Tydzień na Wschodzie - biuletyn analityczny OSW Page 1 of 4
Numer 48 FAKTY, WYDARZENIA 16 Kwietnia 2008
Federacja Rosyjska
Rosja jednak nie zrezygnuje z Dru\
by?
11 kwietnia agencja Interfax poinformowała, \
e rosyjskie Ministerstwo Przemysłu i Energetyki przesłało do rządu
opinię, uznającą projekt budowy ropociągu Unecza-Primorsk (Bałtycki System Rurociągowy-2, BTS-2) za
przedwczesny. Oznacza to, \
e zainicjowany na początku 2007 roku plan budowy nowego ropociągu, który miał
ominąć Białoruś i doprowadzić do wyłączenia północnej nitki Dru\
by, mo\
e zostać co najmniej odroczony.
Ministerstwo argumentowało, \
e ze względu na spadające wydobycie mo\
e nie wystarczyć ropy do zapełnienia
projektowanego ropociągu (o przepustowości 50 mln ton rocznie). Powstanie BTS-2 oznaczałoby równie\

negatywne skutki polityczne w stosunkach Rosji z państwami, odbierającymi ropę z Dru\
by (Polską i Niemcami).
Ministerstwo, którego opinia jest wymagana przed podjęciem decyzji przez rząd, zaproponowało, aby zdecydować
o ewentualnej budowie BTS-2 dopiero po ukończeniu ropociągu WSTO (Wschodnia Syberia - Ocean Spokojny), co
ma nastąpić w końcu 2009 roku.
Od ogłoszenia koncepcji BTS-2, bezpośrednio po zakończeniu konfliktu energetycznego między Rosją i Białorusią,
projekt ten uznawany jest za motywowany politycznie. Inwestycja miała zmniejszyć uzale\
nienie Rosji od tranzytu
ropy przez terytorium Białorusi (80 mln ton, czyli około 30% rosyjskiego eksportu) oraz pozbawić Mińsk wa\
nego
argumentu w relacjach z Moskwą. Wydaje się, \
e relatywna poprawa stosunków rosyjsko-białoruskich w
połączeniu z przewidywanymi negatywnymi skutkami ekonomicznymi BTS-2 spowoduje zawieszenie przez Rosję
prac nad nowym ropociągiem.
Najwy\
szy Sąd Arbitra\
owy utrudnia konfiskatę prywatnych majątków
10 kwietnia Najwy\
szy Sąd Arbitra\
owy (NSA) Rosji uznał za niezgodne z prawem domaganie się konfiskaty
mienia jako sankcji za unikanie płacenia podatków. Zmiana interpretacji przepisów utrudnia kontynuację procesu
nacjonalizacji atrakcyjnych aktywów prowadzonego w Rosji od kilku lat.
Orzeczenie NSA oznacza nową interpretację artykułu 169 Kodeksu Cywilnego, mówiącego o niewa\
ności
transakcji, których cele były niezgodne z porządkiem prawnym Rosji (dotyczy to przede wszystkim handlu
narkotykami, bronią). Uzyskane korzyści (dochody, akcje, honorarium) w konsekwencji transakcji uznanej za
niewa\
ną przepadają na rzecz państwa. Orzeczenie NSA zacznie obowiązywać wszystkie sądy arbitra\
owe w Rosji
z chwilą podpisania przez prezesa sądu, Antona Iwanowa, co ma nastąpić w najbli\
szym czasie.
Zgodnie z dotychczasową interpretacją, zapisy artykułu 169 stosowane były równie\
wobec transakcji
zawieranych, zdaniem słu\
b podatkowych, w celu uniknięcia płacenia podatków. Taka interpretacja tego artykułu
bardzo często pozwalała Kremlowi na nacjonalizację aktywów w Rosji. Ostatnio artykuł ten wykorzystany został
przeciwko kompanii naftowej Russnieft' i sześciu przedsiębiorstwom sektora energetycznego Baszkirii (sprawy są
w toku). Orzeczenie NSA oznaczać będzie wstrzymanie nacjonalizacji tych przedsiębiorstw i nało\
enie na nie
obowiązku zapłaty zaległych podatków i kar zgodnie z Kodeksem Podatkowym. Najprawdopodobniej decyzja ta
ma na celu zabezpieczanie prywatnych aktywów uzyskanych przez osoby związane z elitą rządzącą w ostatnich
latach.
