Przygotowanie do nauki czytania
Od wielu lat mówi się o problemie zagrożenia
dysleksją, o stale powiększającej się
liczbie dzieci z trudnościami w przyswajaniu
języka pisanego. Skrócenie czasu przygotowania
przedszkolaków do podjęcia obowiązku szkolnego
oznacza konieczność przygotowania ich
do nauki szkolnej w ciÄ…gu trzech lat.
Niezmiernie ważne jest zatem wczesne
wykrywanie wszystkich problemów wskazujących
na zakłócenie formowania się lewej półkuli mózgu
jako dominującej dla przetwarzania języka.
Jagoda Cieszyńska-Rożek
Jak pomóc dzieciom
zagrożonym dysleksją?
SYMULTANICZNO-SEKWENCYJNA METODA NAUKI CZYTANIA®
2) umieć czytać, zanim nauczy się... symbolach, zanim uczyni to na kon-
Wyzwania
czytać (już na pierwszych stronach zapi- kretach.
współczesnej edukacji
sano polecenia małym drukiem, czasa-
Te niekonsekwencje metodyczne odsy-
mi bardzo małym drukiem  jaskrawym
łają na margines dzieci, które z różnych
Nauczyciele zwracajÄ… uwagÄ™ na swoisty
przykładem jest gra planszowa z opi-
przyczyn nie opanowały nauki czy-
paradoks współczesnej edukacji przed- sem zadań w programie  Już w szkole
tania i liczenia przed przekroczeniem
szkolnej. Z jednej strony wymaga siÄ™,
klasa I);
progu szkoły. I nie chodzi tu jedynie o
by dzieci w przedszkolu rozwijały język
3) umieć czytać, zanim nauczy się... wyznaczenie tym uczniom ostatniego
mówiony i pozostałe funkcje poznawcze,
czytać, aby rozwiązywać zadania z ma- miejsca w szeregu zdobywców wyso-
a nie uczyły się czytania, które zarezer-
tematyki; kich szkolnych ocen, ale o wytworzenie
wowane zostało dla edukacji szkolnej.
w ich umysłach negatywnego obrazu
4) czytać w języku angielskim, zanim
Z drugiej zaÅ› strony program szkolny
samego siebie, o zbudowanie poczucia
nauczy się czytać po polsku;
wymaga od uczniów klasy pierwszej...
niższej wartości i oczekiwania przegra-
5) pisać w języku angielskim, zanim
umiejętności czytania. Z analizy pod-
nej. Takie dzieci nie podejmują wyzwań,
nauczy się pisać po polsku;
ręczników dla klasy pierwszej wynika,
nie próbują samodzielnie rozwiązywać
że pierwszoklasista musi:
6) znać terminy językoznawcze, czyli
zadań, nie wierzą w swoje możliwości
posługiwać się metajęzykiem (głoski:
1) umieć pisać, zanim nauczy się czytać
i budują wokół siebie przestrzeń prze-
litery, spółgłoski: samogłoski spółgłoski
(np. w podręczniku są polecenia zapi-
granych życiowych szans.
miękkie: spółgłoski twarde, oboczności
sania wyrazów (podpisania obrazków),
Jeśli więc pierwszoklasista-sześciola-
głosek  w regułach ortograficznych);
które zawierają litery wprowadzane do-
tek ma sprostać zadaniom, jakie stawia
piero na następnych stronach);
7) przekroczyć próg dziesiątkowy na przed nim szkoła, to nauczyciel przed-
bliżej przedszkola 5.116 maj 2011
100 Ä„ð
szkola powinien możliwie szybko
Do najczęstszych wskaz
ników zakłóceń
wyłowić grupę dzieci z trudnościami
przetwarzania informacji językowych w sekwencyjnym, linearnym porządko-
i sekwencyjnych, a także pomóc dzie-
waniu informacji symbolicznych należą:
ciom opanować przynajmniej począt-
dysleksja w rodzinie (rodzice, rodzeństwo, ku-
ð
kowe etapy umiejętności czytania.
