Introligator_734[02]Z2.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Dobieranie materiałów, narzędzi, maszyn do wykonywania

produktów

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Szycie ręczne nićmi oraz szycie drutem na zszywarkach

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wykonywanie ręczne opraw prostych, złożonych i specjalnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Proces wykonywania opraw jednostkowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Proces wykonywania opraw wtórnych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Kalkulacje kosztów wykonanego produktu

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu opraw

jednostkowych i wtórnych w introligatorstwie rzemieślniczym.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zastaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian umiejętności, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat jednostek modułowych w module

734[02].Z2

Introligatorstwo rzemie

ślnicze

734[02].Z2.01

Wykonywanie opraw jednostkowych

i wtórnych

734[02].Z2.02

Wykonywanie galanterii introligatorskiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

posługiwać się nazewnictwem i terminologią stosowaną w poligrafii,

−

rozpoznawać podstawowe materiały i surowce poligraficzne,

−

określać podstawowe szeregi i formaty wyrobów poligraficznych,

−

klasyfikować procesy wykonywania opraw,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się dokumentacją technologiczną,

−

przeliczać jednostki,

−

określać zastosowanie maszyn i urządzeń introligatorskich,

−

współpracować w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji,

−

oceniać swoje umiejętności,

−

analizować i wyciągać wnioski,

−

prezentować siebie i grupę, w której pracujesz,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wykonywać jednostkowe operacje introligatorskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

zaplanować proces wykonywania opraw jednostkowych i wtórnych,

−

dobrać narzędzia, urządzenia i maszyny do wykonywania opraw,

−

posłużyć się dokumentacją techniczną i technologiczną,

−

zorganizować stanowisko pracy,

−

zaprojektować oprawę introligatorską,

−

dobrać materiały do wykonywania opraw introligatorskich,

−

wykonać szycie nićmi ręcznie,

−

wykonać szycie drutem na zszywarkach,

−

wykonać ręcznie oprawę prostą,

−

wykonać ręcznie oprawę złożoną,

−

wykonać ręcznie okładkę jednolitą i łączoną,

−

wykonać ręcznie oprawę specjalną,

−

określić zastosowanie opraw wtórnych,

−

ocenić jakość oprawy przeznaczonej do oprawiania wtórnego,

−

określić etapy wykonywania oprawy wtórnej,

−

zaplanować operacje związane z wykonywaniem opraw wtórnych książek, albumów,

−

wykonać czyszczenie grzbietu wkładu,

−

uzupełnić ubytki oraz wzmocnić składki,

−

wykonać szycie wkładu,

−

wzmocnić grzbiet wkładu,

−

określić kryteria oceny jakości opraw wtórnych,

−

ocenić jakość wykonania oprawy,

−

dokonać kalkulacji kosztów wykonanego produktu,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania opraw introligatorskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dobieranie materiałów, narzędzi, maszyn do wykonywania

produktów

4.4.1. Materiał nauczania

Współcześnie materiały introligatorskie muszą odpowiadać wymaganiom procesów

technologicznych zapewniającym dobrą jakość ręcznej produkcji introligatorskiej.
Do materiałów tych zalicza się: papiery, tektury, materiały pokryciowe, nici, drut, gazę
introligatorską, taśmę kapitałkową, folię introligatorską do tłoczenia, kleje i inne materiały.
Ważnym zagadnieniem jest dobranie materiałów do poszczególnych opraw jednostkowych
i wtórnych zgodnie z przeznaczeniem wyrobu i odpowiednimi normami przedmiotowymi.

Wyroby papiernicze

Wyroby papiernicze stosowane w wykonywaniu opraw jednostkowych i wtórnych:

−

papier na wyklejki – gramatura od 90–140 g/m

w zależności od grubości i gatunku

papieru użytego na wkład. Papier powinien nie przepuszczać kleju. Wyklejkę należy
wykroić z arkusza tak aby po złamaniu kierunek włókien był równoległy do grzbietu,

−

papier do wykonania oklejek – gramatura 90 g/m

kierunek włókien w oklejce musi być

równoległy do grzbietu okładki,

−

tektura na grzbietówkę do okładek twardych stosuje się od 320 g/m

w zależności od

kształtu grzbietu,

−

papier na zwijki – gramatura 112 g/ m

natronowy, odporny na wsiąkanie,

−

tektura okładkowa i na grzbietówki do okładek twardych powinna mieć grubość od

1,5–3,0 mm zależną od grubości i formatu oprawy.
Używanie odpowiednich materiałów pozwala na uzyskanie dobrych efektów

estetycznych. Ważne jest także rozpoznawanie kierunku włókien papieru.

Materiały pokryciowe

Materiały pokryciowe to materiały tkaninowe, papierowe i skóry. Materiały tkaninowe

uzyskuje się z różnych włókien naturalnych – lnianych, bawełnianych, jedwabnych oraz
włókien chemicznych – celulozowych, białkowych, syntetycznych i nieorganicznych. Bardzo
często do wykonania oklejek stosuje się papiery powlekane tworzywem sztucznym.

Tkaniny pokryciowe:

−

kaliko to tkanina z włókna bawełnianego i z tworzyw sztucznych, powlekane

dwustronnie. Warstwa powlekająca zawiera substancje klejące, wypełniające, barwiące,
zmiękczające. Warstwa apretury (powłoki) zwiększa:

−

elastyczność,

−

zapobiega odpryskiwaniu jej od podłoża,

−

zawiera niewielkie ilości środków bakteriobójczych,

−

zmniejsza deformację pod wpływem wilgoci,

−

zapobiega pochłanianiu i przepuszczaniu przez płótno kleju,

−

zasłania splot tkaniny;

Kaliko może być gładkie lub tłoczone. Jest odporne na działanie podwyższonych
temperatur. Nie może być pogniecione i pofałdowane;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

superkaliko to tkanina podobna do kalika ale nieco grubsza i mocniejsza. Jest powleczona

jednostronnie dość grubą warstwą odpowiedniej substancji, która pokrywa całkowicie
tkaniny. Superkaliko może mieć różne desenie;

−

ekruda to tkanina na oklejki. Delikatniejsza od kalika, ścisła i cienka. Apreturę nanosi się

tylko na spodnią stronę tkaniny podłożowej. Łatwo ulega załamaniu, które pozostawia na
jej powierzchni wyraźny ślad. Jest materiałem niepowlekanym;

−

ekruda – nansuk jest odmianą ekrudy. Podłożem jest nansuk – cienka i mocna tkanina

o niewielkiej  masie.  Ekruda  –  nansuk  jest  cieńsza  i  delikatniejsza  od  ekrudy,  ma  bardzo
wyraźną  fakturę  tkaniny  na  wierzchniej  stronie  nadając  jej  efektowny  wygląd.  Jest
materiałem  niepowlekanym,  droższym  od  ekrudy,  stosuje  się  go  na  oprawy  cennych
wydawnictw;

−

kanafas tkanina bawełniana, mocna i trwała, gęsta o splocie płóciennym dwustronnie

powleczona. Kanafas barwi się na kolory ciemne i stosuje się do wykonania oklejek do
okładek przeznaczonych do długotrwałego użytku; jest materiałem niepowlekanym;

−

płótno lniane to najmocniejsza i najtrwalsza tkanina, o splocie płóciennym, rzadkim, dość

gruba, nie  barwiona, niekiedy poddana bieleniu. Rozróżnia  się płótno nie  bielone – szare
i półbielone.  Jest  najcenniejszym  materiałem  pokryciowym  używanym  do  prac
introligatorskich. Płótno lniane jest materiałem niepowlekanym.
Współcześnie  materiały  pokryciowe  wykonuje  się  z  papierów,  włóknin  i  tkanin

powlekanych  tworzywami  sztucznymi  lub  włóknin  niepowlekanych.  Materiały  powlekane
zadrukowuje  się  i  tłoczy  odpowiednie wzory  imitujące  np.  skórę.  Materiały  te  znane  są  pod
nazwami firmowymi producentów.

Kleje

Klej powinien być ciągliwy, lepki, wsiąkający w papier i powinien zapewniać trwałość

klejenia.

W introligatorstwie rzemieślniczym stosuje się kleje:

1) naturalne:

−

kleje kostne z domieszką gliceryny i środków antyseptycznych używa się ich

w temperaturze 50–70°C do sklejenia wytworów papierniczych oraz wytworów
papierniczych z włókienniczymi. Stosuje się klej Rodas i Sheridan;

−

kleje krochmalowe z mąki roślinnej służą do sklejania ze sobą dużych powierzchni

papierowych;

−

kleje dekstrynowe uzyskiwane z przerobu krochmalu służą do sklejania wyrobów

papierniczych ze sobą lub tkaninami;

2) sztuczne:

−

kleje polialkoholowo – winylowe – roztwory wodne stosowane do sklejania celofanu.
Tworzą przezroczyste błony klejowe;

−

emulsje klejowe polioctanowo – winylowe – kleje te wytwarzają skleinę o bardzo dużej
wytrzymałości i z krótkim czasem chwytania, zdolnością lepiącą. Błony klejowe nie
wykazują efektu starzenia. Jest to klej CR do obróbki ręcznej. Może zastąpić klej kostny.

Materiały pomocnicze:

−

nici do ręcznego szycia składek, w zależności od barwy papieru i grubości wkładu mogą
być lniane lub bawełniane i sztuczne. Najczęściej stosowane są w pracach
introligatorskich nici o numerach 30–50 (wyższy numer oznacza nitkę cieńszą).
Są matowe lub z połyskiem;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

drut introligatorski stosuje się do zszywania wkładów i opraw. Jest to drut stalowy
o średnicy 0,35–2,5 mm. Powłoka drutu jest antykorozyjna z cynku lub miedzi. Druty
introligatorskie nawinięte są na szpule;

−

taśma kapitałowa szerokości 13–15 mm z jednym brzegiem pogrubionym ozdobnym.
Kolor powinien być dobrany do koloru okładki;

−

tasiemki stosowane są na zakładki, wiązania do teczek biurowych, a także do szycia
w szywnicach. Są one wykonane z włókien lnianych, bawełnianych, jedwabnych
i sztucznych szerokości 1–15 mm w różnych barwach;

−

gaza introligatorska – tkanina bawełniana o splocie płóciennym, bardzo rzadka nasączona
substancją klejącą. Posiada dużą wytrzymałość mechaniczną. Stosuje się na paski
grzbietowe;

−

folie do tłoczenia przeznaczone do tłoczenia ornamentów tekstów i rysunków. Tłoczenie
na okładkach odbywa się w temperaturze 80–110°C.

Narzędzia

Każda pracownia introligatorska powinna być wyposażona w podstawowe narzędzia

introligatorskie:

−

nóż introligatorski wykonany z dobrej stali, służy do krojenia papieru i kartonu,

−

otnik – nóż do krojenia tektury,

−

linija z podziałką, najwygodniejsza stalowa do mierzenia i krojenia ręcznego tektury,
płótna, itp.,

−

kątownik stalowy do wyznaczania linii prostopadłych na grzbietach książek,

−

igła do szycia książek,

−

cyrkle do odmierzania, znaczenia odległości, rysowania linii równoległych do brzegów,

−

nożyczki do krojenia papieru, kartonu, nici,

−

kostki introligatorskie do przecierania sklejanych materiałów, wciskania papieru i płótna
we wgłębienia, złamywania, odklejania, rozsuwania arkuszy i wielu innych czynności,

−

pędzle do nakładania kleju i różne inne, np. piłka z drobnymi ząbkami do nadkrawania
grzbietów, dłutko, młotki, kolce.

Urządzenia ułatwiające pracę:

−

szywnica do szycia książek i zeszytów,

−

prasa ręczna i złocenia,

−

deski do prasowania arkuszy, wkładów, opraw,

−

kocioł do kleju,

−

bindownica do łączenia luźnych kartek za pomocą spirali lub grzebienia.

Maszyny podstawowe:

−

krajarka jednonożowa do przekrawania papieru i okrawania książek,

−

nożyce introligatorskie do krojenia pojedynczych arkuszy tektury, papieru, sztywnych
płócien,

−

prasa dwufilarowa dokręcana służy do prasowania książek i innych półproduktów,

−

bigówka służy do rowkowania – bigowania kartonów i tektur,

−

zszywarka służy do zszywania wkładów, opraw drutem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stanowisko pracy musi zapewniać swobodne wykonywanie opraw jednostkowych

i wtórnych.

