INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO – FFI 

COSTY i MCCRAE 

 

 

DEFINICJA OSOBOWOŚCI 

 

... struktura najbardziej podstawowych wymiarów wpływających na cechy identyfikowane zarówno w 

naturalnych językach, jak i kwestionariuszach psychologicznych. Wymiary te definiowane są przez grupy 
skorelowanych cech, przy czym cechy bardziej specyficzne (o mniejszym poziomie ogólności) są określane 
mianem składników, zaś wiązka składników to sfera osobowości. 

 
Cechy osobowości mają charakter najbardziej ogólnych cech zachowania i są uwarunkowane 

biologicznie. Stwierdzono, że wszystkie cechy są transmitowane genetycznie, przy czym najwyższe 
współczynniki odziedziczalności uzyskano dla neurotyczności (NEU), ekstrawersji (EKS) oraz otwartości 
na doświadczenia (OTW). 

 

PODSTAWOWA HIPOTEZA LEKSYKALNA 

 

Celem stworzenia pięcioczynnikowego modelu osobowości była chęć ujęcia tych cech osobowości, które 

ludzie uważają za szczególnie ważne w życiu. Podstawy do takiego sposobu ujmowania osobowości 
sformułował  Goldberg w postaci tak zwanej hipotezy leksykalnej, zgodnie z którą  „najważniejsze dla 
kontaktów międzyludzkich różnice indywidualne zakodowane są w postaci pojedynczych terminów w 
części lub we wszystkich językach świata”. 
 

PODSTAWOWE WYMIARY OSOBOWOŚCI W MODELU WIELKIEJ PIĄTKI 

 

1. NEUROTYCZNOŚĆ – wymiar odzwierciedlający  przystosowanie emocjonalne – emocjonalne 
niezrównoważenie. Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak 
strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy oraz wrażliwość na stres psychologiczny. Osoby 
neurotyczne są skłonne do irracjonalnych pomysłów, stosunkowo mało zdolne do kontrolowania swoich 
popędów oraz zmagania się ze stresem. Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, 
zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Cecha ta 
jest przede wszystkim wymiarem normalnej osobowości. 
-  lęk – tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość i skłonność do martwienia się 
-  agresywna wrogość – tendencja do doświadczania gniewu i irytacji 
-  depresyjność – tendencja do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności 
-  impulsywność – niezdolność do kontrolowania pragnień i popędów 
-  nadwrażliwość – podatność na stres – niezdolność do zmagania się ze stresem, tendencja do reagowania 

poczuciem bezradności i paniką w trudnych sytuacjach. 

-  Nadmierny samokrytycyzm – lęk społeczny, niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie 

zmieszania w obecności innych. 

 
2. EKSTRAWERSJA – charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii 
i zdolności do odczuwania pozytywnych emocji. 
-  towarzyskość – zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z innymi ludźmi 
-  serdeczność – zdolność do utrzymywania bliskich związków z innymi ludźmi, przyjacielskość 
-  asertywność  - tendencje dominatywne i przywódcze 
-  aktywność – tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym 
-  poszukiwanie doznań – poszukiwanie podniet i stymulacji 
-  emocjonalność w zakresie reagowania pozytywnymi emocjami – np. radością, poczuciem szczęścia, 

oraz pogodny nastrój i optymizm życiowy. 

3. OTWRTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA – opisuje tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego 
wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą. 
-  wyobraźnia – fantazja i żywa, twórcza wyobraźnia 
-  estetyka – wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką 
-  uczucia – otwartość na stany emocjonalne innych ludzi 
-  działania – aktywne poszukiwanie nowych bodźców 
-  idee – intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne 
-  wartości – gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych. 
 
4. UGODOWOŚĆ – opisuje pozytywne vs. negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację 
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs. antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i 
działaniu. 
-  zaufanie  - przekonanie, że inni mają uczciwe intencje vs. sceptycyzm i cynizm oraz przekonanie, że inni 

mogą być nieuczciwi i niebezpieczni 

-  prostolinijność  – prostoduszność, szczerość i naiwność społeczna vs. tendencja do manipulowania 

innymi ludźmi 

-  altruizm  – tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych ludzi i udzielania im pomocy vs. 

egocentryzm 

-  ustępliwość – sposób reagowania na konflikty interpersonalne: powściąganie agresywności, potulność i 