zynostwo  u dzieci, których rodzice przeja-
wiali specyficzne trudności w nauce czytania
Zagrożenie dysleksją
i pisania, ryzyko wystąpienia dysleksji ośmio-
krotnie przewyższa ryzyko populacyjne);
Od wielu lat mówi siÄ™ i pisze o proble- ð zaburzenia przebiegu ciąży i porodu, wczeÅ›-
mie zagrożenia dysleksją, zwraca uwagę
niactwo;
na powiększającą się z roku na rok liczbę
ð dysharmonie w rozwoju psychoruchowym
dzieci z trudnościami w przyswajaniu
w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym;
języka pisanego. Czas przygotowania
leworęczność w rodzinie;
ð
dzieci przedszkolnych do podjęcia obo-
lewouszność;
ð
wiązku szkolnego został skrócony o rok.
skrzyżowana lateralizacja;
ð
Tym samym reforma systemu nauczania
skrzyżowana lateralizacja u obojga rodziców;
ð
nałożyła na nauczycieli obowiązek przy-
ð oburÄ™czność utrzymujÄ…ca siÄ™ po ukoÅ„czeniu
gotowania przedszkolaków do nauki
trzeciego roku życia;
szkolnej w ciÄ…gu trzech lat. Jest zatem
palÄ…cÄ… koniecznoÅ›ciÄ… wczesne wykry- ð trudnoÅ›ci motoryczne i sekwencyjne (np.
wanie wszystkich problemów wskazu- w ubieraniu się);
jÄ…cych na zakłócenie formowania siÄ™ le- ð
niechęć do jazdy na rowerze (kłopoty z wyko-
wej półkuli mózgu jako dominującej dla naniem ruchów naprzemiennych nóg);
przetwarzania języka. Symptomatyczne
kłopoty z rysowaniem równoległym, naślado-
ð
są wszelkie trudności w porządkowaniu
waniem wzorów, odwzorowywaniem linear-
sekwencyjnym i linearnym. Od poziomu
nego układu klocków;
opanowania systemu językowego oraz
problemy z naśladowaniem i układaniem sek-
ð
umiejętności szeregowania, budowania
wencji klocków i obrazków;
sekwencji i wykrywania relacji zależeć
trudności z naśladowaniem sekwencji ruchów
ð
będzie sukces edukacyjny dziecka.
w układach tanecznych i gimnastycznych;
W tabelce obok zostały zebrane wszyst-
ð problemy z naÅ›ladowaniem naprzemiennych,
kie objawy wskazujące na możliwość wy-
szybko zmieniających się ruchów języka,
stąpienia u dziecka w przyszłości trud-
warg i żuchwy;
ności w nauce czytania i pisania. Do tej
ð kÅ‚opoty z opanowaniem sÅ‚ownictwa zwiÄ…-
listy należy także dołączyć przyczyny
zanego z czasem (dni tygodnia, pory roku,
jatrogenne, wynikające z nieprawidłowe-
przysłówki czasu, wyrażenia przyimkowe
go postępowania dydaktycznego. Należą
określające czas);
do nich:
ð nieprawidÅ‚owy uchwyt Å‚yżki, widelca, noża,
o wadliwe metody nauczania (głosko-
nożyczek, ołówka, pisaka;
wanie, literowanie, poznawanie liter
opóz
niony rozwój mowy;
ð
przez odwołanie się do nagłosowej
wady wymowy;
ð
głoski w wyrazach);
zaburzenia uwagi słuchowej;
ð
o równomierne ćwiczenie sprawności
trudności w rozumieniu mowy w hałasie;
ð
obu rąk, generujące oburęczność;
trudności z użyciem przyimków;
ð
o zbyt wczesna nauka języka obcego
ð trudnoÅ›ci z zapamiÄ™taniem imion koleżanek
(przed opanowaniem systemu fo-
i kolegów;
netyczno-fonologicznego języka et-
mylenie nazw posiłków, pór dnia;
nicznego). ð
ð trudnoÅ›ci z przypominaniem sobie powtarza-
Przedszkolaki, które przejawiają symp-
jących się faktów (np. co było na obiad);
tomy wskazujÄ…ce na mniejszÄ… spraw-
kłopoty z zapamiętaniem własnego adresu;
ność przetwarzania informacji przez ð
lewÄ… półkulÄ™ mózgu, nie muszÄ… w przy- ð kÅ‚opoty z przypominaniem sobie zdarzeÅ„
szłości być uczniami z dysleksją, ale fakt
z przeszłości;
wystąpienia zagrożenia takie prawdo-
ð trudnoÅ›ci z opowiadaniem wydarzeÅ„, w któ-
podobieństwo dramatycznie zwiększa.