Rys. 1. Stanowisko pracy przy reperacji książki: a) książka do reperacji, b) arkusze nie

wymagające reperacji, c) karta reperowana, d) karty suszące się pod przyciskiem,
e) karton do przecierania, f) smarowane paski, g) klajster, h) zapas pasków, i) narzędzia
[9, s. 47]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie materiały stosuje się do wykonywania produktów introligatorskich?
2.  Jakie materiały stosuje się na wyklejki?
3.  Jakie materiały stosuje się do wzmocnienia grzbietu wkładu?
4.  Jakie jest zastosowanie kostki introligatorskiej?
5.  W jakim celu używa się szywnicę podczas ręcznego szycia nićmi?
6.  Jakie znasz materiały pokryciowe?
7.  Jaką funkcję pełni apretura?
8.  Jakie rodzaje klejów stosowane są w introligatorstwie rzemieślniczym?
9.  Jakie materiały pomocnicze mają zastosowanie w wykonywaniu opraw złożonych?
10.  Jakie jest zastosowanie krajarki jednonożowej?
11.  Jakie urządzenia i maszyny mają zastosowanie w operacji prasowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj narzędzia introligatorskie przedstawione na rysunku i określ ich zakres

zastosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić narzędzia,
2)  przyporządkować właściwą nazwę narzędzi do rysunku,
3)  uzasadnić wybór,
4)  zapisać zakres zastosowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podstawowe narzędzia introligatorskie,

−

arkusz ćwiczeń z rysunkiem narzędzi – ich budową,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Z podanych materiałów, narzędzi, urządzeń i maszyn: krajarka jednonożowa, papier

offsetowy, kostka introligatorska, zszywarka, nóż, przymiar liniowy, prasa introligatorska,
szywnica, klej CR, kapitałka, nici, deski, cyrkiel, kolec, drut – wybierz te, które potrzebne
będą do wykonania oprawy zeszytowej zszytej drutem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić materiały, narzędzia, urządzenia i maszyny introligatorskie,
2)  wybrać właściwą nazwę,
3)  uzasadnić wybór,
4)  zapisać zakres zastosowania.

Rysunek do ćwiczenia 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, narzędzia, urządzenia i maszyny introligatorskie,

−

arkusz do ćwiczeń zawierający próbki materiałów, rysunki narzędzi, urządzeń, maszyn
i ich budowy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj jakie materiały były użyte do wykonania półproduktu. Na rysunku

przedstawiony jest wkład.

Zapisz nazwy materiałów i określ ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić materiały introligatorskie,
2)  rozpoznać rodzaj wkładu,
3)  określić nazwy,
4)  zapisać zakres zastosowania,
5)  uzasadnić wybór

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne wkłady introligatorskie,

−

materiały introligatorskie,

−

arkusz do ćwiczeń zawierający próbki materiałów, ich nazwy,

−

poradnik dla ucznia.

Rysunek do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić materiały stosowane w introligatorstwie?



2) określić zastosowanie materiałów?



3) rozróżnić narzędzia i omówić zakres zastosowania?



4) dobrać maszyny do obróbki półproduktów?



5) dobrać materiały do wykonania oprawy?



6) uzasadnić, jakie znaczenie spełnia apretura w materiałach pokryciowych?



7) dobrać kleje do obróbki różnego rodzaju opraw rzemieślniczych?



8) rozróżnić materiały pomocnicze i zastosować je?



9) wymienić rodzaje klejów?



10) określić zastosowanie kostki introligatorskiej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Szycie ręczne nićmi oraz szycie drutem na zszywarkach

4.2.1. Materiał nauczania

Szycie ręczne to łączenie skompletowanych składek za pomocą nici przewlekanych przez

grzbiet. Ma ono zastosowanie w oprawach bibliofilskich, bibliotecznych, kompletach
czasopism i renowacji książek. Ręczne szycie jest kosztowne i pracochłonne. Materiałem
zszywającym są nici lniane, bawełniane lub z włókien syntetycznych. Nici powinny być białe,
zbliżone do barwy zszywanego papieru. Kolejne etapy zszywania nićmi:

−

przebicie papieru przez igłę,

−

przewleczenie,

−

przeplatanie nici.
Sposób ułożenia nitek przy zszywaniu to ścieg. Szycie ręczne wykonuje się najczęściej

na szywnicy, która ułatwia szycie. Każdy introligator pracujący rzemieślniczo musi poznać
różne metody szycia ręcznego. W zależności od rodzaju oprawy rozróżnia się szycie:

−

broszurowe,

−

ściegiem przeplatanym,

−

na sznurki,

−

przez taśmy,

−

na okrętkę.

Rys. 2. Szywnica: 1) podstawa, 2) słupki, 3) belka poprzeczna, 4) nakrętka, 5) szczeliny,

6) uchwyt metalowy, 7) igły do mocowania tasiemek [ 9, s. 87]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szycie broszur jednoskładkowych

Broszury bibliofilskie i druki unikalne szyje się łącznie z okładką lub wkłada się w nią

arkusz  po  zszyciu.  Ten  sposób  szycia  można  zastosować  do  szycia  zeszytów
jednoskładkowych.  Na  grzbiecie  zaznacza  się  nieparzystą  liczbę  trzech  lub  pięciu  miejsc
przekucia.  Szyć  zaczyna  się  od  środka  arkusza  wprowadzając,  igłę  od  wewnątrz.
Po wyciągnięciu  igły  prawą  ręką  wbijamy  ją  bliżej  dolnego  brzegu,  tworząc  klamerkę  na
grzbiecie.  Wewnętrzną  klamerkę  wykonujemy,  pomijając  środkowe  przebicie  i  wyciągając
igłę przy górnym brzegu. Na koniec wbijamy igłę z nitką do środka przez pierwsze nakłucie.
Końce  nitek  muszą  obejmować  nitkę  biegnącą  wewnątrz  wzdłuż  grzbietu  arkusza.
Po ściągnięciu  nici  zawiązujemy  je węzłem płaskim. Szycie  można zacząć od zewnątrz, jeśli
arkusz ma być wklejony w okładkę.

Rys. 3. Szycie zeszytu: a) mniejszych formatów, b) większych formatów,

c) zakończenie węzłem [9, s. 105]

Szycie ściegiem przeplatanym

Szycie zaczynamy od ostatniego arkusza. Igłę wbijamy prawą ręką od zewnątrz

w odległości  2  cm  od  dolnego  brzegu,  lewą  wyciągamy  igłę  i  wbijamy  ją  od  wewnątrz  po
środku  arkusza.  Utworzona  klamerka  utrzymuje  dolną  połowę  kartek.  Następny  arkusz
kładziemy  na  poprzednim,  wyrównując  grzbiet  i  górę.  Igłę  wbijamy  od  zewnątrz  pośrodku
drugiego arkusza i wyciągamy na zewnątrz na 2 cm od górnego brzegu. Klamerka utrzymuje
górną  połowę  kartek.  Trzeci  i  czwarty  arkusz  przeszywamy  pojedynczymi  klamerkami  od
lewej  ku  prawej  stronie.  Dalsze  szycie  jest  identyczne.  Nitkę  naciąga  się  lekko  po  każdym
przeszyciu dwóch arkuszy raz w lewo, raz w prawo.

Rys. 4. Szycie ręczne broszury wieloskładkowej [9, s. 106]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szycie na sznurki

Ten sposób szycia jest jednym z najstarszych i stosuje się go do szycia pojedynczych

broszur  i  ponownej  oprawy  książek.  W  zależności  od  formatu  stosuje  się  trzy  lub  więcej
sznurków.  Sznurek  długowłóknisty  powinien  być  miękko  skręcony  nieklejony.  Arkusze
z wyklejkami pierwszy i ostatni obracamy brzegami żłobkowanymi do grzbietu, aby uniknąć
przekrawania.  Książkę równamy  w grzbiecie i  na górze, układamy  między deskami. Grzbiet
książki  musi  wystawać  spomiędzy  desek  ~6  mm.  Książkę  z  deskami  zaprasujemy  w  prasie
ręcznej i wyznaczamy miejsce na sznurki. Zaznaczamy miejsca górnego i dolnego okrawania.
Potem  w  odległości  5–10  mm  od  nich  zaznaczamy  miejsce  przechodzenia  nici  z  arkusza
jednego  do  następnego.  Miejsce  to  nazywa  się  plątnikiem.  Przy  szyciu  na  trzy  sznurki
środkowy sznurek znajduje się w połowie między plątnikami. Rysujemy linie prostopadłe do
brzegu  książki.  Plątniki  nadkrawamy  wzdłuż  tych  linii  nożem,  aby  ułatwić  wprowadzenie
igły. Miejsca na sznurki nadkrawamy piłką o drobnych zębach. Nadkrawanie musi mieć taką
głębokość,  aby  sznurek  schował  się  do  połowy.  Głębokość  nadkrawania  zależy  od  grubości
arkuszy.  Nie  może  ono  uszkodzić  wewnętrznej  kartki  w  składce,  zbyt  małe  nadkrawanie
powoduje wystawanie sznurka, zbyt głębokie uwidacznia go wewnątrz arkusza, a klej dostaje
się w głąb książki i utrudnia jej otwieranie. Odstęp górnego sznurka od przyszłego okrawania
książki  powinien  na  górze  być  równy  odstępom  między  sznurkami.  Odstęp  od  dolnego
okrawania  powinien  być  nieco  większy.  Po  wyjęciu  z  prasy  układamy  pierwszy  i  ostatni
arkusz  na  miejsce  i  zaczynamy  szycie.  Szycie  to  jest  mocne  i  nadaje  się  do  książek
bibliotecznych. Książka nie otwiera się całkowicie, bo sznurki to uniemożliwiają.

Rys. 5. Szycie na sznurki wpuszczone w grzbiet [9, s. 114]

Szycie na tasiemki

Rys. 6. Szycie na tasiemki [9, s. 110]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szycie na tasiemki jest wykonywane podobnie jak na sznurki. Trzeba odpowiednio

zaznaczyć  ołówkiem  odległości,  gdzie  umieści  się  tasiemki  i  miejsca  wbijania  igły  podczas
szycia. Miejsca te można delikatnie nadkrawać nożem, co ułatwi szycie. Do szycia używa się
tasiemek bawełnianych 7–10 mm i lnianych 5 mm. Narzędziem szyjącym jest igła. Do szycia
przygotowujemy  szywnicę  mocując  tasiemki  między  podstawą  a  górną  belką.  Tasiemki
muszą  być  jednakowo  naciągnięte,  a  odległości  pomiędzy  nimi  ustalone  według  nadkrawań
na  grzbiecie.  Długość  tasiemek  musi  uwzględnić  łączną  liczbę  książek  i  3  centymetrowe
odcinki  pozostawione  do  przyklejenia  z  obydwu  stron  grzbietu.  Książkę  skompletowaną
układamy  z  lewej  strony  szywnicy,  arkuszem  tytułowym  ku  dołowi  a  górnym  rogiem  do
siebie.  Nici  przygotowujemy  –  przykrawając  na  około  1  metra  i  nawlekamy  na  igłę,
woskujemy. Woskowanie zapobiega strzępieniu i plątaniu. Zaczynamy szycie przez wbijanie
poziomo  igły  w  dolny  plątnik  końcowego  arkusza,  tak  aby  nie  było  widoczne  miejsce
przekłucia  przy  odchyleniu  okładki.  Lewą  ręką  chwytamy  igłę  i  wbijamy  od  środka  blisko
tasiemki.  Następnie  przeszywamy  cały  arkusz  szerokim  ściegiem  obejmując  tasiemkę.
Po wyciągnięciu igły w górnym plątniku, wyciągamy nić w lewo, zostawiając na około 5 cm
ze  strony  dolnego  plątnika.  Na  uszyty  arkusz  kładziemy  arkusz  przedostatni,  otwieramy
i przeszywamy go od lewej ku prawej stronie. Naciągamy końce nici w prawo podtrzymując
przeszyte  arkusze.  Zamykamy  arkusze  wiążąc  końce  nici,  okrawając  niepotrzebną  nić  na
około  0,5  cm.  Przeciągamy  kostką  po  grzbietach  uszytych  aby  zapobiec  narastaniu  ich.
Następnie wbijamy  igłę w trzeci arkusz  i powtarzamy czynności, wyciągamy igłę w górnym
plątniku  przekładając  pomiędzy  ostatnim  a  przedostatnim  arkuszem  zaczepiając o  łączącą  je
nitkę.  Igłę  wyjmujemy  przeciągając  przez  pętelkę,  która  ułatwia  związanie  arkuszy  między
sobą. W szyciu na tasiemki należy pamiętać, aby:

−

przeszywać wszystkie arkusze,

−

tasiemki obejmować jak najmniejszym ściegiem,

−

przestrzegać, aby nić w plątniku przechodziła z arkusza do arkusza w miejscach
zaznaczonych, tworząc linię równą i prostopadłą do brzegu książki,

−

nie przekrawać nitką połączenia grzbietu składki,

−

przeciągać kostką po każdym związaniu w plątniku wzdłuż powierzchni wszytych
arkuszy,

−

przy szyciu arkusza tytułowego włożonego w wyklejkę, igłę przebijemy ukośnie od dołu,
aby nie było widać miejsca przebicia, widocznego podczas otwierania okładki,

−

wiązać wewnątrz węzłem tkackim,

−

po uszyciu dokładnie przeciągnąć nitkę przez plątnik.
Książkę najczęściej zaczynamy zszywać od arkusza końcowego do tytułowego. Jest to

sposób łatwy i wygodny. Można zacząć też odwrotnie, kiedy nabędzie się wprawy.
Po uszyciu odwiązujemy tasiemkę na górnej belce, przesuwamy książkę po niej i odkrawamy
pozostawiając z każdej strony 3 cm odcinki tasiemki. Szycie na tasiemki stosuje się do szycia
nut, książek bibliotecznych, notesów. Zaletą szycia jest, to że arkusze mogą otwierać się
całkowicie.

