Karol May
“Chinska triada”

WSTFĘP
Przedstawiamy naszym czytelnikom nową książkę Karola Maya.
Składają się na nią trzy utwory znane tylko niektórym bibliofilom. Pierwszy to „Old Shatterhand i
triada”, które May napisał w 1880 roku. W Polsce pierwszy i ostatni raz został wydany w roku
1910 pod tytułem „Kianglu”. Drugi to „Kara Ben Nemzi i przemytnicy”, który powstał w 1907
roku, a po Polsku ukazał się również tylko raz, około 1918 roku jako „Abdan Effendi”.’Ii~zeci,
„Śmierletlna zemsta” powstał w roku 1893, a w polskim przekładzie wyszedł w tomie „Hadżi
Halef Omar” w roku 1925.
W tytułowej powieści Old Shatterhand, czyli Kara Ben Nemzi występuje pod imieniem Charley,
jakim zwali go przyjaciele. W to-warzystwie kapitana Fricka ‘Iiirnersticka, znanego Czytelnikom z
innych książek autora („Nad Rio de la Plata”, „W Kordylierach”, „Błękitno-purpurowy
Matuzalem”) odwiedża Chiny. Przypomnijmy jak autor w jednej ze swych powieści opisuje dziel-
nego marynarza:
Kapitan Frick Ti~rnersticl~ ist~ry fiyzyjski wilk morski, od diugich lat 5 prncował wśród
nowojorskich reefers (mar~mnrzy) i obcując pneważnie z Jankesami zamienił swoje dziwnezne
nazwisko Derehslerstock na równoznaczne angiełskie Turnerstick Pnybrał zwyczaje i maniery
ame-rykańskie, lecz w gruncie necry pozostał Niemcem najcrystszej próby. (...) Pomimo znaczriej
wiedry marynarskiej nie miał zbyt dowcipnego wyrazu twarry. Pośrodku tej szlachetnej części ciała
siedziało coś, co miało uchodzić za nos. Na skutek ciosu doznanego w młodości, cenny ten organ
już z prryrodzenia zadarty ku góne, skręcił się pod dość mocnym kątem na lewo, co nadawało
twarry kapitana wysoce niespo-kojny wyraz. Potężna broda podkreślała smieszność i nec można,
n:ło-dzieńezą naiwność tego płaskiego noska. Na próżno starał się ten kontrast zatuszować
ogromny kolonialny hełm, zazwyczaj pokrywający głowę kapitana. W srogiej rozprawie z
malajskimi piratami stracił ka-pitan Turnerstick prawe oko. Zastąpił je sztucznym, doskonale
imitują-cym prawdziwe. (...) Lądował na wsrystkich wybneżach i wszędzie prryswajał sobie po
kilka hyrażeń. Chociaż różnorodne słowa tak się pomieszały w jego głowie jak na prrykład szezątki
rozbitych pociągów po katastrofie, był niezłomnie pneświadczony, że włada doskonałe dzie-
siątkiem tuzinów rozmaitych jęryków i diałektów W czasie podróży obaj wędrowcy nie mogą
narzekać na brak przygód. Statek na którym płyną, musi pokonać straszny tajfun; szko-dy
wyrządzone przez burze muszą być naprawione w najbliższym porcie na jednej z wysp Bonin, więc
korzystając z wolnego czasu Old Shatterhand wybiera się z kapitanem Turnerstickiem na
polowanie. Przy okazji ratuje życie młodemu Chińczykowi, narażając swoje w karkołomnej
wspinaczce nad przepaścią. Od wdzięcznego młodzień-ca otrzymuje talizman, który później
okazuje się znakiem tajnej organizacji. Jego posiadanie umożliwia zwycięstwo nad bandą. Znaki
takie częsta spotykamy w powieściach Maya i pełnią one ważną rolę. Może to być pierścień z
napisem silłan na ośmiokątnym polu złotym lub srebrnym, po jakim rozpoznają swoje rangi
przemyt-nicy w „Kraju srebrnego Iwa”, kopcza - spinka z wygrawerowanym 6 toporem z
„Wąwozu Bałkanów”, czy litery AL w „Gum”. Czasami posiadanie takiego znaku pozwala na
penetrację bandy, a innym razem ratuje z opresji.
May w tej powieści pisze tak: W podróżach swoich spotykałem się z bandami różnych narodów i
byłenz nawet ciekawy jak wyglądają rozbój-nicy chińscy ; a w innym miejscu znów: „Należałem
do bandy, która jak już wspomniałem miała stosunki we wsrystkich warstwach społecznych.
Znajdowaliśmy się widocznie w rękach piratów, którry potrafili wciąg-nąc nas w pułapkę,
prrysyłając swoich ludzi jako mniemanych pnewod-ników Oczywiście Old Shatterhand już
wcześniej odkrył, że członka-mi bandy są i syn czcigodnego manadaryna, i bonza ze świątyni
wiejskiej, i prosty rybak. Postępując chytrze i wypytując ostrożnie naiwnego bonzę poznaje znaki,
za pomocą których rozpoznają się bandyci: specjalny sposób trzymania filiżnanki z harbatą,

odpowied-nią intonację przy wymawianiu słów powitania czy inne. I tu dochodzimy do sprawy
najistotniejszej, May posługuje się nazwami: bandyci, piraci, ale nie używa właściwego słowa
„triada”, nazwy znanej obecnie policjom całego świata i wymawianej przez nieskorumpowanych
policjantów z pewnym strachem, a przez wy-działy do walki z narkotykami ze szczerym
obrzydzeniem i nienawi-ścią. Czym są triady? Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy się cofną~
w czasie o tysiąc lat.
W Chinach, które zawsze były targane wojnami z najeźdźcami, wewnętrznymi walkami o władzę i
lokalnymi walkami o prymat po-między władcami mniejszych czy większych obszarów - panował
w przybliżeniu od XI wieku p.n.e. ustrój feudalny z elementami niewol-nictwa. Życie ludzkie było
tam zawsze bardzo tanie, prawo zwłaszcza na prowicji, daleko od władzy dawało się nagiąć
zależnie od okolicz-ności, a kary były niewyobrażalnie okrutne. Mieszkańcy Państwa Środka
zakładali tajne organizacje, które miały różne cele i tak np:
Związek ‘Ii~iady walczył o uwolnienie Chin spod panowania dynastii Mandżurskiej i przywrócenia
dynastii Ming. Miał on wiele odłamów o różnych nazwach. Biały Latois, istniejący od XII do XIX
wieku bronił początkowo chłopów i drobnych producentów przed feu-dalnym wyzyskiem, później
był zaangażowany w walkach dynastycz-nych i kierował powstaniami chłopskimi.
W setnych latach naszej ery istniał Związek Żółtych Turbanów, walezący o polepszenie doli
chłopów, a Czewrone Turbany w XIV wieku toczyły wojnę z Mongołami.
W różnych czasach istniały: Związek Starszych Braci, Związek Bokserów, Związek Nieba i Ziemi,
Związek Małych Mieczy i wiele innych tego typu stowarzyszeń. Całe nieszczęście polegało na
tym, że niektóre z tych organizacji przechodziły z biegiem czasu przeobraże-nia.
Zjawisko takie można zaobserwować w czasach nam bliższych i zupełnie współezesnych. Na
początku XIX wieku na Sycylii powstała Mafia, jako organizacja mająca chronić ludność i jej
mienie przed grabieżą dokonywaną przez obce wojska i zbójeckie bandy. W krót-kim czasie,
zaledwie kilkudziesięciu lat Mafia stała się mafią, czyli organizacją zbrodniczą, powodującą
niezliczone nieszezęścia ludzkie i świadomie niszczącą społeczeństwo oraz dezorganizującą
państwo przez rozpowszechnianie narkotyków, korumpowanie aparatu wła-dzy i stopniowe
obezwładnianie prawa i wymiaru sprawiedliwości. Związki zawodowe w USA, które miały
zajmować się obroną interesów i praw robotniczych, stały się odskocznią do robienia karier i
osiągania brudnych zysków dla ich liderów, niejednokrotnie mają-cych powiązania z mafią.
Przywódcy innych związków posługując się demagogicznymi i populistycznymi hasłami, dbając
wyłącznie o włas-ne korzyści, dążąc do osiągniecia wpływów politycznych wykorzystują cynicznie
złą sytuację materialną członków związku, na czele których stoją, ryzykują nawet destabilizację
państw w których działają, byle tylko dorwać się do władzy i napełnić swoje kieszenie.
Przykładów na taką degenerację organizacji, mających początko-wo szlachetne cele jest na świecie
wiele. Nic też dziwnego, że i w 8 Chinach wystąpiło to samo zjawisko. Związki o celach
społecznych czy wyzwoleńezych przekształciły się w organizacje przestępcze o znakomitych
strukturach, mających hierarchię władzy oraz rzesze członków-wykonawców. Szczyty władzy żyły
w luksusie, hierarchia bardzo dobrze, a zwykli bandyci o wiele łepiej niż chłop, drobny kupiec czy
rzemieślnik, z trudem utrzymujący się przy życiu morder-czą pracą. W XIX wieku zaczęła się
masowa emigracja chińskiej biedoty do Stanów Zjednoczonych. Wśród tzw. chińskich kulisów
przeniknęły na amerykański grunt triady, które początkowo działały wyłącznie w środowiskach
chińskich emigrantów.
Pierwszy oficjalny raport o działalności triady w USA został złożo-ny w 1871 roku w San
Francisko. Od tego czau zmieniło się wiele. Po upadku Czag Kai Szeka i objęciu władzy przez
komunistów, niedo-bitki wojsk Kuomintangu pozostały na niedostępnych terenach gór-skich w
tzw. Złotym Ti~ójkącie, na pograniczu Laosu, Birmy i Chin, znanym z producji opium. Wtedy to
triady przejęły cały handel tym narkotykiem. Początkowo sprzedawano go w stanie surowym,

później zaczęto produkować z niego czystą heroinę, która transportowana jest do USA i do
Amsterdamu, skąd rozprowadza się ją po całej Europie. Zyski triad idą w miliardy dolarów rocznie,
toteż stają się one coraz potężniejsze, wypierając powoli z narkotykowego biznesu mafię.
Członkami najwyższych władz w triadach są ludzie na bardzo wysokich stanowiskach w
przemyśle, bankowości, aparacie poszcze-gólnych państw, z reguły dobrze wykształceni, poligloci,
mający na swych usługach armię prawników umiejących manipulować prawem i znających
wszelkie możliwe kruczki prawne, zapewniając bezkar-ność ich mocodawców w razie wpadki.
Kiedyś modne były powieści o „żółtym niebezpieczeństwie”. Auto-rzy (wśród nich i polscy)
opisywali najazd żółtej rasy na Europę. Dziś każdy autor powieści sensacyjnych wie, że jedynym
prawdziwym nie-bezpieczeństwem zagrażającym reszcie świata ze Wschodu jest biały proszek
niosący ~mierć i degradujący człowieka do roli gotowego na 9 wszystko, pozbawionego wszelkich
ludzkich uczuć i dążeń narkoma-na.
O walce Old Shatterhanda z triadą, nieokrzepłą jeszcze, ale już mającą wszelkie atrybuty dojrzałej
organizacji przestępczej, a więc posiadającej hierarchię władzy, posługującą się tajnymi znakami i
hasłami, utrzymującą wszędzie i na wszystkich szczeblach władz swo-ich oficjalnych
współpracowników, organizującą wywiad i podlegają-cych bezwzględnej dyscyplinie
wykonawców pisze May. Czytelnik nie będzie zawiedziony.
Nowela „Kara Ben Nemzi i przemytnicy” została napisana w roku 1907, a więc w okresie, kiedy
sposób pisania Maya uległ już pewnej zmianie. W utworach Maya dominuje stylistyka
symboliczno-mora-lizatorska, jednak w tym opowiadaniu pisarz wraca do dawnego stylu. Kara
Ben Nemzi z pomocą Halefa wykrywa szajkę przemytników, działających na pograniczy persko-
tureckim, ratuje fałszywie oskar-żonych oficerów straży granicznej i doprowadza do ukarania
winnych. Kara jest straszna, zostaje wymierzona jednak nie przez głównego bohatera czy jego
pomocnika Halefa, lecz przez Persów i ‘Ii~rków. Największy przestępca Abdan Effendi, zostaje
ukarany w inny spo-sób. Rozwój wydarzeń i szydercze uwagi perskiego oficera, poczucie winy i
strach przed wykryciem zbrodniczych poczynań powoduje powstanie w jego umyśle natręctwa
psychicznego, a wewnętrzna wal-ka z nim i silny stres prowadzą do ataku serca czy też udaru
mózgu, a potem zgonu. Sytuacja zupełnie prawdopodobna, przy współczesnym stanie wiedzy
medycznej udowodniłby ją każdy lekarz. Trzecie opowiadanie tego tomu- „Śmiertelna zemsta”,
powstało 1893 roku. Prawie do samego końca jest to dzieło zupełnie w stylu Maya. Kara Ben
Nemzi z wiernym Halefem, przeżywają niebezpiecz-ne przygody, gromią arabskich rozbójników i
odnoszą wspaniałe zwycięstwo. Wszystko byłoby w porządku, gdyby nie zakończenie, łzawe,
ckliwe i zupełnie nieprawdopodobne. Jeden z towarzyszy podróży, znany nam już Omar Ben Sadek
składa świętą przysięgę krwawej zemsty krwi na szejku wrogiego plemienia, na którego roz-kaz i
przy jego współudziale został zamordowany i ograbiony bliski jego krewny. Ów groźny wojownik,
zobowiązany świętą przysięgą do śmiertelnej zemsty rezygnuje z niej, wzruszony błękitnymi
oczami niemowlęcia, synka zbójcy. Rezygnuje z zemsty i nie chce nawet okupu za przelaną krew,
ktbry to okup pozwoliłby mu bez utraty honoru wycofać się z zemsty.
‘Pakie zakończenie jest zupełnie niepradopodobne dla dziesiej-szych Czytelników, którzy widzą w
telewizji krwawe hekatomby na ulicach miast Bliskiego Wschodu, gdzie arabscy terroryści nie
zwra-cają uwagi na to, że giną nawet niewinne dzieci i kobiety z ich własnej nacji, ważne jest
tylko, by seria ze smiercionośnej broni, czy wybuch z samochodu-pułapki pozbawił życia chociaż
jednego wroga! ‘Idk więc opis rezygnacj i z okupu krwi, grzeszy wielką przesadą. Sto wielbłądów,
które miał zapłacić zbójca, stanowily dla Omara majątek. Jak niezwykle silna musiałaby być
motywacja takiego czynu, wyrze-czenia się możliwo~ci zdobycia bogactwa i sławy? I to wzystko
dlatego, że synek zbrodniarza miał błękitne oczy i kilka razy pociągnął Omara za brodę. Jedynym
wytłumaczenie tego niecodziennego miłosierdzia, może być chyba tylko to, że May drukował

