wychowanie przedszkolne w latach 1918 1939 cz i


Ludzie, miejsca, wydarzenia
L
u
d
z
i
e
,
m
i
e
j
s
c
a
,
w
y
d
a
r
z
e
n
i
a
Wychowanie przedszkolne
w latach 1918  1939 (cz. I)
% AGATA SAMSEL (Bia"ystok)
Releksje dotyczÄ…ce dziejów wychowania przedszkolnego w Polsce mogÄ… byç podsta-
wą do okreĘlenia kierunków rozwoju tej dyscypliny równieŻ w dobie wspó"czesnej.
tatorki ochron  Stanis"awa Oko"owiczówna
Sieç i organizacja przedszkoli
i Lucyna Molendziłska-Wernerowa. Podsta-
wowym zadaniem Referatu by"a reorganizacja
U progu odzyskania niepodleg"oĘci peda-
istniejących placówek opiekułczych dla dzieci
godzy i dzia"acze oĘwiatowi stan´li przed pro-
w wieku przedszkolnym i ustalenie dla nich
blemem ujednolicenia szkolnictwa w trzech by-
jednolitych form organizacyjnych. Nad cz´Ä˜ciÄ…
"ych zaborach i ustalenia zasad prawnych jego
z nich roztoczono nadzór ministerstwa i nazwa-
funkcjonowania. Zarówno podczas pierwsze-
no je przedszkolami, w odróŻnieniu od ogród-
go, jak i drugiego zjazdu nauczycielskiego
ków dzieci´cych i ochronek3). W"adze paÅ‚stwo-
w Krakowie, w latach 1917 i 1918, ich uczestni-
we zleci"y ustalenie liczby placówek przed-
cy zwrócili uwag´ na potrzeb´ zorganizowania
szkolnych na ziemiach wszystkich trzech by"ych
racjonalnej opieki dla dzieci w wieku przed-
zaborów. Wed"ug obliczeł w 1918 r. w ca"ym
szkolnym. Komisja Pedagogiczna Stowarzysze-
kraju istnia"o 1041 instytucji obejmujÄ…cych
nia Nauczycielstwa Polskiego sprecyzowa"a
opiekÄ… 33944 dzieci w wieku przedszkolnym4),
podstawowe zadania ochron jako placówek nie
a takŻe dzieci starsze, którym placówki te za-
tylko opiekułczych, ale takŻe wychowawczych,
pewnia"y poczÄ…tkowÄ… nauk´ szkolnÄ….
przygotowujÄ…cych dzieci do podj´cia nauki
szkolnej1). PodkreĘlono znaczenie ochron i ich
Zjazdy nauczycieli
rol´ w koncepcji trzystopniowego systemu
szkolnictwa i siedmioklasowej szko"y po-
Pierwszy Ogólnopolski Wielki Zjazd Nauczy-
wszechnej2).
cielski (zwany Sejmem Nauczycielskim), w 1919
W wyniku dyskusji prowadzonych na zjaz-
r., powo"a" Sekcj´ Wychowania Przedszkolnego,
dach oĘwiatowych, jeszcze podczas trwania
która uchwali"a nast´pujÄ…ce postulaty:
I wojny Ęwiatowej, opracowano  Tymczasowy
regulamin ochron , okreĘlający zakres obowiąz-
1)
Historia wychowania: wiek XX, t. 1, pod red.
ków wychowawczył i zasady organizacji pracy.
J. MiÄ…so, Warszawa 1980, s. 99.
Przewidywa" on finansowanie ochron z budŻetu
2)
M. Wróbel, Wychowanie przedszkolne w Polsce
pałstwa i samorządów terytorialnych.
w latach 1918-1939, Wroc"aw-Warszawa-Kraków
Z chwilą utworzenia Ministerstwa Wyznał
Religijnych i OĘwiecenia Publicznego powo"a- 1967, s. 26.
3)
Historia wychowania: wiek XX, op. cit., s. 100.
no w nim Referat Wychowania Przedszkolnego
4)
W. Bobrowska-Nowak, Historia wychowania
pod kierownictwem Marii Weryho-Radziwi""o-
wiczowej. Jej wspó"pracownicami zosta"y wizy- przedszkolnego, Warszawa 1978, s. 255.
