Rządy koalicji SLD PSL
~ Kraje Europy Środkowo-Wschodniej w latach dziewięćdziesiątych.
~ Sytuacja międzynarodowa w potowie lat dziewięćdziesiątych.
Wybory wrześniowe 1993 r.
W kampanii przedwyborczej prezydent Walęsa wystąpil z inicjatywą powolania Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform (BBWR), nawiązującego skrótem do ponadpartyjnych koncepcji przedwojennych, a będącego w zamierzeniu partią stojącą ponad dotychczasowymi podzialami. Ugrupowania szeroko rozumianego obozu postsolidarnościowego postanowiły wystartować w kampanii oddzielnie. Każde liczyło na przekroczenie 5% dla
Sejm RP po wyborach z września 1993 r. a
00 m~ F~d s
`tr 4 ~ Q v
e ~ o a~~ J
~~~~i., ~~y w
ugrupowania: ~~ "~~,~'~ lewica ~ centrum ~ prawica
partii i 7% dla koalicji partyjnej, co umożliwialo wejście do parlamentu. Większości z nich to się jednak nie udalo.
Wybory z 19 IX 1993 r. przyniosly zwycięstwo sił postkomunistycznych, stając się wyraźną cezurą w procesie transformacji. Ponad 35% glosów, jakie padlo lącznie na SLD i PSL, stanowilo
323
z Alozami RS uliczne palety z drewna prasowanego INKA do 2000 kg I 1000x1200, 800x1200 i mniejsze
w5~syłarny i~ieodpłatnie~ materiały informacyjne, prosimy podać numery pozycji I~~~;~P~.A1'N~' TRANSPC'~R'~', ~R(~T~KI '~'~~.MIN DUST~WY -~-~- -_ __ _ _~ . _ , . '! _ .. ! : ~ ~ .� . w .
Rządy koalicji sa(r)-PSL
Premier Józef Oleksy i prerydent Lech Wałęsa

wyraz rozczarowania sporej części społeczeństwa przemianami zapo-
czątkowanymi w 1989 r. i efekt kłótni w obozie postsolidarnościowym.
Słabe wyniki ugrupowań postsolidarnościowych świadczyły o porażce
nowych elit politycznych. Do Sejmu nie dostała się między innymi
"Solidarność". W kampanii wyborczej SLD potrafiło wygrać zarówno
niezadowolenie ze społecznych skutków transformacji, jak i korzyści,
jakie przemiany te dały uwłaszczającej się nomenklaturze i jej rodzi-
nom. Opinia o jednoznacznym zwycięstwie byłych komunistów była-
by jednak przesadą. t~~'~~'~y'~~~'~
W stosunku do wyborów z 1991 r. SLD zdobyło tylko 0 8%, a PSL 1~ wyb~rCŹ~! sui~~t~
- 0 7% głosów więcej. Triumf SLD i PSL, które w nowym Sejmie ~ca~'tkc~t~unis~ów
uzyskały większość mandatów, wynikał głównie z nowej ordynacji wy-
borczej, proporcjonalnej z progiem w przypadku Sejmu oraz większo-
ściowej z progiem w przypadku Senatu. Około 1/3 elektoratu nie uzy-
skało swojej reprezentacji w parlamencie.
Rzqd koalicji i prezydent Wałęsa
Problem wyłonionej w końcu koalicji SLD i PSL polegał na tym, iż pro-
gram gospodarczy ludowców był rewindykacyjny i populistyczny, co w ra-
zie jego akceptacji wymagało zwiększenia deficytu budżetowego, zaś
w SLD nie byto pod tym względem zgody Frakcja OPZZ akceptowała ta-
ki program, natomiast SdRP w dużej mierze reprezentująca biznes no-
menklaturowy, opierała się przed rozluźnieniem rygorów polityki gospo-
darczej. Ideowy chaos tej koalicji wyrażał się także w próbie łączenia "eu-
ropejskości" SLD i retoryki narodowej PSL. SLD, jako silniejszy, potrafił
narzucić PSL większość swych tez programowych kosztem ustępstw per-
sonalnych. Premierem nowego rządu został Waldemar Pawlak (PSL). Po
kilkumiesięcznej rezerwie za granicą przekonano się do opinii, iż rządy
postkomunistyczne pragną w zasadzie kontynuować reformy
Mimo że w koalicji dochodziło do napięć, a rządy koalicyjne w prak-
tyce stopniowo przywracały dawne układy personalne oraz hamowały
przemiany ustrojowe i instytucjonalne, opozycja parlamentarna nie była
w stanie przeciwdziałać tym posunięciom. Jeszcze mniej miała do powie-
dzenia rozbita opozycja pozaparlamentarna. Jedynym, który do końca
1995 r. mógł formalnie opierać się przywróceniu dawnego układu, był
prezydent Wałęsa, lecz czynił to dość niekonsekwentnie. Pomimo nie-
wielkiej sprawności, sygnałów wskazujących na hamowanie reform,
a także powrotu ludzi dawnego systemu, jak również mimo afer, w jakie
zamieszani byli przedstawiciele koalicji, kolejne rządy Pawlaka, Józefa
Oleksego (1995) i Włodzimierza Cimoszewicza (1996-1997) - dwaj
ostatni reprezentowali SLD - miały nie tylko poparcie większości par-
lamentarnej, ale także względnie wysokie zaufanie społeczeństwa. Wy-
nikało to głównie z poprawy przeciętnej stopy życiowej.