„Śmiertelną zemstę” w „Regensburger Marienkalender“, czyli „Regensburskim kalendarzu
Maryjnym”.
Tych nowel pisanych na zamówienie było więcej i wszystkie w podobnym duchu, sławiące
chrześcijańskie cnoty takie jak: miłosier-dzie pobożność, umiejętność przebaczania wrogom. W
niektórych opowiadanich grzesznicy karani byli szybko i w sposób adekwatny do ich grzechów.
Moźemy o tym przeczytać na przeylcład w noweli „Blizzard”,czy „Sąd na prerii”. Ogólnie biorąc,
nowele te są słabsze od innych utworów Maya, stanowią dowód, że pisanie na zamówienie w
sposób narzucony przez zamawiającego, nie często wychodzi pisa-rzowi na dobre. A jednak...
Przecież na tym świecie wszystko jest możliwe.
Baczny obseiwator życia codziennego widzi tyle dziwnych i zaska-kujących przemian
światopoglądowych i politycznych u różnych osób, że nie będzie w stanie go zadziwić najbardziej
nawet niespodziewane przekształcenie się arabskiego wojownika-jastrzębia w gołąbka poko-ju!
Sporo, dziwnejszych jeszcze przemian widzi o wiele bleżej! Mimo tych wszystkich zastrzeżeń
„Śmiertelna zemsta” warta jest przeczytania. Czytelnik ma sposobność jeszcze raz spotkać się z
Kara Ben Namzim i jego wiernym - na dobre i złe - przyjacielem, Hadżi Halefem Omarem.
Mam nadzieję, że Czytelnicy z zadowoleniem przyjmą tę książkę, składającą się z utworów Karola
Maya, znanych tylko mocno już leciwym osobom i chętnie ustawią ją na swojej półce.
Aleksander Okruciński
^ld Shatterhand i triada
Dziwnym, pełnym czarów i tajemnic krajem są Chiny. Gdyby moż-na było wznieść się tak
wysoko, aby jednym spojrzeniem ogarnąć cały rysunek jego granic, to byłyby one podobne do
olbrzymiego smoka, który ogon swój kąpie w Oceanie Spokojnym, jedno skrzydło wyciąga aż ku
lodowym kraficom Syberii, a drugim otula duszne, pełne nie-zdrowych wyziewów, dżungle
indyjskie. Potworne cielsko tego smoka legło nieruchomo na górach i dolinach, na lasach i rzekach,
a łeb olbrzymi uniósł się ponad najwyższe szczyty, aby odetchnąć wichrami i śnieżnymi burzami
pustyni Gobi i napić się wody z najwyżej na kuli ziemskiej położonego, górskiego jeziora
Manasarowar. Nie ma więc w tym nic dziwnego, że Chiny pociągały mnie zawsze i gorąco
pragnąłem je zwiedzić. Wiedziałem jednak, że kraj ten jest prawie zamknięty dla cudzoziemców,
że potężny „Syn Słofica”, jak zwykle nazywa się cesarza chifiskiego, przed którego obliczem czte-
rysta milionów poddanych pada na twarz, niechętnie widzi, jak stopy cudzoziemców depczą
„Kwiat Wschodu”. ‘Pdk bowiem Chińczycy na-zywają swój kraj. Wprawdzie pochodziłem z
narodu, który nigdy żadnym wrogim czynem im się nie naraził, jestem bowiem Niemcem, jednak
wiedziałem, że Chificzycy równą niechęcią otaczają wszystkich obcych przybyszów i często
surowo każą śmiałków, którzy nieopatrz-nie zapuszczają się poza granice okręgu dozowolnego im
do przeby-wania. Pomimo to ciekawość moja była tak wielka, że postanowiłem skorzystać z
pierwszej nadażającej się sposobności, aby znaleźć sięjak najbliżej tego zaczarowanego kraju, o
którym słyszymy i czytamy tak 15 wiele, a znamy go tak mało.
Po krótkim pobycie na wyspach Towarzyskich, gdzie nasz wspania-ły „Wicher” stał czas jakiś na
kotwicy, puściliśmy się w dalszą drogę i opłynąwszy kilka pomniejszych wysp olbrzymiego
polinezyjskiego archipelagu, skierowaliśmy się ku wyspom Mariańskim, za którymi leżą wyspy
Bonin, stanowiąc;e najbliższy cel naszej podróży. Te ostatnie przedstawiają nieliczną grupę
drobnych, lecz nadzwy-czaj malowniczych wysepek, które dzięki swemu położeniu, tuż przy
wielkiej drodze pomiędzy Azją a Ameryką, stały się ważnym punktem handlowym, pomiędzy tymi
kontynentami. Niestety, razem z przyby-ciem ludzi, wysepki te straciły po~tyczny urok i stały się
zwyczajnym, pokrajanym na kawałki ogrodem, w~ród którego leżały wsie, miasta i osady,
przepełnione przedstawicielami wszystkich krajów i narodów. Kto kiedyś przepływał Ocean
Spokojny, kto przez długie tygodnie i miesiące szukał znużonym wzrokiem choćby drobnego
zielonego punktu, na którym mógłby zatrzymać znużone jednostajnością spoj-rzenie, ten zrozumie

radość rosyjskiego podróżnika Liedkego, gdy 28 maja ?828 roku ujrzał nareszcie, po długiej
podróży grupę wysp, których zbadanie należało do zadań jego wyprawy. Dzielny podróżnik
dostrzegł wtedy cztery grupy złożone z pojedyn-ezych wysepek, tak licznych i tak blisko
położonych jedna obok drugiej, że wprost trudno je było policzyć.
Liedke kazał przybić do najbliższej, okrytej w głębi, poza nagimi nabrzeżnymi skałami bujną
zielenią, z której gdzieniegdzie strzelał ku niebu wysoki słup dymu.
Podróżnik rosyjski przyglądał się temu zjawisku ze zdumieniem. Wiedział, że wyspy są
niezamieszkałe, że nie posiadają nawet najdrob-niejszej faktorii, czyli osady, która mogłaby
usprawiedliwiać ukazanie się owego dymu. Zaczął więc przypuszczać, że na wyspie znajdować się
mogą jedynie rozbitkowie, którym należy pospieszyć z pomocą. W tym mniemaniu utwierdziła go
jeszcze dojrzana przez lunetę powiewająca flaga angielska. Nie namyślając się długo, kazał spuścić
16 na morze szalupę, naładowaną żwvnością, środkami opatrunkowymi i wzmacniającymi, które
zgłodniałym i prawdopodobnie wycieńezo-nym, mogły się przydać i popłynął w kierunku dymu.
Kiedy zbliżono się do brzegu, ujrzano prostopadłe opadające w morze wysokie skały, których
wierzchołki pokryte były zielonymi, pięknie kwitnącymi krzewami. Skały owe otaczały półkolem
małą zatokę, w której śmiało na kotwicy stanąć mógł okręt. Dalej na północ pomiędzy skałami
otwierało się wąskie przejście, coś w rodzaju natu-ralnego kanału, które wprowadziło podróżnych
do wąskiej zatoki. Za jej piaszczystymi brzegami, rozpoczynał się gęsty, stary las. ‘l~taj
dostrzeżono na brzegu dwóch ludzi w marynarskich, angiel-skich kostiumach, lecz bosych. Na
widok okrętu zbiegli ze skały, gdzie rozpalili ognisko i stojąc na brzegu wskazywali miejsce, gdzie
należało wylądować. Jakie było zdziwienie rosyjskiej załogi, kiedy zamiast spodziewanych
nieszczęśliwych rozbitków, ujrzano dwóch zadowolo-nych i uśmiechniętych ludzi, z minami
władców i gospodarzy wyspy. Starszy z nich o długiej, jasniej brodzie był Anglikiem i od
trzydziestu lat zajmował się żeglugą, nie chcąc i nie potrafiąc nawet rozstać się z ukochanym
morzem. Młodszy, Norweg był równie zapalonym mary-narzem. Obaj należeli do załogi
„Wiliama”, wielkiego statku wielo-rybniczego, który przed dwoma laty rozbił się tutaj o skały. Na
szczę-ście załoga cała się uratowała i wkrótce została zabrana na pokład jakiegoś wielorybnika,
który przypadkiem zajrzał w te strony. Tylko Witrin i Petersen, zachęceni urokami wyspy uprosili,
aby ich zosta-wiono tutaj, wśród tej cudownej natury, gdzie mogli czas jakiś rozko-szować się
spokojnym i samotnym życiem Robinsonów. Gościnni gospodarze zaprosili załogę szalupy do
mieszkania, które zbudowali sami i którym słusznie pyszni~ się mogli. Na skraju lasu, pod
olbrzymimi drzewami, których splątane z sobą gałęzie tworzyły olbrzymią, gęstą kopułę, stał
niewielki domek, zbudowany z desek rozbitego „Wiliamsa”. Wkopana obok i starannie
obramowana ol-brzymia beczka stanowiła studnie, a domkowi nadawała cech uroczej, wiejskiej
zagrody.
Wprawdzie marynarze przywieźli z sobą żywnoś~, którą przezna-czyli dla prawdopodobnych
rozbitków, lecz uprzejmi godpodarze nie pozwolili dotknąć tych zapasów i przyjęli gości
prawdziwie wspaniałą ucztą. Przede wszystkim poszła pod nóż wspaniała świnka, jedna z licznego
stada, pasącego się niedaleko i oswojonego przez dzielnych samotników, potem kilka par gołębi,
które natychmiast nadziano na rożen, dalej świeże ziemniaki, orzeźwiające melony, których dostar-
czył założony przy domu ogródek, świeże figi, jagody, żółwie jaja i rozmaicie przyrządzone ryby.
Na zakończenie podano aromatyczną herbatę, z pewnej dziko rosnącej rośliny z gatunku laurus
sassafras. Osadnicy przyzwyczaili się do niej, a gościom bardzo smakowała. Ti-oskliwośó
gospodarzy była tak wielka, że gdy dostrzegli brak odpo-wiedniej ilości sztućców, wyrobili
natychmiast kilka łyżek z niewiel-kich muszli, które osadzili na twardych korzonkach palmowych
liści. Widoczne było, że samotne życie dobrowolnych Robinsonów wyrobi-ło w nich spryt i
przedsiębiorczość.