463
8/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Ludzie, miejsca, wydarzenia
L
u
d
z
i
e
,
m
i
e
j
s
c
a
,
w
y
d
a
r
z
e
n
i
a
1. Zjazd uznaje, Że pałstwo powinno rozta- biegów propagatorek instytucjonalnego wycho-
czaç opiek´ nad dzieçmi od najm"odszego ich wania ma"ych dzieci nie zosta" wydany Å»aden
wieku za poĘrednictwem odpowiednich instytu- dokument prawny, regulujący zasady zak"ada-
cji wychowawczych, które majÄ… byç powszech- nia i finansowania przedszkoli. W dalszym ciÄ…-
nie dost´pne. gu rozwija"y si´ one g"ównie dzi´ki organiza-
2. Zjazd uznaje, Å»e ze wzgl´du na specjalnie cjom spo"ecznym i wyznaniowym, zak"adom
waÅ»ne zadania ochrony naleÅ»y jÄ… oddzieliç od produkcyjnym, osobom prywatnym, a takÅ»e sa-
szko"y i nadaç jej charakter instytucji wy"Ä…cznie morzÄ…dom terytorialnym. Wprawdzie nadzór
wychowawczej. i opiek´ nad nimi mieli sprawowaç kuratorzy
3. Zjazd uznaje, Że pałstwo powinno rozto- i inspektorzy, jednak w związku z brakiem
czyç nadzór nad wszystkimi ochronami, udzie- norm prawnych wszystkie dzia"ania zwiÄ…zane
laç pozwoleÅ‚ na otwieranie ochron jedynie z zak"adaniem i finansowaniem przedszkoli za-
tym, którzy poddadzÄ… si´ wymaganym przepi- leÅ»a"y wy"Ä…cznie od dobrej woli w"adz samorzÄ…-
som. Kierownikami ochron mogÄ… byç tylko dowych, a nie od zapotrzebowania na funkcjo-
osoby fachowo przygotowane. UposaŻenie kie- nowanie tego typu placówek na danym terenie.
rowniczek ochron ma byç sta"e i dostateczne. Brak regulacji prawnych uniemoÅ»liwia" tworze-
4. Zjazd uznaje, Że pałstwo powinno nie jednolitej sieci przedszkoli, czyli w zasadzie
w moÅ»liwie najkrótszym czasie za"oÅ»yç w wi´k- Referat Wychowania Przedszkolnego nie móg"
szych Ęrodowiskach i utrzymywaç ochronki, realizowaç g"ównego zadania, do którego zo-
które by"yby wzorem i zach´tÄ… dla okolicznych sta" powo"any, co w konsekwencji doprowadzi-
ochron. "o do jego likwidacji w 1926 r. Mimo wszystko
5. Zjazd uznaje, Å»e naleÅ»y dÄ…Å»yç do tego, by w okresie swojej dzia"alnoĘci Referat mia" nie-
w Ministerstwie WRiOP powsta" fundusz zapo- ma"e osiÄ…gni´cia:
mogowy ochron, z którego b´dÄ… wydawane za-  okreĘli" charakter i zasady w"aĘciwie dzia-
si"ki ochronom prywatnym potrzebującym po- "ającej placówki dla ma"ych dzieci;
mocy i zas"ugujÄ…cym na nie.  wyda" zarzÄ…dzenia w sprawie higieny, za-
6. Zjazd uznaje, Że Ministerstwo WRiOP opatrzenia w pomoce dydaktyczne i bibliotecz-
powinno podjÄ…ç wydawnictwo pisma, które by ki pedagogiczne;
dostarczy"o wskazówek, jak kierowaç ochronÄ…,  zlikwidowa" dotychczasowe ochronki-
urządza"o konkursy na pomoce naukowe, pra- -szko"y (dzieci powyŻej siódmego roku Życia
ce z metodyki i literatury dzieci´cej oraz u"a- musia"y odejĘç do szkó");
twia"o zwiedzanie wzorcowych instytucji zagra-  zorganizowa" kontrol´ nad przedszkolami;
nicznych.  unormowa" spraw´ kwalifikacji zawodo-
7. Zjazd uznaje, Że pałstwo jak najszybciej wej wychowawczył i roztoczy" nadzór nad ich
powinno przystÄ…piç do tworzenia kursów kszta"ceniem6).
ochroniarskich i kursów dla piastunek Ż"obków. W związku z duŻym zapotrzebowaniem na
8. Zjazd uznaje, Że w celu u"atwienia wy- placówki wychowawcze dla ma"ych dzieci liczba
chowania przedszkolnego miasta powinny za- przedszkoli stale ros"a aÅ» do 1931 r., jednak
k"adaç na gruntach w"asnych lub wynaj´tych w roku szkolnym 1926/1927 znalaz"o si´ w nich
zagonki i place zabaw dla dzieci5). zaledwie 4% ogó"u dzieci w wieku przedszkol-
nym, z czego wynika, Å»e sieç placówek nie by"a
Dzia"alnoĘç MWRiOP
wystarczajÄ…ca.