Szycie na okrętkę

Jest to sposób szycia na sznurki, w którym nie wykrawamy wgłębień na grzbietach,

a jedynie  nadkrawamy  je  nożem  dla  ułatwienia  przebicia  igłą.  Szycie  zaczynamy  od  prawej
strony ku lewej, igłę wyciągamy po lewej stronie sznurka, owijając nią sznurek i wbijamy po
prawej  stronie.  Przy  szyciu  z  prawej  ku  lewej  stronie  postępujemy  odwrotnie.  Nici  po
przeszyciu wszystkich arkuszy nie można naciągnąć, dlatego naciągamy je po każdym ściegu.
Można  zastosować  szycie  z  podwójnym  sznurkiem,  to  szycie  ma  zastosowanie  przy
wykonywaniu opraw skórzanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Szycie na okrętkę [9, s. 114]

Wytrzymałość gotowej oprawy zszytej ręcznie nićmi zależy od:

−

wytrzymałości papieru,

−

grubości składek,

−

wytrzymałości nici,

−

ścisłości zszycia,

−

wytrzymałości połączenia składek.
Im większa jest wytrzymałość na rozerwanie użytego papieru do druku, tym

wytrzymalsze  są  zszyte  wkłady.  Wytrzymałość  nici  stosowanych  do  szycia  powinna  być
wyższa  od  wytrzymałości  na  wyrywanie  arkusza  papieru.  Wytrzymałość  nici  zależy  od
materiału  z  jakiego  są  wykonane  i  od  ich  grubości.  Ścisłość  ściegu  nazywa  się  siłą  naciągu
nici.  Powinna  być  ona  jak  największa,  ale  nitki  nie  mogą  powodować  przerywania  papieru.
Nitka  w  środku  składki  powinna  ściśle  przylegać  do  papieru.  Naciąg  nici  może  się  zmienić
podczas kształtowania grzbietu. Prawidłowy naciąg nici uzyskuje się przy szyciu prawidłowo
sprasowanych składek.

Szycie drutem na zszywarkach

W rzemiośle skompletowane wkłady kartkowe, jednoskładkowe można zszyć drutem na

zszywarce. Zaletą tego szycia  jest łatwość wykonania oraz  mała pracochłonność. Stosuje  się
to szycie przy tanich wyrobach, od których nie jest wymagana duża wytrzymałość i estetyka.
Materiałem zszywającym jest drut stali niskowęglowej o różnej sztywności, różnym kształcie,
przekroju  oraz  wymiarach.  Drut  pokrywany  jest  cienką  warstwą  metali  (miedzi  lub  cynku)
zabezpieczającą go przed korozją  i  nadającą estetyczny wygląd.  Ważna  jest sztywność drutu
przekłuwającego  stos  papieru  o  określonej  grubości  i  twardości.  Drut  produkowany  jest
o przekroju  okrągłym  i  płaskim  grubości od  0,35–1,8  mm.  Z  drutu  są  wykonywane  zszywki
będące  elementem  łączącym,  wytwarzane  na  zszywarce.  Drut  jest  odwijany  ze  szpuli
i krojony  na  odcinki  odpowiedniej  długości.  Końce  odcinków  drutu  są  zaginane  pod  kątem
prostym, tworząc nóżki zszywki. Nóżki te przebijają łączone papiery i po przebiciu po drugiej
stronie są zaginane do wewnątrz. Profil zszywki zależy od:

−

własności mechanicznych i średnicy drutu,

−

sposobu położenia części zaginającego aparatu szyjącego,

−

oporu stawianego przez wkład poddawany zszywaniu.

Zszywanie drutem ma wady:

−

korodowanie drutu powoduje niszczenie papieru koło zszywki,

−

powstawanie odkształceń w papierze, zmniejsza wytrzymałość wyrobu,

−

wytrzymałość zszywki jest niewielka i połączenia także,

−

nieestetyczny wygląd wyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Szycie drutem na zszywarce: a) zszywanie boczne, b) zszywanie zeszytowe [7, s. 87]

Zszywanie drutem polega na zastosowaniu zszywki z drutu spinającej zszywane

elementy. Można je wykonać bocznie lub zeszytowo na zszywarkach. Drut okrągły stosuje się
do wkładów większej grubości, a płaski zalecany jest przy wkładach małej grubości.

Zszywanie boczne jest stosowane przy różnych grubościach wkładu, w jak najmniejszej

odległości od grzbietu wkładu.  W odległości takiej, aby przyszyciu ulegały wszystkie kartki,
tj.: 3–6  mm w  zależności od grubości wkładu. Komplety kartek  lub składek o wysokości do
250  mm  powinny  być  zszyte  symetrycznie  dwiema  zszywkami.  Przy  wysokości  powyżej
250 mm  stosować  należy  co  najmniej  trzy  zszywki.  Długość  obcinanego  drutu  jest  zmienna
i zależy  od  grubości  wkładu  podlegającego  łączeniu.  Zszycie  boczne  drutem  nie  jest
praktykowane w produkcji opraw o wyższej jakości, ponieważ ma dwie podstawowe wady:

−

mała wytrzymałość połączenia,

−

zła otwieralność.
Wady wyrobu spowodowane są sztywnością połączenia w dość dużej odległości od

grzbietu.

Zszywanie zeszytowe wykonuje się przy użyciu drutu okrągłego o średnicy 0,7 mm,

dokładnie w złamie grzbietowym składki. Dopuszczalne odstępstwo może wynosić do 1 mm.
Liczba  stosowanych  zszywek  zależy  od  wysokości  kompletu  składek.  Przy  wysokości
250 mm  należy  stosować  dwie  zszywki  oddalone  jednakowo  od  boku  górnego  i  dolnego
składki.  Do  wkładów  powyżej  250  mm  należy  zastosować  trzy  zszywki.  Powinny  być  one
rozmieszczone  symetrycznie.  Nie  stosuje  się  zszywania  za  pomocą  jednej  zszywki,  jest  to
nieprawidłowe  zszywanie.  Szycie  grzbietowe  charakteryzuje  się  stałą  długością  odcinanego
kawałka drutu  przeznaczonego  do  formowania  zszywki.  Służy głównie do zszywania  opraw
zeszytowych.  Zszycie  następuje  przez  grzbiet  wkładu  jednoskładkowego  z  jednoczesnym
zszyciem  okładki  zeszytowej.  Oprawy  zeszytowe  mają  małą  wytrzymałość.  Zszycie  drutem
jest  wystarczające  i powszechnie  stosowaną  technologią.  Wadą  jest  sztywność  połączenia
powodująca  niezbyt  dobrą  otwieralność.  Przy  łączeniu  drutem  oprawy  zeszytowej  końce
nóżek są zawsze zaginane w środku wkładu. Proces technologiczny szycia drutem to:

−

poddawanie drutu,

−

odcinanie,

−

formowanie zszywki,

−

przeszywanie łączonego wkładu jednoskładkowego,

−

zaginanie nóżek zszywki.

Aparat szyjący składa się z:

−

mechanizmu podającego drut,

−

głowicy szyjącej,

−

mechanizmu zaginania nóżek zszywek.
Szycie drutem stosuje się do łączenia broszur skompletowanych składka w składkę,

a grubość wkładu nie powinna przekraczać więcej niż 8–128 stronic.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz rodzaje szycia ręcznego?
2.  Na czym polega zasada łączenia na sznurki?
3.  Jakie są zalety szycia na tasiemki?
4.  Od czego zależy wytrzymałość zszytej ręcznie oprawy?
5.  Kiedy stosuje się szycie broszurowe?
6.  Jakie czynności są ważne i należy je przestrzegać w szyciu na tasiemki?
7.  Jakie czynności są charakterystyczne dla szycia na okrętkę?
8.  Jakie rodzaje nici stosowane są w łączeniu zszywania?
9.  Jakie znasz sposoby łączenia składek i kartek we wkład za pomocą drutu?
10.  Jakiego typu wkłady szyje się sposobem zeszytowym?
11.  Od czego zależy profil zszywki?
12.  Jakie operacje technologiczne występują w procesie szycia drutem?
13.  Jakie zalety, a jakie wady ma szycie drutem na zszywarce?
14.  Podaj, jakie czynniki wpływają na wybór szycia nićmi, a jakie na szycie drutem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj łączenie wkładu kartkowego przez zszycie drutem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2)  przygotować zszywarkę do pracy,
3)  ustawić grubość szycia,
4)  wykonać szycie boczne wkładu,
5)  sprawdzić jakość szycia drutem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skompletowane wkłady,

−

instrukcje: bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obsługi maszyn,

−

narzędzia do regulacji maszyny,

−

zszywarka,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj łączenie sposobem broszurowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać odpowiednie nici,
2) przygotować komplet składek i zaznaczyć na grzbiecie nieparzystą liczbę miejsc

przekłucia,

3) wykonać szycie na klamerkę,
4) sprawdzić jakość szycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skompletowane wkłady,

−

narzędzia i materiały do szycia,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj sposoby szycia nićmi.

Na rysunku przedstawione są różne sposoby ręcznego szycia nićmi. Podpisz rysunki.

Rysunek do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić sposoby szycia ręcznego nićmi,
2)  odszukać schematy szycia ręcznego nićmi,
3)  scharakteryzować sposoby szycia ręcznego nićmi,
4)  podpisać rysunki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne schematy sposobów szycia ręcznego,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Dokonaj oceny jakości operacji szycia drutem na zszywarce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać analizy jakości szycia wkładów kartkowych i jednoskładkowych,
2)  opisać występujące błędy,
3)  określić sposób eliminacji występujących błędów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gotowe wkłady zszyte zeszytowo i bocznie,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj łączenie składek we wkład sposobem szycia nićmi przez tasiemki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać odpowiednie nici,
2)  przygotować szywnicę do szycia,
3)  komplet składek umieścić na szywnicy,
4)  zszyć według sposobu podanego w poradniku,
5)  przykleić odcinki tasiemki,
6)  sprawdzić jakość szycia przez dwie tasiemki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skompletowane wkłady,

−

narzędzie i materiały do szycia ręcznego,

−

szywnica,

−

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować introligatorskie sposoby ręcznego szycia nićmi?



2) zszyć wkład na maszynie do szycia drutem?



3) podać czynniki określające wytrzymałość zszytej ręcznie oprawy?



4) wykonać łączenie zszycia sposobem bocznym?



5) rozróżnić sposoby ręcznego szycia nićmi?



6) określić zastosowanie ręcznego szycia nićmi?



7) wymienić mechanizmy aparatu szyjącego drutem?



8) scharakteryzować operację szycia drutem oraz określić uwarunkowania



technologiczne?



9) scharakteryzować operację szycia na tasiemki wkładu?