Wnętrze domku sprawiało niezwykle miłe wrażenie. Wszędzie panował wzorowy ład i porządek.
Proste meble, sklecone z pak okrę-towych, lśniły nadzwyczajną czystością, a porozwieszane na
ścianach maty dodawały wdzięku. Na półkach widać było kilka uratowanych z „Wilimsa” książek,
których zniszczone kartki same mówiły o tym, jak je często czytano. Dobrowolnym wygnańcom
nie brakowało nawet światła, gdyż zdołano uratować prawie wszystkie beczki z wielorybim
tranem, który w zaimprowizowanych lampach palił się doskonale. Większą część wieczoru
towarzystwo spędziło przed domem, gdyż cudowna, księżycowa noc spokojnie pozwalała
rozkoszować się uro-kiem okolicy.
Przed switem udano się na wybrzeże, gdzie zastano całe gromady żółwi, wylegujących się w
ciepłym piasku i składających tutaj swoje jaja. Z nadejściem wiosny, stworzenia te wyszukują
zwykle jakiś piaszczsty brzeg, gdzie urządzają gniazda i spędzają prawie całe lato, po czym w
jesieni po wykluciu się młodych, udają się z nimi na pełne morze.
Zadziwiająca jest doprawdy umiejętność kopania dołów przez te niezgrabne i na pozór nieruchawe
stworzenia. Samice kopią dość długie, ukośne podziemne kanały, składają w nie jaja, po czym
zasy-pują otwory i wyrównują je tak, aby żadne wzniesienie lub zagłębienie nie zdradziło, gdzie
ukryte są drogocenne zalążki. W ten sposób pragną widocznie uchronić swoje przyszłe potomstwo
od nienasyco-nego apetytu rozmaitych rabusiów zwierzęcych i ludzkich. Co do chciwych kruków
udaje im się to niekiedy, nie broni jednak przed świniami, które węchem odnajdują podziemne
gniazda, a długimi ryjami potrafią doskonale odkopać i wydobyć drogocenne jaja, grożąc nieraz
zagładą całej kolonii żółwi.
Doprawdy trudno obliczyć ile szkody przynieść może jedno zwierzę wprowadzone w środowisko
stworzeń pierwotnych. Na przykład na Nowej Zelandii bezskrzydły kiwi wyginął, nie mogąc się
oprzeć prześladowaniom sprowadzonego tam psa. Kot natomiast grozi zupełną zagładą miejscowej
kukułce kakapo, która buduje gniazda na najniższych gałęziach drzew. Nie tylko ludzie
cywilizowani, ale i sprowadzone przez nich tak łagodne i nieszkodliwe zwierzęta domowe, po
przybyciu do dzikich krain, niosą krzywdę i zniszczenie mieszkańcom danych miejscowości,
którzy nie umieją się bronić przed prześladowaniem nieznanych przybyszy. ‘Ihkie wielkie i silne
zwierzę-ta, jak niektóre gatunki żółwi, obdarzone silnymi nogami i szczękami, nie umieją walczyć
z człowiekiem; a przewrócone na grzbiet stają się tak bezbronne, że wystarczy jedno uderzenie
noża, aby je pozbawić życia. Jedyną ich obroną jest ucieczka do morza, gdzie ruchy ich nabierają
zręczności i sprężystości.
Osadnicy wybrzeże nad zatoką nazwali portem Lloyda. Ponieważ Liedke znalazł tutaj wszystko co
mu było potrzebne, postanowił zatrzymać się kilka dni, aby dokonać pewnych drobnych, lecz
koniecznych reperacji statku. Podczas tego względnego wypoczynku, 19 podróżnik badał wyspę
oraz otaczający go świat zwierzęcy i roślinny. Najwięcej uwagi poświęcił ptakom, których tutaj
było niezmierne mnóstwo odmian, począwszy od górskich sokołów, aż do pelikanów,
gnieżdżących się na nabrzeżnych skałach. Obserwował również pod-morskie, tajemnicze potwory i
zwierzokrzewy.
Niektóre miejsca wybrzeża przedstawiały widok rzeczywiście nie-zwykły. Poprzez kryształową
powierzchnię wody widać było koralowe ławice przedstawiające olbrzymie podwodne lasy,
których czubki po-kryte żółtawym piaskiem wychylały się z wody. Wśród pojedynczych pni
widniały morskie rozgwiazdy, holoturie i morskie jeże niezwykłej wielkości. Oprócz tego
najwspanialsze ryby, dorydy w purpurowych sukniach, z oślepiająco białym szlakiem, jakby z
bajki wyjęte stworzenia. Wszystko to poruszało się w rozmaite strony, zmieniając co chwilę
miejsce to łącząc się, to rozdzielając, a tworząc przy tym obraz tak fantastyczny, jaki tylko w tych
pełnych tajemnic, podzwrotnikowych krajach spotka~ można. Większość owych ryb, raków i
krabów stanowiła najwykwintniejszy przysmak.

Za to węży i jadowitych płazów nie było na wyspie wcale, a i czworonogi miały tylko nielicznych
przedstawicieli, pomiędzy który-mi pierwsze miejsce zajmowały szczury i pewien gatunek
nietoperza, zwanego latającym niedźwiedziem. Klimat tej cudownej wyspy był wprost idealny,
nawet w zimie osadnicy nie czuli braku obuwia, a letni upał zmniejszały morskie powiewy.
Zdawało się, że natura wysiliła wszystkie swe siły, aby stworzyć dla ludzie wymarzony zakątek i
wyspy Bonin nie przedstawiałyby nic do życzenia, gdyby nie trzęsienia ziemi i straszliwe burze,
nawiedzające często to ustronie. Orkany rozpoczynające się zwykle na morzach chińskich lub
japońskich, ze straszną siłą przelatują nad oceanem, zaczepiając o leżące na ich drodze wyspy
Bonin. Woda morska pod-nosi się wtedy wysoko, niby jakaś góra piany i z wściekłością rzuca się
na ląd, zatapiając nabrzeżne miejscowości.
Witrin oraz Peterson opuścili swoją samotnie razem z rosyjską 20 ekspedycją i wyspy Bonin
zostały oddane na pastwę zdziczałym świniom i włóczącym się niedźwiedziom. Wkrótce jednak
dwaj przedsiębiorcy, Ryszard Milichamp z Dewonschire i Mateo Mozaro z Raguzy, zebrawszy
nieliczne towarzystwo: jednego Duńczyka, dwóch Amerykanów i kilku wyspiarzy (pięciu
mężczyzn i dziesięć kobiet z wysp Sandwich) utworzyli tam kolonię, którą powiększyła jeszcze
pewna liczba majtków, zbiegłych z okrętów. Koloniści uprawiali ziemię, sadzili ziemniaki, tykwy,
kukurydzę, pataty, banany, ananasy oraz rozmaite inne owoce i warzywa, które rodziły się tutaj w
takiej obfitości, że ich nadmiar coraz częściej sprzedawano zawijającym tu okrętom.
Wkrótce kolonia otrzymała samorząd. Władza znajdowała się w rękach jednego naczelnika i
dwóch radców, wybieranych na dwa lata. Właśnie ku tym wyspom pospiesznie płynęliśmy, gdy
nagle kapitan wydał kilka zastanawiających rozporządzeń.
- Chcesz ominąć te wyspy kapitanie? - zapytałem.
Pociągnął powietrze nosem, a twarz mu spoważniała.
- Ominąć? Wcale mi się to nie uśmiecha, ale zdaje mi się, że będzie bezpieczniej, jeżeli odsuniemy

się od lądu.

- Dlaczego?
- Proszę wciągnąć powietrze! Nic pan nie czuje?
Na próżno pociągałem nosem, powonienie moje absolutnie nic mi nie mówiło.
- Nic nie czuję -rzekłem.
- I nic pan nie widzi?
Objąłem wzrokiem horyzont. Na północnym wschodzie, na szarym krańcu widnokręgu niebo
pokryło się jakby drobniutką siateczką błyszczących pajęczych nici. Na jej najwyższym brzegu
znajdował się mały, jasny otwór o niewielkiej średnicy. Wszystko to razem było tak łagodne, tak
delikatnie zarysowane, że wydawało się, iż powstało pod wpływem jakiejś czarodziejskiej różki.
Nie przyszło mi nawet na myśl, że ta drobna zmiana na niebie mogła wpłynąć na postanowienie
kapitana, co do kierunku naszej drogi.
- Widzę tylko, tam pomiędzy wschodem a północą delikatne, zaledwie dostrzegalne, cieniutkie

kreseczki.

- Zaledwie dostrzegalne? - powtórzył ironicznie kapitan. - Zapewne, tak to musi wyglądać dla

każdego lądowego szczura, ale i nawet dla doświadczonego marynarza, który po raz pierwszy
płynie po tych wodach. Ale tutejszemu niebu nie można dowierzać. Ma ono zdradziecki urok, a
co kryje to pan wkrótce zobaczysz.

- Burzę?
- Burzę?! Żeby tylko! 1ó tak jakby pan porównywał niedźwiedzia z myszą. Oba te stworzenia

należą, jeśli się nie mylę, do jednego gatunku zwierząt, ale wcale z tego nie wynika, żeby
niedźwiedzia można było złapać w pułapkę na myszy. Coś podobnego dzieje się i tutaj. Burza i
to, czego możemy się spodziewa~, należą do jednego rodzaju zjawisk powietrznych, ale

pomiędzy uczciwą, prawidłową burzą, a tajfunem jest taka sama różnica, jak porniędzy myszą i
niedźwiedziem. r—Spodziewa się pan tajfunu? - zapytałem przerażony, ale i zadowolony, ii uda
mi się ujrzećjedno z najstarszych na kuli ziemskiej zjawisk przyrody.

- A tak, tajfunu. Za dziesięć minut będziemy go tu mieli. Jest to jedenasty, czy dwunasty, który

mnie na tych wodach spotyka, znam więc jego zapaszek doskonale. Zawsze posyła jakieś znaki
o zbliżaniu się, żaden z nich jednak nie jest tak straszny, jak ta przeklęta sieć na niebie. Mówię
panu, Charley, że za pięć minut te piękne nici zasnują całe niebo i zaczną tworzyć czarne jak
otchłań chmury. Zaś ten jasny otworek zostanie, bo przecież tajfun musi mieć jakieś drzwi,
przez które wyskoczy. A teraz uciekaj pan do swojej kajuty i nie pokazuj nosa, dopóki pana nie
zawołam lub dopóki nasz poczciwy „Wicher” nie stanie gdzieś na kotwicy.

- To mi się nie podoba, kapitanie! Czy nie mógłbym zostać na pokładzie? 22
- Każdego pasażera z obowiązku muszę umieścić w jak najbez-pieczniejszym miejscu. Dla pana

zrobię jednak wyjątek, choć jestem pewien, że pierwszy lub drugi bałwan zmiecie pana z
pokładu jak piórko.

-Tiudno mi w to uwierzyć, gdyż nie pierwszy raz odbywam morską podróż. Jeśli się jednak pan

obawia, to proszę wziąć linę i przywiązać mnie do masztu lub gdziekolwiek.

- Dobrze! Pod tym warunkiem może pan zostać, ale jeśli maszt zostanie strzaskany to i pan zginie!
- Zapewne! Ale wtedy i z okrętu niewiele pozostanie.
-Dobrze więc, sam własną ręką przymocuję pana do tego masztu.
Mam nadzieję, że wytrzyma nacisk wichru i fali.
Wybrał najmocniejszą linę i silnie mnie przywiązał.
Na statku tymczasem panował gorączkowy ruch. Maszty i reje
zostały ściągnięte. Wszystko co ruchome przymocowano lub pocho-
4
wano pod pokład, najmniejszy kawałek płótna został zwinięty i tylko

!~.

wysoko, pod bocianim gniazdem powiewał samotny żagiel pozosta-wiony jeszcze do pomocy
sterowi. Wokoło steru również umocowano linę, aby w chwili, gdy siła ludzkich ramion okaże się
zbyt słaba, nie zostawić go na wolę wichrów i rozhukanej faii. Wreszcie najmniejsze nawet otwory
prowadzące do wnętrza, pozatykano starannie i statek stanął do walki z groźnym nieprzyjacielem.
Minęlo właśnie owo zapowiedziane przez kapitana dziesięć minut
i orkan wybuchnął z niepohamowaną siłą. W jednej chwili zupełnie

,

pociemniało, niebo i morze pokryte zostały czernią, fale pluskały niespokojnie, a każda z nich
nabierała okrutnego wyrazu. Zdawało się, że to czarne pantery lub bizony zbierają siły do
gwałtownego i śmiertelnego skoku.
Ów otwbr przez, który miał wyskoczyć tajfun, powiększył się teraz i lekki czerwonożółty dymek
począł się z niego wydobywać. ;
Po falach przebiegł jakiś ostry syk, a zdaleka doleciał jakiś głuchy dźwięk niby głos puzonu.

