Prace oryginalne (Original articles)
Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160
ISSN 1507-5532
Copyright © 2011 Cornetis
Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z autyzmem. Badania wstępne
Evaluation of the nutrition manner and nutritional status of children with autism. Preliminary investigations
Joanna Sadowska, Marta Cierebiej
Zakład Fizjologii Żywienia Człowieka, Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
STRESZCZENIE Wprowadzenie: Jednym z czynników sprzyjających zaburzeniom neurologicznym u osób z zespołem zaburzeń
autystycznych mogą być zmiany w obrębie układu pokarmowego. Na podstawie prowadzonych badań można przy-
puszczać, że odpowiednie żywienie dzieci, u których występują zaburzenia ze spektrum autyzmu, powinno odgry-
wać znaczącą rolę w ich leczeniu i łagodzeniu objawów zarówno trawienno-metabolicznych, jak i psychicznych.
Cel pracy: Celem pracy była ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z autyzmem.
Materiał i metody: Badaniami objęto grupę 20 dzieci z autyzmem, w tym 18 chłopców i 2 dziewczynki w wieku
4-8 lat, które uczęszczały do ośrodków opieki dziennej w Szczecinie lub Gorzowie Wielkopolskim. Informacje doty-
czące zwyczajów żywieniowych zebrano przy użyciu opracowanej w tym celu anonimowej ankiety. Dane doty-
czące spożycia żywności uzyskano metodą wywiadu o spożyciu żywności z ostatnich 24 godzin od opiekunów
dzieci w ośrodku i rodziców.
Wyniki: Analizując uzyskane wyniki, stwierdzono, że większość badanych dzieci miała prawidłową masę ciała,
u pozostałych zaobserwowano zbyt małą masę ciała w stosunku do wieku i wzrostu. Całodzienna racja pokarmo-
wa badanych dzieci charakteryzowała się zbyt małą podażą: błonnika pokarmowego, wapnia, potasu, żelaza oraz
witaminy D, zbyt dużo było w ich diecie: białka (zwłaszcza zwierzęcego), sodu, fosforu, magnezu, cynku oraz wita-
min rozpuszczalnych w wodzie i witaminy A. Większość badanych dzieci nie stosowała diety eliminacyjnej (bez-
glutenowej i bezkazeinowej).
Wnioski: Analizując uzyskane wyniki, stwierdzono, że co trzecie badane dziecko było szczupłe lub miało niedo-
wagę, pomimo odpowiedniej wartości energetycznej analizowanych jadłospisów. Badane dzieci nie były jednak
niedożywione białkowo, na co wskazuje prawidłowa wysokość ciała. Ich całodzienna racja pokarmowa była nie-
prawidłowo zestawiona, a obserwowane nieprawidłowości mogą w przyszłości prowadzić do rozwoju chorób
dietozależnych oraz nasilać objawy autyzmu. Biorąc jednak pod uwagę specyfikę schorzenia i trudności w zbilan-
sowaniu diety, należałoby rozważyć suplementację diety wybranymi składnikami, a wprowadzenie diety skonsul-
tować z dietetykiem.
Słowa kluczowe: autyzm, dzieci, stan odżywienia, sposób żywienia
ABSTRACT Introduction: One from favourable factors to neurological disturbances at person with autistic disturbances can
be changes within the digestive system. On the basis of research, one can suppose that the suitable nourishment
children with the spectre of the autism, should play the significant part in their treatment and the appeasement
of symptoms both digestively-metabolic and psychical.
Aim of the study: The aim of the study was to evaluate the nutritional status and nutrition manner of children
with autism.
Material and method: The survey covered 20 children with autism at the age 4-8 years attending daily care cen-
ters in Szczecin or in Gorzów Wielkopolski. Information of food consumption patterns were estimated using the
anonymous questionnaire. Data concerning consumptions of food were obtained with the method of the inte-
rview about the consumption of food from last 24 hours from children s guardians in the centre and parents.
Results: Analyzing obtained results were ascertained that the most examined children had a correct body mass,
at remaining children one ascertained too small body mass with relation to age and the height. The daily food
ration of the examined children characterized short measure of dietary fiber, calcium, potassium, iron and vitamin
D, whereas in the diet there was too much protein (especially of the animal origin), sodium, phosphorus, magne-
sium, zinc and water-soluble vitamins and vitamin A. The majority of the children investigated did not apply the
glutenfree and caseinfree diet.
Conclusions: The analysis of the results led to the conclusion that one out of three children was slim or underwe-
ight despite the suitable energy-value of the menu analyzed. Examined children were not however protein under-
nourished, because they have the correct height of the body. The daily food ration of the examined children was
Adres do korespondencji:
composed incorrectly. The abnormalities observed in the research may contribute to development of the diet-
dr inż. Joanna Sadowska
Zakład Fizjologii Żywienia -dependent diseases in the future and intensify symptoms of autism. Due to the specificity of the illness and dif-
Człowieka
ficulties in balancing of diet, supplementation of the diet with selected nutrients should be considered and the
ul. Papieża Pawła VI 3
introduction of a diet should be given professional advice with the dietetitian.