rych dziecko uczestniczyło;
Stwierdzenie zagrożenia dysleksją wy-
ð trudnoÅ›ci z powtórzeniem treÅ›ci bajki lub fil-
maga włączenia intensywnej stymula-
mu.
cji rozwoju funkcji słuchowych, wzro-
bliżej przedszkola 5.116 maj 2011
Ä„ð 101
R
E
K
L
A
M
A
Przygotowanie do nauki czytania
kowych i linearnego porządkowania. nym odbiorem mowy w lewej półkuli
Z programu Słucham i uczę się mówić ko-
Ćwiczenia takie warto prowadzić ze mózgu potwierdzają wyniki badań osób
rzystają dzieci z zaburzonym słuchem
wszystkimi dziećmi w grupach przed- jąkających się. Wśród niż aż 90 proc. to
fonemowym, opóz
nionym rozwojem
szkolnych. osoby lewouszne. Opisanie wpływu sty-
mowy, z wadami wymowy, dzieci dwu-
mulacji słuchowej na zmiany w rejestra-
języczne, jąkające się, z zaburzeniami
cji potencjałów elektrycznych w lewej
komunikacji językowej. Ćwiczenia słu-
Stymulacja funkcji słuchowych,
równinie skroniowej pozwoliło skon-
chania mowy o przedłużonym czasie
struować program ćwiczeń ułatwiający
wzrokowych i linearnych
trwania w znacznym stopniu poprawia-
odbiór informacji językowych dzieciom,
ją uwagę słuchową dziecka. Oto kartka
które przetwarzają mowę w strukturach
z książeczki Trudne głoski. Ufoludek
Trening słuchowy
prawej półkuli lub w obu półkulach
przypomina dzieciom, jak należy wy-
Najnowsze teorie wyjaśniające przy- mózgu. Warunkiem prawidłowej wy-
mawiać głoskę r:
czyny opóz
nień w opanowaniu języka
mowy głosek jest ich właściwa percep-
mówionego i pisanego odwołują się do
cja, czyli odbiór słuchowy. Dla dzieci
wybiórczych deficytów słuchowego
z zakłóceniami nabywania systemu ję-
przetwarzania mowy. Trudności w do- zykowego głoski podobne są trudne do
konaniu prawidłowej interpretacji wra- rozróżnienia, np. c brzmi dla nich jak s,
żeń słuchowych oraz nieefektywne wy- z jak s, cz jak sz, a nawet r jak l. Skuteczna
korzystywanie odebranych informacji
stymulacja rozwoju słuchu fonemowe-
docierających kanałem słuchowym łączą
go przebiega wraz ze wsparciem obrazu
się z zaburzeniami uwagi, pamięci. To
zapisanej mowy. Podczas ćwiczeń wy-
właśnie w zakłóconej percepcji słuchowej korzystywane są książeczki zawierające
upatruje się wielu przyczyn kłopotów zapisane sylaby i wyrazy oraz płyty CD
Trening percepcji wzrokowej
w nauce czytania i pisania. Nietrudno z nagranymi wypowiedziami.