łagodność vs. agresywność i tendencje rywalizacyjne 

-  skromność – realistyczny stosunek do samego siebie, brak tendencji do faworyzowania własnej osoby 

vs. przekonanie o własnej wyższości i tendencje narcystyczne 

-  skłonność do rozczulania się – przejawianie uczuciowości i sympatii do innych, wspieranie organizacji i 

akcji charytatywnych vs. racjonalność i rzeczowość w kontaktach z innymi oraz mała wrażliwość na 
ludzkie problemy 

 
5. SUMIENNOŚĆ – charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w 
działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek człowieka do pracy). Czynnik ten określa się czasem 
mianem „woli dążenia do osiągnięć” 
-  kompetencje  - przekonanie o możliwościach radzenia sobie w życiu – przekonanie o braku sprawności i 

braku umiejętności radzenia sobie z zadaniami 

-  skłonność do utrzymywania porządku  – uporządkowanie, staranność i schludność – brak 

metodyczności i porządku w życiu oraz działaniu 

-  obowiązkowość – ścisłe kierowanie się własnymi zasadami, np. moralnymi – zawodność, nierzetelność 
-  dążenie do osiągnięć – wysoki poziom aspiracji i silna motywacja do osiągania sukcesów w życiu, duże 

zaangażowanie w pracę, ale i skłonność do pracoholizmu – brak ambicji, brak jasno sprecyzowanych 
celów życiowych 

-  samodyscyplina – umiejętność samomotywowania się, by ukończyć rozpoczęte zadania, nawet jeśli nie 

są atrakcyjne – tendencja do porzucania zadań przed ich zakończeniem 

-  rozwaga  – skłonność do starannego rozważania problemu przed podjęciem decyzji i rozpoczęciem 

działania – impulsywność przy podejmowaniu decyzji, ale i spontaniczność oraz umiejętność 
podejmowania szybkich decyzji, jeśli jest to niezbędne. 

 
 
 
 
 
 
 
 

 

PODOBIEŃSTWA MIĘDZYKULTUROWE 

 
Pięć  głównych czynników można wyodrębnić nie tylko w języku angielskim, ale i w innych językach. 

Wynika z tego, że gatunek ludzki ustalił na drodze obserwacji różnice indywidualne, szczególnie istotne dla 
wzajemnych interakcji. W związku z tym czynniki ujęte w modelu Wielkiej Piątki odnoszą się do głównych 
elementów kontaktów między ludzkich. 

 
 
 

EMOCJE I MOTYWY A MODEL WIELKIEJ PIĄTKI 

 

Stwierdzono związek pomiędzy wysokim natężeniem pewnych cech a określonymi motywacjami 

(potrzeby) oraz emocjami. Wysokie wyniki N wiążą się z podatnością na negatywne emocje i ze złym 
samopoczuciem, a wysokie E – z tendencją do przeżywania emocji pozytywnych i dobrym samopoczuciem. 
Wysokie wyniki SUM i UGD idą w parze z dobrym samopoczuciem i uczuciami pozytywnymi. 

 
 
 
INTERPRETACJA PROFILU NA PODSTAWIE WYNIKÓW UZYSKANYCH W NEO – FFI 
 
1.  Analizę profilu zaczynamy od wyodrębnienia najbardziej wyróżniających się cech. 
2.  W kolejnym kroku dokonujemy opisu innych właściwości indywidualnych jednostki: 

a.  Potrzeby 
b.  Style zmagania się ze stresem 
c.  Procesy poznawcze 

3.  Poszczególne cechy osobowości, jak i ich konfiguracje, mają określone znaczenie adaptacyjne. Należy 

więc dokonać interpretacji funkcjonalnej profilu pod kątem dwóch obszarów: 

a.  Osiągnięć zawodowych lub/ i szkolnych 
b.  Podatności na choroby psychosomatyczne 
c.  Zaburzenia zachowania. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

SKALA WYSOKIE 

PRZECIĘTNE NISKIE 

 
NEU 

osoba podatna na irracjonalne 
pomysły, mniej zdolna do 
kontrolowania swych popędów. 
Wrażliwa, emocjonalna, reaguje silnie 
lękiem, skłonna do doświadczania 
napięć, wykazuje tendencję do 
zamartwiania się. Często doświadcza 
stanów wrogości i gniewu, Łatwo 
zniechęca się i załamuje w trudnych 
sytuacjach. Wykazuje niskie poczucie 
własnej wartości, wstydliwość i 
poczucie zmieszania w obecności 
innych. 

Osoba ogólnie spokojna i 
zrównoważona, ale 
czasami doświadczająca 
gniewu, smutku i poczucia 
winy. 