71-459 Szczecin
tel. [phone]
[e-mail]
Key words: autism, children, nutrition manner, nutritional status 155
Sadowska J., Cierebiej M.
Evaluation of the nutrition manner and nutritional status of children with autism Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160
dzieci w ośrodku i rodziców, którzy uzupełniali spis o produk-
Wprowadzenie
ty i potrawy, które dzieci zjadły w domu. Wywiad powtórzono
Autyzm należy do grupy zaburzeń neurorozwojowych, 3-krotnie w odstępach dwudniowych, uzyskując 60 jednodnio-
obejmujących schorzenia, do których należą także: zespół wych jadłospisów. Wielkość spożytych porcji określono, posłu-
deficytu uwagi, zespół nadpobudliwości psychoruchowej, gując się Albumem fotografii produktów i potraw [11]. Wartość
uogólnione upośledzenie rozwoju oraz zespół Aspergera [1]. energetyczną i odżywczą całodziennych racji pokarmowych
Charakteryzuje się tzw. triadą autystyczną, która obejmuje: (CRP) obliczono za pomocą programu Dietetyk 2006 prof.
zaburzenia wzajemnych stosunków społecznych, niewłaści- Uzyskane wyniki porównano z normami żywienia dla dzieci
we funkcjonowanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz w tym wieku: dla większości składników na poziomie zaleca-
stereotypowe wzorce aktywności ruchowej i zainteresowań [2, nym, dla wapnia, potasu i sodu na poziomie wystarczającego
3]. spożycia. Założono, że białko zwierzęce powinno stanowić 2/3
Przyczyną ww. schorzeń jest najprawdopodobniej kombi- ilości białka ogółem, ilość cholesterolu do 300 mg, błonnika
nacja działania różnych czynników, zarówno genetycznych, jak pokarmowego 25 g/dobę/osobę [12].
i środowiskowych [4-6]. Pomiary antropometryczne wykonali rodzice dzieci po
Postawiono m.in. hipotezę, że duże znaczenie w rozwo- uprzednim poinstruowaniu przez osobę przeprowadzającą
ju autyzmu mogą mieć zaburzenia funkcji mitochondriów, badania, zgodnie z zaleceniami Zakładu Rozwoju Dzieci i Mło-
w następstwie czego dochodzi do hamowania fosforylacji dzieży Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie [13]. Pomiary
oksydacyjnej i zaburzeń ze strony centralnego układu nerwo- masy ciała zostały wykonane rano, na legalizowanej wadze
wego na skutek niedoboru energii w komórkach [7]. lekarskiej, z dokładnością do 100 g. Dzieci ważono w lekkim
Jednym z czynników sprzyjających występowaniu i/lub ubraniu. Wysokość ich ciała zmierzono za pomocą ekierki
nasilaniu zaburzeń neurologicznych mogą być zmiany w obrę- i taśmy krawieckiej przyklejonej pionowo do ściany. Na pod-
bie układu pokarmowego. Część autorów wskazuje na upo- stawie uzyskanych danych obliczono wskaz
nik względnej
śledzone trawienie kazeiny i glutenu w świetle jelita i zwięk- masy ciała BMI (body mass index), z wzoru:
szone wchłanianie do krwioobiegu niecałkowicie zhydrolizo- BMI (body mass index) = masa ciała [kg]/wzrost [m]2.
wanych peptydów, które mogą zaburzać rozwój centralnego Interpretacji stanu odżywienia dokonano w odniesieniu
układu nerwowego i/lub wpływać destrukcyjnie na jego funk- do siatek centylowych stosownych dla płci i wieku. W celu
cje u osób z objawami autyzmu. Aktywność biologiczna tych oceny przyjęto następujące kryteria: <10 centyla  poniżej
peptydów wynika ze strukturalnego podobieństwa do endo- normy; 10-90 centyl  szeroka norma; 25-75 centyl  wąska
gennych peptydów opioidowych [8]. norma; >90 centyla  powyżej normy [14].
U dzieci autystycznych obserwuje się także hipochlorhy-
drię soku żołądkowego, zaburzenia motoryki jelit oraz zmniej-
Wyniki
szenie aktywności disacharydaz, szczególnie laktazy, w soku
jelitowym [1, 9, 10]. Badaniami objęto grupę 20 dzieci z autyzmem, w tym
Biorąc powyższe pod uwagę, można przypuszczać, że 18 chłopców i 2 dziewczynki w wieku 4-8 lat, które uczęsz-
odpowiednie żywienie dzieci, u których występują zaburzenia czały do ośrodków opieki dziennej w Szczecinie lub Gorzowie
ze spektrum autyzmu, powinno odgrywać znaczącą rolę w ich Wielkopolskim.
leczeniu i łagodzeniu objawów zarówno trawienno-metabo- Analizując uzyskane wyniki, stwierdzono, że ponad poło-
licznych, jak i psychicznych. Niestety wciąż niewielu badaczy wa dzieci uczestniczących w badaniu miała prawidłową masę
podejmuje obserwacje dotyczące sposobu żywienia osób ciała, mieszczącą się w wąskiej normie lekarskiej (tab. I). Co
autystycznych, mogące przyczynić się do poprawy stanu zdro- piąte badane dziecko charakteryzowało się niedowagą (BMI
wia i komfortu życia osób dotkniętych tym złożonym schorze- <10 pc), a co szóste  szczupłością (BMI 10-25 pc). W badanej
niem. grupie nie było dzieci charakteryzujących się zbyt dużą masą
ciała.