10) scharakteryzować wady i zalety szycia nićmi i drutem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Wykonywanie ręczne opraw prostych, złożonych i specjalnych

4.3.1. Materiał nauczania

Oprawa prosta to typ oprawy, w której połączenie wkładu z okładką następuje przez ich

grzbiety bez zastosowania wyklejki. Są to oprawy charakteryzujące się średnią
wytrzymałością i krótkim czasem użytkowania. Zaletą tych opraw jest niski koszt
wytworzenia. W rzemiośle wyróżniamy następujące rodzaje opraw prostych:

−

zeszytowa,

−

przylegająca,

−

zakrywająca,

−

łączona lamówką,

w których zastosowanie mają wkłady:

−

kartkowy,

−

jednoskładkowy,

−

wieloskładkowy.
Składki kompletuje się ręcznie przez zbieranie – wkłady wieloskładkowe, nakładkowanie

– wkłady jednoskładkowe, a wkłady kartkowe z oddzielnych kartek. Wkład uzupełnia się
przyklejkami, wklejkami i wyklejkami. Kierunek biegu włókien powinien być równoległy do
grzbietu składek. Proces łączenia wkładu z okładką polega na ich sklejeniu lub zszyciu.

Oprawy zeszytowe mają wkład jednoskładkowy połączony drutem zeszytowo

z zagięciem zszywek wewnątrz lub nićmi na dwie lub cztery klamerki. Grubość opraw nie
powinna przekraczać 8 mm, ma to wpływ na jakość otwierania. Następnie okrawa się oprawę
zeszytową z trzech stron, krajarką jednonożową.

W oprawach przylegających i zakrywających stosowane są wkłady wieloskładkowe

i kartkowe. Wkłady są połączone z okładkami przez grzbiet klejem. Stosowane do tego celu
to kleje kostne i polioctanowe (CR).

W ręcznych procesach łączenia okładek przylegających i zakrywających z wkładem

następują czynności:

−

złamywanie i układanie okładek,

−

nakładanie kleju na grzbiety okładek,

−

wyrównywanie grzbietów i boków gotowych wkładów,

−

nakładanie kolejno okładek na wkłady,

−

dociskanie okładek do grzbietu wkładu i powierzchni przedniej i tylnej,

−

wyrównywanie gotowych opraw,

−

zaprasowanie i suszenie.
Po wyschnięciu oprawy okrawa się ją na krajarce jednonożowej trzykrotnie z każdego

boku.

Oprawa łączona lamówką jest bardzo często wykonywana w introligatorstwie

rzemieślniczym.  Oprawy  tej  konstrukcji  używa  się  do  produkcji  zeszytów  do  pisania,  tzw.
brulionów.  Po  połączeniu  składek  lub  kartek  we  wkład  następuje  naklejenie  lamówki  na
grzbiet wkładu i części przygrzbietowej na okładziny. Lamówka łączy okładziny z wkładem.
Okładka  łączona  lamówką  nie  występuje  oddzielnie  jako  półprodukt.  Lamówka  wzmacnia
połączenie okładzin z wkładem i zakrywa nieestetyczne miejsca klejenia na grzbiecie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejność czynności wykonywania oprawy łączonej lamówką ze zszyciem bocznym

drutem:

−

zbieranie kartek i okładzin,

−

wyrównanie kompletu kartek z okładzinami,

−

zszycie boczne kompletu kartek i okładzin,

−

naklejanie przygotowanej lamówki,

−

okrawanie oprawy z trzech stron.
Naklejenie lamówki ręczne jest łatwiejsze niż przyklejanie okładki zakrywającej. Zaletą

łączenia jest możliwość oprawiania wkładów o małej grubości, np. wkładów
kilkokartkowych.

Oprawy złożone różnią się wyglądem i właściwością opraw, w których wkład z okładką

łączony  jest  przez  wyklejkę  bez  połączeń  ich  z  grzbietem.  Wyklejki  umieszcza  się  na
początku i końcu wkładu, służą one do połączenia wkładu z okładką. Wyklejki wykonuje się
z papieru  wytrzymałego,  trwałego,  dobrze  zaklejonego. Kierunek  włókien  papieru  musi  być
równoległy  do  grzbietu.  Gramatura  papieru  w  zależności  od  formatu  i  grubości  wkładu
powinna  wahać  się  od  90–140  g/m

. W oprawach rzemieślniczych stosuje się wyklejki

przyklejane i przyszywane. Obróbkę kompletów wkładów przeprowadza się ręcznie różnymi
sposobami zszywania:

−

szycie broszurowe,

−

szycie ściegiem przeplatanym,

−

szycie na sznurki z pełnym wszywaniem,

−

szycie przez taśmy,

−

szycie na okrętkę.
Takie sposoby mają zastosowanie w oprawach bibliofilskich, bibliotecznych, kompletach

czasopism  i  w  renowacji  książek.  Szycie  ręczne  wykonuje  się  na  szywnicach.  Do  szycia
używa  się  nici  bawełnianych  i  lnianych,  przecieranych  co  jakiś  czas  woskiem,  który
zapobiega  strzępieniu.  Po  zszyciu  wkładu  zaklejamy  grzbiet  wkładu  aby  wyrównać
i wzmocnić  go.  Okrawanie  wkładu  wykonuje  się podobnie  jak  w  oprawie  prostej.  Następnie
wykonuje się kształtowanie grzbietu wkładu, gdzie można zastosować cztery rodzaje kształtu
grzbietu:

−

prosty,

−

prosty oporkowy,

−

zaokrąglony,

−

zaokrąglony oporkowy.

Rys. 9. Rodzaje grzbietów: a) prosty, b) prosty oporkowy, c) zaokrąglony,

d) zaokrąglony oporkowy [8, s. 233]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zakładach rzemieślniczych wykonuje się zdobienia: boków wkładów lub opraw po

okrawaniu z trzech stron. W zależności od zamówienia stosuje się:

−

barwienie jednobarwne i wielobarwne tzw. wzorami marmurkowymi, złocenie,

−

mechacenie,

−

polerowanie.
W barwieniu boków stosuje się farby pigmentowe, które nakładane są za pomocą pędzla,

gąbki lub pistoletu. W tej operacji ma zastosowanie luzowanie.

Luzowanie to czynność polegająca na przegięciu wkładu lub oprawy równolegle do boku

przedniego  w  celu  zerwania  niewielkich  połączeń  między  kartkami  powstałych  podczas
barwienia.  Nie  jest  potrzebne,  gdy  po  barwieniu  wykonane  jest  kształtowanie  grzbietu.
Zdobienie  daje  estetyczny  wygląd,  zapobiega  żółknięciu  papieru.  Kapitałkowanie,  paski
grzbietowe lub zwijki wzmacniają grzbiet wkładów i ozdabiają.

Okładki stosowane w oprawach złożonych rzemieślniczych to okładki – twarde i można

je podzielić ze względu na konstrukcję:

−

jednorodne,

−

kombinowane,

−

specjalne biblioteczne.
Proces technologiczny wykonywania okładek ręcznie to:

−

przygotowanie materiałów,

−

montowanie okładek,

−

zdobienie okładek.
Okładki montuje się ręcznie, za pomocą odpowiedniego kleju, np. CR. Okładki przed

połączeniem  z  wkładem  należy  dokładnie wysuszyć. Duży  wpływ  na ostateczny  wygląd  ma
zdobienie okładek i kolorowe oklejki, które zdobią oprawy. Tłoczenie napisów na okładkach
w  rzemiośle  ciągle  jest  podstawowym  elementem  zdobnictwa.  Proces  zdobienia  przez
tłoczenie  wykonywany  jest  na  prasach  do  tłoczenia  z  podgrzewaniem  formy  tłoczącej.
W tłoczeniu mają zastosowanie folie barwne.

Łączenie wkładu z okładką wykonuje się ręcznie nanosząc klej najpierw na tylną

wyklejkę i łącząc z okładziną tylną, a następnie na przednią, po czym zamyka się okładkę
i prasuje w prasie.

W oprawach większej grubości grzbiet wzmacnia się tzw. zwijką (woreczkowaniem).

Rys. 10 . Woreczkowanie wkładu

Zwijkę wykonuje się, przygotowując pasek papieru równego długości książki,

a szerokości potrójnej długości luku grzbietowego, zginając i przyklejając częścią środkową
do grzbietu. Końce woreczka skleja się razem.

Po połączeniu wkładu z okładką gotowe oprawy poddaje się prasowaniu aż wyklejki

całkowicie się skleją z okładką. Ważne jest, aby oprawy włożyć dokładnie i równo do prasy
i równomiernie docisnąć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rowkowanie to proces technologiczny, który ma na celu prawidłowe ukształtowanie

formy grzbietu dla ułatwienia otwierania okładki twardej – w rzemiośle wykonuje się go za
pomocą kostki introligatorskiej.

Oprawy złożone są to oprawy o bardzo dużej wytrzymałości i przeznaczone do długiego

użytkowania.

Oprawy specjalne to oprawy, które mają inny sposób połączenia wkładu z okładka niż

oprawy  proste  i  złożone.  Jest  to  mała  grupa opraw  o  różnorodnej konstrukcji.  Są  to oprawy
wykorzystywane  w  celach  reklamowych  przez  co  ważna  jest  estetyka  wykonania.
Konstrukcje  opraw  nie  zawsze  są  nastawione  na  dobrą  otwieralność  i  długi  okres
użytkowania. Oprawy specjalne można podzielić na dwie grupy:

−

połączenie wkładu z okładką przez wyklejkę i grzbiet,

−

połączenie wkładu z okładką przez element spinający będący elementem łączącym kartki

lub składki we wkład sposobem specjalnym.

Do opraw takich najczęściej stosuje się wkłady kartkowe, rzadziej jednoskładkowe

i wieloskładkowe. Okładki mają różną konstrukcję, najczęściej są to okładki twarde. Proces
technologiczny wykonania jest często sprowadzony do minimum:

−

okrawanie kartek z czterech stron,

−

kompletowanie,

−

łączenie klejowe,

−

suszenie.
W oprawach specjalnych znalazły duże zastosowanie połączenia spiralne i grzebieniowe.

Wykonuje się je na urządzeniach do bindowania – bindownicach.

Inny sposób połączenia to wykonywanie otworków w okładzinach i kartkach oraz

połączenia ze sobą przez przewleczenie sznurka i związanie go lub zbicie nitami lub skręcenie
śrubami. Oprawy specjalne łączone podanymi sposobami nie wyczerpują wiadomości na
temat sposobów wykonania. Wykonanie opraw specjalnych zależy od pomysłów
introligatorów i bazy materiałowej, a także od popytu na nie.

Rys.10a. Rodzaje wkładów [6, s.18]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Z jakich dwóch zasadniczych części składa się oprawa?
2.  Jakie znasz sposoby łączenia składek i kartek we wkład?
3.  Czym charakteryzują się okładki w oprawach prostych?
4.  Jakie znasz typy opraw?
5.  Jaki element wzmacniający stosuje się w oprawach złożonych większej grubości?
6.  Jakie znasz rodzaje kształtu grzbietu?
7.  Jakie znasz ręczne sposoby zszywania wkładu?
8.  Jakie zdobienie boków wkładów stosuje się w oprawach rzemieślniczych?
9.  Co to jest rowkowanie i w jakim celu jest wykonywane?
10.  Jakie poznałeś okładki twarde stosowane w rzemiośle?
11.  Czym charakteryzują się oprawy proste i złożone?
12.  W jaki sposób wykonuje się połączenie wkładu z okładką w oprawie złożonej?
13.  W jaki sposób następuje połączenie wkładu z okładką w oprawach prostych?
14.  Jaki jest proces wykonywania oprawy łączonej lamówką?
15.  W jaki sposób można podzielić sposoby łączenia specjalnego składek i kartek?
16.  W jaki sposób można zdobić okładki twarde?
17.  Co charakteryzuje oprawy złożone ,a co oprawy specjalne?
18.  Jakie jest zastosowanie opraw specjalnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaje opraw przedstawione na rysunku i określ ich zakres zastosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić rodzaje opraw,
2)  przyporządkować właściwą nazwę oprawy do rysunku,
3)  uzasadnić wybór,
4)  zapisać zakres zastosowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

Rysunek do ćwiczenia 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaje kształtu grzbietów w oprawach przedstawionych na rysunku i określ

ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić rodzaje kształtu grzbietów,
2)  przyporządkować właściwą nazwę kształtu grzbietu do rysunku,
3)  uzasadnić wybór,
4)  zapisać zakres zastosowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczeń z różnymi kształtami grzbietów, budową, operacjami powstawania
grzbietów,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj wzmocnienie grzbietu wkładu o grubości 5,5cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać odpowiedni papier,
2)  obliczyć wymiary zwijki,
3)  wykonać zwijkę,
4)  przykleić zwijkę do grzbietu wkładu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wkład wieloskładkowy,

−

klej,

−

papier o różnej gramaturze,

−

nóż introligatorski,

−

przymiar liniowy,

−

poradnik dla ucznia.