Osoba emocjonalnie stabilna, 
spokojna, zrelaksowana, bez 
doświadczania obaw, napięć i 
rozdrażnienia. Odporna na 
trudy  życia, dobrze radząca 
sobie w trudnych sytuacjach. 

 
EKS 

osoby przyjacielskie, serdeczne, 
towarzyskie i rozmowne. Skłonne do 
zabawy oraz poszukiwania stymulacji, 
wykazują tendencję do dominowania 
w kontaktach społecznych i są 
życiowo aktywne i pełne wigoru, 
wykazują optymizm życiowy i 
pogodny nastrój. 

osoba przeciętna pod 
względem towarzyskości i 
aktywności, lubi kontakty z 
innymi, ale ceni sobie 
prywatność i intymność 

osoba poważna, zachowująca 
rezerwę w kontaktach z 
innymi, woli przebywać sama 
lub w towarzystwie nielicznej 
grupy przyjaciół, 
charakteryzuje się brakiem 
optymizmu. 

 
OTW 

Osoba ciekawa zjawisk zarówno 
świata zewnętrznego, jak i 
wewnętrznego, kreatywna, z żywą i 
twórczą wyobraźnią. Wykazuje 
intelektualną ciekawość i 
zainteresowanie sztuką oraz dużą 
wrażliwość estetyczną. 
Niekonwencjonalna, skłonna do 
kwestionowania autorytetów, 
niezależna w sądach i nastawiona na 
odkrywanie nowych idei 
(politycznych, społecznych, 
etycznych). 

Osoba praktyczna, ale 
mająca także 
niekonwencjonalne 
zainteresowania, stara się 
utrzymać równowagę 
między „przywiązaniem do 
starego” a „fascynacją 
nowością”. 

osoba konwencjonalna w 
zachowaniu i konsekwentna w 
poglądach. Ceni sobie 
tradycyjne wartości, ma 
pragmatyczne zainteresowania 
i preferuje uznane społecznie 
sposoby działania. 

 
UGD 

osoba prostolinijna, prostoduszna, 

szczera, altruistyczna, potulna, 
łagodna oraz skromna. Sympatyczna 
w stosunku do innych i skłonna do 
udzielania pomocy. Przekonana, że 
inni mają podobne postawy. 
 

Osoba ogólnie miła i 

przyjazna, ale czasami 
może być nastawiona 
rywalizacyjnie. 
 

osoba egocentryczna, 
sceptyczna w opiniach na 
temat intencji innych ludzi, 
przejawia raczej nastawienie 
rywalizacyjne niż 
kooperatywne, agresywna i 
oschła w kontaktach z innymi. 

 
SUM 

osoba o silnej woli, zmotywowana 

do działania oraz wytrwała w 
realizowaniu swoich celów. 
Skrupulatna, obowiązkowa, 
punktualna, rozważna i rzetelna w 
pracy, charakteryzująca się dużymi 
osiągnięciami akademickimi i 
zawodowymi. Ze skłonnością do 
utrzymywania porządku i 
perfekcjonizmu. 

Osoba przeciętnie 
zorganizowana, ma 
zazwyczaj jasno określone 
cele życiowe, chociaż nie 
dąży do osiągnięcia ich „za 
wszelką cenę” 

Wykazuje raczej małą 
skrupulatność w wypełnianiu 
obowiązków i małą motywację 
do osiągnięć społecznych. 
Hedonistycznie nastawiona do 
życia, brak jasno 
sprecyzowanych celów 
życiowych, rozleniwiona. 
Impulsywna przy 
podejmowaniu decyzji 
spontaniczna w działaniu. 

NEO – FFI A STRUKTURA POTRZEB W UJĘCIU MURRAYA 

 

 

NEU EKS OTW UGD SUM 

p. osiągnięć 

 + +    + 

p. afiliacji 

 +   +  

p. agresji 

+     -   

p. dominacji 

 +    -   

p. uległości 

+     +   

p. pokazywania się 

 +    -   

p. opiekuńczości 

 +   +  

p. porządku 

      + 

p. uznania społecznego 

+ +       

p. dociekliwości 

  +    

p. autonomii 

  + -  

p. przyjemnych doznań estetycznych

 + +     

p. zmiany 

 + +     

p. poniżania się 

+     +   

p. aprobaty społecznej 

- +    + 

duża impulsywność 

+       - 

Duża wytrzymałość 

  +  + 

Duża refleksyjność 

     - + 

 
 
 
 

NEO – FFI A MECHANIZMY OBRONNE I STYLE RADZENIA SPOBIE ZE STRESEM 

 

NEU  EKS OTW UGD SUM 

- regresja, 
- brak 
umiejętności 
decydowania się, 
- uciekanie w 
fantazję, 
- wrogość, 
- obwinianie się 

- optymizm, 
- myślenie 
pozytywne, 
- zdolność do 
racjonalnego 
działania, 
- wyparcie. 