23

- Baczność, chłopcy! Nadchodzi! - rozległ się gromki głos kapi-tana. - TrzymaE się lin!
Dźwięk puzonu rozległ się głośniej i wyraźniej. Na krańcu widno-kręgu ukazała się nagle
olbrzymia, ciemna masa, niby prostopadła ściana z wody, którą ukryty za nią orkan pędził wprost
na nas z niewypowiedzianą szybkością. W sekundę później rozległ się huk, jak ze stu oblężniczych
armat i w tej samej chwili cała ta masa spadła na nas w swych straszliwych objęciach.
- Wytrzymaj mój dobry poczciwy „Wichrze”! Wytrzymaj! - sze-pnąłem w duchu i jakby na to

wezwanie dzielny statek wysunął naprzód swój dziób, a po chwili wynurzył się cały z czarnej

otchłani. Morze zmieniło swój wygląd. Olbrzymie bałwany przelatywały nie-ustannie przez
pokład. Jeszcze jeden uciec nie zdołał, kiedy nadcho-dził drugi, groźniejszy, nie dając mi nawet
możności złapania tchu. Wokoło mnie wszystko huczało, szumiało, grzmiało, świszczało w
prawdziwym piekielnym chaosie i zdawało mi się, że we mnie też szaleje straszliwy tajfun, bo
krew huczała mi w żyłach, puls walił jak młot, a nerwy dygotały.

Kapitan trzymał się jedną ręką liny, drugą zaś pochwycil tubę, za pomocą której wydawał rozkazy,
lecz trudno było mu przekrzyczeć ryk burzy.
Załoga z całą uwagą słuchała kapitana i z nadzwyczajnym wysił-kiem wypełniała jego rozkazy.
Patrzyłem z podziwem i szacunkiem na tę gromadkę dzielnych i śmiałych ludzi, którzy bez
wahania stawali do walki z rozszalałym żywiołem i rzucali się zawsze w tę stronę, skąd groziło
największe niebezpieczeństwo. Nigdy dotychczas nie zdawa-łem sobie sprawy z ogromu ich pracy
i dopiero w tej strasznej chwili, poznałem ile wymaga ona odwagi, przytomności umysłu i
poświęce-nia.
‘Ii~zej majtkowie stali przy sterze, ale pomimo wszelkich wysiłków nie mogli nim ruszyć i musieli
uży~ liny.
Bałwany biły z taką siłą, że zdawało się, iż lada chwila zatopią 24 bezbronny statek. Główny maszt,
do którego byłem przywiązany, chwiał się jak wątła trzcina. Okienko na niebie zamknęło się
zupełnie, otoczyła nas czarna noc i tylko białe piany na szczytach bałwanów odznaczały się
jaśniejszymi plamami. Orkan szalał dalej z niezmienną gwałtownością.
Po raz pierwszy w życiu widziałem tak straszną walkę żywiołów i zdawało mi się wprost
niepodobieństwem, aby ta drobna łupina, na której się znajdowałem, mogła wytrzymać ten
nieustający napór wo-dy. Bariera otaczająca pokład została rozbita i powana przez fale, znikło
również wszystko co było słabiej umocowane, statek trząsł się i chwiał na wszystkie strony. Nagte
nastąpiła chwita długiej, męczącej ciszy, wśród której słyszałem tylko bicie własnego serca.
-Baczność, chłopcy! - rozległ się ostrzegawczy głos kapitana. - Zaraz uderzy z podwójną siłą.
Zaledwie przebrzmiały te słowa, a straszliwa błyskawica rozdarła powietrze i piorun z
ogłuszającym hukiem spadł w wodę. Jednocześ-nie wszystko się zakotłowało. Bałwany podniosły
się nad najwyższy maszt i z niewypowiedzianą siłą uderzyły na statek, który pochylił się i zakręcił
jak fryga. Krzyk rozpaczy i śmiertelnego przerażenia rozległ się wokoło i połączyłwjeden akord z
ogłuszającym trzaskiem, hukiem i zgrzytem, po czym wszystko ucichło i tylko fale uderzały
niespokoj-nie o boki okrętu.
- Maszt złamany! - krzyknął kapitan. - Przecinajcie liny! Na litość boską przecinajcie liny! Prędzej!
Pod ciężarem masztu statek silnie pochyłił się na bok i groziła mu wywrotka. Rozległy się
uderzenia siekier. Fale zalewały pokład i pracujących gorączkowo marynarzy.
- Prędzje, dzieci! Prędzej, bo zginiemy! - wołał kapitan ‘Iizrner-stick.
Szybkość uderzenia podwoiła się i po chwili statek wyprostował się zwycięsko.
Jednocześnie jakby na skinienie czarodziejskiej różki, bałwany 25 opadły i tylko drobniejsze fale z
szumem i szelestem biły o boki statku.
- Hej, chłopcy! Jak tam na tyle! - krzyknął Turnerstick.
- Dobrze, kapitanie!
- Tym lepiej! Rozwijajcie żagle! Będziemy ich teraz potrzebowali, bo tajfun już przeszedł!

Kapitan zbliżył się do mnie.

- I co, panie Charley, żyje pan jeszcze?
- lioszeczkę!
- A więc niezupełnie? Wierzę. Musiałeś się pan porządnie nały-kać słonej wody. Czy odwiązać

pana?

- Tak, proszę! Czy burza rzeczywiście już przeszła?
- Naturalnie. Ten przeklęty tajfun równie szybko przechodzi jak przychodzi. Ale tym razem dał

nam porządnie w kość. Morze uspokoi się dopiero za kilka godzin. Utraciliśmy przedni maszt i
ster, ale możemy dziękować Bogu, że przynajmniej wszyscy ocaleli. Odwiązał mnie. Byłem tak
słaby i wyczerpany, że z trudnością mogłem utrzymać się na nogach. Chmury tymczasem
przerwały się w kilku miejscach, robiło się coraz jaśniej i wreszcie ukazało się wspa-niałe
słofice.

Pokład przedstawiał obraz kompletnego zniszczenia, wśród które-go uwijały się postacie
przemoczonych majtków. Obaj z kapitanem zeszliśmy na dolne piętro, aby zobaczyć czy burza nie
zrobiła tam jakiejś szkody. Składy przedstawiały równie rozpaczliwy widok. Becz-ki, paki i bele w
staraszliwym nieładzie leżały porzucone jedne na drugich, tworząc prawdziwy chaos i tarasując
drogę. Z trudnością dało nam się odsunąć najbliżej stojące i leżące ładunki, i przedostać się do
środka. Zaledwie jednak kapitan rozejrzał się wkoło, gdy nagle odsunął mnie gwałtownie i szybko
pobiegł na górę.
- Co się stało?
- Woda w skałdzie! Zrobiła się widocznie dziura, niebezpieczna dziura!
Nie tracąc czasu, wyznaczył natychmiast do pomp ludzi, do których 26 i ja się przyłączyłem.
Zaczęła się gorączkowa praca. Po chwili wy-pompowaliśmy wodę na tyle, że cieśla okrętowy mógł
znaleźć dziurę i jako tako ją załatać.
Tymczasem na górze druga część załogi pracowała nad uprzątnię-ciem pokładu. Ustawiano
maszty, wiązano liny i poprawiano zepsutą balustradę.
-‘I~raz popłyniemy wprost do portu Lloyda, - rzekł kapitan.
- Czy to daleko stąd?
- Nie wiem jeszcze, gdyż nie sprawdzałem, gdzie obecnie jeste-śmy. ‘I~n przeklęty tajfun kręcił

nas w kółko. Musi pan wiedzie~, Charley, że ten łotrzyk nie jest w niczym podobny do
porządnej burzy, która dmie w jednym kierunku. On pozwala sobie przybywać z wszy-stkich
stron od razu, a tak kręci i wierci, że po jego odejściu trudno mieć pojęcie, gdzie się człowiek
znajduje. Tym razme zdaje mi się, że kręciliśmy się w niewielkim kole, spodziewam się więc, że
przed nocą staniemy w porcie.

- ‘Ib doskonale, chociaż zdaje mi się, że wyspy Bonin podczas tajfunu nie są zbyt bezpieczne.
- Chętnie bym je ominął, ale w naszych warunkach jest to niemo-żliwe. Dziura zaledwie załatana,

masztów nie mamy, a wewnątrz wszystko porozbijane. Prawdopodobnie będziemy musieli
zatrzymać się w porcie cokolwiek dłużej, aby doprowadzić „Wicher” do dawnego stanu. Będzie
się panu nudziło, panie Charley.

- Nie przypuszczam kapitanie.
- Z pewnością! Nie ma tam ani sal koncertowych, ani teatrów, ani bibliotek, ani nawet gazet.

Polowanie nie da nam również żadnej przyjemności, gdyż nie ma tam żadnych dzikich zwierząt.

- Owszem, kapitanie. Są dzikie kozy, zdziczałe świnie, żólwie i całe mnóstwo wodnnego ptactwa.
- Czy być może?
- Zapewniam pana, że tak jest.
- Doskonale! W takim razie mam nadzieję, że zabiję z tuzin kóz,
27 z mendel świń, kopę żólwi i chociaż parę setek pingwinów. Roześmiałem się mimo woli.
- Czy pan naprawdę przypuszcza, że w tych szerokaściach znajdu-ją się pingwiny?
- A dlaczego by nie, skoro bywają gdzie indziej?’I~ poczciwe ptaki są nadzwyczaj tłuste, a przy

tym tak ograniczone, że dopiero wtedy myślą o ucieczce, kiedy je już ktoś trzyma za kark.
Poczciwy kapitan Frick ‘rurnerstick weale nie był zapalonym my-śliwym. Nie przez
tchórzostwo, broń Boże, nie bał się on ani ludzi, ani zwierząt, ale dla pewnej swojej
właściwości, której pozbyć się, pomimo dobrych chęci nie umiał. Pięść kapitana spadała zawsze

tam gdzie ją posyłał, kule jednak wcale słuchać go nie chciały i z pewnością jeżeli mierzył na
wschód lub południe, leciały na północ lub na zachód. Nic więc dziwnego, że uśmiechało mu się
polowanie na pingwiny, gdzie wobec łatwowiertności tych stworzeń ezęściej się ma do
czynienia z kijem, niż ze strzelbą, i że szczerze żałował, iż na wyspach Bonin nie ma tych
ptaków. A żyją one przeważnie w strefach zimnych i lodowatych.

Wieczorem ujrzeliśmy wyspę Peel, najbardziej wysuniętą na połud-nie z całego archipelagu Bonin,
na której zarazem znajdował się główny port. W pół godziny potem wpływaliśmy już do przystani.
Kapitan miał zupełną rację, twierdząc, że tajfun działa tylko na nie-wielkiej przestrzeni, gdyż tutaj
morze było zupełnie spokojne i nie przedstawiało śladów nawet najmniejszych wstrząsów.
Patrzyliśmy na to z zazdrością, porównując niedawno przeżyte straszne chwile z widokiem
rozkosznego spokoju, jaki przedstawiał port Lloyd. Nie bawiąc się w żadne formalności,
zarzuciliśmy kotwicę jak najbliżej brzegu, po czym kapitan kazał wywiesić amerykańską banderę i
wy-strzałem armatnim dał znać o swoim przybyciu. Ponieważ podczas burzy straciliśmy obie
szalupy, przeto kapitan udał się na ląd w małej łódce, w której mogły się pomieścić zaledwie cztery
osoby. Nie potrze-buję chyba dodawać, że pomiędzy nimi znajdowałem się i ja.

28

Mieszkańcy przyjęli nas bardzo uprr.ejmie, spełniając wszystkie nasze życzenia. Podczas kolacji
kapitan nie mógł powstrzymać swojej ciekawości i zwróciwszy się do jednego z wyspiarzy zapytał
poważnie:
- Powiedz mi pan, jak się tutaj przedstawia sprawa polowania?
- Bardzo dobrze, - brzmiała pocieszająca odpowiedź.
- Na co się więc tutaj poluje? Na pingwiny?
- Nie.
- Na foki?
- Nie.
- A więc może na lwy morskie?
- I to nie.
Kapitan widocznie za wszelką cenę pragnął polować z kijem, wi-dząc jednak, że to go ominie,
zapytał z lekka zawiedziony:
- A więc co wy tutaj macie za zwierzynę?
- Kozy, swienie, żółwie, ptactwo i latające niedźwiedzie.
- ‘Pam do licha! Czy być moźe?! Jak żyję, nie słyszałem jeszcze, żeby niedźwiedzie mogły fruwa~

w powietrzu! A może ten gatunek wygląda inaczej, niż ten, który przyzwyczailiśmy się nazywać
niedźwiedziami? Ja znam tylko niedźwiedzie białe, szare, brunatne i czarne, ale latających
niegdy nie widziałem. Hej Charley, pan jest przecież uczonym przyrodnikiem naszej wyprawy,
powiedz mi, co to za dziwo?