Przedszkola na ÂlÄ…sku
Referat Wychowania Przedszkolnego mia"
niezwykle trudne zadanie. Mimo usilnych za-
PomyĘlny rozwój przedszkoli na ÂlÄ…sku by"
5)
O szko"´ polskÄ…. Pierwszy Ogólnopolski Wielki
wynikiem celowej polityki w"adz, którym zale-
Zjazd Nauczycielski w Warszawie, t. 3, Warszawa-
Å»a"o na obj´ciu wychowaniem najm"odszych
-Lwów 1920, s. 237.
mieszkaÅ‚ców tej cz´Ä˜ci kraju w zwiÄ…zku z pro-
6)
M. Wróbel, op. cit., s. 47.
cesem scalania z macierzÄ…. LiczebnoĘç i organi-
464
8/2003
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Ludzie, miejsca, wydarzenia
L
u
d
z
i
e
,
m
i
e
j
s
c
a
,
w
y
d
a
r
z
e
n
i
a
zacja przedszkoli w poszczególnych wojewódz- dla ma"ych dzieci zyska"a podstaw´ prawnÄ…,
twach, a nawet w naleŻących do tego samego
okreĘlona bowiem zosta"a w ustawie pałstwo-
województwa powiatach, róŻni"a si´ w zaleÅ»no- wej. Ustalone teÅ» zosta"y konkretne ramy orga-
Ęci od stosunku do nich w"adz samorządowych
nizacyjne (warunki zak"adania przedszkoli,
i organizacji spo"ecznych. Szczególnie zas"uŻy"
stosunki mi´dzy pracownikami, organizacja
si´ tu starosta powiatu cz´stochowskiego, inÅ»y- nadzoru, wiek dzieci). Ponadto ustawa ujedno-
nier Kazimierz Kuhna oraz jego wspó"pracow- lici"a system kszta"cenia wychowawczył i zrów-
nicy: referent oĘwiatowy Bobowicz i inspektor
na"a je pod wzgl´dem zawodowym z nauczycie-
samorzÄ…dowy Cencel. Dzi´ki ich zabiegom
lami róŻnego typu szkó", na równi z którymi
w powiecie cz´stochowskim, jako jedynym
powinny posiadaç wiedz´, przygotowanie pe-
w kraju, wszystkie przedszkola by"y samorzÄ…do- dagogiczne i spo"eczno-obywatelskie9).
we, bezp"atne i mia"y odpowiednie pomiesz- Ustawa nie w pe"ni jednak satysfakcjono-
czenia. Placówki te by"y przewaŻnie jednood- wa"a propagatorki wychowania przedszkolne-
dzia"owe i liczy"y po osiemnaĘcioro dzieci, nad
go Zarzuca"y one w"adzom, iÅ» nie uwzgl´dni"y
rozwojem których czuwa"a wysoko wykwalifi- ich postulatów, dotyczących bezp"atnoĘci i po-
kowana kadra. Niestety, w pozosta"ych cz´- wszechnoĘci przedszkoli, oraz nie okreĘli"y ak-
Ęciach kraju sytuacja nie przedstawia"a si´ tak
tem prawnym, do kogo naleŻy obowiązek za-
korzystnie.