Cechą rządów koalicji było odwlekanie lub przekładanie na później
roztrzygnięć gospodarczych bądź politycznych. Tak byto na przykład
324

~:1
z programem powszechnej prywatyzacji, przygotowanej jeszcze przez rząd Suchockiej w postaci Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, a także z konieczną reformą systemu ubezpieczeń spolecznych. Rządząca koalicja odwlekała też
decyzję o ratyfikacji konkorda
tu. SLD i PSL kierowały się r~' glównie wlasnym interesem.
Taki charakter mialo choćby specjalne traktowanie Banku Gospodarki Zywnościowej, państwowego kolosa, będącego ogromnym obciążeniem dla budżetu, natomiast podporą finansową PSL.
Koalicja coraz wyraźniej lansowała opinię, że Polska Ludowa nie była tak zla, jak ją przedstawialy rządy postsolidarnościowe. Przejawem prób zamazywania przeszłości bylo między innymi umorzenie w 1994 r. przez parlamentarną
Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej (w większości koalicyjnej) dochodzenia w sprawie zniszczenia z polecenia gen. Jaruzelskiego protokołów Biura Politycznego KC PZPR z lat 1982-1988. Inną manifestacją tej postawy byto przyjęcie w połowie tego samego roku przez sejmową Komisję Spraw Zagranicznych sprawozdania specjalnej podkomisji, która na podstawie anonimowych opinii skrytykowali całą politykę personalną w dyplomacji po 1989 r. Wśród podobnych kroków wymienić można ustawę przyznającą przywileje kombatanckie byłym funkcjonariuszom komunistycznych służb specjalnych.
Do grudnia 1995 r. prezydent Wałęsa znajdował się w ciągłym, niekiedy tlącym się, niekiedy ostrym sporze z koalicją, usiłując z różnym powodzeniem występować w roli jedynej zapory przed "rekomunizacją". Zapalnym polem konfliktu była zwłaszcza kontrola nad wojskiem. Wałęsa pragną) umocnić swoje zwierzchnictwo nad armią poprzez szefa Sztabu Generalnego, podczas gdy koalicja podkreślali autonomiczną rolę ministra obrony, którego mianowanie wymagało zresztą, zgodnie z "matą konstytucją", akceptacji prezydenta. W rezultacie konfliktu, który wybuch) jesienią 1994 r. ("afera drawska"), minister został zdymisjonowany przez premiera Pawlaka z inicjatywy Wałęsy Zarówno w tej, jak i wielu innych kwestiach różnice stanowisk między prezydentem i rządem nie byty jednak jasne dla społeczeństwa.
Wśród ugrupowań opozycji parlamentarnej pewne znaczenie miało, dokonane wiosną 1994 r., połączenie Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno-Demokratycznego w Unię Wolności (UW), której przewodniczy) Mazowiecki, a od kwietnia 1995 r. - Balcerowicz. Opozycja pozaparlamentarna pozostawali rozbita, również podczas wyborów samorządowych
nyrna i ;ał~ sil
xt~' I nr,t;rie~, ! I
325
~.~-- ", -..~ ,. ~ ~..:;."~-.~ .
~iki metalowe KM ~ wóz~Ci ręczne hydrau]iczne . alet z drewna
pojemniki siatkowe z płozami RS P Y prasowanego INKA do 2000 kg 1000x1200, 800x1200 i mniejsze S,yłamy Nieodpłatnie materiały informacyjne, prosimy .podać numery ł~ozycji
1~.~''..~1~~A1''~T~' TItANSPC~1~'~, .~R~'~'~KI '~'~~MIN DOS'I~aWY _~ _, _ .: < .� ... ~ .. ..