- radzenie sobie 
przez humor, 
- ujemnie -
radzenie sobie 
przez wiarę 

- tendencja do 
samopoświęcania 
się 

- ujemnie z 
regresją 
- tendencja do 
skutecznego 
radzenia sobie ze 
stresem. 

 
 
 

NEO – FFI A OSIĄGNIĘCIA I PREFERENCJE ZAWODOWE 

 

Przede wszystkim sumienność i  (SUM) i otwartość na doświadczenia (OTW) są predykatorami 

osiągnięć szkolnych na różnych szczeblach kształcenia. Cechy te maja również znaczenie dla późniejszych 
osiągnięć zawodowych jednostki. SUM wiąże się z poziomem wykonania zadań zawodowych i 
osiągnięciami zawodowymi. 

Jeśli zaś chodzi o preferencje zawodowe i realne wybory zawodów oraz stopień doświadczanej 

satysfakcji z pracy to największe znaczenie ma tu EKS i OTW. EKS wpływa na preferencje związane z 
wykonywaniem zawodów wymagających kontaktów z ludźmi, OTW wiąże się z preferowaniem takich 
zawodów, które wymagają kreatywności, pracy badawczej i intelektualnej. NEU, choć nie nie wpływa 
bezpośrednio na preferencje zawodowe, to rzutuje negatywnie na satysfakcję z wykonywanej pracy. 

 
NEUROTYCZNOŚĆ – wiąże się z przeciwwskazaniami do pracy silnie stresującej 
 
EKSTRAWERSJA – osoby te preferują pracę z ludźmi, natomiast osoby introwertywne – pracę nie 
wymagającą kontaktów społecznych 
 
DUŻA OTWARTOŚĆ – predyspozycje do pracy twórczej i intelektualnej 
MAŁA OTWARTOŚĆ – zwłaszcza jeśli towarzyszy jej wysoka sumienność wiąże się z predyspozycjami do 
pracy wymagającej konserwatywnego przestrzegania przepisów 
 
DUŻA UGODOWOŚĆ – predyspozycje do pracy wymagającej działania na rzecz innych, na przykład 
działania o charakterze charytatywnym. 
MAŁA UGODOWOŚĆ – preferencje do pracy związanej z krytycznym ocenianiem innych osób (np. 
stanowiska menadżerskie) 
 
DUŻA SUMIENNOŚĆ – predysponuje do pracy wymagającej szczególnej dokładności 
MAŁA SUMIENNOŚĆ – jeśli towarzyszy jej wysoka otwartość – predysponuje do takiej pracy, która 
wymaga orientacji na problem a nie na reguły działania. 
 
 
 
 

NEO – FFI A ZDROWIE FIZYCZNE 

 
NEU – wiąże się z tzw. postawami i zachowaniami zdrowotnymi. Osoby neurotyczne znacząco częściej są 
palaczami i trudniej jest im rzucić palenie 
NEU – zwłaszcza w postaci tzw. neurotycznej wrogości z tendencją do wypierania emocji jest czynnikiem 
chorób nowotworowych 
 
SUM – wiąże się z przejawianiem przez jednostkę pozytywnych i obiektywnie korzystnych zachowań 
zdrowotnych 
 
MAŁA UGODOWOŚĆ – zwłaszcza w postaci tzw. cynicznej wrogości wiąże się z ekspresją gniewu, 
ujawnianiem go na zewnątrz, w postaci reakcji ukierunkowanej przeciwko konkretnym obiektom, przez co 
jest czynnikiem ryzyka zawału serca, śmierci z powodu nagłej niewydolności krążenia oraz arteriosklerozy 
 

NEO – FFI A ZDROWIE PSYCHICZNE 

 

WYSOKA NEU + NISKA UGD =  osobowość narcystyczna 
WYSOKA SUMIENNOŚĆ + NISKA OTW i NISKA UGD + WYSOKA NEU = osobowość kompulsyjno – 
kompulsywna 
NISKA UGD + NISKA SUM + WYSOKA NEU = zaburzenia antyspołeczne