k"adania tych placówek, uzaleŻniając tym sa-
mym ich byt materialny od dotacji organizacji
Ustawa u ustroju szkolnictwa
spo"ecznych i samorzÄ…dowych. W  Sprawozda-
niu z dzia"alnoĘci Zarządu G"ównego Związku
W"adze dostrzega"y niedociÄ…gni´cia orga- Nauczycielstwa Polskiego za lata 1932 i 1933
nizacyjne instytucji przedszkolnych. Problem
czytamy:  Liczba przedszkoli w obecnej chwili
ten próbowano rozwiÄ…zaç poprzez uchwalenie
nie moÅ»e pomieĘciç potrzebujÄ…cych tej opieki
ustawy  O ustroju szkolnictwa z 11 marca
dzieci mimo znacznych wysi"ków dokonywa-
1932. Wprowadzi"a ona oficjalnÄ… nazw´
nych przez spo"eczełstwo. Statystyka za rok
 przedszkole dla wszystkich placówek wycho- szkolny 1932/1933 wykazuje, niestety, spadek
wania przedszkolnego, okreĘlając tym samym
liczby przedszkoli: w r. 1931/1932 liczba przed-
ich miejsce w systemie oĘwiaty jako instytucji
szkoli wynosi"a 1920, liczba dzieci 103 687; w r.
poprzedzajÄ…cej szko"´ i przygotowujÄ…cej do niej.
1932/1933 liczba przedszkoli spad"a do 1726,
Artyku" 4. postanowieł szczegó"owych ustawy
liczba dzieci  87 306 10).
mówi":  Dla dzieci w wieku od 3 lat ukoÅ‚czo- Âwiatowy kryzys ekonomiczny nie ominÄ…"
nych do czasu rozpocz´cia obowiÄ…zku szkolnego
teŻ m"odego pałstwa polskiego. Stale pogar-
organizuje si´ przedszkola, które majÄ… na celu
szajÄ…ca si´ sytuacja gospodarcza odbi"a si´ nie-
wychowanie fizyczne i psychiczne przez stworze- korzystnie na dalszym rozwoju sieci przedszko-
nie odpowiednich ku temu warunków 7). Okól- li  ich liczba od 1932 stale spada"a. Zmniejsza-
nikiem numer 166 z 7 listopada 1932 r. nadzór
"a si´ liczba placówek samorzÄ…dowych, gdyÅ»
nad przedszkolami prywatnymi przekazano ku- borykajÄ…ce si´ z problemami finansowymi sa-
ratorom okr´gów szkolnych8).
morządy mia"y pilniejsze potrzeby, szczególnie,
Ustawa  O ustroju szkolnictwa z 1932 r.
Że rząd nie wyda" zapowiadanej ustawy o
regulowa"a podstawy prawne dzia"ania przed-
7)
Dziennik Urz´dowy Ministerstwa WRiOP z 30
szkoli, ich charakter, zadania i wiek ucz´szcza-
VI 1932 r., nr 4, poz. 39.
jących tam dzieci, okreĘla"a takŻe rodzaj kwali-
8)
W. LeŻałska, Wychowanie przedszkolne w refor-
fikacji zawodowych wychowawczył. Formalnie
mie J´drzejewiczowskiej,  Kwartalnik Pedagogiczny ,
przedszkola zosta"y w"Ä…czone do polskiego sys-
1995, nr 4, s. 154.
temu oĘwiaty jako instytucje oĘwiatowo-wycho-
9)
Ibidem, s. 62.
wawcze, poprzedzajÄ…ce szko"´ podstawowÄ…
10)
Sprawozdanie z dzia"alnoĘci Zarządu G"ówne-
i przygotowujÄ…ce do niej, czyli stanowiÄ…ce
go ZwiÄ…zku Nauczycielstwa Polskiego za lata 1932
pierwszy szczebel w systemie oĘwiaty i wycho-
i 1933,  G"os Nauczycielski 1934, nr 31, s. 623.
wania. Organizacja placówek wychowawczych
465
8/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Ludzie, miejsca, wydarzenia
L
u
d
z
i
e
,
m
i
e
j
s
c
a
,
w
y
d
a
r
z
e
n
i
a
szkolnictwie samorzÄ…dowym, okreĘlajÄ…cej jasno przedza"o wychowanie w bezp"atnych, dost´p-
obowiÄ…zki samorzÄ…dów wzgl´dem zak"adania nych dla wszystkich dzieci przedszkolach. Rok
przedszkoli. Ponadto okreĘlone ustawą kryteria póęniej ten postulat umieĘcili w rezolucji
dla przedszkoli sprawi"y, Å»e znaczna cz´Ä˜ç pla- uczestnicy Zjazdu StowarzyszeÅ‚ Spo"eczno-
cówek zosta"a zlikwidowana, gdyŻ nie spe"nia"y -OĘwiatowych w Obronie OĘwiaty Powszechnej.