w czerwcu 1994 r. "Solidarność" zaczęła odzyskiwać popularność, na przykład wiosną 1994 r. w ogólnopolskim strajku pod jej kierunkiem uczestniczyło 1,5 tys. przedsiębiorstw, a solidarnościowy projekt konstytucji uzyskał poparcie około 900 tys. osób.
Na przełomie 1994 i 1995 r., po kolejnych starciach koalicji z prezydentem Wałęsą, pozycja rządu Pawlaka, atakowanego za bierność i błędy, była coraz słabsza, zaś prezydent otwarcie sugerował nawet możliwość rozwiązania parlamentu. W tej sytuacji SLD wymusił na PSL zmianę gabinetu. W marcu 1995 r. Sejm powołał swego marszałka Józefa Oleksego, pracownika aparatu PZPR, a następnie jednego z przywódców SdRP, na stanowisko premiera, jego miejsce zaś zajął przedstawiciel PSL. Resort spraw zagranicznych objął Władysław Bartoszewski. Nowy rząd zapowiedział kontynuację programu politycznego i gospodarczego koalicji, ale przy zastosowaniu bardziej skutecznych metod. Konflikt między koalicją i prezydentem Wałęsą nie został jednak zażegnany Jego wyrazem byty choćby kontrowersje wokół wyjazdu premiera Oleksego na obchody półwiecza zakończenia II wojny światowej zorganizowane w Moskwie w maju 1995 r. Wizytę tę Wałęsa określił mianem "Targowicy", przywołując zdradę prorosyjskiej części magnaterii w końcu XVIII w.
Wybory prezydenckie 1995 r.
W trakcie kampanii prezydenckiej 1995 r. narastała swoista "zimna wojna domowa" między rozbitymi ugrupowaniami postsolidarnościowymi, prezydentem i Kościołem oraz postkomunistami. Spora część opinii publicznej była coraz bardziej zdezorientowana. Prezydent Wałęsa, którego popularność w sondażach wynosiła wiosną 1995 r. zaledwie około 8%, ociągał się z podjęciem decyzji o kandydowaniu. Ostatecznie po stronie postsolidarnościowej wystąpiło kilkunastu kandydatów, w tym tylko paru znaczących. Pod koniec lata 1995 r. Wałęsa zdecydował się kandydować, szybko odbierając elektorat pozostałym kandydatom obozu posierpniowego. Głównym hasłem, pod jakim wystąpił Wałęsa, było twierdzenie, że jest jedynym autorytetem zdolnym do pokonania kandydata SLD Kwaśniewskiego. Do drugiej tury wyborów przeszli z podobną ilością głosów Kwaśniewski i Wałęsa, pozostali zaś nie odegrali większej roli. W ostatecznej rozgrywce głosowano raczej przeciw niż za jednym z kandydatów Przeciw reelekcji Wałęsy przemawiały błędy jego prezydentury; przeciwko Kwaśniewskiemu zaś - nie tylko zaangażowanie w epoce PRL, ale także mijanie się przezeń z prawdą przy ujawnianiu kłopotliwych fragmentów życiorysu. Przeciwników Wałęsy okazało się nieznacznie więcej, a zwycięstwo Kwaśniewskiego, który zdobył 51,7% głosów, było szokiem dla środowisk postsolidarnościowych.
Jego sukces zwiastował nadejście nowej epoki politycznej. Partie koalicji, których korzenie ideowe i organizacyjne wyrosły w PRL, zdomino
koalicja SLD-PSL konflikty między rzcłdem i prezydentem Oleksy zamiast Pawlaka
326

wały władzę wykonawczą i ustawodawczą w państwie. Koniec kadencji pre
zydenta Walęsy w grudniu
r
~
"~~ "
." , ~4
1995 r. zbiegi się z wybu- ~ " ~
~~~
~b,
" ~. ~
~
,w ~ ~
chem bezprecedensowego ~ ~ ~ ~ "~ ~"~
~~ ~
~ ~",
~1 ~
~ ~ "
skandalu politycznego. Za " f ~ ~ ~`,
~
i
~9 ba .
wiedzą prezydenta ~ ~ ~'
mim y:
' ~
q
~~
, ,
y
k~
i ,w
ster spraw wewnętrznych ' w ~ "=;"~w~
"e
,
~ "
~
,, ,
Andrzej Milczanowski oska ~
~~
~ d
r a th~ ,
~
~"~
"
''
rżyl premiera Oleksego i ,~
~
~ ~3
.