Rysunek do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić rodzaje opraw?



2) określić zastosowanie opraw?



3) wymienić rodzaje okładek?



4) wymienić rodzaje wkładów?



5) omówić zakres zastosowania okładek introligatorskich?



6) rozróżnić rodzaje ukształtowanych grzbietów wkładów?



7) rozróżnić sposoby łączenia specjalnego?



8) wymienić sposoby szycia ręcznego?



9) scharakteryzować operacje zdobienia wkładów i okładek?



10) wykonać wzmocnienie grzbietu zwijką?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Proces wykonywania opraw jednostkowych

4.4.1. Materiał nauczania

Oprawy jednostkowe – skrypty, prace dyplomowe, wycinki z gazet, czasopisma itp.,

wykonuje się z pojedynczych kartek. Można je wykonać następujacymi sposobami:
1. Komplet kartek przeznaczony do oprawy wyrównuje się i okrawa w krajarce

jednonożowej, aby uzyskać jednakową szerokość kartek. Utworzony komplet można
zszyć na zszywarce i wkleić w okładkę jednolitą z kartonu, np. zakrywającą.

2. Komplet kartek, których jest niedużo, można skleić w grzbietach paskami papierowymi,

dołączając wyklejki i przyszywając na tasiemki. Połączyć utworzony wkład z okładką
przez wyklejkę.

3. Do skompletowanych kartek dokłada się z przodu i tyłu kartki z przyklejonymi przy

grzbiecie paskami płótna. Na paski płócienne przykleja się 10 mm paski z kartonu. Przez
paski tekturowe – listwę przygrzbietową – zbija się gwoździkami grzbiet łącząc kartki we
wkład  kartkowy.  Przed  zbijaniem  kartki  zaprasujemy  w  prasie  stołowej.  Małe  komplety
kartek  możemy  zszyć  przez  przebite  kolcem  otworki  w  listwie  przygrzbietowej.
Do przygotowanych  wkładów  wykonujemy  okładkę  z  listwami  przygrzbietowymi.
Grzbiet wkładu kartkowego z listwami przygrzbietowymi wkleja  się do grzbietu okladki.
Po otworzeniu okładzinówek przykleja się do nich paski płótna i nakleja lusterka.

4. Pojedyncze kartki prac dyplomowych można dokleić do pasków, łącząc 1 z 8, 2 z 7, 3 z 6,

4 z 5. Po złamaniu w grzbietach i włożeniu sklejonych kartek jedna w drugą uzyskujemy
składki, szyje się je na tasiemki lub sznurki i oprawia jak oprawę złożoną na wyklejki.

5. Doklejanie kartek do pasków jest pracochłonne i pogrubia grzbiet. Wygodniejszą metodą

będzie sklejać jednej z drugą na zakładkę. Złamujemy tak, aby ominąć sklejenie,
skompletowany wkład zszyć wybranym sposobem i połączyć z okładką np. jednorodną.

6. Przygotowane kartki kompletujemy i wyrównujemy w grzbiecie, następnie umieszczamy

w prasie i zaklejamy grzbiet klejem CR sposobem wachlarzowym. Przygotowujemy
wyklejki przyklejane i łączymy z wkładem kartkowym. Następnie okrawamy z trzech
stron, wzmacniamy grzbiet i łączymy z okładką jednorodną lub albumową.

Rys. 11. Okładka albumowa [2, s. 114]

grzbietówka

okładzinówka

listwa przygrzbietowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprawa albumu

Materiały: tektura, płótno introligatorskie, papier oklejkowy, papier pakowy, klej

krochmalowy (klajster), tasiemka, sznurek.

Narzędzia, urządzenia, maszyny: kątownik, przymiar liniowy, pędzel, nóż, nożyczki,

wycinak do skór, młotek, kostka introligatorska, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.

Wykonanie albumu zaczyna się od wykonania wkładu kartkowego. Materiałem na wkład

jest tektura albumowa. Tektura powinna być dość gruba, gładka, koloru pastelowego – szara,
czarna, biała kremowa, a niekiedy czarna. Format albumu może być dowolny, należy tylko
uwzględnić miejsce wiązania wkładu na grzbiecie. Następnie należy:

−

na wszystkich kartkach albumowych wykonać bigowanie ułatwiające otwieranie. Bigi
wykonuje się w liczbie 4–5 kostką introligatorską lub bigówką;

−

wykroić  otworki  do  przewleczenia  elementu  łączącego  sznurka  lub  tasiemki.  Otworki
wykonać  wycinakiem  do  skór  okrągłym  3–6  mm.  Aby  otworki  wkrojone  były  równo
rozmieszczone  można  zastosować  szablon  wykonany  z  tektury  z  odpowiednio
rozmieszczonymi  dziurkami.  Okładkę  wykonuje  się w  zależności  od  grubości  i  formatu
albumu. Materiałem na okładkę jest tektura biała lub brązowa odpowiedniej grubości;

−

należy przykroić okładzinówki, grzbietówkę i listwy przygrzbietowe z tektury
odpowiednich wymiarów;

−

nakleić na pasek z papieru pakowego grzbietówkę w niewielkiej odległości ~2 mm listwę
przygrzbietową, a w odstępie 8 mm okładzinówki;

−

nakleić tak zmontowaną okładkę na oklejkę z płótna introligatorskiego i zawinąć;

−

nakleić oklejkę grzbietową z płótna introligatorskiego wewnątrz tak, aby nachodziła na
okładzinówki przez przeguby i listwy przygrzbietowe;

−

rowki zagnieść kostką introligatorską;

−

wykleić wewnątrz okładki okładki lustra z tektury lub z np. papieru czerpanego;

−

zaprasować i wysuszyć w prasie introligatorskiej;

−

wyznaczyć i wykroić otworki do zawiązywania;

−

związać album sznurkiem lub tasiemką.

Oprawa pracy dyplomowej

Materiały: tektura, materiał pokryciowy, papier na wyklejki, klej CR, gaza

introligatorska, kapitałka.

Narzędzia, urządzenia, maszyny: przymiar liniowy, pędzel, nóż, nożyczki, kostka

introligatorska, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.

Proces technologiczny oprawy pracy dyplomowej:

−

wyrównać kartki,

−

okroić grzbiet,

−

zakleić grzbiet sposobem wachlarzowym w prasie,

−

wysuszyć wkład kartkowy,

−

przygotować wyklejki przyklejane,

−

przykleić do wkładu kartkowego wyklejki,

−

wzmocnić grzbiet naklejając gazę introligatorską,

−

okroić wkład kartkowy z trzech stron na krajarce jednonożowej,

−

przygotować okładzinówki, grzbietówki, pasek papieru, na którym będzie montowana
okładka jednorodna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nakleić okładkę na materiał pokryciowy, zawinąć, wysuszyć, zaprasować,

−

połączyć wkład kartkowy z okładką jednorodną za pomocą kleju przez wyklejkę

−

wysuszyć, zaprasować w prasie introligatorskiej.

Oprawa notesu (brulionu)

Materiały: papier w kratkę, papier oklejkowy, płótno introligatorskie, klajster, tektura,

nici.

Narzędzia, urządzenia, maszyny: igła, nóż, kostka introligatorska, pędzel, kątownik,

przymiar liniowy, deski, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.

Proces technologiczny wykonania notesu (brulionu):

−

złamać arkusze papieru kancelaryjnego na składkę odpowiedniego formatu. Grubość
wkładu jednoskładkowego powinna wynosić około 8 mm;

−

zaprasować składkę;

−

zszyć wkład jednoskładkowy na dwie klamerki, zaczynając szycie od zewnętrznej strony
wkładu;

−

przygotować wyklejki przyklejane;

−

przykleić wyklejki jak najbliżej grzbietu wkładu;

−

zaprasować między deskami w prasie introligatorskiej;

−

przykroić tekturę na okładziny i nakleić je w odległości 8–10 mm od grzbietu wkładu;

−

zaprasować w prasie introligatorskiej do wyschnięcia;

−

okroić przedni bok oprawy;

−

nakleić lamówkę 20–30 cm z płótna introligatorskiego na grzbiet tak, aby zachodziła na
okładziny;

−

ukształtować grzbiet kostką introligatorską;

−

przykroić oklejki okładzinowe z papieru oklejkowego i nakleić, zawijając do wewnątrz
na 13 mm;

−

zaprasować i wysuszyć w prasie introligatorskiej;

−

okroić górę i dół oprawy krajarką jednonożową;

−

sprawdzić prostokątność oprawy.

Okładka jest elementem zewnętrznym oprawy ochraniającym wkład na trwale z nim

związany. Okładka prosta składa się z dwóch okładzin i grzbietu. Natomiast w oprawie
złożonej zbudowana z dwóch okładzinówek i grzbietówki. W zależności od typu oprawy
stosuje się okładki jednolite i łączone.

Okładki jednolite są to okładki wykonane z jednego arkusza materiału:

−

okładka zeszytowa jednolita ze złamem wyznaczającym grzbiet, przeznaczona do
połączenia z wkładem jednoskładkowym,

−

okładka przylegająca jednolita z dwoma przegnieceniami przyklejona do grzbietu wkładu
kartkowego lub wieloskładkowego,

−

okładka zakrywająca jednolita z trzema lub czterema przegnieceniami przyklejona do
grzbietu i brzegów grzbietowych wkładu kartkowego lub wieloskładkowego,

−

okładka wzmocniona lamówką – jednolita, lamowana na grzbiecie paskiem tkaniny lub
papieru.
Okładki łączone są to okładki wykonane z kilku arkuszy materiałów połączonych ze

sobą, składające się z dwóch okładzinówek i grzbietówki. Materiały grzbietowe
wzmacniające wkład są przeważnie wykonane z cienkiej tektury połączone oklejką z jednego
arkusza materiału pokryciowego, np. papieru, tkaniny lub z dwóch różnych materiałów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pokryciowych, np. oklejki papierowej i olejki płóciennej grzbietowej. Narożniki okładek są
prostokątne lub zaokrąglone, można je wzmocnić płótnem, np. w okładkach specjalnych –
bibliotecznych. W okładkach łączonych występują grzbiety:

−

prosty,

−

zaokrąglony,

−

oporkowy.

Okładka łączona to:

−

okładka jednorodna składa się z czterech części połączonych w całość. Trzy części
stanowią materiał usztywniający pokryty czwartą częścią – oklejką,

−

okładka kombinowana składa się z sześciu części. Trzy części stanowią materiał
usztywniający. Oklejka zbudowana z trzech części, dwie oklejki okładzinówek i jedna
oklejka grzbietówki,

−

okładka specjalna – biblioteczna składa się z dziesięciu części: dwóch okładzinówek,
grzbietówki, oklejki grzbietowej, dwóch oklejek okładzinowych oraz czterech oklejek
narożnikowych,

−

okładka łączona lamówką wykonana z pięciu części, dwie okładziny z materiału
usztywniającego i trzy części pokryciowe:

−

lamówka z płótna na pokrycie grzbietu,

−

dwie oklejki okładzinowe.

Okładki łączone lamówką wykonane z pięciu części bardzo często używane są

w rzemiośle do produkcji brulionów. Natomiast okładka specjalna – biblioteczna używana
jest tylko w rzemiośle i stosowana do opraw bibliotecznych. W introligatorstwie
rzemieślniczym występuje okładka albumowa.