Średnia wartość energetyczna całodziennej racji pokar-
Cel pracy
mowej spożywanej przez badane dzieci wynosiła 1758ą260
Celem przeprowadzonych badań była ocena sposobu kcal i przekraczała normę o 17% (tab. II). Analizując otrzymane
żywienia i stanu odżywienia dzieci z autyzmem, uczęszczają-
cych do ośrodków opieki dziennej w Szczecinie lub Gorzowie
TABELA I. Wartości cech antropometrycznych i wskaz
nika BMI badanych
Wielkopolskim.
dzieci z autyzmem w odniesieniu do siatek centylowych, n=20
TABLE I. Values of anthropometrical characteristic and BMI coefficient of
examined children with autism, according to centile charts, n=20
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w okresie zimowym na prze- Masa ciała / Body weight Wysokość ciała / Body high BMI
Centyl
łomie 2009/2010 r. w 2 ośrodkach opieki dziennej: Szczeci-
Centile
nn n
nie i Gorzowie Wielkopolskim. Ogółem rozdano 63 ankiety,
z czego zwrócono 20 poprawnie wypełnionych (zwrotność
<3 3  3
31,7%). BiorÄ…c pod uwagÄ™ wiek i ograniczonÄ… komunikatyw-
3-10  2 1
ność dzieci, informacje o żywieniu zostały zebrane od ich
rodziców i opiekunów w ośrodkach. Do uzyskania danych
10-25  1 3
posłużyły opracowane w tym celu anonimowe ankiety, które
25-75 11 4 11
dotyczyły stosowania specjalnej diety, spożywania jej suple-
mentów, preferencji pokarmowych i specyficznych proble-
75-90 3 8 2
mów obserwowanych przez rodziców w żywieniu badanych
90-97 2 4 
dzieci.
Dane dotyczące spożycia żywności uzyskano metodą
>97 1 1 
156 wywiadu o jej spożyciu z ostatnich 24 godzin od opiekunów
Sadowska J., Cierebiej M.
Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160 Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z autyzmem
TABELA II. Odsetek realizacji norm na energię i podstawowe składniki
jadłospisy, stwierdzono, że podaż białka w diecie przekraczała
odżywcze w całodziennych racjach pokarmowych badanych dzie-
zalecaną normę o ponad 171%, przy podaży białka zwierzęce-
ci z autyzmem (grupa I  4÷6 lat, grupa II  7÷8 lat), n=20
go przekraczającej zalecane normy o 200%. Stwierdzono także
TABLE II. Percentage realization of the norm on energy and main compo-
zbyt duże spożycie sodu, fosforu, magnezu, witamin A i C oraz
nents in daily food rations of examined children with autism
(group I  4÷6 years, group II  7÷8 years), n=20
witamin z grupy B. W analizowanych racjach pokarmowych
zaobserwowano natomiast zbyt małą ilość błonnika pokar-
Grupa I Grupa II Ogółem
mowego oraz cholesterolu. Stwierdzono także niedostateczne
Group I Group II Sum
spożycie potasu, wapnia, żelaza oraz witaminy D (tab. II).
(n=12) (n=8) (n=20)
Składniki / Component
W skład posiłków spożywanych przez badane dzieci rzad-
odsetek realizacji normy ko wchodziły owoce i warzywa. Tylko co dziesiąte śniadanie
percentage of norm (x Ä… SD)
zawierało owoce lub warzywa, a ponad połowa obiadów nie
zawierała ich w ogóle (tab. III).
Energia / Energy 124Ä…15,45 110Ä…12,9 117Ä…14,2
Produktami najbardziej lubianymi przez badane dzieci
Białko ogółem / Total protein 279ą15,3 264ą10,1 271ą12,7
były kabanosy, parówki, a także produkty mleczne (jogurty
i serki) oraz owoce (tab. IV).
Białko zwierzęce / Animal protein 341ą16,2 260ą11,2 300ą13,7
Ponad 30% badanych sprzeciwiało się spożywaniu niektó-
Węglowodany / Carbohydrate 213ą61,2 235ą37,4 224ą49,3 rych rodzajów pokarmów. Badane dzieci najczęściej odmawia-
ły spożycia warzyw i ryb (tab. V).
