnych dla wybranego układu technologicznego
przydomowej oczyszczalni ścieków,
 wymagania w zakresie bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Zaproponuj lokalizację przydomowej oczyszczalni ścieków zgodnie z wytycznymi
technicznymi i dokumentacją budowlaną działki
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi w zakresie lokalizacji przydomowych oczyszczalni ścieków,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 dokumentacja techniczna przydomowej oczyszczalni ścieków,
 wymagania lokalizacyjne dla przydomowych oczyszczalni ścieków,
 literatura z rozdziału 6
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
2) określić rodzaje urządzeń w lokalnych oczyszczalniach ścieków?
3) określić czynniki wpływające na wybór systemu oczyszczania
ścieków dla obiektów w terenie nieuzbrojonym?
4) określić lokalizację przydomowej oczyszczalni ścieków?
5) przeprowadzić montaż osadnika gnilnego z elementów prefabrykowanych?
6) określić objętość rzeczywistą osadnika gnilnego?
7) określić grubość warstwy przykrycia osadnika gnilnego?
8) przeprowadzić montaż przydomowej oczyszczalni ścieków
z drenażem rozsączającym?
9) określić częstotliwość czyszczenia osadników gnilnych?
10) określić wymagania dla montażu drenażu rozsączającego?
11) określić sposoby likwidowania specyficznych zapachów powstających
w osadnikach gnilnych?
12) określić zasadność stosowania biopreparatów w osadnikach gnilnych?
13) określić sposoby usuwania zatorów w rurach drenażu rozsączającego?
14) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część  poziom podstawowy,
II część - poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
I część
1. Minimalna odległość drenażu rozsączającego od studni wynosi:
a) 5 m,
b) 10 m,
c) 20 m,
d) 30 m.
2. Zbiorniki bezodpływowe powinny być oddalone od drogi minimum:
a) 1 m,
b) 2 m,
c) 5 m,
d) 10 m.
3. Do przewietrzania warstwy gruntu w drenażu rozsączającym stosowane są:
a) filtry gruntowe,
b) studzienki napowietrzajÄ…ce,
c) studzienki rozdzielcze,
d) złoża piaskowe.
4. Zbiornik bezodpływowy powinien być wyposażony w:
a) odsadzkÄ™,
b) rewizjÄ™,
c) układ wentylacyjny,
d) urzÄ…dzenie pomiarowe.
5. Do ułożenia drenażu rozsączającego stosuje się rury:
a) ceramiczne perforowane,
b) kamionkowe szkliwione,
c) z PVC karbowane,
d) żeliwne sferoidalne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
6. Wybór systemu oczyszczania ścieków w lokalnych oczyszczalniach zależy od:
a) kosztów inwestycji i eksploatacji,
b) popularności danej technologii,
c) rodzaju gruntu,
d) sposobu użytkowania budynku.
7. Drenażu rozsączającego nie można wybudować, gdy:
a) jest duże zanieczyszczenie wód podziemnych,
b) jest niski poziom wód gruntowych,
c) jest wysoki poziom wód gruntowych,
d) teren jest okresowo zlewany.
8. W studni chłonnej warstwę filtracyjną wykonuje się z:
a) cegły,
b) drewna,
c) geowłókniny,
d) żużla.
9. Wolna przestrzeń ponad zwierciadłem ścieków w osadniku gnilnym powinna wynosić:
a) 0,20 m,
b) 0,40 m,
c) 0,75 m,
d) 1,00 m.
10. Zbiornik z tworzywa sztucznego układany w wykopie powinien:
a) być zabezpieczony deskowaniem pełnym,
b) być zabezpieczony rozporami hydraulicznymi,
c) mieć na dnie wykopu ułożoną płytę betonową,
d) mieć podsypkę z zagęszczonego piasku.
11. Prace niebezpieczne z uwagi na ryzyko wypadku podczas montażu instalacji lokalnej
oczyszczalni ścieków to prace:
a) przy Å‚Ä…czenia rur drenarskich w wykopie,
b) na wysokości,
c) przy opuszczaniu zbiornika do wykopu wymiana czyszczaka,
d) przy przenoszeniu rur drenarskich.