Ukraina
Tymczasowe zawieszenie ukraińsko-rosyjskich sporów gazowych
11 kwietnia ukraiński Naftohaz podpisał ze spółką pośredniczącą RosUkrEnergo (RUE) kontrakt na dostawy gazu
na Ukrainę w 2008 roku. Decyzja ta jest zgodna z rosyjsko-ukraińskim porozumieniem osiągniętym 12 marca i
kończy trwający od początku 2008 roku spór o zasady współpracy w handlu gazem w tym roku. Jednocześnie nie
przesądza kształtu ukraińsko-rosyjskiej współpracy gazowej w latach kolejnych.
Porozumienie z 12 marca ustalało wielkości i cenę dostaw gazu (50 mld m3 w cenie 179,5 USD za 1000 m3) na
Ukrainę w 2008 roku oraz sankcjonowało likwidację spółki UkrHazEnergo, pośredniczącej w sprzeda\
y gazu
pomiędzy spółką RUE a Naftohazem i sprzedającej surowiec ukraińskim odbiorcom przemysłowym. Umowa
zakładała równie\
, \
e Gazprom uzyska bezpośredni dostęp do sprzeda\
y gazu na ukraińskim rynku detalicznym.
Marcowy dokument był jednak w kilku miejscach niejasny, m.in. nie precyzował roli RUE w handlu gazem z
Ukrainą. Kilka dni po osiągnięciu porozumienia premier Ukrainy Julia Tymoszenko zakwestionowała część jego
zapisów, domagając się m.in. formalnego wyeliminowania spółki RUE z rosyjsko-ukraińskiego handlu gazem.
Obecnie podpisany kontrakt, zgodnie z którym Naftohaz zakupi od RUE 50 mld m3 po cenie 179,5 USD za 1000
m3, jest więc realizacją i sprecyzowaniem porozumień z początku marca. O wdra\
aniu marcowych ustaleń
świadczy równie\
rejestracja (9 kwietnia) na ukraińskim rynku spółki-córki Gazpromu - GazpromZbyt Ukraina -
mającej sprzedawać gaz ukraińskim odbiorcom końcowym.
Zawarcie kontraktu, mo\
liwe po wycofaniu się Julii Tymoszenko z części postulatów, nale\
y ocenić jako
tymczasowy kompromis ustalający warunki dostaw gazu w 2008 roku. Nie przybli\
yło to jednak wypracowania
zasad współpracy gazowej w następnych latach.
http://www.osw.waw.pl/pub/BiuletynOSW/2008/0804/080416/TnW04.htm 2008-04-18
Tydzień na Wschodzie - biuletyn analityczny OSW Page 2 of 4
Parlament ukraiński akceptuje ćwiczenia wojskowe z NATO
11 kwietnia Rada Najwy\
sza Ukrainy zaakceptowała dopuszczenie obcych sił zbrojnych na terytorium Ukrainy do
udziału we wspólnych ćwiczeniach wojskowych w roku 2008. Decyzja parlamentu przyjęta znaczną większością
głosów świadczy o poparciu dla idei pragmatycznej współpracy z NATO przez większość sił politycznych na
Ukrainie. Przeprowadzenie ukraińsko-natowskich ćwiczeń wojskowych w roku 2008 jest istotne dla Ukrainy,
zabiegającej o otrzymanie Planu Działań na rzecz Członkostwa w NATO ju\
w tym roku.