wymaganych warunków. W miejsce likwidowa- W"adze dostrzega"y potrzeb´ roztaczania
nych przedszkoli samorzÄ…dowych powstawa"y opieki nad ma"ymi dzieçmi, jednak wobec kry-
spo"eczne i zakonne, które by"y raczej instytu- zysu ekonomicznego i ciąg"ych niedoborów
cjami opiekułczymi niŻ oĘwiatowo-wychowaw- w budŻecie nie widzia"y moŻliwoĘci dofinanso-
czymi. Ucz´szcza"y do nich dzieci z rodzin naj- wania przedszkoli przez paÅ‚stwo. Zdawa"y so-
biedniejszych, a potrzeba doÅ»ywiania ich i za- bie spraw´ takÅ»e z trudnoĘci materialnych sa-
pewnienia odzieŻy spycha"a na dalszy plan za- morządów lokalnych, toteŻ zmuszone by"y za-
dania wychowawcze, poza tym brak naleÅ»ytych akceptowaç funkcjonowanie placówek opie-
podstaw materialnych nie pozwala" na zatrud- kułczych dla dzieci w wieku przedszkolnym.
nienie wykwalifikowanej kadry. Wyrazem tego by" okólnik ministra WRiOP
z dnia 30 V 1936 r. o zak"adach dla dzieci
Zas"uŻeni dla wychowania
w wieku 3 7 lat, które mia"y niewiele wspólne-
przedszkolnego
go z okreĘlonymi ustawą z 1932 r. placówkami
oĘwiatowo-wychowawczymi. By" to w zasadzie
Z takim stanem rzeczy nie mog"y si´ pogo- powrót do dawnych ochronek11).
dziç czo"owe organizatorki wychowania przed- Organizatorki wychowania przedszkolnego
szkolnego. Zofia Úukiewiczowa i Helena Czer- nie zniech´ca"y si´ jednak i nie zaprzestawa"y
wiłska protestowa"y na "amach  Przedszkola swych akcji propagujących upowszechnianie
przeciwko obracaniu wniwecz trudu w"oÅ»onego przedszkoli. W kwietniu 1938 r. odby" si´ Kon-
w przemian´ dawnych ochron w placówki gres Spo"eczno-Obywatelskiej Pracy Kobiet, na
o charakterze wychowawczym. Mimo regresu którym przedstawicielki Sekcji Wychowania
propagatorki wychowania przedszkolnego nie Przedszkolnego ZwiÄ…zku Nauczycielstwa Pol-
zaprzesta"y swej pracy. Usi"owa"y utrzymywaç, skiego przedstawi"y nast´pujÄ…ce postulaty:
a nawet rozwijaç dotychczasowe osiÄ…gni´cia  organizowanie i utrzymywanie przedszko-
w dziedzinie wychowania ma"ych dzieci, upo- li przez samorzÄ…dy lokalne;
wszechniajÄ…c je przez wydawane broszury i pu-  opracowanie sieci przedszkolnej dla ca"e-
blikacje w periodykach, a takÅ»e starajÄ…c si´ s"u- go kraju z uwzgl´dnieniem potrzeb Ęrodowi-
Å»yç radÄ… i pomocÄ… wychowawczyniom. Szcze- skowych;
gólnie aktywnie dzia"a"y na tej niwie: Maria  otoczenie opieką pałstwa i samorządów
Weryho-Radziwi""owiczowa, Stefania Marci- przedszkoli spo"ecznych;
szewska-Posadzowa, Zofia Úukiewiczowa, Zo-  powo"anie wizytatorek przedszkolnych
fia Bogdanowiczowa, Helena Czerwiłska, Ma- przy kuratoriach;
ria Dzierzbicka, Antonina Juriewicz.  zapewnienie przedszkolom opieki higie-
W 1935 r. uczestnicy Zjazdu ZwiÄ…zku Na- niczno-lekarskiej;
uczycielstwa Polskiego ponownie wystąpili z Żą-  dokszta"canie wychowawczył przedszkoli12).
daniem, by nauk´ w szkole powszechnej po-
AGATA SAMSEL
11)
Uniwersytet w Bia"ymstoku, Biblioteka Wydzia"u Pe-
Historia wychowania: wiek XX, op. cit., s. 102.
12)
dagogiki i Psychologii
W. LeŻałska, op. cit., s. 160.
466
8/2003
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU


Wyszukiwarka