- Pteropus ursinus - odrzekłem z powagą.
- Perotus purgilus! Co to jest? Po jakiemu się to nazywa? Język IP mi się na tym połamie, zanim

zrozumiem.

- A więc powiem panu wyraźnie, jest to nietoperz.
- Nietoperz? A to dowcipne, żeby z nietoperza zrobić niedźwiedzia.
Jakiej wieklości bywa ten olbrzym?
- Ma osiem do dziesięciu cali długości, a przy rozpostartych skrzydłach do trzech stóp szerokości.

Żyje przeważnie na wierzchoł-kach wachlarzowych palm i należy do tych nielicznych
rękoskrzyd-łych, które śpią w nocy, a w dzień szukają pożywienia.

- Poniev~aż ja czymię to samo, więc pewnie też należę do tych paroges purgatus czy jak ich pan

tam nazywa. Z tym ws~stkim wolę trzymać się kóz, świń i żółwi. Chociaż polowanie na kozy to
dziecinna zabawka, nieprawdaż, panie Charley?

- Nie taka znów dziecinna, a chwilami nawet dosyć niebezpieczna.
Przypomnij pan sobie gemzy! Tutejsze kozy są równie dzikie, a skały bardzo strome i kamieniste.
-‘I~k, no to stanowczo wybieram żółwie. Pan wie, że nie jestem amatorem wspinania się i wolę

spokojnie robi~ pięćdziesiąt węzłów po równej powierzchni, niż trzydzieści pod górę lub z góry.
‘Idk, jestem zupełnie zdecydowany i wybieram żółwie, które nie wymagają tyle zachodu, a
nadto dadzą nam wyborną zupę, za którą samokosze po restauracjach płacą bajońskie sumy.

- To będzie cokolwiek trude, kapitanie - zaśmiałem się wesoło.
- A to dlaczego? Przecież pan sam mówił, że tych zwierząt jest tutaj cała masa!
- Oczywiście, ale nie zrobisz pan z nich tego, co powszechnie jest znane pod postacią zupy

żółwiowej.

- No, tego to już zupełnie nie rozumiem! Czy nie może pan mówić jaśniej?
- Oczywiście, to co jadamy pod postacią zupy żółwiowej, jest tylko zwyczajną imitacją nie mającą

z żółwiami nic wspólnego, tymczasem tutaj możemy mieć tylko prawdziwą zupę żółwiową.

- Brawo, Charley! Chylę czoła przed pańską wiedzą i znajomością natury oraz zupy żółwiowej!

Żebyśmy tylko znaleźli jakiś porządny okaz.

Rozmowa prowadzona była głośno, toteż po chwili zjawił się przed nami jeden z wyspiarzy i
ofiarował się, że zaprowadzi nas w takie miejsce, gdzie na pewno znajdziemy więcej niź jednego
żółwia. Noc była cicha, księżycowa, a takjasna i ciepła, wonna i rozkoszna, że nie zawahaliśmy się
ani minuty i poszliśmy za przewodnikiem przez palmowy lasek, kierując się ku niewielkiej
samotnej zatoce.

30

Miejsce to, idealnie ciche, otoczone było krzakami dzikich 6g i jakby stworzone do tego rodzaju
polowania.
Ukryliśmy się za krzakami i zwróciliśmy oczy na morze. Wkrótce ukazały się dwa potężne okazy,
które po chwili wypełzły na brzeg i skierowały się wprost ku nam. Pozwoliliśmy im podejść
stosunkowo blisko, po czym uzbrojeni w kije, jednym silnym uderzeniem przewró-ciliśmy
zwierzęta na grzbiety. Nie było to zbyt łatwe zadanie, gdyż większe zwierze musiało ważyć około
trzysta funtów, mniejsze zaś niewiele mniej.
- Co teraz? - zapytał kapitan, patrząc na pokonane zwierzęta.
Wyspiarz, który zupełnie biegle władał angielskim, pokręcił głową
i rzekł: ~i
- Radziłbym panu, zostawić je w tej pozycji do rana. Uciec nie mogą w żaden sposób, rano więc

przyśle pan ludzi, którzy zabiorą je na statek.

- Wcale mi się to nie podoba, - odrzekł kapitan, który przy całej swojej zewnętrznej szorstkości,

miał bardzo dobre i wrażliwe na cudzą niedolę serce. - W takim razie, te biedne stworzenia będą
całą noc przebywały w takim okropnym strachu, jakiego nikomu bym nie życzył. Wolałbym je
zabić natychmiast, żeby się nie męczyły. Szkoda, że nie mamy ze sobą strzelb, możnaby im
wpakować po kulce i byłby koniec.

- Można to zrobić inaczej, -odrzekłem. - Czy nie ma pan noża?
- zwróciłem się do przewodnika.
Wyspiarz wyciągnął długi, ostry nóż i dwoma silnymi uderzeniami pozbawił obydwa zwierzęta
głów.
- ‘I~raz zaniesiemy je na statek! - zawołał kapitan i podniósł większego z nich. Jednak po dwóch

krokach upuścił zwierzę na piasek.

-‘1’dm do diabła! - zawołał zdumiony. -‘I~ bestia waży więcej, niż nasza duża kotwica! Doprawdy

musimy je tutaj zostawić! Tym razem przewodnik był innego zdania. Swoim ostrym nożem 31

ściął kilka grubych gałęzi, ktc5re v~yrównał i wygładził tak, że utworzyły zupełnie prawidłowe
wałki. Wałki te wsunął pod skorupy żółwi i po nich zaczął z łatwością przesuwać ciężkie
zwierzęta. Pomagaliśmy mu energicznie i w ten sposób, wspólnymi siłami dociągnęliśmy naszą
zdobycz do miejsca, gdzie oczekiwała nas łódka. Majtkowie, ujrza-wszy nas, zapalili pochodnie
i wyskoczyli na brzeg, aby pomóc w holowaniu ciężaru. Przy tej pracy, kiedy podniesiono oba
zwierzęta, aby je przenieść do łódki, światło pochodni padło na ich grzbiety.

- Stój! - zawołał kapitan. - Co to jest? ‘Pd zupa żółwiowa ma na sobie od razu talerz!
Pochyliłem się zaciekawiony i ujrzałem na grzbiecie większego żółwia, w samym środku tarczy
owałne, zupełnie prawidłowe wgłębie-nie o trochę podniesionych brzegach, podobne rzeczywiście
do tale-rza, a raczej do niewielkiego półmiska.
- Patrzcie! Wkoło są jakieś znaki, a raczej litery! - zawołał kapitan, który przyglądał się temu

zjawisku z nadzwyczajną ciekawo-ścią. - Ale kto zrozumie te hieroglify? No, Charley, rozwiąże
pan tę zagadkę?

Kazałem lepiej oświetlić wgłębienie i przekonałem się, że była to miseczka z pewnego gatunku
brązu, jaki tylko Chińczycy i Japończycy umieją wytapiać, a która została wpuszczona w naciętą
skorupę żół-wia i tam umocowana. Co do owych znaków, były to japońskie litery, składające się na
dwie nazwy, umieszezone jedna pod drugą.
- Sen-to i ‘I~ifurissima. - przeczytałem.
- Co to znaczy? - zapytał zaciekawiony kapitan.
-‘l~ifurissima, to jedna z wysp japońskich, niekiedy jednak tym mianem, nazywają cały archipelag

Oki, składający się z siedemdzie-sięciu pojedynczych wysp.

- Dobrze! A co znaczy ten drugi wyraz?
- Sen-to jest imieniem sto dwudziestego japońskiego mikada, który panował od 1780 do 1817 roku,

jeżeli się nie mylę.

- A co mikado może mieć wspólnego z tą zupą żółwiową?

32

- Żółwie odznaczają się długowiecznością. Otóż, chcąc się prze-konać, jak długo rzeczywiście

żólw może żyć; łapią młode żółwie, zaznaczają im grzbiety w taki czy inny sposób i znowu
puszczają wolno. Zdaje się, że żółwie lubią przedsiębrać dalekie nawet podróżę, lecz powracają
zwykle na stare śmieci. Co do tego wielkoluda, to nie ulega wątpliwości, że był on kiedyś
złapany na’T~ifurissimie i jako datę wyryto na nim imię panującego wtedy mikada. Może więc
pan łatwo obliczyć ile mniej więcej lat ma ten okaz.

-Uprzejmiedziękuję. Wcaleniejestemzachwyconytąwiadomo-ścią, że mam jeś~ taką

dziewięćdziesięcioletnią zupę. Odbiera mi to wszelki apetyt, gdyż zdaje mi się, że w smaku
poczuję ten poważny wiek. Rzu~cie go do łodzi! Jeśli kiedyś spotkam się z jakimś mikado, to
mu ofiaruję ten talerz.

- Niech go pan mnie ofiaruję kapitanie. Z przyjemnością włączę go jako kolejną pamiątkę do moich

zbiorów.

- Chce pan mieć pamiątkę? Po kim? Po żółwiu, czy po mikadzie?
- Po jednym i drugim.
- A więc weź go pan sobie. Możesz wziąć nawet całą skorupę, gdyż mnie chodzi tylko o zupę.
Następnego dnia mieli~my dużo roboty na „Wichrze”, gdyż uszko-dzenia trzeba było reperować z
zewnątrz i z wewnątrz. Było to zadanie trudne, gdyż w porcie Lloyd nie było doków i całą pracę
należało wykonywać pod wodą. Wobec tego robota postępowała wolno. Lu-dzie nie mogli długo
utrzyma~ się pod wodą i zmieniali się co chwila. Dziwna i trudna do wytłumaczenia jest
okoliczność, że majtkowie, z wyjątkiem naturalnie tych, którzy kończyli szkołę marynarki, są
zwyk-le złymi albo nawet żadnymi pływakami. Widziałem takich, którzy na zupełnie zniszczonym

i wprost gotowym do zatonięcia statku czuli się zupełnie bezpiecznie, a nie mogli się zdobyć na
odwagę, by przepłynąć wpław choćby najmniejszą przestrzeń.
Przy obiedzie, który składał się przede wszyskim z zupy żółwiowej, kapitan zrobił mi bardzo miłą
propozycję.

33

- Jak pan myśli, Charley, czy te dzikie kozy warte są zachodu?
-Jestem o tym przekonany.
- W takim razie weź pan strzelbę i chodźmy. Musimy przynieść chociai jedną.
- Ślicznie kapitanie, ale nie tutaj. Zapolujemy na wyspie Staple-ton.
- Dlaczego?
- Bo tam jest mniej ludzi, a znacznie więcej zwierząt.
- Więc zapolujemy tam.
- Czy weźmiemy kogoś ze sobą?
- A po co? Nasi chłopcy nie znają się na polowaniu i tylko by nam wypłoszyli zwierzynę. Chodź

pan, sami się z tym uporamy. Z czytanych nieraz opisów wiedziałem, że Stapleton należy do
wysp niezmiernie górzystych i skalistych, z doświadczenia zaś nabytego podczas licznych
wycieczek górskich, przekonałem się jak nieocenio-ne usługi oddaje podczas tego rodzaju
wypraw mocny sznur i góralski kij. To też przed wyruszeniem postanowiłem zaopatrzyć się w
obie te rzeczy. Moje lasso było stokroć lepsze i mocniejsze od najmocniej-szego sznura,
pozostawał więc tylko do zdobycia kij. Na szczęście znalazłem grubą łodygę bambusa, którą
kazałem okuć na poczekaniu, dodając na zakończeniu ostry szpic, a u góry zagięty hak. Kapitan
‘Iizrnerstick otworzył ze zdziwienia oczy, ujrzawszy mnie w ten sposób uzbrojonego.