Ustawa o warunkach dopuszczenia i przebywania oddziałów sił zbrojnych obcych państw na terytorium Ukrainy
została poparta tak\
e przez frakcję Partii Regionów (PR), przeciwko głosowali komuniści. Przyjęcie ustawy
umo\
liwia przeprowadzenie natowsko-ukraińskich ćwiczeń See Breeze w ramach programu Partnerstwo dla
Pokoju, a tak\
e z innymi państwami, w tym z Rosją. Akceptacja ustawy uniemo\
liwia PR zablokowanie ćwiczeń z
powodu braku zgody parlamentu (jak miało to miejsce w 2006 roku). Wspólne ćwiczenia z NATO pozwalają
Ukrainie potwierdzić jej gotowość do współpracy z Sojuszem.
Stanowisko PR, największej siły opozycyjnej, ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju relacji Ukrainy z NATO.
Ugrupowanie to - tak w przeszłości, jak i dziś - opowiada się za pragmatyczną współpracą z NATO. Zarazem
jednak potrafi wystąpić przeciwko członkostwu Ukrainy w NATO, jeśli jest to zgodne z jej bie\
ącymi interesami
politycznymi.
Rada Najwy\
sza zatwierdza członkostwo Ukrainy w WTO
10 kwietnia Rada Najwy\
sza Ukrainy ratyfikowała protokół o członkostwie w WTO, likwidując tym samym ostatnią
przeszkodę na drodze przystąpienia Ukrainy do tej organizacji. Szybka ratyfikacja umo\
liwia tak\
e Ukrainie
wykorzystanie członkostwa w WTO w dialogu z Rosją.
Za członkostwem w WTO głosowało 411 deputowanych z frakcji Blok Julii Tymoszenko, Nasza Ukraina - Ludowa
Samoobrona, Bloku A
ytwyna i Partii Regionów. Przeciwko głosowali jedynie komuniści. Dzięki ratyfikacji Ukraina
zostanie pełnoprawnym członkiem WTO ju\
10 maja. Członkostwo Ukrainy w WTO jest warunkiem utworzenia
ukraińsko-unijnej pogłębionej strefy wolnego handlu, w sprawie której Ukraina prowadzi obecnie negocjacje z UE.
Członkostwo zwiększa tak\
e atrakcyjność Ukrainy jako partnera w tworzeniu stref wolnego handlu z innymi
partnerami. Kijów ju\
zabiega o utworzenie takich stref z USA, Rosją oraz w regionie czarnomorskim.
Szybka ratyfikacja protokołu umo\
liwia wejście Ukrainy do roboczej grupy WTO ds. członkostwa Rosji. Kijów
zyska w ten sposób dodatkowy instrument, wzmacniający jego pozycję w negocjacjach z Rosją.
Białoruś
Władze białoruskie sabotują Kartę Polaka
Białoruskie archiwa w Grodnie przestały wydawać dokumenty potwierdzające pochodzenie narodowe, które są
potrzebne do uzyskania Karty Polaka. Jest to bardzo powa\
ne utrudnienie mo\
liwości uzyskania Karty przez
zdecydowaną większość zainteresowanych, których ogólną liczbę szacuje się na 250 tys. osób.
Władze białoruskie stoją na stanowisku, \
e ustawa o Karcie Polaka, przyznając przywileje jedynie części obywateli
białoruskich, stoi w sprzeczności z prawem i praktyką międzynarodową, a tak\
e narusza istniejące dwustronne
porozumienia polsko-białoruskie. Domagają się wstrzymania wydawania Karty do czasu rozstrzygnięcia
powstałego wokół niej sporu przez instytucje międzynarodowe. Kilka dni po wprowadzeniu Karty rzecznik
białoruskiego MSZ Andrej Popau ocenił działania władz polskich jako konfrontacyjne i oświadczył, \
e Białoruś
rezerwuje sobie prawo do podjęcia odpowiednich kroków. Zablokowanie mo\
liwości uzyskania zaświadczeń z
grodzieńskiego archiwum mo\
na uznać za element tej reakcji.