BÅ‚onnik / Dietary fibre 55,6Ä…15,8 52,4Ä…10,6 54,0Ä…13,2
Tłuszcz ogółem* / Total fat 123ą25,3 98ą14,0 110ą19,6
Omówienie
Cholesterol / Cholesterol 73,1Ä…18,0 85,4Ä…22,2 79,2Ä…20,1
Istnieje ścisła zależność pomiędzy żywieniem a rozwo-
Sód / Sodium 146ą31,8 131ą64,2 138ą48,0 jem fizycznym i umysłowym dziecka. Reguła ta dotyczy także
dzieci chorych. W wielu jednostkach chorobowych stwierdza
Potas / Potassium 84,1Ä…10,6 64,5Ä…20,9 74,3Ä…15,7
się także związek pomiędzy zaburzeniami w obrębie układu
Wapń / Calcium 74,4ą22,6 54,7ą17,8 64,5ą20,2 pokarmowego, uniemożliwiającymi pełne trawienie i wyko-
rzystanie składników odżywczych, a nasileniem objawów cho-
Fosfor / Phosphorous 198Ä…28,7 157Ä…18,4 177Ä…23,5
robowych.
Magnez / Magnesium 153ą21,9 147ą8,61 150ą15,2 Jednym z mierników prawidłowości żywienia jest stan
odżywienia, określany za pomocą wskaz
ników antropo-
Żelazo / Iron 79,4ą11,7 75,3ą9,40 77,3ą10,5
metrycznych. Analizując uzyskane wyniki, stwierdzono, że
Cynk / Zinc 126Ä…28,3 126Ä…28,8 126Ä…28,5 w badanej dwudziestoosobowej grupie dzieci siedmioro
z nich charakteryzowało się szczupłością lub miało niedowa-
Miedz
/ Cooper 211Ä…33,3 214Ä…21,0 212Ä…27,1
gę. Nie było wśród nich dzieci z nadwagą lub otyłością.
Witamina A / Vitamin A 173ą143 160ą109 166ą126 W piśmiennictwie istnieją różne dane na temat częstości
występowania nadwagi i otyłości u dzieci w Polsce, jednak
Witamina E / Vitamin E 140Ä…44,2 78,6Ä…27,4 109 Ä… 35,8
dane epidemiologiczne wskazują, że odsetek dzieci ze zbyt
dużą masą ciała systematycznie wzrasta, zwłaszcza w środowi-
Witamina D / Vitamin D 37,2Ä…35,0 34,4Ä…27,4 35,8Ä…31,2
sku wielkomiejskim w regionie Polski Zachodniej [15]. Sadow-
Witamina C / Vitamin C 198Ä…93,7 109Ä…28,0 153Ä…60,8
ska i wsp. stwierdzili, że niemal 20% badanych przez nich dzie-
ci w wieku przedszkolnym z terenu miasta Szczecin miało zbyt
Witamina B1 / Vitamin B1 150Ä…60,9 91,3Ä…13,9 120Ä…37,4
dużą masę ciała [16].
Witamina B2 / Vitamin B2 92,3Ä…32,0 133Ä…27,1 113Ä…59,1
Biorąc pod uwagę ilość dostarczonej w diecie energii,
która była zbyt duża, badane dzieci powinny charakteryzować
Witamina B6 / Vitamin B6 267Ä…32 150Ä…36,5 208Ä…125
się co najmniej prawidłowym stanem odżywienia. Przyczyną
Witamina B12 / Vitamin B12 182Ä…50,0 140Ä…26,8 156Ä…34,2
szczupłości i zbyt małej masy ciała może być u nich obniżo-
ne wchłanianie składników odżywczych na skutek zmniejszo-
Niacyna / Niacin 152Ä…56,7 100Ä…51,8 126Ä…54,2
nej powierzchni jelita w wyniku zaniku kosmków jelitowych
*  za 100% przyjęto wartość środkową normy
lub przerostu flory bakteryjnej, które obserwuje się u dzieci
*  too 100% accepted the median of the norm
TABELA III. Charakterystyka składu posiłków spożywanych przez badane dzieci z autyzmem, n=60
TABLE III. Composition of basic meals eaten by examined children with autism, n=60
Odsetek posiłków zawierających / Percentage of meals containing
Odsetek posiłków
Niespożywające posiłków
niezawierających białka
w tym białko z mleka i jego owoce i warzywa
Rodzaj posiłku / Meal podstawowych
białko zwierzęce
zwierzęcego / Percentage of
przetworów fruit and
Don t eat basic meals [%]
animal protein
meals without animal protein
in this milk protein vegetables
I śniadanie / Breakfast 86,7 33,3 10,0 13,3 
II śniadanie / Light lunch 61,7 38,3 20,0 38,3 13,3
Obiad / Dinner 88,3 8,3 40,0 11,7 
Podwieczorek / Afternoon snack 40,0 18,3 38,3 60,0 6,66
Kolacja / Supper 81,7 35,0 16,7 18,3 
157
Sadowska J., Cierebiej M.