~
o szpiegostwo na rzecz Ro ~~ ~~ ~~ ~ ,
,
"
~ ~, ~~. ~~ ~
i' ,
'
sji. Premier nie czekał na "~~
~~ ~
M v" s
pelne wyjaśnienie sprawy, ~, ~g
tylko odwołał funkcjonariu- i
szy Urzędu Ochrony Pań-
stwa, którzy zbierali mate-
riały przeciw niemu. Nowo
zaprzysiężony prezydent Kwaśniewski zapowiedział
ujawnienie wszystkich materiałów w tej sprawie, co groziło zniszczeniem wiarygodności polskich służb specjalnych. Pod wplywem reakcji polityków, wycofał się jednak z tej zapowiedzi. Strona rosyjska nie pozostawali bierna, podsycając zamieszanie, które niewątpliwie szkodzilo obrazowi Polski jako kandydata do NATO. Sojusz zachował wstrzemięźliwość, oczekując pełnego wyjaśnienia sprawy Sejm powolal specjalną komisję do zbadania praworządności działań UOP w tej sprawie, która, nie do końca przekonywająco, oczyścili Oleksego z zarzutów Wiosną 1996 r. prokuratura wojskowa umorzyli śledztwo w sprawie Oleksego.
Afera wymusiła zmianę gabinetu. Miejsce Oleksego zajął wspomniany już Cimoszewicz, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przeszło w ręce postkomunistów Społeczeństwo wyraźnie się podzieliło na zwolenników winy i niewinności Oleksego, przy czym ostatecznie jego popularność wyraźnie spadła. Postkomuniści niemal jednogłośnie wybrali go jednak na przewodniczącego SdRP Rezultatem "afery Oleksego" była czystka w UOP
Ku nowym wyborom parlamentarnym
Najistotniejszym posunięciem nowego rządu było zapoczątkowanie reformy centrum administracji państwowej, blokowanej długo przez PSL - sojusznika koalicyjnego. Przebudowa centrum administracji polegać miała na zmniejszeniu liczby ministerstw i centralnych urzędów oraz na zwiększeniu prerogatyw premiera. Przygotowana jeszcze przez rząd Suchockiej reforma samorządowa, polegająca na wyodrębnieniu powiatów i zmianie roli województw, zostali zahamowana przez koalicję
Prezydfi J~lek~aneler Kwośrfiewski (ur. 1954j.
W łotc~ch 1981-1985 redaktor ~~,(,~y pisk rntodzieżowyeh "Itd." i ,~Sztandor Młodych",
o następnie minister do spraw m#adzieży i przewodniaqcy rzqdowego Komitetu Młodzie'ry i Kultury Fizycżnej oraz członek KC PZF"R. W (iłach 198&1989 przewvdniczqcy Komitetu
Spał no-Po~itycznega Rady ~infsłr"ów, wsp8#hwórca "okrqgt stołu" z ramienia w#adz kornunisiycznych, .a od 19911 r. przewodniczqcy SdRP i pasat r~a Sejm. C>d gr~odnio 19$5 r, prezydent ftP, W jad: nym z, wywiadów Kwaśniewski stwierdził, że ,t~'R4 to byto całe społeczeństwo".
Czy zgodzisz się z tak 'onq tdzq$
1 (Cwt~~rriewsici prezydentem a~"i~~'~f~V`Q Ć~~BiCSe~O"
327
w ~~-rmr,rr,
..�.
gazeta
w r e o w c i w tal.

rządową pod wptywem PSL, które oba
~r~ u ~ aga e~ wiato się utraty stanowisk. W związku ~ ~~~~~;~' ze s raw Olekse o na orz dek dzien- ab
P ą g ~ P ą
~Y~ i, ~1 ny wrócita ustawa lustracyjna, uchwalo
*~ i
na ostatecznie w 1997 r. � ~ . ~ ,
a~~ W 1996 r. scena polityczna coraz wy- " ~~x
raźniej dzielna się na postkomunistów a ~ " ` r~ ~~,~` ~~4 i opcję postsolidarnościową, kosztem
.., słabnącego centrum. Charakterystyczny
byt ponowny wzrost popularności samej ;� ~~~~ "Solidarności", która pierwsza zaczęła się ~- , ,~ ~N
przygotowywać do wyborów parlamen- ~ ~ ~~~�' ~ ą*$' tarnych. W tym celu, w lecie 1996 r. po
wołała ona do życia Akcję Wyborczą Soli- * darność, oferując miejsca na wspólnej li
ście wielu drobnym ugrupowaniom post- '�~' solidarnościowym, gotowym do kompro
,., �!i ai ;) ` � misu programowego. W potowie 1996 r.