W najbli\
szych miesiącach mo\
na się spodziewać nasilenia szykan w stosunku do przedstawicieli mniejszości
polskiej na Białorusi i działań przeciwko inicjatywom podejmowanym przez Polskę na Białorusi. Zapowiedzią takich
działań mogą być równie\
próby uniemo\
liwienia przez administrację białoruską przeprowadzenia dyktanda
polskiego (ostatecznie odbyło się ono 6 kwietnia) oraz zatrzymanie 13 kwietnia na kilka godzin And\
eliki Borys,
przewodniczącej nieuznawanego przez władze Związku Polaków na Białorusi, wraz z towarzyszącymi jej
obywatelami polskimi.
Kaukaz Południowy
Nowe władze w Armenii
9 kwietnia został zaprzysię\
ony nowy prezydent Armenii, Ser\
Sarkisjan. Tego samego dnia prezydent podpisał
nominację na urząd premiera dla Tigrana Sarkisjana. Tym samym zakończył się wielomiesięczny, obcią\
ony
powa\
nymi napięciami polityczno-społecznymi okres przetasowań w armeńskim obozie rządzącym oraz trwające
10 lat rządy prezydenckie Roberta Koczariana.
Uroczysta inauguracja Ser\
a Sarkisjana odbyła się w cieniu kryzysu towarzyszącego lutowym wyborom
prezydenckim (m.in. krwawo stłumiono wtedy protesty opozycji): wśród przedstawicieli 58 krajów obecnych na
inauguracji najwy\
szy rangą był premier Gruzji, a przedstawiciel USA, zastępca asystenta sekretarza stanu,
Matthew Bryza upominał się o radykalną poprawę sytuacji w kraju. Pojednawcza retoryka zdominowała
inauguracyjne orędzie prezydenta, choć jednocześnie władze odrzuciły naciski m.in. Komisji Weneckiej RE i
ODIHR o złagodzenie obostrzeń obywatelskich wprowadzonych w ostatnich tygodniach. Inauguracji towarzyszyły
głodówka i protesty opozycji (ok. tysiąca osób zebrało się w Erewanie), które jednak nie stanowią ju\
zagro\
enia
dla stabilności państwa. Pierwszą decyzją prezydenta było powołanie nowego premiera - będzie nim Tigran
Sarkisjan, bezpartyjny, b. szef Banku Centralnego Armenii, niewywodzący się z Karabachu i niespokrewniony z
prezydentem. Prace nad formowaniem rządu trwają, widać jednak, \
e - wbrew spekulacjom - nie w nim miejsca
dla ustępującego prezydenta Koczariana ani jego współpracowników na czele kluczowych resortów (m.in. obrony i
http://www.osw.waw.pl/pub/BiuletynOSW/2008/0804/080416/TnW04.htm 2008-04-18
Tydzień na Wschodzie - biuletyn analityczny OSW Page 3 of 4
spraw zagranicznych). Najbli\
sze miesiące upłyną zapewne pod znakiem gestów mających świadczyć o dalszej
normalizacji w państwie i słu\
ących poprawie wizerunku międzynarodowego Armenii.
Azja Centralna
Unia Europejska aktywniejsza w Azji Centralnej
9-10 kwietnia w Aszchabadzie odbyły się rozmowy unijnej "trojki" z ministrami spraw zagranicznych pięciu krajów
Azji Centralnej. Przedstawiciele UE spotkali się tak\
e z prezydentem Turkmenistanu Gurbanguły
Berdymuhammedowem. Głównym tematem rozmów były kwestie energetyczne. Wizyta nie przyniosła
wymiernych efektów, wskazuje jednak na rosnące zaanga\
owanie Brukseli w regionie.