Budowa okładki albumowej:

−

dwie okładzinówki

−

dwie listwy przygrzbietowe,

−

grzbietówka,

−

oklejka.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób przebiega operacja kompletowania wkładu w oprawie albumowej?
2.  Jaki materiał jest używany na wkład w oprawie albumowej?
3.  Z jakich części zbudowana jest okładka albumowa?
4.  Jak łączy się wkład z okładką w oprawie albumowej?
5.  Jakie rodzaje klejów używane są w łączeniu klejowym?
6.  Jakie znasz rodzaje okładek jednolitych?
7.  Co to są okładki łączone?
8.  Czym różnią się okładki łączne od jednolitych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj ręcznie oprawę pracy dyplomowej z okładką albumową jednorodną formatu A4

z zaklejonego sposobem wachlarzowym wkładu kartkowego według zadanych parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać obliczeń ilości potrzebnych surowców,
2)  przygotować wyklejki,
3)  przykleić wyklejki,
4)  dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
5)  zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn

i urządzeń,

6)  wyregulować maszyny,
7)  okroić wkład,
8)  wzmocnić grzbiet wkładu,
9)  przygotować okładzinówki, grzbietówkę,
10)  przygotować oklejkę,
11)  wykonać okładkę,
12)  połączyć wkład z okładką przez wyklejki,
13)  zaprasować, wysuszyć oprawę,
14)  uzasadnić sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zestaw narzędzi do regulacji maszyn i urządzeń,

−

gotowy wkład zaklejony sposobem wachlarzowym,

−

nożyczki,

−

przymiar liniowy,

−

kleje,

−

pędzle, miseczki,

−

gaza introligatorska,

−

kapitałka,

−

kostka introligatorska,

−

materiał na wyklejkę,

−

materiał na okładkę,

−

prasa introligatorska,

−

krajarka jednonożowa,

−

nożyce introligatorskie,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj oprawę brulionu z gotowych półproduktów według zadanych parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać obliczeń,
2)  dobrać odpowiedni materiał,
3)  sprasować składki,
4)  dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
5)  wykonać szycie sposobem broszurowym,
6)  przygotować wyklejki,
7)  przykleić wyklejki,
8)  dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
9)  zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn

i urządzeń,

10)  wyregulować maszyny,
11)  przygotować okładziny i lamówkę,
12)  nakleić okładziny w odpowiedniej odległości od grzbietu,
13)  okroić wkład z przodu,
14)  nakleić na grzbiet lamówkę,
15)  przygotować oklejkę,
16)  nakleić oklejkę na okładziny i zawinąć do wewnątrz,
17)  okroić oprawę z góry i z dołu,
18)  zaprasować i wysuszyć oprawę
19)  uzasadnić sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zestaw narzędzi do regulacji maszyn i urządzeń,

−

składki,

−

nożyczki,

−

przymiar liniowy,

−

kleje,

−

pędzle, miseczki,

−

kostka introligatorska,

−

prasa introligatorska,

−

krajarka jednonożowa,

−

nożyce introligatorskie,

−

materiał na wyklejkę,

−

materiał na okładkę,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj okładkę biblioteczną do wkładu formatu A5 według zadanych parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wykonać obliczenia,
2)  dobrać odpowiednie materiały,
3)  dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4)  zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn

i urządzeń,

5)  przygotować okładzinówki, grzbietówkę,
6)  przygotować oklejki okładzinowe, oklejkę grzbietową i narożniki z płótna,
7)  zmontować okładkę biblioteczną specjalną,
8)  zaprasować okładkę i wysuszyć,
9)  uzasadnić sposób wykonania zadania,
10)  ocenić jakość wykonanej okładki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały na oklejki,

−

materiały na okładzinówkę i grzbietówkę,

−

klej,

−

nożyczki,

−

prasa introligatorska,

−

nożyce introligatorskie,

−

instrukcje: bezpieczeństwa i higieny pracy, obsługi maszyn,

−

pędzle, miski,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj ręcznie oprawę albumową formatu A4 z gotowych półproduktów według

zadanych parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać obliczeń ilości potrzebnych surowców,
2)  przygotować kartki tekturowe,
3)  przykleić kartki do wkładu kartkowego,
4)  przygotować i przykleić listwy przygrzbietowe,
5)  dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
6)  zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn

i urządzeń,

7)  przygotować okładzinówki, grzbietówkę i listwy przygrzbietowe,
8)  przygotować oklejkę,
9)  wykonać okładkę,
10)  wykroić otworki we wkładzie i okładce,
11)  połączyć wkład z okładką za pomocą ozdobnego sznurka,
12)  uzasadnić sposób wykonania zadania,
13)  ocenić jakość wykonanej oprawy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

kartki z tektury,

−

materiał na okładkę,

−

sznurek ozdobny,

−

nożyczki,

−

przymiar liniowy,

−

klej,

−

pędzle, miski,

−

wycinak do skór,

−

kostka introligatorska,

−

prasa introligatorska,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wykonaj okładkę jednolitą zakrywającą z gotowych półproduktów według zadanych

parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać obliczeń,
2)  dobrać odpowiedni materiał,
3)  dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4)  zapoznać  się  z  instrukcją  obsługi  i  urządzeń  oraz  przepisami  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy,

5)  wykonać przegniecenia w okładce,
6)  skompletować wkład z okładką,
7)  skleić wkład z okładką,
8)  wykonać okrawanie oprawy,
9)  uzasadnić sposób wykonania zadania,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

bigówka,

−

kostka introligatorska,

−

klej CR,

−

prasa introligatorska,

−

instrukcje: obsługi urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wkład kartkowy,

−

tektura różnej grubości,

−

nożyce introligatorskie,

−

krajarka jednonożowa,

−

przymiar liniowy,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować sposoby połączenia kartek we wkład w oprawach

jednostkowych?



2) podać, jakie materiały potrzebne są do wykonania opraw jednostkowych?



3) wykonać okładkę albumową?



4) scharakteryzować proces technologiczny oprawy pracy dyplomowej?



5) wykonać oprawę brulionu?



6) rozróżnić okładki jednolite?



7) wymienić okładki łączone?



8) rozróżniać okładki łączone i okładki jednolite?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Proces wykonywania opraw wtórnych

4.5.1. Materiał nauczania

Prace związane z reperacją książek wymagają praktycznej znajomości budowy opraw.

Przystępując do naprawy uszkodzeń, należy ustalić, czy ograniczymy się tylko do podklejenia
uszkodzonych  kartek,  arkuszy,  czy  konieczne  będzie  ponowne  oprawienie  zniszczonej
książki. Uszkodzone bardzo cenne książki reperuje się i ponownie oprawia,  mimo, że zabieg
ten  jest  kosztowny.  Książki  drukowane na  papierze  drzewnym,  bardzo  stare  lub uszkodzone
przez  grzyby  nie  nadają  się  do  reperacji,  ponieważ  naklejenie  pasków  wzmacniających
spowoduje  rozerwanie  kartki,  pękanie  łatanej  książki  i  reperacja  jest  bezcelowa.  Jedynie
można wykonać futerał do przechowywania.

Jeżeli z książki wypadają nieliczne kartki, to wklejanie ich przez przyklejenie do

sąsiednich  jest  bardzo  nietrwałe.  Po  niedługim  czasie  wylecą  obie.  Metodę  tą  można
zastosować  w  nowej  książce  o  zdrowym  papierze.  Grzbiet  kartki  smaruje  się  klejem
krochmalowym  lub  klejem  CR  i  wkłada  we  właściwe  miejsce,  przyklejając.  Przyczyną
wypadania  kartek  ze  starych  książek  jest  proces  niszczenia  grzbietu.  Wyklejki  też  są
uszkodzone.  Należy  wyjąć  wkład  z  okładki  i  sprawdzić  stan  grzbietu.  Jeśli  nie  zachodzi
konieczność  rozbierania  książki,  to  zdejmujemy  z  grzbietu  skruszały  papier.  Następnie
zewnętrzne  kartki  rozlatującej  się  składki  sklejamy  na  paseczek,  po  odcięciu  strzępów  na
grzbiecie.  Przekrawamy  nici  wiążące  pozostałą  część  składki  z  grzbietem  i  kompletujemy
arkusz.  Grzbiet  arkusza  pokrywamy  wąsko klejem  krochmalowym  i  wkładamy  na  właściwe
miejsce. Do grzbietu doszywamy arkusz reperowany  i dwie sąsiadujące z  nim oraz pierwszy
i ostatni  z  nowymi  wyklejkami.  Oczyszczamy  grzbiet,  zaklejamy  rzadkim,  klejem,  a  po
wyschnięciu  naklejamy  na  niego  płótno,  np.  gazę  introligatorską  lub  surówkę  bawełnianą.
Naprawiony wkład wklejamy w poprawioną lub nową okładkę.

W nowej książce może wypaść arkusz, samo przyklejanie jest niedopuszczalne. Aby nie

zdejmować okładki,  arkusz  przyszywamy  do środka  na  boki  pozostawiając  wewnątrz  długie
końce  nitek.  Pokrywamy  klejem  wąsko  grzbiet  arkusza  i  wklejamy  na  właściwe  miejsce.
Końce  nitek  za  pomocą  igły  wprowadzamy  pod  sznurek  lub  tasiemkę.  Następnie  nitki
wprowadzamy  do  arkusza  koło  plątnika,  wbijając  igłę  od  strony  grzbietu  i  10  mm  dalej
możemy  je  przeciągnąć  z  powrotem  na  grzbiet,  gdzie  je  przyklejamy.  Tak  przytwierdzony
arkusz nie obciąża sąsiednich kartek.

Uszkodzone w przegubie wyklejki, podwijane pod skrajne arkusze, zamieniamy na nowe

po wyjęciu wkładu z okładki. Do zamiany wyklejki przyklejonej, wystarczy usunięcie starej
i przyklejenie na jej miejsce nowej, którą należy przyciąć do formatu wkładu.

Uszkodzoną luźną część wyklejki, odcinamy w odległości 5 mm od grzbietu i klajstrem

przyklejamy do pozostawionego brzegu dobranym kolorem kawałek papieru. Po wysuszeniu
brzegu papieru przykrawamy do formatu wkładu.

Poszarpane zewnętrzne brzegi kartek podklejamy paskami bibułki. Wstawione lub

wymienione kartki nigdy nie pasują do książki, dlatego trzeba je odpowiednio przyckroić
przy linii bardzo ostrym nożem, podstawiając pod tekturę lub blachę. Format kartki
dopasujemy do sąsiedniej.

Książka szyta maszynowo na gazę introligatorską może być wyrwana z okładki. Oznacza

to,  że  zostały  uszkodzone  w  przegubie  wyklejka  i  gaza  introligatorska.  Naprawę
rozpoczynamy  od  oczyszczenia  grzbietu  książki,  naklejenia  surówki  bawełnianej  tak  aby
zachodziła  na  nowo  przyklejone  wyklejki.  Dwa  pierwsze  i  ostatnie  arkusze  doszywamy  do
surówki, a następnie wkład wklejamy w oczyszczoną ze starej wyklejki okładkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uszkodzone zwięzy ze sznurków często urywają się na krawędzi oporka. Po wyjęciu

wkładu z okładki, na grzbiet naklejamy tasiemki do których doszywamy dwa pierwsze
i ostatnie arkusze z przytwierdzonymi nowymi wyklejkami. Wkład wklejamy ponownie
w okładkę.

Uszkodzeniom najczęściej ulegają okładki książek, dlatego wskazane jest aby wykonać

nowe okładki i nakleić na nie za pomocą kleju przygotowane stare szyldziki i napisy. Nowe
materiały okładkowe muszą być odpowiednio dobrane do starych okładek.

Gdy pęknie płótno w przegubie okładki, można dokleić sam grzbiet. Po dopasowaniu

nowej grzbietówki naklejamy na nią odpowiedni materiał z bokami zachodzącymi na
okładzinówki. Na nowy grzbiet naklejamy szyldzik ze starego grzbietu. Ubytki na rogach
uzupełniamy podobnym materiałem wpuszczając je pod stare obleczenie.

Rys. 12 . Wymiana zniszczonego grzbietu okładki [2, s. 114]

Proces wykonywania oprawy wtórnej

Gdy zdecydujemy się wykonać reperację całości zniszczonej książki, wówczas

podejmujemy się ją doprowadzić do stanu używalności. Czynności, które pomogą nam
w tym, wchodzą w proces technologiczny oprawy wtórnej.