poważne wptywy zdobyt populistyczny * ~' ~` f~*, i antykomunistyczny Ruch Odbudowy
Polski bytego premiera Olszewskiego. w,�~ Po wielu latach prac na początku 1997 r.
cztery gtówne ugrupowania parlamentar- j~~ ~ `
~J ,f s"Y'T .~ �
ne (SLD, PSL, UP i UW) zawarty kompromis w sprawie konstytucji, de ~~ 4 ~~~f.~`~�' cydując się na poddanie pod ogólnonarodowe referendum tylko wtasne ~L~~ *x ~ ~aa'~ ~ k "~ ' .
fn go projektu. Ostro protestowaty ugrupo
wania opozycji pozaparlamentarnej, tan- Sejm RP po wyborach z września 1997 r.
sujące tzw projekt społeczny, opracowa-
ny przez ekspertów "Solidarności".
Uchwalona w kwietniu konstytucja uzy- o
skała w referendum, które odbyto się
pod koniec maja, minimalną większość
i weszła w życie w potowie października ~~~sr
1997 r. Ważnym wydarzeniem, które ~~ś~~.~ podniosło morale społeczeństwa, a w ja
kiejś mierze także ugruntowato nastroje
*~~, nieprzychylne koalicji rządzącej, stata
się kolejna pielgrzymka papieża Jana ~ `
Pawła II w czerwcu 1997 r.
W sondażach przedwyborczych SLD ugrupowania:
1 AWS zyskiwaty podobne poparcie, tOteŻ ~~"~~'~i lewica ~ centrum
nic nie zapowiadało radykalnej zmiany
politycznej. Kampania przedwyborcza pod koniec lata 1997 r. byta dość krótka i stosunkowo spokojna. Wybory parlamentarne z 21 IX 1997 r. zakończyły się niespodziewanie wyraźnym zwycięstwem AWS. Po przeliczeniu gtosów na mandaty okazato się, że wynik ten catkowicie zmienit obraz parlamentu. Powstata koalicja AWS i UW, a rząd Jerzego Buzka (AWS) zapowiadał otwarcie nowego etapu transformacji ustrojowej.
y~,m ~^~ s~~,oca~o
Y `k-Gl~byÓfD oto
prawica
328

Gospodarka
Choć pewne oznaki wzrostu gospodarczego wystąpiły już w 1992 r., do końca 1993 r. wychodzenie z depresji było od
czuwane przez większość spo- < łeczeństwa jako zbyt wolne lub ' _
wręcz nieistotne. Pełne najróż- - _ -~ niejszych towarów sklepy potę
gowały tylko frustrację grup upośledzonych ekonomicznie. Wyraźniejsza poprawa gospo
darcza przyszła zbyt późno dla 1j . , rządów solidarnościowych, aby ~
mogły one skorzystać z jej poli- ~~ tycznych efektów. Z kolei popu
larność SLD i PSL wyrosła mię
dzy innymi z niezadowolenia ze społecznych kosztów transformacji. Po objęciu władzy koalicja SLD i PSL skorzystała z przesuniętych w czasie dodatnich efektów reform.
Lata 1994-1996 charakteryzowały się szybkim wzrostem gospodarczym. PKB brutto wzrastał odpowiednio w 1994 r. 0 5,2%, w 1995 r. 7,0%, w 1996 r. zaś - w granicach 5%. Wzrostowi dochodu narodowego towarzyszyło stałe, coroczne, kilkuprocentowe powiększanie się funduszu spożycia i kilkunastoprocentowe - inwestycji brutto. Ogółem w latach 1994-1996 inwestycje brutto wzrosły o ponad 50%. Szybko rosła produkcja przemysłowa - w ostatnich latach po kilkanaście procent rocznie. Bezrobocie powoli spadało z około 3 mln osób w 1993 r. do 2,2 mln w 1996 r. Ten spadek był jednak w dużym stopniu pozorny, gdyż jednocześnie wzrastała liczba emerytów i rencistów, osiągając w 1996 r. około 9,2 mln osób. Było to zjawisko niepokojące w sytuacji, gdy wciąż nie przeprowadzono reformy systemu ubezpieczeń społecznych. Do końca 1996 r. nie nastąpił w tej dziedzinie niemal żaden postęp, ponieważ koalicja obawiała się niepopularnych społecznie, choć nieodzownych decyzji, zwłaszcza w obliczu wyborów parlamentarnych 1997 r.