Na spotkaniu w formacie 3+5 unijna "trojka" (komisarz ds. stosunków zewnętrznych Benita Ferrero Waldner oraz
reprezentanci obecnej i przyszłej prezydencji w UE) dyskutowała kwestie dotyczące realizacji przyjętej w ub.r.
unijnej strategii wobec Azji Centralnej, w tym przede wszystkim aspekty współpracy energetycznej. Bezpośrednim
efektem rozmów była zapowiedz
powołania grupy roboczej do opracowania memorandum o współpracy
energetycznej UE z Turkmenistanem i Uzbekistanem. Tak\
e spotkanie z prezydentem Turkmenistanu
zdominowane zostało przez tematykę związaną ze współpracą energetyczną i ewentualnymi dostawami
turkmeńskiego gazu do Europy.
Po spotkaniu z Berdymuhammedowem przedstawiciele UE ujawnili szczegóły rozmów (m.in. według Financial
Times komisarz Ferrero Waldner powiedziała, \
e UE uzyskała gwarancje dostaw 10 mld m3 turkmeńskiego gazu
rocznie), które nie zostały jednak potwierdzone przez Aszchabad. Niewykluczone, \
e brak dyskrecji urzędników
mo\
e doprowadzić do ochłodzenia klimatu dalszych rozmów z Turkmenistanem. Aszchabad jest co prawda
zainteresowany współpracą energetyczną z UE, ale na razie unika jednoznacznych deklaracji, nie chcąc zadra\
niać
stosunków z Moskwą - obecnie jedynym odbiorcą turkmeńskiego gazu.
Kazachstan wprowadza cło na eksport ropy
8 kwietnia rząd Kazachstanu wydał rozporządzenie o wprowadzeniu cła na eksport ropy. Doraz
nym celem
wprowadzenia nowych obcią\
eń podatkowych jest uzyskanie dodatkowych środków bud\
etowych dla wsparcia
rodzimego sektora bankowego. Obcią\
enie eksportu cłem wpisuje się tak\
e w realizowaną od dawna przez
państwo politykę maksymalizacji dochodów z sektora energetycznego poprzez zwiększanie obcią\
eń finansowych
inwestorów.
Cło na eksport ropy zacznie obowiązywać 30 dni po publikacji rozporządzenia - najprawdopodobniej od maja br.
Podatek nie obejmie surowca wydobywanego w ramach kontraktów, które zawierają klauzulę o stabilnym re\
imie
celnym (np. kontraktu na wydobycie surowca na największym eksploatowanym obecnie zło\
u w Kazachstanie -
Tengizie). Wysokość cła będzie ustalana co kwartał, w oparciu o światową cenę ropy - cło w drugim kwartale br.
miałoby wynieść 109,91 USD za 1 tonę ropy. Dodatkowe dochody do bud\
etu z tytułu nowych obcią\
eń celnych
wyniosą ok. 1,5 mld USD w tym roku (w 2009 roku wielkość ta się podwoi).
Wprowadzenie cła na eksport zwiększy atrakcyjność rafinacji ropy w Kazachstanie i będzie sprzyjać rozwojowi
sektora petrochemicznego, co jest jednym z priorytetów polityki energetycznej władz. To z kolei mo\
e
doprowadzić do stabilizacji wewnętrznych cen produktów naftowych i osłabienia presji inflacyjnej. Negatywną
konsekwencją wprowadzenia cła będzie pogorszenie klimatu inwestycyjnego.
Kirgiski parlament ratyfikował układ graniczny z Kazachstanem
11 kwietnia parlament Kirgistanu ratyfikował układ graniczny z Kazachstanem, podpisany w 2001 roku przez
prezydentów obu państw oraz zaaprobował przekazanie Kazachstanowi prawa własności do czterech obiektów
wypoczynkowych nad jeziorem Issyk-Kul. Decyzja kirgiskiego parlamentu jest ukłonem w stronę Astany na kilka
dni przed planowaną wizytą prezydenta Kurmanbeka Bakijewa w Kazachstanie.