1) Pierwszą operacją będzie zdjęcie okładki z wkładu, podtrzymując dłonią jednej ręki

wkład,  drugą  oddzieramy  okładkę  od  grzbietu  z  którym  jest  sklejona.  Po  niej  następuje
rozbieranie  wkładu  na  składki.  Jeśli  składki  nie  są  rozcięte,  to  nie  należy  tego  robić.
Szukamy  oznakowania  składek,  tzw.  sygnatury  i  sprawdzamy  numerację  stron.
W książkach  do  pierwszego  i  ostatniego  arkusza  przyklejone  są  pojedyncze  kartki,  które
trzeba  ostrożnie  oddzielić  a  także  powyjmować  ilustracje  lub  mapy  wklejone  do  tekstu,
jeśli takie są, na odwrocie znaczymy ołówkiem do której stronicy należą;

2) Rozebraną na części książkę należy oczyścić z resztek kleju na grzbietach. Jeśli klej jest

mocno przyschnięty, to można go zwilżyć wodą i usunąć nożem nie ścinając go.
Zawinięte pozłamywane kartki należy zwilżyć wodą i prostować susząc je między
deskami;

3) Przygotowujemy paski papierowe do wzmocnienia i reperacji. Składki rozdarte z różnymi

defektami wzmacniamy przez naklejenie pasków. Paski wykonuje się z cienkiego
mocnego papieru (przebitka maszynowa) krojąc na kawałki wysokości formatu używanej
książki ~ 220 mm a szerokości 10–12 mm. Przestrzegamy zasady ułożenia kierunku
włókien wzdłuż;

4) Zniszczone składki wyklejamy paskami papieru, pokrywając krochmalem i czekamy aż

przestaną  się  zwijać  i  falować.  Pasek  przykleja  się  na  osi  między  kolumnami  druku
przygotowanego  arkusza.  Zawsze  wyklejamy  arkusze  od  wewnętrznej  strony
i przyciskamy  białą  tekturą  i  deseczką  aż  wyschnie.  Oddzielne  kartki,  ilustracje,  mapy
umocowuje  się  na  paseczkach  papieru,  przyklejając  połowę  paseczka  do  pojedynczej
kartki,  drugą  zagina  się  i  przykleja  do  arkusza  w  składzie.  Ilustracje  wklejamy  na  osi
kolumny druku,  aby  były  jednakowo oddalone od brzegów. Wskazane  jest przyklejać  je
po prawej stronie tekstu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Arkusze rozdarte w przegubie należy wyrównać nożem, potem nakleić jedną z kart na

połowie paska z prawej, a drugą z lewej strony. W pewnym oddaleniu od środka, aby nie
skracać arkusza. Pojedyncze kartki przyklejamy na pasku tak jak ilustracje. Gdy kartek
jest więcej niż cztery, wtedy tworzymy osobną składkę. Suszymy je pod deską;

5) Łatamy kartki rozdarte, przecięte lub dziurawe. Kartki rozdarte pokrywamy krochmalem

w  miejscach  brzegowych  i  umieszczamy  pod  kawałkiem  szkła  lub  blachy.  Kartki
przekrojone  nożem  lub  nożyczkami  pokrywa  się  po  brzegach  krochmalem  na  szerokość
2–3  mm  po  czym  nakładamy  większy  kawałek  papieru  odpowiednio  dobranego
odcieniem i suszymy pod deskami. Po wyschnięciu zdzieramy nadmiar papieru skośnymi
ruchami  w  kierunku  dośrodkowym,  brzeg  wyrównujemy  nożem  do  wielkości  kartki.
Brakujący tekst uzupełniamy. Sprawdzenie, zbijanie i prasowanie wkładu. Po naprawieniu
arkusze  wkłada  się,  wyrównuje  i  sprawdza  kolejność  stronic.  Pogrubione  grzbiety  przez
wzmocnienie  należy  doprowadzić  do  pierwotnego  stanu  przez  zbijanie  młotkiem
pomiędzy  dwoma  tekturkami.  Zbite  składki  kompletuje  się  i  zaprasowuje  się  w  prasie
między deseczkami;

6) Przygotowuje się wyklejki przyszywane i wyznacza się składki do szycia przez dwie lub

trzy tasiemki. Szyje się, przewlekając nici prawidłowo ściągając i łącząc w plątniku;

7) Po uszyciu wkładu przyklejamy kawałki tasiemki do wkładu a następnie zaklejamy

grzbiet klejem CR albo kostnym;

8)  Gdy klej wyschnie, okrawamy wkład z trzech stron na krajarce jednonożowej;
9)  Kształtujemy grzbiet, formując przez zaokrąglenie lub oporkowanie;
10) Przygotowujemy  materiały  na  okładkę  specjalną  biblioteczną:  szarą  tekturę  –  na

okładzinówki i grzbietówkę, oklejki papierowe i płótno na grzbiet i narożniki;

11) Montujemy okładkę specjalną biblioteczną;
12) Po wyschnięciu okładki łączymy wkład wieloskładkowy z okładką biblioteczną specjalną

za pomocą wyklejki;

13) Prasujemy gotową oprawę i suszymy ją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Reperacja rozebranej książki: a) naklejanie pasków, b) przyklejanie ilustracji, c) wklejanie ilustracji

na osi, d) sklejanie rozdartych kart w arkusiki, e) doklejanie pojedynczych kart do pierwszego lub
ostatniego składu, f) sklejanie na nakładkę, g, h) cerowanie i łatanie na zdzieranie (strzałki wskazują
kierunek zdzierania papieru) [2, s. 174]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób przyklejamy kartki w nowych oprawach?
2.  Co decyduje, że do wkładu przyklejamy nowe wyklejki?
3.  W jaki sposób reperujemy zniszczony grzbiet oprawy?
4.  Jak postępujemy gdy z książki wypadnie arkusz?
5.  W jaki sposób naprawiamy książkę, której wkład został wyrwany z okładki?
6.  Co decyduje o tym, że naprawiamy całą okładkę lub tylko grzbiet okładki?
7.  Z jakich operacji składa się proces wykonywania oprawy wtórnej?
8.  Jakie wyklejki stosuje się w oprawie wtórnej?
9.  W jaki sposób łatamy kartki?
10.  Co rozumiesz przez słowo reperacja książki?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj naprawę książki, której bardzo zniszczony jest grzbiet okładki i wkładu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać oceny zniszczenia,
2)  dobrać odpowiedni materiał,
3)  dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4)  oczyścić grzbiet wkładu,
5)  przygotować nowe wyklejki,
6)  przykleić nowe wyklejki,
7)  wzmocnić grzbiet wkładu,
8)  przygotować nową oklejkę grzbietową i grzbietówkę,
9)  zmontować okładkę,
10)  połączyć wkład z okładką,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11) zaprasować i wysuszyć oprawę,
12) uzasadnić sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały introligatorskie,

–

klej CR,

–

prasa introligatorska,

–

deski,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przyklejenie wypadających kartek w nowej książce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ocenić stopień uszkodzenia i ilość kartek, które wypadły,
2)  dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
3)  dobrać odpowiedni klej,
4)  rozłożyć książkę,
5)  nałożyć klej na krawędzie grzbietów kartek,
6)  wkleić kartki,
7)  okroić wkład,
8)  zaprasować i wysuszyć,
9)  uzasadnić sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały introligatorskie,

−

klej CR,

−

miseczki,

−

prasa introligatorska,

−

deski,

−

poradnik dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) zreperować zniszczony grzbiet książki?



2) przykleić kartki do nowej i starej książki?



3) omówić naprawę okładki?



4) przytwierdzić wypadły arkusz do książki?



5) zdecydować o rodzaju naprawy książki?



6) wymienić operacje wchodzące w skład procesu technologicznego



oprawy wtórnej?



7) omówić operację łatania kartek?



8) dobrać wyklejki do oprawy wtórnej?



Nie

Tak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Kalkulacje kosztów wykonanego produktu

4.6.1. Materiał nauczania

Najprostszą formą przedsiębiorstwa jest przedsiębiorstwo stanowiące własność prywatną

osoby fizycznej. Przedsiębiorca jako jedyny właściciel odpowiada całym swoim majątkiem za
zobowiązania wobec wierzycieli. Może wybrać dowolną formę opodatkowania od bardzo
prostych, do skomplikowanych, według których rozliczają się duże przedsiębiorstwa.

Niewielkie

firmy

usługowe

handlowe

są

najczęściej

przedsiębiorstwami

jednoosobowymi.  Przed  rozpoczęciem  działalności  gospodarczej,  przedsiębiorca  musi
zdecydować  co,  jak  i  gdzie  chce  produkować  oraz  ile  kapitału  potrzebuje.  Kapitał,  czyli
pewne  zasoby  pieniężne  stanowi  podstawę  rozpoczęcia  działalności  przedsiębiorstwa  oraz
umożliwia  jego  funkcjonowanie.  Wysokość  kapitału  zależy  w  dużej  mierze  od  formy
organizacyjno-prawnej  przedsiębiorstwa.  W  finansowaniu  przedsiębiorstwa  ważne  jest  skąd
pochodzi  kapitał,  do  kogo  należy  oraz  jak  długo  można  z  niego  korzystać.  Kapitały
zewnętrzne

pochodzą

spoza

przedsiębiorstwa.

Kapitały

wewnętrzne

powstają

w przedsiębiorstwie i pochodzą z zysków, czyli nadwyżek przychodów nad poniesionymi
kosztami. Celem działalności gospodarczej jest osiąganie zysków, dlatego przedsiębiorstwo
dąży do sprzedania swoich towarów lub usług po jak najwyższej cenie.

Koszty to wartość zużycia składników majątku, pracy ludzkiej i zakupionych usług oraz

innych wydatków związanych z prowadzeniem działalności przez przedsiębiorstwo.

Przychody to należności uzyskane ze sprzedaży wyrobów i usług.
Wynik finansowy oblicza się, odejmując od uzyskanych przez przedsiębiorstwo

przychodów poniesione koszty wynikające z jego działalności. Znajomość rodzajów kosztów
pozwala na przeprowadzenie kalkulacji kosztu wytworzenia.

Koszt jednostkowy oblicza się, dzieląc ogólną sumę kosztów przez ilość

wyprodukowanych wyrobów. Celem kalkulacji kosztów jak i ich analizy jest dążenie do
osiągnięcia możliwie jak najwyższej obniżki kosztów.

Aby obniżyć koszt jednostki wyrobu trzeba:

−

zmniejszyć wielkość zużycia materiału,

−

kupować tańsze materiały, ale zapewniające dotrzymanie warunków technicznych,

−

zwiększyć ilości produkcji dobrej przez zmniejszenie ilości braków i odpadów.
Dlatego w procesach wykonywania okładek trzeba zwrócić szczególną uwagę na krojenie

materiału  i wymiary wkładu. Jeśli wkład  będzie  łączony z okładką twardą, to okładzinówkę,
grzbietówkę  wykonuje  się  według  określonych  wielkości,  większą  od  wkładu  biorąc  pod
uwagę  kanciki.  Gdy  okładka  będzie  wykonywana  i  okrawana  z  wkładem,  to  wymiary
materiału  będą  także  większe  (wg  określonych  wielkości). Na  okładki  twarde potrzebna  jest
tektura  odpowiedniej  gramatury,  posiadająca  gładką  powierzchnię  i  równomierną  grubość,
która decyduje o sztywności okładzin i grzbietu. Przy ustalaniu formatu okładzinówek trzeba
brać  pod  uwagę  dodatek  na  kanciki  i  wymiary  wkładu  (szerokość  x  wysokość  x  grubość).
Na tej podstawie możemy obliczyć potrzebną liczbę arkuszy tektury na określony nakład.

Przykładowe obliczenia
Przykład 1

Dane:

1)  Format arkusza tektury o wymiarach 740x1050
2)  Wymiary wkładu okrojonego 145x224
3)  Wymiary okładzinówki 145x230

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obliczenia:

Dzielimy szerokość tektury przez wysokość okładzinówki

740 : 230 = 3

i wysokość tektury przez szerokość okładzinówki

1050 : 145 = 7

z jednego arkusza tektury będzie 3×7 = 21 okładzinówek a 10,5 okładek.

Okładki miękkie będą miały okładkę z papieru okładkowego lub papieru. Wymagane

są materiały o mniejszej sztywności i mniejszej gramaturze. Kierunek włókien w okładkach
miękkich powinien być równoległy do grzbietu. Wysokość okładki powinna być równa
wysokości nieokrojonego wkładu, szerokość okładki, szerokość okładki L, która wynosi:

L = 2s + 0,57 × G
s – szerokość wkładu
G – grubość wkładu

W praktyce wystarcza, jeżeli szerokość okładki jest większa od 1–2 mm od podwójnej

szerokości  składek,  którą  jest  okładka  zeszytowa.  W  okładkach  przylegających
i zakrywających,  szerokość  powinna  być  równa  sumie  szerokości  grzbietu  wkładu  oraz
podwójnej  szerokości  wkładu  przed  okrawaniem  z  tolerancją  do  +1  mm.  Wysokość okładki
powinna być równa co najmniej wysokości wkładu przed okrawaniem z tolerancją do +1 mm.