Deficyt budżetowy spadł z 2,9% produktu krajowego brutto (PKB) w 1993 r. do 2,6% PKB w 1996 r., bez reformy ubezpieczeń budowana z wielkim trudem równowaga budżetowa była jednak nadal dość chwiejna. W dochodach budżetowych rósł udział podatków pośrednich oraz podatku dochodowego od osób fizycznych. Natomiast w wydatkach niepokojący był ich przyrost z tytułu rent i emerytur.
Do 1995 r. włącznie sytuacja w handlu zagranicznym kształtowała się korzystnie. Eksport rósł szybciej niż import; a rezerwy dewizowe rosły jeszcze szybciej ze względu na handel przygraniczny, którego obroty w 1995 r. szacowano na 5,5 mld $. Pozytywnym zjawiskiem było
iA i G .. ,: ....
329

rozszerzanie obrotów handlowych z krajami Unii Europejskiej. Te ko-
rzystne objawy zaczęły zanikać w 1996 r. Nastąpił zdecydowany wzrost
importu, który przewyższył eksport. Było to spowodowane przede
wszystkim pogorszeniem się sytuacji gospodarczej Niemiec, najwięk-
szego partnera handlowego Polski, oraz przesuniętymi w czasie skutka-
mi umocnienia kursu złotego w wyniku decyzji o jego zewnętrznej wy-
mienialności z maja 1995 r. Ostatecznym efektem był deficyt handlowy,
który, inaczej niż w latach poprzednich, nie został zrekompensowany
nadwyżką w handlu przygranicznym.
Brak postępu w dziedzinie reprywatyzacji i powszechnej prywatyza-
cji sprawiał wrażenie, że koalicja dąży przede wszystkim do pewnego
rodzaju kapitalizmu "dla swoich". Dopiero w końcu 1994 r. rząd zaak-
ceptował składy rad nadzorczych piętnastu Narodowych Funduszy In-
westycyjnych, w których znalazła się większość dawnej kadry kierow-
niczej przedsiębiorstw "socjalistycznych". Prywatyzacja powszechna y
ruszyła w końcu w drugiej połowie 1995 r. Do końca 1996 r. świadectwa
udziałowe wykupiła przeważająca większość obywateli. Do głównych ~'
założeń polityki pieniężnej należała walka z inflacją. Mimo starań wice-
premiera Grzegorza Kołodki, który firmował politykę gospodarczą w la-
tacki 1994-1997, poziomu inflacji nie udało się sprowadzić do wielkości
zakładanych w kolejnych projektach budżetu. Wskaźnik ten spadł z oko-
ł0 35% w 1993 r. do około 20% w 1996 r.
Rządy postkomunistów oznaczały koncentrację władzy w jednym
ośrodku decyzji politycznej oraz gospodarczej i to w takim, który ze ~ ~~~'~'~t ~"~~'~~'~~'"'
względu na swoje korzenie skłonny jest działać na sposób monopoli- ~ ~'~~f~~!"IY ~ ~~'~~~I'~
styczny Sprzyjało to dalszemu upolitycznianiu gospodarki i rozwijaniu i hc~~~l:n. ~~,g~'ca~~~a~ny~ x
"kapitalizmu koncesjonowanego", powiązanego z administracją pań- ~ ,~k,~ti~et~l~~"r . F
stwową i korzystającego z prawa stanowionego przez bliską mu władzą
polityczną. Kapitalizm tego rodzaju jest niebezpieczny nie tylko dlate-
go, że utrwala podziały społeczne i uniemożliwia start ludziom spoza
kręgu władzy, ale także dlatego, że kryterium powodzenia lub porażki
jest w nim nie sprawność, ale dostęp do tej władzy ,`,
,.<
Polityka zagraniczna ł-
Po wrześniu 1993 r., kiedy Rosja wycofała ostatnie swe jednostki
z Polski, a SLD i PSL wygrały wybory parlamentarne, położenie strate-
giczne kraju coraz wyraźniej określane było przez sprzeczność między
odradzaniem się imperialnych tendencji na Kremlu a dążeniem Polski do
NATO. Choć przejściowo niektórzy politycy koalicji sugerowali niejasną `'
koncepcję neutralności lub deklarowali nieufność wobec Zachodu, dyplo- ~'
macja polska, kierowana kolejno przez Andrzeja Olechowskiego, Włady-
sława Bartoszewskiego i, od początku 1996 r., Dariusza Rosatiego, kon-
sekwentnie zabiegała o rozstrzygnięcie kwestii rozszerzenia NATO na
wschód ze strony przywództwa sojuszu. Prezydent Wałęsa, jak i od grud-
nia 1995 r. prezydent Kwaśniewski przy każdej okazji deklarowali wolę
330

Polski wejścia do NATO. Program "Partnerstwa dla pokoju" oceniono w Polsce jako krok wprawdzie niedostateczny, lecz zmierzający we właściwym kierunku.