Evaluation of the nutrition manner and nutritional status of children with autism Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160
TABELA IV. Produkty preferowane w diecie przez badane dzieci z autyzmem, TABELA V. Produkty niechętnie spożywane przez badane dzieci z autyzmem,
n=20 n=20
TABLE IV. Products preferred in the diet by examined children with autism, TABLE V. Products reluctantly consumed by examined children with
n=20 autism, n=20
Liczba preferujÄ…cych Liczba badanych
Preferowany produkt / Preferred product Produkt / Product
Quantity of preferred Quantity of examined
Produkty mięsne (głównie parówki, kabanosy) / Meat 11 Warzywa / Vegetables 11
products (mostly sausages, thin sausages)
Ryby / Fish 6
Produkty mleczne (głównie serki, jogurty) / Dairy 10
Produkty mleczne / Dairy products 3
products (mostly cheeses, yoghurts)
Mięso / Meat 3
SÅ‚odycze / Sweets 5
Jaja / Eggs 3
Pieczywo / Bread stuffs 4
Inne / Others 5
Inne / Others 7
Brak / Lack 5
z autyzmem [9]. Przyczyną złego wchłaniania może być także jest obojętny dla organizmu: zaburza metabolizm, prowadzi
pogorszone trawienie, wynikające z niedoboru enzymów tra- do zakwaszenia organizmu, obciąża nerki oraz wątrobę [20].
wiennych, często obserwowane u dzieci autystycznych [17]. Organizm nie ma możliwości gromadzenia białka i zwiększo-
Wysokość ciała badanych dzieci klasyfikowała się na wyż- ne jego spożycie przyczynia się do wzrostu wykorzystania
szych pasmach centylowych niż masa ciała, co wskazuje, że aminokwasów na cele energetyczne i nasilonego powstawa-
były one wysokie jak na swój wiek. Można więc przypuszczać, nia mocznika [21].
że badane dzieci nie były niedożywione białkowo, ponieważ Podaż tłuszczu mieściła się w granicach zalecanych norm.
zmniejsza ono tempo wzrastania wszystkich cech, natomiast Biorąc jednak pod uwagę rodzaj spożywanych przez dzieci
mniejszym przyrostom masy ciała nie towarzyszyło u nich produktów  parówki, przetwory mleczne oraz ich niechęć do
wolniejsze tempo wzrastania wysokości ciała. spożywania ryb, można przypuszczać, że w ich diecie wystę-
W badanej grupie średnia wartość energetyczna CRP powały niedobory niezbędnych nienasyconych kwasów tłusz-
była zbyt duża. Natomiast badanie przeprowadzone w A
odzi czowych. Badanie kliniczne z udziałem 117 dzieci z autyzmem,
z udziałem dzieci autystycznych wykazało, że wartość energe- polegające na suplementacji kwasami tłuszczowymi n-3 i n-6,
tyczna ich racji pokarmowej była niższa od wartości zalecanej wykazało poprawę koncentracji, umiejętności czytania i pisa-
[17]. nia u 75-80% przyjmujÄ…cych preparat [22].
Składnikiem, którego spożycie znacznie odbiegało od Węglowodany są najważniejszym substratem energetycz-
zalecanych norm, było białko. Zbyt duża ilość białka w diecie, nym w diecie. Szczególnie ważny jest ich rodzaj, a biorąc od
zwłaszcza zwierzęcego, wynikała ze spożywania najbardziej uwagę produkty węglowodanowe, występujące w jadłospi-
lubianych przez dzieci produktów, tj. przetworów mięsnych sach badanych dzieci, stwierdzono, że często jadały one sło-
oraz produktów mlecznych (tab. IV). Podczas wywiadu z rodzi- dycze bogate w węglowodany proste, nie jadały natomiast
cami stwierdzono, że zdecydowana większość badanych dzie- kasz i pełnoziarnistego pieczywa. Także wśród dzieci zdro-
ci miała duży wpływ na rodzaj przyjmowanych pokarmów, co wych obserwuje się nadmierną podaż węglowodanów pro-
dawało im możliwość dowolnego wyboru zjadanych przez stych, wynikającą ze spożycia słodyczy i słodzonych soków
nich produktów. [19]. Szczególnie u dzieci z zaburzeniami spektrum autystycz-
Z raportu badań przeprowadzonych przez Centrum Bada- nego udział cukrów prostych w diecie powinien być ograni-
nia Opinii Społecznej wynika, że prawie 60% responden- czony, ze względu na często obserwowany przerost jelit droż-
tów uważa, iż najważniejsze jest, aby dziecko podczas posił- dżami Candida albicans [9]. Fizjologicznie Candida żyje w rów-
ku otrzymało do zjedzenia produkty, które lubi i żeby posiłek nowadze z szlachetnymi szczepami bakterii w jelitach, jednak
mu smakował [18]. Gdy dzieci mają wolny wybór w zakresie po antybiotykoterapii lub przy diecie zbyt ubogiej w błon-