- Co to za maskarada, Charley? Czy chce pan powrozami i kijami zabijać kozy?
- Jestem strzelcem alpejskim, kapitanie! - odpowiedziałem z godnością
- Strzelcem alp.., nie rób pan żartów i wyrzuć cały ten ekwipunek przez burtę!
- Ani myślę. Zobaczy pan jak mi się to przyda.
Z tymi słowami usadowiłem się w łodzi. Kapitan poszedł za moim przykładem i w milczeniu
wzięliśmy się do wioseł. Mieliśmy przed 34 sobą czterogodzinną drogę i musieliśmy się spieszyć,
aby nie przybyć za późno. Na szczęście morze było spokojne, a wiatr pomyślny mogli-śmy więc
postawić żagiel, co nam niezmiertnie ułatwiło wiosłowanie. ‘IYzymaliśmy się ściśle kierunku
północnego, zostawiając na boku malownicze wzgórza wysp Peel i Buckland i nareszcie
wylądowaliśmy w wąskiej zatoce wrzynającej się głęboko pomiędzy skały, otaczające wybrzeża
wysp Stapleton.
- Patrz pan, Charley! Będzie na pewno po dwie na każdy strzał-roześmiał się kapitan, wskazując

palcem ku górze.
Rzeczywiście wierzchołki skał były literalnie pokryte dzikimi ko-
zami, które pasły się tutaj spokojnie, nie zwracając na nas najmniej-
szej uwagi. Wyciągneliśmy łódkę na ląd i starannie umocowaliśmy,
aby nie porwały jąwody nadchodzącego przypływu, który tutaj docho-
dził d0 tTZeCh StbpwySOkoŚ~.l,po c~ymo”~oc-z.ę~~~my gó ~ws’e~řa
czkę. ,
Wyspa przedstawiała typowy alpejski krajobraz, ze spiczastymi
z bat mi lub prostopadłymi górami i skałami. Mój bambus oddawał
ę y ę wysokości dość energicznie,
mi nieocenione usługi, wdzierałem si na

podczas, kiedy idący za mną kapitan musiał używać rąk i nóg, aby utrzymać należną równowagę.
Nareszcie zatrzymał się wyczerpany i sapiąc jak miech kowalski, zawołał niecierpliwie:

- Zatrzymaj się pan, Charley! Czy chce się pan dostać po tych przeklętych górach na księżyć?

Spójrz pan na tę dolinę pod nami, ile tam zwierzyny! Jeżeli zejdziemy, to jestem pewien, że od
jednego strzału przynajmniej pięć wywróci koziołka.

- Przecież ja właśnie kieruję się do tej doliny.
-Do... tej... doliny? Posłuchaj pan, Charley, jeden z nas musi mieć zajączki, pan albo ja. Chociaż

muszę się panu przyznać, że wszystkie swoje klepki czuję na miejscu. Jak pan chce zejść do
doliny, drapiąc się nieustannie w górę?

Mimo woli roześmiałem się.
- Powiedz mi kapitanie, co pan ma zamiar robić w dolinie?

35

-Jak to, co mam zamiar robić? Chcę mieć dobrą koźlinę na obiad!
- Bardzo pięknie! Spróbuj więc ją pan zdobyć: Dam panu dziesięć dolarów za każdą kozę, która

pozwoli się panu zastrzelić.

- Chce pan przez to powiedzieć, że nie potrafię strzelać?
- Nie chcę tylko zwrócić pana uwagę, że masz je wszystkie pod wiatr.
- Pod wiatr? Daruj mi pan, Charley, ale doprawdy pańska znajo-mość przyrody, tym razem

zawiodła pana. Jakaś tam głupia koza ma się znać na wietrze. Bądź pan pewien, że ani myślę
drapać się na tę ścianę. Niech pan robi co chce, ale ja nie mam wcale zamiaru wracać na statek z
rozbitą głową.

Zwrócił się rzeczywiście ku dolinie i puścił naprzód, sapiąc i dysząc z gniewu. Nie miałem wyboru.
Nie chcąc popsuć tak świetnie zapo-wadającego się polowania, musiałem go zostawić wtasnemu
losowi, tym bardziej, że mała nauczka poczciwemu kapitanowi mogła się tylko przydać.
Nie namyślając się długo wdrapałem się na stromy wierzchołek, który z drugiej strony łagodnie
spadał w dolinę. Za pomocą mego bambusa, który służył mi do utrzymywania równowagi na
stromych pochyłościach, przedarłem się pomiędzy skałami, aż do wąwozu sta-nowiącego wyjście z
doliny i znajdującego się wprost tego wyjścia, którym zbiegł niecierpliwy kapitan. Tutaj ukryłem
się za wystającym odłamem skalnym i przygotowawszy mój ulubiony kilkunastostrzało-wy
sztucer, który wziąłem zamiast dubeltówki, stanąłem na czatach. Nie czekałem zbyt długo, gdyż
jakieś dwie minuty po przybyciu usłyszałem galopujące w moją stronę stado. Niedaleko ode mnie
dolina skręcała pod kątem, toteż zwierzęta nie domyślając się z tej strony niebezpieczeństwa,
biegły wprost na mnie. Nie tracąc ani chwili oddałem sześć strzałów, jeden po drugim i sześć kóz
padło nieżywych, reszta zaś w pełnym galopie umknęła w głąb wąwozu. Chciałem właśnie wyjść z
kryjówki, gdy nagle usłyszałem tętent, sapa-nie i gwizdanie, jakby z dziesięciu lokomotyw, które
zatrzymało się 36 przy zabitych kozach, a jednocześnie czyjś zdumiony głos zawałał:
- Do miliona rekinów, co to jest? Kto pozabijał te kozy?
Wyszedłem z ukrycia i śmiejąc się serdecznie odrzekłem:
-‘Ib ja, kapitanie,jeśli oczywiście nie ma pan nic przeciwko temu?
- Pan? Skąd się pan tu wziął?
Poczciwy kapitan tak szeroko otworzył usta, jakby ze zdumienia chciał połknąć owe rekiny.
- Z góry, z tych wysokich skał - odrzekłem z uśmiechem.
- Wszak obiecałem panu dziesięć dolarów za każdą zabitą kozę.
Ile mam panu zapłacić?
Twarz jego przybrała wyraz komicznego zakłopotania.
- Doprawdy panie Charley, te sworzenia drapnęły, zanim zdąźy-łem wywiesić nieprzyjacielską

chorągiew, rozpuściłem więc żagle i sapiąc, jak wczorajszy tajfun popłynąłem za nimi. Czy

miałem czas biegnąc i chwytając dech, nabijać strzelbę, mierzyć i strzelać. Panu się zdaje, że
marynarz powinien sześv razy tyle zrobić, co każdy inny ~miertelnik!

- Czy ja wymagam, aby pan miał trzydzieści sześć zabitych kóz ?
- Trzydzieści sześć? Skąd pan znowu wziął tę liczbę?
-Tutaj mamy sześć moich, a ponieważjak pan sam to powiedział, wymagam od pana sześć razy

tyle, co od siebie, pytam więc o trzydzie-ści sześć.

- Zapewne, rachnek zgadza się doskonale, - odrzekł, patrząc to na swoją broń, to na leźące kozy. -

Powiedz mi pan, Charley, czy te zwierzęta rzeczywiście znają się cokolwiek na wietrze?

- Naturalnie. Mają one węch tak delikatny, że z pewnością poczu-ły pana wcześniej niż zobaczyły

lub usłyszały, chociaż jesteś pan dość pokaźnej budowy, a pańskie gardło sapie tak, że je z
daleka słychać.

- A czy mam się d1a jednej głupiej kozy zadusić. Tó mi się wcale nie uśmiecha. Komu się moje

gardło nie podoba, niech... niech... Był tak zagniewany, że nie mógł dobrać słów dostatecznie
malują-cych jego oburzenie. Śmiałem się serdecznie, widząc jednak, że go to 37 pobudza do
większego gniewu, powstrzymałem wybuch wesołości i wyciągnąłem ku niemu rękę.

- Nie gniewaj się kapitanie, przecież to tylko żart. Mamy tutaj sześć pięknych okazów,

przypuszczam więc, że nam to na dzisiaj wystarczy.

- 1~k? ‘I~k pan myśli? A co powiedzą na statku? - rzekł, spoj-rzawszy ponuro. - Powiedzą, że to

wszystko zabił pan Charley, a kapitan jest starym niedołęgą. Niech mnie rekin połknie, jeżeli
ruszę się stąd nie zabiwszy sześciu kóz. ‘Idk, przynajmnie sześciu. Ponieważ wiem teraz, że te
zwierzęta znają się na wietrze, będę się pilnował, aby mnie nie poczuły. Czy pan zostaje, czy
pójdzie ze rnną?

- Naturalnie, że pójdę, tylko muszę pana prosić o chwileczkę cierpliwości.
- Dlaczego? Ja nie mam czasu do stracenia, gdyż inaczej te głupie kozy ujdą tak daleko, że ich do

końca życia nie dogonię. Roześmiałem się znowu.

- Czy pan rzeczywiście przypuszca, że kozy można dogonić? Nie, kapitanie. Pomóż mi pan

przenieść te kozy pod krzak i zabezpieczyć je kamieniami, a potem zaprowadzę pana w inne
miejsce, gdzie będziesz mógł strzelać do woli!

Kapitan nic już nie odrzekł i w milczeniu pomógł mi przenieść zdobycz w bezpieczne miejsce.
Potem zaczęliśmy się wdrapywać na wysoką górę, aby łatwiej rozejrzeć się po okolicy. Droga była
trudna i kapitan ustawał coraz bardziej. W końcu zatrzymał się i rzekł słabym głosem:
- Zatrzymaj się pan chwilkę, albo daj mi pan swój bambus, bo już mi sił nie staje!
- Przecież miałem go wyrzucić za burtę?
- Ba! A czy to ja nawłóczyłem się tyle po świecie, żeby wszystko wiedzieć, co na co się może

przydać? Doskonale wprowadzam statek do portu, doskonale nim kieruję, ale jak żyję nie
wiedziałem jeszcze, żeby kapitan marynarki musiał umie~ drapać się po skałach, jak dzika 38
koza. Ale załogo! Dalej na pokład i w drogę!

Przy pomocy bambusa wspinanie poszło o wiele łatwiej i szybciej. Wkrótce dosięgnęliśmy
wierzchołka i po drugiej stronie góry ujrzeli-śmy w dolinie olbrzymie stado, skubiące spokojnie
trawę. Kapitan, jak poprzednim razem chciał uderzyć na nie wprost, lecz zatrzymałem go
tłumacząc niepraktyczno~ć takiego sposobu walki.
- Poczekaj, kapitanie. W ten sposób znowu wystraszy pan wszy-stkie kozy. Zejdź pan tędy, na

prawo, spadek jest bardzo łagodny i stafi pod tym drzewem. Ja pójdę na lewo uderzę na kozy i
popędzę je wprost na pana. Możesz wtedy strzelać ile dusza zapragnie.

- Dobrze to mi się nawet podoba. Pamiętaj pan, że w przeciągu pięciu minut muszę koniecznie

mieć sześć sztuk.

- Chce pan dwoma kulami położyć sześć sztuk?
-Muszę! Moja lankastrówka bije znakomicie, każda więc kula musi przedziurawić dwie kozy.

- To chyba będzie trochę trudne? Weź pan lepiej mój sztucer. Jest nabity i ma pan dwadzieścia pięć

strzałów do rozporządzenia.

-No tak, to czysty zysk. Daj mi pan to wspaniale narzędzie i naucz jak się nim należy posługiwać.
Objaśniłem mu budowę sztucera, po czym zabrawszy jego strzelbę, puściłem się w swoją drogę.
Znalazłem się na miejscu znacznie wcześniej niż kapitan, którego szeroka postać długo jeszcze
błądziła pomiędzy górami, zanim stanęła na umówionym miejscu.
Ujrzawszy go pod drzewem z bronią przygotowaną do strzału, puścilem się wprost na
niedomyślające się niczego zwierzęta i wy-strzeliłem. Pierwszy strzał powaliłjedną kozę, drugi
ugodził następną, lecz nie zrobił jej widocznie zbyt wielkiej krzywdy, bo zerwała się natychmiast i
z sobie tylko przynależną zwinnością wdrapała się na te same skały, z których my przed chwilą
zeszliśmy. Pozostałe zwierzęta poderwały się również i rzuciły w stronę mego dzielnego
przyjaciela, który wyczekiwał na nie z niecierpliwością.

39

Dopuścił je na odległo~ć czterdziestu kroków, podniósł broń, lecz ku memu wielkiemu zdumieniu
nie strzelał. Biegnąc za kozami dawałem mu znaki, lecz on kręcił się tylko niespokojnie, tupał
niecierpliwie nogami i wykrzykiwał pociesznie, to podnosząc broń, to opuszezając ją gniewnie, a
na strzał zdobyć się nie mógł. Kozy tymczasem minęły go spokojnie. Wtedy dzielny kapitan
odwrócił się szybko za nimi, wycelował i zaczął coś majstrować koło sztucera. W tej chwili znala-
złem się obok niego.
- Dlaczego pan nie strzelał? - zapytałem zdumiony.
Odwrócił ku mnie twarz tak zagniewaną, jakiej jeszcze nigdy u niego nie widziałem. Oczy mu
błyszczały, a głos zabrzmiał jak trąba, kiedy w końcu zawołał:
- Dlaczego nie strzelałem? W jaki sposób miałem strzelać, kiedy pan biegł zaraz za kozami?

Wstydź się pan, panie Charley! To niegod-ny podstęp. Te poczciwe zwierzęta szły prosto na
strzał, ale panu się to nie podobało i umieściłeś się tuż za nimi, a teraz pytasz z niewinną miną,
dlaczego nie strzelałem. Ciekawe co by pan powiedział, gdybym tak pana zabił?