12. W złożu hydroponicznym oczyszczanie ścieków zachodzi przy stosowaniu:
a) kory drzewnej,
b) pokruszonego marmuru,
c) roślinności wodnej,
d) wypełnienia ceramicznego.
13. Biologiczne oczyszczanie ścieków w warunkach sztucznych zachodzi na złożu:
a) gnilnym,
b) hydroponicznym,
c) kontenerowym,
d) zraszanym.
14. Osadniki gnilne powinny być przykryte warstwą ziemi o maksymalnej grubości wynoszącej:
a) 0,50 m,
b) 0,80 m,
c) 1,00 m,
d) 1,20 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
II część
15. Warunkiem prawidłowej pracy złoża tarczowego jest przepływ ścieków:
a) szybki z długim czasem kontaktu z błoną biologiczną,
b) szybki z krótkim czasem kontaktu z błoną biologiczną,
c) wolny z długim czasem kontaktu z błoną biologiczną,
d) wolny z krótkim czasem kontaktu z błoną biologiczną.
16. W przypadku, gdy poziom wód gruntowych jest wysoki, drenaż rozsączający wykonuje się:
a) na estakadzie,
b) na nasypie,
c) w tunelu,
d) w wykopie.
17. Dopływ ścieków do osadnika gnilnego powinien być:
a) okresowy dużymi porcjami,
b) okresowy małymi porcjami,
c) regularny ze stałą prędkością,
d) regularny ze zmienną prędkością.
18. Biopreparaty stosowane w osadnikach gnilnych powodujÄ…:
a) ograniczenie dostępu tlenu do osadnika,
b) opóz
nienie rozkładu części organicznych zanieczyszczeń,
c) przyspieszenie rozkładu części organicznych zanieczyszczeń,
d) zwiększenie ilości powstających osadów.
19. Geowłóknina w drenażu rozsączającym stosowana jest do:
a) przykrycia powierzchniowego studzienki rozdzielczej,
b) wyłożenia dna wykopu drenażu rozsączającego,
c) zabezpieczenia przed napływem wód gruntowych,
d) zabezpieczenia warstwy filtracyjnej przed zanieczyszczeniem z gruntu.
20. Aby rozpocząć budowę zbiornika bezodpływowego trzeba:
a) uzyskać pozwolenie na budowę,
b) uzyskać zgodę stacji sanitarno-epidemiologicznej,
c) zgłosić rozpoczęcie budowy do urzędu administracji państwowej,
d) zgłosić rozpoczęcie budowy do urzędu gospodarki wodnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
 KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Instalacja urządzeń lokalnych oczyszczalni ścieków
Zakreśl poprawną odpowiedz
. Jeżeli pomylisz się  błędną odpowiedz
zakreśl kółkiem.
Numer Odpowiedz
Punktacja
pytania a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje kanalizacyjne  projektowanie, wykonanie,
eksploatacja. Wydawnictwo  Seidel  Przywecki , Warszawa 2005
2. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia Instalacje sanitarne, WSiP,
Warszawa 1996
3. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia Instalacje sanitarne część 1,WSiP, Warszawa 1998
4. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja, Część 2, Kanalizacja, WSiP, Warszawa 1999
5. Jackson A, Day D.: Własny dom, Wiedza i życie, Warszawa 2002
6. Koczyk H., Antoniewicz B.: Nowoczesne wyposażenie techniczne domu jednorodzinnego.
Instalacje sanitarne i grzewcze, PWRiL, Poznań 2004
7. Praca zbiorowa: Technologia instalacji wodociągowych i gazowych, Część 1, Instalacje
wodociÄ…gowe, Rea, Warszawa1998
8. Praca zbiorowa: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych.
tom II Instalacje sanitarne i przemysłowe, Arkady, Warszawa 1988
9. Praca zbiorowa: Wodociągi i kanalizacja  projektowanie, montaż, eksploatacja,
modernizacja, Wydawnictwo Verlag DashQ
fer, Warszawa 2005
10. Stier E., Fischer M.: Podręczny poradnik eksploatacji oczyszczalni ścieków, Wydawnictwo
 Seidel  Przywecki , Warszawa 1998
11. Strona internetowa: www.e-instalacje.pl
12. Strona internetowa: www.muratordom.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46