rodzaju przyjmowanego pokarmu, często wybierają produkty nik pokarmowy, a bogatej w cukry proste, wymierają szcze-
znane i lubiane, wtedy mogą pojawić się problemy z wprowa- py szlachetne, a Candida przeżywa i kolonizuje układ pokar-
dzaniem nowych produktów do ich jadłospisu. Problem taki mowy. Wydziela enzymy, dzięki którym może zakotwiczyć się
zadeklarowano u co drugiego badanego dziecka. w ścianie jelita i zwiększać jego przepuszczalność [9]. Droż-
Niestety wśród wybieranych przez badane dzieci produk- dżycę leczy się farmakologicznie, ale niezwykle ważna jest
tów mlecznych najczęściej znajdowały się produkty dosładza- odpowiednia dieta. Aby leczenie farmakologiczne przyniosło
ne, zagęszczane i barwione, czyli zawierające sacharozę i róż- oczekiwane skutki, należy unikać cukrów prostych, które sta-
nego rodzaju dodatki do żywności, niewskazane w żywieniu nowią idealną pożywkę dla drożdży. Najlepszymi nośnikami
dzieci z autyzmem. Dlatego część produktów preferowanych szlachetnych szczepów bakterii są fermentowane produkty
przez badane dzieci należałoby wyeliminować z ich diety ze mleczne, jednak wyniki części badań wskazują, że u dzieci ze
względu na specyfikę schorzenia. spektrum autyzmu z jadłospisu powinno zostać wykluczone
Ilość białka spożywanego przez dzieci z autyzmem, bada- mleko i jego przetwory, ponieważ są z
ródłem kazeiny, która
ne przez Kałużną-Czaplińską i wsp., także była zbyt duża [17]. może zaostrzać objawy choroby. W takiej sytuacji należałoby
Również wśród dzieci zdrowych obserwuje się nadmierne rozważyć suplementację diety probiotykami w postaci prepa-
spożycie białka [16, 19]. ratów farmaceutycznych.
Badana grupa dzieci znajdowała się w okresie wzmożone- Spośród węglowodanów można wyróżnić te, które nie
go wzrostu, który charakteryzuje się większym zapotrzebowa- ulegają strawieniu w organizmie człowieka. Są nimi polisa-
158 niem na białko. Należy jednak pamiętać, że jego nadmiar nie charydy, określane wspólną nazwą błonnika pokarmowego.
Sadowska J., Cierebiej M.
Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160 Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z autyzmem
W diecie osób z autyzmem odgrywa on szczególną rolę. Nie- niedobory były znaczne. W celu realizacji zapotrzebowania
strawiony stanowi pożywkę dla rozwoju korzystnej mikroflory na składniki odżywcze należałoby zmodyfikować skład racji
jelitowej, a ulegając rozszczepieniu bakteryjnemu do krótko- pokarmowej spożywanej przez badane dzieci, zwiększając
łańcuchowych kwasów tłuszczowych, obniża pH w jelicie, co ilość świeżych owoców i warzyw oraz produktów zbożowych
także sprzyja rozwojowi szlachetnych szczepów bakterii, unie- ze zbóż bezglutenowych, tj. kukurydza, gryka, ryż, teff, proso,
możliwiających rozwój drożdżaków [23]. Inną istotną funkcją amarantus.
błonnika pokarmowego jest działanie regenerujące, wzrosto- Dieta bezglutenowa wymaga rezygnacji z wielu produk-
we i przeciwzapalne na ściany jelit, dzięki czemu wzrasta ilość tów, dlatego jej komponowanie należy skonsultować z diete-
wydzielanych enzymów, co usprawnia trawienie, zwiększa się tykiem.
także powierzchnia wchłaniania składników odżywczych [23- Oczywiście należy pamiętać, że dieta jest ważnym elemen-
25]. Spożycie błonnika przez badane dzieci z autyzmem było tem łagodzącym objawy autyzmu, jednak nie zastąpi terapii
niewielkie, realizowało zaledwie 55,9% zalecanej normy. W ich i farmakologicznego leczenia jego ciężkich przypadków.
diecie brakowało przede wszystkim warzyw i owoców. Powin-
ny być one obecne w każdym posiłku, natomiast tylko co
Wnioski
10 śniadanie zjedzone przez badane dzieci zawierało warzy-
wa lub owoce, rzadko były one też jedzone podczas innych
1. Co trzecie badane dziecko było szczupłe lub miało nie-
posiłków.
dowagę, pomimo odpowiedniej wartości energetycznej anali-
Stwierdzone nadmiary lub niedobory innych składników
zowanych jadłospisów. Badane dzieci nie były jednak niedoży-
odżywczych w całodziennych racjach pokarmowych bada- wione białkowo, na co wskazuje prawidłowa wysokość ciała.
nych dzieci były zbliżone do obserwowanych także w diecie
2. Całodzienna racja pokarmowa badanych dzieci była nie-
dzieci zdrowych [16, 26, 27].