- Mnie - powtórzyłem coraz bardziej zdziwiony i oszołomiony tymi wyrzutami. - Przecież to było

niemożliwe, znajdowałem się co najmniej dwadzieścia kroków za kozami.

- To wszystko jedno. Jestem już stary i wiem, że o wypadek nietrudno. Co by było, gdyby kula

przeleciała nad kozami i trafiła pana w głowę? Powinien mi być pan wdzięczny za tę
przezorność, ale ja mam do pana żal!

Czułem się zupełnie przybity tymi wyrzutami, wypowiadanymi z całą powagą i przekonaniem, nie
chcąc jednak drażnić jeszcze bar-dziej poczciwego kapitana, odrzekłem tylko:
- No, dobrze, ale dlaczego pan nie strzelał teraz, z tyłu?
- Bo nie mogłem sobie dać rady z tym diabelskim narzędziem.
Ciągnę, naciskam, posuwam, nic i nic! Ma pan swój idiotyczny sztu-cer. Na drugi raz wezmę swoją
starą dubeltówkę i nie dam się skusić 40 na żadną zmianę. Ale skąd ja teraz wezmę moje sześć
kóz?
- Które miały paść od dwóch kul - dodaiem ze śmiechem.
- Nie irytuj mnie pan! Proszę o moją dubeltówkę! Pewnie panu lepiej służyła niż mnie pański

sztucer?

- Cokolwiek. Jedno zwierzę zabiłem, drugie zaś mocno krwawi.
- I cóż w tym dziwnego - odrzekł mrukliwie. -‘Iakie biedne, delikatne stworzonko, gdyby mu pan

choćby tylko zadrasnął skórę, to musi krwawić, wdrapując się na te obrzydliwe górzyska. Nie
mogłem się powstrzymać i wybuchnąłem głośnym śmiechem. Wprawiło to jednak kapitana w
taką pasję, że formalnie wyrwał mi swoją strzelbę i w uniesieniu zawołał:

-Jesteś pan barbarzyńcą! Jesteś ezłowiekiem złym i nieuczciwym.
Nie chcę mieć z panem nic do ezynienia, możesz sobie płynąć do Kantonu z kim chcesz, byle nie
ze mną!
Rzucił mi pod nogi kij i ruszył w góry, kierując się ku najwyższym szczytom. Nie pozostało mi nic
innego, jak podnieść kij i udać się na poszukiwania zranionej kozy. Ślady knvi zaprowadziły mnie
na nie-wielkie urwisko, wiszące tuż nad położonym w głębokiej kotlinie jeziorem. Na tym urwisku
leżała raniona przeze mnie koza, zmęczona i opadająca z sił. Na mój widok chciała się zerwać, ale
celnym strzałem skróciłem jej cierpienia.
Zaledwie przebrzmiał głos wystrzału, gdy z głębi kotliny doleciał mnie jakiś głos. Położyłem się na
ziemi, doczołgałem do samego brzegu i spojrzałem w przepaść. Utwisko było wysunięte i opierało
się o skałę, która prawie prostopadle spadała na samo dno kotliny, otoczonej z trzech stron
stromymi skałami, a z czwartej otwierającej się na morze. Było to coś w rodzaju pułapki bez
wyjścia i wejścia, do której żadna istota ludzka dostać się nie mogła, gdyż ze szczytów zejście było
niemożliwe, a wejście od strony morza było zagrodzone rafami koralowymi, pomiędzy którymi
nawet najmniejsza łódka przedostać się nie mogła. A jednak, ku wielkiemu memu zdziwieniu w tej
niedostępnej pułapce dostrzegłem jakąś ludzką postać, która 41 ujrzawszy mnie na urwisku,
zaczęła dawać rozpaczliwe znaki. Odle-głość między nami była tak wielka, że nie mogłem
rozróżnić wykrzy-kiwanych słów, ze stroju tylko poznałem, że musiał to być prawdopo-dobnie
Chińczyk. W jaki sposób człowiek ten znalazł się tutaj? Kto go tutaj przyniósł i dlaczego zostawił?
Rozmyślałem nad tym, gdy za sobą usłyszałem sapanie i głos kapitana Turnersticka.
- Nareszcie jestem! Ale wolę wejść na dziesięć masztów, niż raz zejść z tej wysokości!
Poczciwiec zapomniał, że jednak będzie musiał to zrobić.
- Może chce pan zejść z tej strony? - zapytałem z uśmiechem, wskazując mu przepaść.
- Bardzo dziękuję! Przypuszczam, że zbiegłbym tak szybko, że z całej postaci kapitana pozostałyby

tylko bezkształtne resztki.

- A jednak musi pan zejść! ‘
- Ja muszę? Dlaczego? Przyszedłem tutaj z zupełnie inną myślą, a pan mnie znowu zaczyna

drażnić.

- Więc nie będę, ale co zrobimy z tym człowiekiem, jak go uratu-jemy?
- Z jakim człowiekiem? Gdzie?
- Zrób pan tak jak ja. Połóż się, aby nie stracić równowagi i spójrz w tę przepaść.
Kapitan wykonał polecenie i po chwili zapytał:
-‘Ib Chińczyk, nieprawda?
-‘Ii~k.
- W jaki sposób mógł się dostać do tej klatki?
- To już on nam sam powie. Tylko jak się dostać do niego? Łódką nie możemy, bo ławica zamyka

nam drogę; musimy się więc spuścić na dno przepaści.

Tbvarz kapitana cokolwiek się wydłużyła.
- Panie Charley, wierzy pan chyba, że z całej duszy chciałbym pomóc temu biedakowi, ale nie

mogę dla niego skręcić karku!

- Naturalnie, to ja postaram się zejść!

42

- A czy pana nie spotka to samo? - zapytał z obawą.
- Zobaczymy. ZejśE naturalnie nie mogę, ale mam przy sobie lasso, które mi pomoże. Patrz pan,

tam nad samym brzegiem rośnie faja, rodzaj górskiego bananu, stamtąd spuszczę się na tę
wystającą wąską skałę, a pan schwycisz lasso, które powracając rzucę, przywią-żesz je do

drzewa i pomożesz mi wciągnąć się z powrotem. Zbliżyliśmy się do fai, wkoło której silnie
obwiązałem lasso, potem zrzuciłem surdut, czapkę i ostrożnie zacząłem schodzi~ na znajdujący
się o pietnaście stóp pode mną odłam skalny.

- Puść pan lasso, kapitanie!
- Dobrze! Ale ostrożnie, panie Charley. Jeżeli pan spadniesz, to nic cię już nie uratuje!
Obwiązałem się lassem i zacząłem schodzić niżej. Droga była trud-na i niebezpieczna, jednak dla
zręcznego górala okazała się zupełnie możliwa do przebycia. Dopiero na jakieś dwadzieścia stóp
nad dnem przepaści skała stawała się tak gładka i stroma, że o dalszym zejściu mowy być nie
mogło. Gdy doszedłem do tego miejsca, stanąłem namyślając się co dalej robić.
Chińczyk, który z naprężną uwagą śledził moje ruchy, wydał okrzyk rozpaczy. Obróciłem się w
jego stronę i pochyliwszy się nieco, krzyk-nąłem w narzeczu Kuang-hoa, które każdy wykształcony
Chińczyk powinien rozumieć.
- Kim jesteś i jak się nazywasz?
- Kong-ni.
- Skąd się tutaj wziąłeś?
- Z Państwa Niebieskiego, licząc od morza z zachodu.
- Dobrze! A z jakiego miasta i prowincji jesteś?
- Z Kuang-tscheu-fu, z prowincji Kuang-tong.
- W jaki sposób zalazłeś się w tej klatce?
- ‘Pajfun rozbił statek, na którym jechałem. Fale mnie uniosły i wyrzuciły tutaj. Umrę, jeśli mnie

nie uratujesz.

- Czy umiesz chodzić po górach?

43

-Byłem na wszystkich szczytach w moim kraju. Oko mam pewne , a nogi mocne, ale padając

uderzyłem głową o skały, mam więc teraz silne zawroty, a przy tym zraniłem sobie ramię, które
mnie bardzo boli.

- Jeżeli zdołasz zapanować nad cierpieniem, to mogę cię urato-wać.
- Dobrze, zapanuję.
- A więc obwiąż się w pasie tym rzemieniem, a ja cię wciągnę na górę.
Szerokie, niewygodne chińskie ubranie i zranione ramie nie po-zwalały mu szybko wykonać
polecenia. Gdy zrobił to co mu kazałem, podniósł ku górze głowę i zawołał:
- Ale nie upuścisz mnie?
- Bądź spokojny. Odpychaj się zdrową ręką od skał i pomagaj sobie nogami, a ręczę, że się nam

uda.

Posłusznie wykonał moje polecenie i w kilka chwil później stał przede mną blady i wycieficzony
do najwyższego stopnia. Był to młody, zaledwie dwudziestoczterotetni młodzieniec o
sympatycznej twarzy. Podczas tej powietrznej drogi, ramie musiło mu okrutnie dokuczać, bo usta
miał pogryzione aż do krwi.
- Pokaż mi ramię. Chcę zobaczyć co z nim jest!
- Czy jesteś doktorem? Czy znasz nasze księgi medyczne „ ischang-szii-thung” i „Wan-ping-tsiu-

tschum”? - zapytał.

- Znam obie, jak również „Ju-tsuan” i”’Iśung-kinkian” - odrze-kłem, aby wzbudzić w nim zaufanie.

- Pokaż ramię. Wyciągnął ku mnie rękę, która po zbadaniu okazała się złamana powyżej łokcia.

- Masz złamaną rękę, ale wyleczę cię, jak tylko chociaż trochę zejdzie opuchlizna. Czy możesz

wejść na tę górę?

- Jestem bardzo osłabiony, więc się lękam, ale spróbuję jeśli zechcesz mi pomóc.

Zaczęliśmy się wdzierać, lecz po chwili przekonałem się, że w ten 44 spososób nigdy nie
dojdziemy do celu. Trzeba było poszukać innego środka doprowadzenia biedaka do odłamu
skalnego, skąd przy po-mocy kapitana łatwo już będzie wciągnąć go na górę. Przyjrzałem się
bacznie jego budowie. Był silny lecz szezupły i nie mógł zbyt wiele - Czy będziesz się mógł
utrzymać, jeśli wezmę cię na ramiona?
- Czy chciałbyś rzeczywiście to uczynić?
- Tak, nie mam innego wyjścia.
- Ale ja nie wiem kim jesteś i lękam się obrazić prawo, które nakazuje mi być grzecznym.
- Nie obrazisz prawa, gdyż nie jestem Chińczykiem tyłko Nie-mcem, który chce ci pomóc. Chodź,

spróbujemy!

Wziąłem go na ramiona w ten sposób, że siedział jak na koniu. Zdrową ręką objął mnie za głowę
ja zaś przycisnąłem jego nogi do piersi i zacząłem się powołi wspinać. Próba udała się
nadspodziewa-nie, posuwałem się jednak bardzo powołi i ostrożnie, aby nie zrobić jakiegoś
fałszywego kroku, który mógłby sprowadzić jakieś nieszczę-ście.
Dopiero po pół godzinie osiągnęliśmy wystający pułap, który jak
to już poprzednio zauważyłem, mbgł mieć zaledwie cztery stopy
szerokości i prawie tyle samo długości. Dalej wspinać się nie było
można. Kazałem zamknąć Chińczykowi oczy i wolniutko zsunąłem
- Hej, kapitanie!
- Chwytaj pan lasso!
Nie było rzeczą łatwą wyrzucić rzemień tak wysoko, aby kapitan mógł go pochwycić, udało mi się
jednak, co poznałem po glośnymjego okrzyku. Dzielny marynarz przywiązał jeden koniec do pnia
drzewa, drugim zaś obwiązałem Chińczyka w pasie.
- Stój dotąd, dopóki ja się nie wdrapię, - rzekłem. - Potem wciągniemy ciebie. No, kapitanie, idę!

Czy rzemień siedzi dobrze?

- Jeśli się nie obawiasz pęknięcia, to drap się pan, ja trzymam mocno!
Pochwyciłem rzemień rękami i jak małpa począłem drapać się ku górze. Po chwili stanąłem na
szczycie. Kapitan uradowany wyciągnął ku mnie ręce.
- Witam pana, panie Charley! Dokonałeś nie lada sztuki! To nie żarty drapać się po tej diabelskiej

drodze z Chińczykiem na karku. Kim jest ten młodzieniec, jak się nazywa, skąd pochodzi czego
tutaj chce i co panu powiedział?