zauważyć, że metody analityczne (głos-
Doświadczenia kliniczne pozwoliły
Program terapii słuchowej oparty został
kowanie) zwiększają problemy dzieci
także wyodrębnić grupę dzieci zagro-
na wydłużeniu czasu trwania sylab, tak
zagrożonych dysleksją i generują do-
żonych dysleksją z powodu wyraz
nych
by nawet te osoby, u których występuje
datkowe trudności w przetwarzaniu
odwrotna asymetria struktur odpowie- trudności w dokonaniu analizy i syntezy
danych oraz sÄ… przyczynÄ… negatywnych
wzrokowej. Zaproponowany program
dzialnych za przetwarzanie informacji
reakcji psychologicznych i motywacyj-
językowych, miały możliwość prawid- stymulacji obejmuje materiał tematycz-
nych podczas nauki czytania i pisania.
łowego odbioru drogą słuchową wszyst- ny (konkretny) oraz atematyczny (sym-
Zdaniem badaczy (B. Maciejewska,
kich cech samogłosek i spółgłosek pre- boliczny, abstrakcyjny). Zadania zostały
Wartości słuchowych potencjałów wywoła-
ułożone zgodnie z metodą stopniowania
zentowanych w sylabach (E. Wianecka,
nych w diagnostyce dysleksji rozwojowej),
trudności oraz przechodzenia od zadań
Słucham i uczę się mówić; J. Cieszyńska,
odpowiedni trening słuchowy zmienia
E. Wianecka, Trudne głoski; J. Cieszyń- angażujących w większym stopniu pra-
aktywność neuronalną, która odpowia-
wą półkulę mózgu do ćwiczeń lewopół-
ska Samogłoski i wykrzyknienia, Wyrażenia
da za przetwarzanie dz
więków mowy,
kulowych. Oto przykłady pierwszych
dz
więkonaśladowcze).
jeszcze zanim dokonane zmiany przedo-
zadań z programu Analiza i synteza wzro-
staną się do świadomości i zaczną prze-
kowa przygotowanego przez A. Fabisiak-
jawiać się w codziennych czynnościach.
Majcher, M. Korendo, E. Szmuc-A
awczys
w Wydawnictwie Wir:
Największe problemy z prawidłową
percepcją języka mają osoby lewou-
szne. Lewouszność jest bowiem przy-
czyną: utraty dokładności informacji
werbalnych, trudności z powtarzaniem
nowych słów i prawidłową artykulacją,
trudności z zapamiętaniem sekwencji
poleceń i trudności w rozumieniu prze-
kazów językowych w hałasie.
Czas trwania każdej samogłoski i syla-
W słyszeniu lewousznym dłuższa jest by oddzielony jest przerwą tak długą,
droga, którą pokonują dz
więki od le- by uczący się mógł powtórzyć daną fra-
wego ucha do prawej półkuli mózgo- zę. Słuchać należy w słuchawkach, aby
wej (przesunięcie czasowe wynosi ok. inne dz
więki płynące z otoczenia nie
0,4 0,9 milisekundy). Dzieci z domina- zaburzały odbioru, a także by pomóc
cją lewego ucha narażone są na bloki dzieciom w koncentrowaniu uwagi na
emocjonalne podczas mówienia, często dz
więkach mowy. Podczas słuchania
gubią sylaby, nie pamiętają tego, o czym i powtarzania dziecko patrzy na zapisa-
mówił nauczyciel. ne sylaby, co w przyszłości ułatwi naukę
czytania i pisania, a także pozwoli ćwi-
Powiązanie nieprawidłowego przetwa-
czyć koncentrację wzrokową i pamięć.