prawidłowo zestawiona, stwierdzono zbyt niską podaż: błon-
Z informacji zebranych od rodziców dzieci wynika, że
nika pokarmowego, wapnia, potasu, żelaza oraz witaminy D,
co siódme badane dziecko stosowało dietę eliminacyjną ze
zbyt dużo było w diecie badanych dzieci: białka (zwłaszcza
względu na występujące alergie pokarmowe. Wyniki części
zwierzęcego), sodu, fosforu, magnezu, cynku oraz witamin
badań wskazują, że w żywieniu dzieci autystycznych, ze wzglę-
rozpuszczalnych w wodzie i witaminy A. Obserwowane nie-
du na współistnienie licznych zaburzeń trawienia i wchła-
prawidłowości mogą nasilać objawy autyzmu, a w przyszłości
niania, należałoby rozważyć wprowadzenie diety eliminacyj-
prowadzić do rozwoju chorób dietozależnych.
nej, polegającej na wyłączeniu z niej kazeiny i glutenu. Nie
3. Większość badanych dzieci nie stosowała diety elimina-
u wszystkich dzieci z autyzmem stwierdza się występowanie
cyjnej (bezglutenowej i bezkazeinowej). Dieta taka mogłaby
alergii pokarmowej, jednak wprowadzenie diety eliminacyj-
być pomocna w łagodzeniu objawów choroby. Biorąc jednak
nej u wielu z nich powoduje złagodzenie zaburzeń spektrum
pod uwagę trudności w zbilansowaniu diety, należałoby roz-
autyzmu. Zastosowana dieta sprzyja regeneracji jelit, wzmac-
ważyć jej suplementację wybranymi składnikami, a jej wpro-
nia układ immunologiczny i ogranicza kumulowanie nowych
wadzenie skonsultować z dietetykiem.
toksyn w organizmie [10, 28]. Furlano i wsp. sugerujÄ…, aby
podejmować próbę wprowadzania diet eliminacyjnych, nawet
Wpłynęło do Redakcji: 2011-03-20. Zaakceptowano do druku: 2011-06-14.
gdy nie występują objawy nietolerancji pokarmowej [29].
Konflikt intresów: nie zgłoszono
Postępowanie dietetyczne często daje możliwość poprawy
funkcjonowania dzieci autystycznych [10]. PozytywnÄ… zmianÄ…
Piśmiennictwo
zachowań reagują dzieci, u których stwierdza się zwiększoną
przepuszczalność ściany jelit [30]. U każdego dziecka z auty- 1. Wasilewska J., Jarocka-Cyrta E., Kaczmarski M.: Patogeneza zaburzeń
przewodu pokarmowego u dzieci z autyzmem. Pol. Merk. Lek., 2009,
zmem należałoby więc przeprowadzić diagnostykę w tym kie-
27, 40-43.
runku lub wprowadzić dietę bezglutenową i bezkazeinową na
2. Hertz-Picciotto I., Croen L.A., Hansen R. i wsp.: The charge study: an
okres próbny, obserwując reakcje dziecka.
epidemiologic investigation of genetic and environmental factors con-
Eliminacji w diecie bezglutenowej ulec muszą zboża
tributing to autism. Environ. Health Perspect., 2006, 114, 1119-1125.
zawierające gluten (pszenica, żyto, jęczmień, owies, pszenica,
3. Wierzbiński P., Pietras T., Gałecki P. i wsp.: Zaburzenia ośrodkowej
neurotransmisji w przebiegu autyzmu dziecięcego. Post. Psychiatr.
orkisz, kamut i ich odmiany hybrydowe). Należy także zwracać
Neurol., 2005, 14, 57-63.
uwagę, czy gluten nie występuje w produktach spożywczych,
4. Chauhan A., Chauhan V.: Oxidative stress in autism. Pathophysiology,
np. w wędlinach, twarogach, dodany do nich jako składnik
2006, 13, 171-181.
funkcjonalny.
5. Kałużna -Czaplińska J., Grys W., Rynkowski J.: Czynniki neurotok-
Eliminacja kazeiny polega na unikaniu produktów mlecz-
syczne w środowisku życia dzieci przyczyną zaburzeń rozwojowych
nych i innych, do których zostały dodane białka mleka. Także
w aspekcie autyzmu. Nowa Pediatr., 2008, 3, 50-57.
ze względu na niedobór disacharydaz, przepuszczalność
6. Słopień A., Rajewski A.: Badania genetyczne w autyzmie dziecięcym.
Psychiatr. Pol., 2000, 34, 435-455.
ścian jelit i często występujące drożdżyce, wywołane kompi-
7. Lombard J.: Autism: a mitochondrial disorder? Med. Hypotheses,
lacją wielu czynników, nie zaleca się spożywania przez osoby
1998, 50, 497-500.
z autyzmem produktów pochodzenia mlecznego, ze względu
8. Reichelt K.L., Knivsberg A.M.: The possibility and probability of a gut-
na obecną w nich laktozę. W badanej grupie co siódme dziec-
-to-brain connection in autism. Ann. Clin. Psychiatry, 2009, 21, 205-
ko cierpiało na problemy żołądkowo-jelitowe, jednak żadne
-211.
z nich nie stosowało diety eliminacyjnej, co stanowi dodat-
9. Hjiej H., Doyen C., Couprie C. i wsp.: Substitutive and dietet-
kowy argument za wprowadzeniem zmian w diecie, które
ic approaches in childhood autistic disorder: interests and limits.