Wejście do NATO cieszyło się w Polsce poparciem znakomitej większości społeczeństwa. Rosja wypowiadała się w tej sprawie nieodmiennie negatywnie, co prowadziło do napięć w stosunkach wzajemnych. Moskwa dążyła do wywołania w stolicach za
chodnich wrażenia, że krok
taki doprowadziłby do poważnego naprężenia w jej stosunkach z Zachodem. Mimo sygnałów ze strony zwłaszcza rządów Stanów Zjednoczonych i Niemiec o akceptacji programu rozszerzenie Paktu na wschód, państwa zachodnie wykazywały w tym względzie daleko idącą wstrzemięźliwość. Jej głównym powodem była niechęć do zadrażniania własnych stosunków z Rosją oraz wola nieutrudniania Jelcynowi walki o kolejną kadencję prezydencką. Po zwycięstwie Jelcyna w wyborach prezydenckich w lipcu 1996 r. kwestia ta utraciła jednak znaczenie, a w lipcu 1997 r. Polska została, wraz z Czechami i Węgrami, zaproszona do NATO.
Postępy notowano też w staraniach Polski o wejście do Unii Europejskiej. W lutym 1994 r., po zakończeniu długiego procesu ratyfikacji układu stowarzyszeniowego Polski przez kraje członkowskie UE, Polska stola się jej krajem stowarzyszonym, a w kwietniu 1994 r. Warszawa złożyła formalny wniosek o przyjęcie do Unii. Kontynuowano żmudny proces przystosowania ustawodawstwa polskiego do praw obowiązujących w Unii. Rozpoczęła się też faza wstępnych uzgodnień z poszczególnymi komisjami UE.
Aktywność polskiej polityki zagranicznej była nadal skierowana na Zachód. Podnoszono zwłaszcza relacje ze Stanami Zjednoczonymi i z partnerami Polski z "Trójkąta Weimarskiego" (Francja, Niemcy i Polska). Ważne znaczenie symboliczne dla stosunków polsko-niemieckich miało przemówienie prezydenta RFN Romana Herzoga wygłoszone podczas uroczystości pięćdziesiątej rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego w sierpniu 1994 r., w którym poprosił on o wybaczenie wszystkie polskie ofiary wojny wywołanej przez Niemcy. Nieratyfikowanie konkordatu z 1993 r. ochłodziło oficjalne stosunki między Stolicą Apostolską i rządem RP
W latach 1993-1996 Czechy i Węgry coraz wyraźniej godziły się z polską tezą, że Europa Środkowa łatwiej wejdzie do struktur zachodnich bezpieczeństwa i wspólnoty gospodarczej razem niż pojedynczo. Konsensus w tej sprawie narastał wraz z postępami integracji w ra
Pułko!~rnik Ryszard Kukliński stał się je~fntF a r~ajbardzi,~j kontrowersyjnych ,postaci
w riajnowsxej historii Pałski. Jako oficer Sztabu Generalnego brał udział w wielu supertajnych naradach Układu Warszawskiego, a jecłnocześnie byt agenterrn wywiadu amerykańskiego. ~i~~ innymi przekazał
na Zachócł piany konwencjonalnej ofensywy wojsk Układu.