rzania danych językowych z zakłóco-
bliżej przedszkola 5.116 maj 2011
102 Ä„ð
 Trening linearnych uporządkowań Podczas zadań wymagających szerego-
oraz ujmowania relacji wania i sekwencji dzieci samodzielnie
wymyślają dla siebie zadania, ćwicząc
Umiejętność porządkowania informacji
twórcze myślenie i werbalizowanie re-
w ciągi linearne oraz percepcja według
guł.
porzÄ…dku od lewej strony do prawej jest
koniecznym warunkiem odniesienia
sukcesu w nauce czytania. Wiele dzieci
potrzebuje ćwiczeń ogólnie nazwanych
przeze mnie lewopółkulowymi. Problem
ten dotyczy grupy dzieci oburęcznych, ze
skrzyżowaną lateralizacją i leworęcznych,
ale także osób z mikrouszkodzeniami
struktur lewej półkuli mózgu. Najczęś-
ciej sÄ… to dzieci po urazach czaszkowych,
niedotlenieniach przy porodzie oraz za-
truciach lekami. Lewa półkula mózgu
w tych dwóch ostatnich wypadkach ulega
znaczniejszym uszkodzeniom niż prawa,
co wynika z jej większego ukrwienia. Na-
jogólniej rzecz przedstawiając, ćwiczenia
porzÄ…dkowania sekwencyjnego dotyczÄ…:
o naśladowania, kontynuowania oraz
uzupełniania szeregów i sekwencji na
materiale tematycznym oraz atematy-
cznym;
Oto sześcioletnia Maja ze skrzyżowa-
o dostrzegania relacji między dwoma
ną lateralizacją, od trzeciego roku ży-
elementami, w rozbudowanych struk- cia objęta Symultaniczno-Sekwencyjną
turach oraz miÄ™dzy elementami se- NaukÄ… Czytania® z powodu zagroże-
kwencji;
nia dysleksją. Na zdjęciu Maja podczas
o porzÄ…dkowania czasowego oraz przy- wakacji poprzedzajÄ…cych naukÄ™ w kla-
czynowo-czasowego. sie zerowej czyta teksty z elementarza,
z którego uczyła się jej mama. Dziś Maja
Oto przykłady ćwiczeń lewopółkulo-
jest uczennicÄ… czwartej klasy w jednej
wych zamieszczonych w serii przygo-
z warszawskich szkół podstawowych,
towanej przeze mnie wspólnie z Agatą
zwyciężczynią konkursów czytelni-
Dębicką. Są to Szeregi, Sekwencje, Relacje
czych. Czyta z prawdziwÄ… przyjemnoÅ›-
(www.konferencje-logopedyczne.pl).
cią, pochłania setki stronic i z pewnością
1. Kontynuowanie szeregu:
nie pamięta już, że przed laty, patrząc
na zapisane samogłoski A i Y, widziała
w nich identyczne obrazki.

Bibliografia:
Cieszyńska J., Samogłoski i wykrzyknienia, Kraków
2010.
Cieszyńska J., Wyrażenia dz
więkonaśladowcze,
2. Uzupełnianie szeregu:
Kraków 2010.
Cieszyńska J., Wianecka E., Trudne głoski,
Kraków 2009.
Maciejewska B., Wartości słuchowych potencjałów
wywołanych w diagnostyce dysleksji rozwojowej,
Poznań 2009.
Wianecka E., Słucham i uczę się mówić, Kraków
2007.
Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska-Rożek  psycholog, logopeda
W czerwcu:
i językoznawca. Pracuje w katedrze Logopedii i Lingwistyki Edu-
kacyjnej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
Diagnoza rozwoju
Zajmuje się zaburzeniami komunikacji językowej (zagrożenie au-
funkcji
tyzmem, autyzm, alalia, zespół Downa, afazja, zaburzenia słuchu,
poznawczych
Zespół Aspergera), zagrożeniem dysleksją i dysleksją oraz dwu-
języcznością.
bliżej przedszkola 5.116 maj 2011
Ä„ð 103
R
E
K
L
A
M
A