Encephale, 2008, 34, 496-503.
mogłyby wyeliminować te dolegliwości.
10. Korczowski B.: Problemy gastroenterologiczne u dzieci z zaburzeniami
Niemal połowa ankietowanych dzieci przyjmowała prepa-
autystycznymi. Pediatr. Pol., 2002, 4, 329-332.
raty witaminowe i/lub mineralne oraz tran. BiorÄ…c pod uwagÄ™
11. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografii produktów
nadmierną podaż większości witamin i składników mine-
i potraw. IŻŻ, Warszawa 2000.
ralnych w diecie, należałoby poddać w wątpliwość zasad-
12. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podsta-
ność stosowania preparatów kompleksowych. Można rozwa-
wy prewencji otyłości i chorób zakaz
nych. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa
żyć suplementację diety, np. wapniem i witaminą D, których 2008. 159
Sadowska J., Cierebiej M.
Evaluation of the nutrition manner and nutritional status of children with autism Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 3, 155-160
13. Palczewska I., Szilágyi-PÄ…gowska I.: ABC zabiegów diagnostycznych 23. Ryżko J.: Zastosowanie probiotyków i prebiotyków w leczeniu nie-
i leczniczych w pediatrii. Odcinek 17: Ocena rozwoju somatycznego swoistych zapaleń jelit oraz zaburzeń czynnościowych jelita grube-
dzieci i młodzieży. Med. Prakt. Pediatr., 2002, 3, 140-169. go. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dziecka, 2005, 4,
55-60.
14. Palczewska I., Niedz
wiecka Z.: Siatki centylowe do oceny rozwoju
somatycznego dzieci i młodzieży. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 24. Gibiński M., Gumul D., Korus J.: Prozdrowotne właściwości owsa i pro-
1999. duktów owsianych. Żywn. Nauka. Technol. Jakość., 2005, 4, supl.,
49-60.
15. Krawczyński M., Czarnecka A., Wysocka -Gryczka K. i wsp.: Otyłość
u dzieci i młodzieży z miasta Poznania  aspekty etiopatogenetyczne, 25. Ryżko J., Olek A.: Postępowanie dietetyczne w nieswoistych zapale-
epidemiologiczne i społeczne. Now. Lek., 2001, 70, 1110-1119. niach jelit u dzieci. Pediat. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żyw.
Dziecka, 2001, 3, 265-269.
16. Sadowska J., Radziszewska M., Krzymuska A.: Evaluation of nutrition
manner and nutritional status of pre -school children. Acta Sci. Pol. 26. Gronowska-Senger A., Drywień M., Hamułka J.: Analiza stanu żywie-
Technol. Aliment., 2010, 9, 105-115. nia dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w oparciu o istniejÄ…ce
piśmiennictwo z lat 1980-1995. Roczn. PZH, 1998, 49, 377-383.
17. Kałużna -Czaplińska J., Michalska M., Socha E. i wsp.: Niedobory
żywieniowe u dzieci na przykładzie autystyków. Nowa Pediatr., 2009, 27. Ołtarzewski M., Szponar L., Rychlik E.: Spożycie wapnia wśród dzieci
4, 94-100. i młodzieży w Polsce. Żyw. Człow. Metab., 2003, 30, 1/2, 278-283.
18. Centrum Badania Opinii Społecznej: Zwyczaje żywieniowe Polaków. 28. Whiteley P., Haracopos D., Knivsberg A.M. i wsp.: The ScanBrit ran-
Wyniki badania sondażowego. Warszawa, 2006. domised, controlled, single-blind study of a gluten- and casein -free
dietary intervention for children with autism spectrum disorders. Nutr.
19. Sochacka-Tatara E., Jacek R., Sowa A. i wsp.: Ocena sposobu żywienia
Neurosci., 2010, 13, 87-100.
dzieci w wieku przedszkolnym. Probl. Hig. Epidemiol., 2008, 89, 389-
-394. 29. Furlano R.I., Anthony A., Day R. i wsp.: Colonic CD8 and gamma delta
T-cell infiltration with epithelial damage in children with autism. J.
20. Weatherholtz W.M., Campbell T.C., Webb R.: Effect of dietary protein
Pediatr., 2001, 138, 366-372.
levels on the toxicity and metabolism of heptachlor. J. Nutr., 1969, 98,
90-94. 30. de Magistris L., Familiari V., Pascotto A. i wsp.: Alterations of the intes-
tinal barrier in patients with autism spectrum disorders and in their
21. Kardasz M., Pawłowska D.: Wpływ otyłości w dzieciństwie na przyszłe
first-degree relatives. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2010, 51, 418-
życie człowieka dorosłego. Nowa Pediatr., 2008, 2, 35-43.
-424.
22. Richardson A.J., Montgomery P.: The Oxford-Durham study: a ran-
domized, controlled trial of dietary supplementation with fatty acids in
children with developmental coordination disorder. Pediatrics, 2005,
115, 1360-1366.
160