Przykład 2

Oblicz ile okładek zakrywających będzie z 1 arkusza papieru okładkowego o wymiarach

700x1000.

Dane:

1. Wymiary wkładu = 148x210x50
2. Wymiary okładki zakrywającej:

−

szerokość okładki = 50 + 2 × 148 + 1 = 307 mm

−

wysokość okładki = 210 + 1 = 211 mm

Obliczenia

Dzielimy szerokość papieru okładkowego przez wysokość okładki

700 : 211 = 3,3 ≈ 3

i wysokość papieru okładkowego przez szerokość okładki

1000 : 307 = 3,2 ≈ 3

Z jednego arkusza uzyskamy 9 okładek zakrywających.

Materiały pokryciowe – papiery, płótna, powinny odpowiadać następującym

wymaganiom:

−

posiadać jednakowe i równomierne zabarwienie,

−

mieć jednakowy wzór,

−

być bez uszkodzeń i zagnieceń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

elastyczne,

−

nie przepuszczać kleju,

−

nie pękać.

Płótna o różnej gramaturze do prac ręcznych występują w sprzedaży o szerokości od

63–86  cm,  nawinięte  na  rolkę  50–250  m.  Krojenie  tkanin  powinno  być  wykonywane
w kierunku  podłużnym  tkaniny,  aby  uniknąć  zmarszczek  i  kurczenia  się  okładek.
Jednocześnie  ze  względów  oszczędnościowych  można  częściowo  stosować  poprzeczny
kierunek płótna. Na krojenie tkaniny składają się trzy czynności:
1)  przekrawanie rolki na pasy,
2)  przekrawanie pasów na części użytkowe,
3)  ścięcie narożników.

Przystępując do krojenia płótna, należy przede wszystkim ustalić potrzebną wielkość

tkaniny.  Obliczenie  wymiarów  oklejki  wykrojonej  z  części  użytkowej  materiału  zależy
od formatu  okładki  i  od  zawinięć  i  grubości  tektury.  Dla  okładek  jednorodnych  stosuje  się
jedną  oklejkę,  a  do  okładek  kombinowanych  i  bibliotecznych  trzy;  jedną  grzbietową  oraz
dwie  oklejki  okładzinowe.  Wymiary  oklejek  zależą  od  wymiarów  wkładów  po  okrojeniu.
Wysokość  oklejek  jest  jednakowa  dla  wszystkich  rodzajów  oklejek  i  powinna  być  większa
od wysokości wkładu o sumę szerokości kancika  dolnego i górnego oraz zawinięcia dolnego
i górnego.

Szerokość oklejek do okładek jednorodnych jest równa sumie następujących

okładzinówek:

−

dwóch szerokości okładzinówek,

−

dwóch szerokości odsadki,

−

szerokości grzbietówki,

−

dwóch szerokości zawinięcia przedniego.
Szerokość oklejki do okładek kombinowanych powinna być równa szerokości

okładzinówki  plus  szerokość  zawinięcia  przedniego,  minus  szerokość  naklejenia  oklejki
grzbietowej  na  okładzinówki,  plus  szerokość  naklejenia  oklejki  okładzinowej  na  oklejkę
grzbietową.  Szerokość  naklejenia  oklejki  okładzinowej  na  oklejkę  grzbietową  powinna
wynosić ±5 mm.

Przykład 3

Oblicz wymiary oklejek na 10 egzemplarzy okładek jednorodnych i potrzebną ilość

płótna introligatorskiego oraz cenę zużytego płótna.

Dane:

1.  Szerokość rolki wynosi 70 cm,
2.  1 metr płótna kosztuje 7 zł,
3.  Wkład o wymiarach 130x202x24,
4.  Odsadka 8 mm

Obliczenia:

Szerokość oklejki = 130 × 2 + 24 + 16 + 2 + 14 = 316
Wysokość oklejki = 202 + 6 + 28 = 236
Wymiary oklejki = 316x236 = 31,6x23,6

Przy szerokości rolki płótna równej 70 cm, w poprzek rolki uzyskamy 70 : 31,6 = 2

okładki. Dlatego na 10 książek należy odciąć 10 : 2 = 5 części (kawałków) oklejkowych
materiału o wysokości 23,6 ~ 24 cm. Wobec tego płótna potrzeba będzie

5 × 24 cm = 120 cm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cena płótna introligatorskiego zużytego na oklejki wynosi 8,4 zł (

100

120x7

Kończąc należy przypomnieć, że celem analizy kosztów jest wszechstronna i krytyczna

ocena ich wysokości, ustalenie podstawowych przyczyn i miejsc przekroczenia kosztów oraz
nakreślenie konkretnych środków poprawienia efektywności. Istotne są również niskie koszty
wytwarzania, które rzutują na wielkość zysków.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co decyduje o rozpoczęciu działalności gospodarczej?
2.  Co to jest kapitał?
3.  Co to są koszty wykonanego produktu?
4.  Jaki jest cel kalkulacji kosztów?
5.  Co wpływa na obniżenie kosztów wyrobu?
6.  Jakie materiały introligatorskie mają wpływ na koszt wyrobu?
7.  Co wpływa na wielkość zysków?
8.  W jaki sposób obliczysz zużycie materiałów?
9.  Jak obliczysz koszt zużytego materiału?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj 200 opraw zeszytowych na zszywarce. Oblicz, ile metrów drutu potrzeba do

wykonania opraw, gdy do zszycia 1 egzemplarza oprawy zeszytowej zużywa się 30 mm
drutu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać odpowiedni drut,
2)  wykonać oprawy zeszytowe,
3)  okroić oprawy,
4)  dokonać obliczeń zużytego drutu,
5)  uzasadnić sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wkłady jednoskładkowe z okładką,

−

zszywarka,

−

drut,

−

krajarka jednonożowa,

−

prasa introligatorska,

−

kostka introligatorska,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Cena arkusza tektury o wymiarach 70x100 cm wynosi 1 zł. Z takiego arkusza wykonano

8 okładek zakrywających. Oblicz koszt papieru użytego do wykonania 200 takich samych
okładek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać obliczeń zużytego papieru,
2)  dokonać obliczeń kosztu papieru,
3)  uzasadnić obliczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) omówić, co decyduje o rozpoczęciu działalności gospodarczej?



2) określić, co to jest kapitał?



3) zdefiniować, co to są koszty?



4) omówić, co wpływa na obniżenie kosztów?



5) wymienić, jakie materiały introligatorskie mają wpływ na koszt wyrobu?



6) omówić, w jaki sposób oblicza się zużycie i koszt materiałów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ręczne złamywanie arkuszy wykonuje się przy użyciu

a)  zaciskarki.
b)  kostki introligatorskiej.
c)  nożyczek.
d)  młotka.

2. Podłużny kierunek włókien papieru, równoległy do grzbietu wkładu, powinien być

zachowany
a)  we wszystkich elementach oprawy.
b)  tylko w oklejkach.
c)  w żadnym z elementów oprawy.
d)  tylko w zwijce.

3. Do okrawania wkładu z trzech stron stosuje się

a)  nożyce introligatorskie.
b)  noże krążkowe.
c)  krajarki jednonożowe.
d)  wykrawarki.

4. Folie do tłoczenia mają zastosowanie w procesie

a)  kształtowania grzbietu.
b)  wykonywania obwolut.
c)  lamowania pudełka.
d)  zdobienia okładek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W celu uzyskania bardzo dużej wytrzymałości sklejenia, do zaklejenia zszytego grzbietu

stosuje się kleje
a)  kostne.
b)  zwierzęce.
c)  emulsyjne.
d)  roślinne.

6. W oprawie albumowej wkład łączy się z okładką za pomocą

a)  sznurka.
b)  spirali.
c)  grzebienia.
d)  drutu.

7. Płótno lniane wykorzystuje się w introligatorstwie do wykonywania

a)  wyklejek.
b)  wklejek.
c)  przyklejeń.
d)  oklejek.

8. Paski grzbietowe wykonuje się

a)  z papieru kredowego.
b)  z bibuły.
c)  z gazy introligatorskiej.
d)  z płótna lnianego.

9. Nagłe uszkodzenie krajarki jednonożowej wymaga

a)  wezwania karetki.
b)  wyłączenia maszyny.
c)  naprawienia samemu uszkodzenia.
d)  wyłączenia maszyny następnie włączenia i dalszej pracy.

10. Narzędziem, za pomocą którego zaokrąglisz grzbiet wkładu, jest

a)  kostka introligatorska.
b)  młotek.
c)  kolec.
d)  krosno.

11. Do wykonania 160 sztuk okładzinówek formatu B5 należy użyć

a)  20 arkuszy tektury formatu B2.
b)  17 formatu tektury B2.
c)  40 formatu tektury B2.
d)  5 formatu tektury B2.

12. W oprawie zeszytowej wkład łączy się z okładką za pomocą

a)  bindownicy.
b)  niciarki.
c)  zszywarki.
d)  oklejarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Łączenie składek we wkład za pomocą nici gwarantuje

a)  złą otwieralność oprawy.
b)  dobra otwieralność oprawy.
c)  średnią otwieralność oprawy.
d)  nie gwarantuje otwieralności.

14. Tektura znajduje zastosowanie w technologii wykonywania

a)  wkładów.
b)  opasek.
c)  torebek.
d)  okładek.

15. Połączenie kompletu kartek we wkład za pomocą grzebienia jest sposobem łączenia

a)  specjalnego.
b)  złożonego.
c)  prostego.
d)  broszurowego.

16. Okładka zakrywająca charakteryzuje się liczbą przegnieceń równą

a)  1.
b)  2.
c)  3.
d)  4.

17. Kontrolę kompletowania ułatwiają

a)  znaki grzbietowe i sygnatura arkusza.
b)  sygnatura arkusza i znaki boczne.
c)  marginesy i znaki boczne.
d)  norma i znaki grzbietowe.

18. Cena 1 arkusza tektury formatu B1 jest równa 1 zł, to koszty materiału na okładzinówki

niezbędne do wykonania 320 opraw złożonych o formacie B5 wynoszą
a)  120 zł.
b)  40 zł.
c)  60 zł.
d)  150 zł.

19. W technologii wykonywania reperacji książek nie występuje operacja

a)  łatania.
b)  satynowania.
c)  szycia.
d)  oczyszczania.

20. Zdobienie boków wkładów i opraw wykonywane ręcznie sposobem rzemieślniczym to

a)  mechacenie, polerowanie, marmurkowanie.
b)  złocenie, barwienie, zadrukowywanie.
c)  barwienie, złocenie, mechacenie.
d)  barwienie, złocenie, marmurkowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………

Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Wydawnictwo Operon

Sp. z o. o.

2. Czyżycki W.: Prace z papieru, kartonu, tektury. Introligatorstwo. Państwowe Zakłady

Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1986

3. Czyżycki W., Marek A., Zabierowska J.: Zajęcia praktyczno-techniczne. Państwowe

Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1986

4.  Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 2005
5.  Jefimow, W.: Pracownia introligatorska w szkole i w domu. WSiP, Warszawa 1986
6.  Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992
7.  Mały  słownik  encyklopedyczny.  Współczesne  polskie  introligatorstwo  i  papiernictwo,

Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1986

8. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. BKKK, Warszawa 1997
9. Zjawiński Z.: Introligatorstwo. Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego,

Warszawa 1976

10. Ornatowski T., Figurski J. Praktyczna nauka zawodu. Wydawnictwo i Zakład Poligrafii

Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2000

11. Poligrafia ogólna. Praca zbiorowa pod red. K. Boratyńskiego. WSiP, Warszawa 1988
12. Sołtys D., Szmigel M.K. Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy

edukacyjnej. Wydawnictwo >>Zamiast Korepetycji<<, Kraków 2000

13. Krajowy standard kwalifikacji zawodowych dla zawodu Introligator poligraficzny

734502. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007

Czasopisma:

–

Poligrafika,

–

Poligrafia polska,

–

Print Publishing,

–

Przegląd Papierniczy,

–

Opakowania,

–

Świat Druku,

–

Świat Poligrafii.