Zgodnie z porozumieniem Kirgistan ma przekazać Kazachstanowi 620 hektarów ziemi w przygranicznych
obwodach czujskim i tałaskim. Podpisany przez prezydentów obu państw w 2001 roku dokument, dwa lata póz
niej
został ratyfikowany przez parlament kazaski. Przez kolejnych pięć lat Kirgistanowi nie udało się osiągnąć
wewnętrznego porozumienia, które pozwoliłoby na zatwierdzenie dokumentu przez parlament, co wywoływało
rosnącą irytację strony kazaskiej. W tej sytuacji, mimo protestów opozycji i organizacji pozarządowych, Biszkek
zdecydował się na ustępstwa na rzecz Kazachstanu, co, jak się wydaje, ma szanse ułatwić prezydentowi
Kirgistanu negocjacje z bogatym sąsiadem. Poparcie prezydenta Nursułtana Nazarbajewa oraz kazaskie
inwestycje mają dla prezydenta Bakijewa znaczenie strategiczne.
Uzgodniona korekta granicy jest krokiem naprzód, nie kończy jednak procesu delimitacji granicy pomiędzy
obydwoma krajami (sporne pozostają odcinki w okolicach Issyk-Aty i Tałasu). Z kolei przekazanie Kazachstanowi
obiektów nad Issyk-Kulem tworzy precedens, który z pewnością będą starali się wykorzystać Uzbecy, równie\

ubiegający się o przejęcie obiektów wypoczynkowych w tym rejonie, które zostały wybudowane w czasach
radzieckich ze środków Uzbeckiej SRR.
Indie aktywizują politykę w Azji Centralnej
6-9 kwietnia w Turkmenistanie i Kazachstanie przebywała delegacja rządu Indii na czele z wiceprezydentem
Mohammadem Hamidem Ansari. Głównym tematem rozmów była współpraca w sektorze energetycznym. Wizyta
wpisuje się w rosnącą aktywność New Delhi w Azji Centralnej, której głównym celem jest uzyskanie dostępu do
centralnoazjatyckich surowców energetycznych i wzmocnienie pozycji Indii w tym regionie.
Najwa\
niejszym rezultatem rozmów w Aszchabadzie było podpisanie wspólnego memorandum o współpracy w
sektorze energetycznym oraz zapowiedz
przyłączenia się Indii do budowy projektowanego gazociągu
transafgańskiego, którym turkmeński gaz (via Afganistan) miałby być transportowany do Pakistanu i dalej do
Indii. Kwestie energetyczne (m.in. planowane inwestycje Indian Oil Company w kazaski sektor naftowo-gazowy)
http://www.osw.waw.pl/pub/BiuletynOSW/2008/0804/080416/TnW04.htm 2008-04-18
Tydzień na Wschodzie - biuletyn analityczny OSW Page 4 of 4
były tak\
e omawiane podczas spotkania Ansariego z prezydentem Kazachstanu Nursułtanem Nazarbajewem.
W ostatnim czasie Indie wyraz
nie zaktywizowały swoją politykę wobec Azji Centralnej. W regionie goszczą liczne
delegacje rządowe, rośnie zainteresowanie inwestorów rynkiem centralnoazjatyckim. Indyjskiej spółce ONGC-
Videsh udało się nabyć udziały w jednym ze złó\
na turkmeńskim szelfie (wrzesień 2007). Od kilku lat trwają
prace nad uruchomieniem indyjskiej bazy wojennej w Tad\
ykistanie. Wydaje się, \
e wzrost aktywności Indii
wspierany jest przez USA, które chciałyby w ten sposób równowa\
yć wpływy Chin w Azji Centralnej. Niezwykle
istotny byłby udział Indii w gazociągu transafgańskim, którego powstanie miałoby zablokować budowę
konkurencyjnego gazociągu z Iranu przez Pakistan do Indii.
TnW - Archiwum Nr 48 w wersji pdf
http://www.osw.waw.pl/pub/BiuletynOSW/2008/0804/080416/TnW04.htm 2008-04-18