W przypadku-takiej ofensywy do~v~ódziwo NA70 mogło dokonać kontrataku atomowego rsa terytorium Polski: łnfarmacje Kuklin''s~Ciego zmniejszyły więc ryzyka takieta scenariusza,
W listopadzie 19$1 r. wyjechał z Polski, by powiadomić Amerykanow o planach stanu wojennego; i zamieszkał
w Stanach Zjednoczonych pod zmienianym rtazwiskierv.
fro ,spadku komunizn~~u rozpętał się spcir o acen~ jego postawy. Jedni twierdzili, źe był zdra~cq,, gcłYi laja3r~o~ w wojsku jest sprawa ponadus#rajowa, inni utrzymywali, że był ier~m, ponieważ uchronił Polskę przed fatcllnymi ~fCUtk~rma potencjalnej ąnsywy kf~Cfad~r arszawskia.
A jak Ty ace~riasz pc~stępawanie pułkownika'`
Na zdj~iu legitymacja wojskowa Kuklińskiego z 1~?~f 'r.
Żółt
26

mach CEFTA i wyrazil się w licznych wizytach wzajemnych na najwyższym szczeblu. Mimo zlych doświadczeń historycznych i drobnych zatargów wewnętrznych, stosunki polsko-ukraińskie ukladaly się dobrze. Ukraina nie sprzeciwiala się polskim aspiracjom wejścia do NATO. Zbieżność interesów obu państw była mocno podkreślana, Polska zaś podjęła się roli promotora Ukrainy na arenie międzynarodowej. 0 wiele gorzej układają się stosunki polsko-białoruskie. Drastycznie ich pogorszenie datuje się zwlaszcza od chwili, gdy "silnym człowiekiem" Bialorusi zostal prezydent Aleksandr Łukaszenka.
Ogólnie można powiedzieć, że, jak dotąd, Polska w zasadzie dobrze wykorzystywała koniunkturę geopolityczną, jaka powstała w wyniku rozpadu ZSRR, dla umocnienia swego bezpieczeństwa i suwerenności.
Postawy społeczne
Odzyskanie niepodleglości i bu stala się, jak się wydaje, źródler przemian w świadomości i posta~ nym zjawiskiem jest postawa ros wych. Dość wyraźna chwiejność nych partii pozostają glówną cecl Niepokojący jest niewysoki presti
Mała skuteczność policji i wy rosnącej przestępczości gospodarc niepewności. Wszystko to podważ nych oraz sprawności gospodarki mają się, a ocena perspektyw kr; czeństwo z trudem przyzwyczaja ; obyczajowego i politycznego. Am przez nich dema~o~ii i czeste nie:
332

kraju nasilają wyobcowanie elit politycznych. Można zauważyć też wzrost szacunku dla pracy, wykształcenia i kompetencji, a także kierowanie się
pragmatyzmem w wyborze celów życiowych. Stresy wywołane trwającą ~.~~~~'~~~ transformacją odbijają się na poziomie frustracji społecznych, wyrażają- s ~~~~~~~ ~~~ ~~ ~ cych się między innymi niskim udziałem w wyborach parlamentarnych
i samorządowych. t~ ~ � Dla intelektualnej i duchowej atmo- 'r M"
sfery początku lat dziewięćdziesiątych ' y~~~:~ � charakterystyczne są, obok coraz sil- ` ~' ~ ~ Ą~ ` u, " niejszego wpływu wartości demokra
tycznych, liberalnych i rynkowych, po- f ~ `
zostałości mentalne ustroju totalitarne- y y go i dawniejszej historii.
Sama wolność wywołała liczne pro- , ~ ~` ~ . ~~ ""~ blemy Większość społeczeństwa, pod- ~ �
dawanego w przeszłości rozmaitym za- ~ ~~ ` ~ ~. ~ !Vdisiav~a ' rządzeniom hamującym swobodę działa- ~ i ~ e 'S~ymbcrrska
nia, nie była, i w dużym stopniu nadal 1 `
nie jest, gotowa zaakceptować ograni- f ~ P~~~~~"�'~~n~~ `~ w si~dzibig czeń wynikających z zasad współżycia , o S~d~ki~~ społecznego, traktując je jako efekt ~ `
� ''' ; ~~ ~ A~I~c'~de~ii prześladowań ze strony osób lub grup ~ ~ ~~~M ... ,.. ~... ~~uk
o przeciwnych przekonaniach. Ideowy ~ ~ -~'o~~ni~ i światopoglądowy kryzys sprzyja pod- fit~racki~i ważaniu lub wręcz negowaniu hierarchii ~ ~a~r~~ wartości. Zagospodarowanie wolności 1~,~~,1,~, I gg~ ,~, pozostaje zatem największym wyzwa- ,, ~, ~ "~ `
niem u progu XXI w
333