- Gwałtu kapitanie! Ależ to cały ładunek pytań! Bądź pan trochę cierpliwy, odpowiem na wszystko,

ale dopiero jak i on będzie tutaj. Nie każmy mu zbyt długo czekać, bo biedak ma złamaną rękę i
bardzo cierpi.

- Złamaną rękę? Biedaczysko! Dawaj go tu prędzej, zaraz go wykurujemy!
We dwóch łatwiej daliśmy sobie radę i bez szwanku wyciągnęliśmy Chińczyka z przepaści.
Pomimo to, z chwilą zniknięcia niebezpieczeń-stwa, siła woli, która podtrzymywała go dotychczas,
opuściła go wido-cznie, bo zemdlał u naszych stóp.
-Źle z nim,-zauważył kapitan. -Jeszcze nam umrze na rękach!
- Nic mu nie będzie, - odrzekłem uspokajająco. - Po rozbiciu statku, bałwany uniosły go i rzuciły

do tej przeklętej pułapki, przy czym naturalnie nie obeszło się bez uderzenia. Ma złamaną rękę,
od wczoraj, a może dłużej, nie jadł i nie pił, więc zupełnie opadł z sił i po ostatnich
wzruszeniach zemdlał, to bardzo naturalne. Ale musimy skorzystać z tego omdlenia i zanieść go
w dolinę, gdzie trzeba będzie postara~ się o wodę. Pan pewnie zostanie tutaj?

- Ja? A to dlaczego?
- Ten szczyt widać daleko z morza, więc prawdopodobnie zechce się pan umieściE tutaj, jako

nowego rodzaju latarnia morska.

- Kto panu podobnych berdni nagadał?

- Pan sam kapitanie. Wszak powiedziałeś, że wolisz się wdrapać
46 na tysiąc masztów, niż raz zejść z tej wysoko~ci.
- Ach, to już taki mój sposób mówienia, Chartey! Jakby pana jakaś rakieta uderzyła w głowę, to i

pan nie myślałby o tym co mówi! Zamiast mi to wypominać, powiedz pan lepiej, jak my go
zniesiemy w dolinę, bo ja nie na wiele się panu przydam. Doś~ mam roboty ze sobą, żeby się
jak bomba nie stoczyć w jakąś dziurę.

-Ja wcale nie potrzebuję pańskiej pomocy, będę tylko niewymow-nie wdzięczny, jeżeli zechce pan

ponieść mój sztucer.

- Postanowiłem sobie nie dotykać tego paskodnego narzędzia, ale jeśli inaczej być nie może, to

dawaj go pan, cóż robić. Pomógł mi wziąć omdlałego na ręce i razem zeszliśmy w dolinę.

- Gdzie go pan położy? - zapytał.
- Tiitaj nigdzie. Muszę go zanieść do strumienia, obok którego przechodziliśmy, drapiąc się za

kozami.

- Prawda! A nasze kozy?
- Nie kłopoczmy się o nie, jutro każemy je przynieść.
-‘R~ dobrze. A więc w drogę.
Do strumienia nie było już daleko, wkrótce więc przybyliśmy na brzeg czystej jak kryształ i
chłodnej jak lóci wody. Tutaj na ziemi złożyłem Chińczyka, odsunąłem mu rękaw i zastosowałem
okłady z zimnej wody, aby choć trochę zmniejszyć opuchliznę. Biedak ocucil się tymczasem i
slabym głosem poprosił o coś do picia. Napełniłem skórzany kubek i podałem mu, po czym
wydobyłem nasze zapasy, którymi podzieliliśmy się sumiennnie. Młody Chińczyk jadł z bezwiedną
chciwością wskazującą, że od dawna musiał nie mieć nic w ustach.
- Powiedz mi swoje nazwisko, abym wiedział kogo mam błogosła-wić - poprosił. Spełniłem jego

prośbę, a on pokiwał głową.

- Jeżeli ktoś wymawia jakieś slowa, to w myślach słuchającego wytwarzają one jakieś pojęcie,

tymczsem imię twoje jest bez duszy. Pozwól, że dam ci imlę w języku, jakim mówią w mojej
OjCZyŹille.

47

Jesteś Niemcem, jaką godność nadał ci twój cesarz?
- Podróżuję po całym świecie i w książkach opisuję to co widzia-łem.
- Ach, więc jesteś nie tylko hieu-tsai, doktorem lub kżeu jin, uczonym, lecz także tsinn-see i masz

prawo do najwyższych honorów w swoim kraju. Jesteś wielki, silny i rozumny. Pozwól, że
nazwę cię Kuang-si-ta-ssi, błyszczącym światłem zachodu, gdyż twój kraj leży na dalekim
Zachodzie.

Chińczycy są niezmiernie grzeczni i pierwszy lepszy szorstki wyraz zwrócony do mieszkafica Chin
stanowi tutaj śmiertelną obrazę. Kong-ni nie był wyjątkiem. Nazwa jaką mi nadał była
pretensjonalna i mocno przeceniająca wszelkie moje zasługi, ponieważ jednak nie szkodziło to
nikomu, a jemu sprawiało przyjemność, przeto postano-wiłem ją przyjąć i odrzekłem równie
uprzejmie:
- Pozwalam ci. Jak się nazywała rozbita dżonka, na której pły-nąłeś?
- Fu-szi-hai, „Szybki wiatr”. ‘Iajfun zatopił ją wraz z całą załogą.
Tyiko ja jeden ocalałem.
- Czy chcesz jechać z nami do Kuang-tscheu-fu?
- A czy masz statek, który płynie w tę stronę?
-‘Idk, jest on własnością tego oto człowieka, który na nim opływa wszystkie morza. Kong-ni

zwrócił się do kapitana.

- A więc jesteś Ti-tu? Jak brzmi twoje imię?

- ‘I~n człowiek nie mówi językiem twego kraju, - odrzekłem zamiast kapitana - będę więc waszym

tłumaczem. Kapitanie, ten młodzieniec nazywa się Kong-ni i pyta o twoje imię?

- Kapitan Titrnerstick - odrzekł zapytany.
- Tu-re-ne-sti-ki? A więc Ti-tu Tu-re-ne-si-ki, czy zrobisz mi tę łaskę i zabierzesz mnie ze sobą?
Wyraz ti-ru znaczy po chińsku admirał, uśmiechnąłem się więc i powtórzyłem jego ekselencji
admirałowi Tii-re-ne-sti-ki pytanie 48 młodego Chińczyka. Roześmiał się na całe gardło.
- Jak to jest „tak” po chińsku? - zapytał.
-‘Ib zależy od rodzaju wymowy - odrzekłem, - albo tsche, albo ssche jak pan woli.
- Tsche, albo ssche mój chłopcze. Nie po to wydobyliśmy cię z jednej dziury, aby zostawić w

drugiej. Panie Charley, nasz chory wypoczął już chyba dostatecznie i możemy ruszać z
powrotem. Uwaga była słuszna. Obandażowałem ramię Chificzyka i upewni-łem się, że ma
dość siły, aby odbyć tę podróż bez pomocy, po czym ruszyliśmy ku łódce. Droga odbyła się bez
wypadku, łódź zastaliśmy na miejscu, spuściliśmy ją na wodę i wzięliśmy się do wioseł. Kong-
ni trzymał się dzielnie i jak mógł pomagał nam swoją zdrową ręką, toteż w pół godziny
znaleźliśmy się na statku, gdzie natychmiast zająłem się starannym opatrzeniem i nastawieniem
kości, w złamanej ręce mło-dziefica.

Reperacje „Wichru”, które okazały się niezbędne musiały potrwać dłużej, niż sobie tego mogliśmy
źyczyć.
Przeklęty tajfun, rzucając „Wichrem” jak piłką, osłabił wszystkie spojenia, zlamał dwa przednie
maszty i uniósł obie szalupy, nie licząc wielkiej dziury i rozmaitych drobniejszych uszkodzefi.
Wszystkie te poprawki zatrzymały nas przeszło dwa tygodnie w porcie i dopiero po tym czasie
mogliśmy bezpiecznie wyruszyć w dalszą drogę. Ramię Kong-ni nie sprawiło mi najmniejszego
kłopotu, gdyż kość zrastała się prawidłowo i chory przeszedł w stan rekonwalescencji. Obecność
młodzieńca dla mnie osobiście była bardzo miła i nawet pożądana. Mówił on miękkim
południowym dialektem, w którym nie miałem najmniejszej wprawy, gdyż studia moje nad
językiem odbywa-łem głównie w lbnkinie. Z tego powodu nieustannie trzymałem go koło siebie i
bez jego wiedzy stałem się jego pilnyxn uczniem. Tb moje trzymanie się razem z młodym
Chińczykiem zwróciło uwagę kapitana, który odezwał się kiedyś z wyraźną pretensją:
-Panie Charley,-rzekł-czy ten Chińczykjest rzeczywiście tak
49 zajmujący, że ani na chwilę nie może się pan z nim rozstać? Muszę się panu przyznać, że jestem
na pana obrażony, zaniedbujesz mnie w karygodny sposób.
- Do pewngo stopnia masz rację kochany kapitanie, ale może mi wybaczysz; gdy ci się przyznam,

że w ten sposób uczę się chińskiego języka. Nie ma pań pojęcia ile się można nauczyć w taki
praktyczny sposób.

- A, to pan taki spryciarz! Bo ja dawno już jeżdżę po szerokim świecie i miałem sposobność

słyszeć rozmaite języki, ale widocznie nie mam zdolności, bo nigdy się niczego nie mogłem
nauczyć. Na przykład, raz przez sześć miesięcy pływałem po wodach francuskich, ocierałem się
o Francuzów, ale z wiadomości językowych zdobyłem tylko tę jedną, że okręt nazywa się
vaisseau. Tym razem będzie to jednak kłopot, gdyż nie umię ani słowa po chińsku. Czy nie
zechciał-byś pan nauczyć mnie czegoś?

-Ależ owszem, jeżeli to tylko sprawi panu przyjemność.
- Przyjemności pewnie niewiele, a roboty dużo - odrzekł. - Słyszałem tylko, że język chiński składa

się przeważnie z wyrazów jednosylabowych, nie będzie więc chyba zbyt trudny. Uśmiechnąłem
się, lecz nie wyprowadzałem go z błędu i zabraliśmy się do nauki. Kapitan był rzeczywiście
znakomitym uczniem i robił olbrzymie postępu w ... zapominaniu. Z trzech słówek, które mi
dzisiaj powtórzył z pięćdziesiąt razy, jutro nie pamiętał ani jednego lub używał ich w taki
sposób, że mimo woli śmiałem się prawie do łez. Kiedy nareszcie przybiliśmy do Chin,

poczciwy kapitan mówił języ-kiem chińsko-angielskim, z którego nikt ani słowa zrozumieć nie
mógł.

Nareszcie wynurzyły się przed nami granitowe skały, na których leżał Hongkong. Im bardziej
zbliżaliśmy się do brzegu, tym częściej napotykaliśmy okręty rozmaitych narodowości, spieszące
lub wraca-j ące z Wiktorii, jak Anglicy nazywają to miasto. Bliżej brzegu otoczyiy nas setki
chińskich dżonek rybackich czy też handlowych, które kręciły się na wszystkie strony, a ich
właściciele głośno ofiarowywali swój towar i namawiali do kupna.
- Wie pan, - rzekł kapitan stojąc ze mną na pokładzie i przyglą-dając się temu z zaciekaweieniem -

zrobiłem pewne postanowienie.

- Jakie?
- Dotychczas nie mogłem zrozumie~, jak można się nieustannie włóczyE po świecie po to tylko,

żeby poznać kraje i ludzi, teraz jednak zrozumiałem, jaka to wielka przyjemność. Jestem
człowiekiem nieza-leżnym, „Wicher” jest moją własnością, postanowiłem więc poddać go raz
jeszcze gruntownej naprawie, a potem pod pafiskim światłym kierunkiem puści~ się na
poznanie krajów i ludzi. Zaczniemy od Chin. Wszak weźmie mnie pan ze sobą, panie Charley?

- Z całą przyjemnością, nie wiem tylko jak to będzie z pańską wymową.
-Nie martw się pan. Język chiński jest najłatwiejszy pod słońcem.
Posłuchaj pan tylko: Kan-tong, Nan-king, Hon-kong, Pe-king, Gin-seng. Wszystko kończy się na
eng, ing, ong, ung, yng, to przecież dziecko zrozumie.
- Bardzo pięknie. Jak więc pan powitasz pierwszego lepszego Chińczyka?
- Bardzo zwyczajnie. Zamiast powiedzie~ „dzień dobry”, powiem „dzieng dobryng” i będzie po

chińsku. Czy chce mnie pan dalej egza-minowaE?

- Nie, to wystarczy - zawołalem, śmiejąc się do rozpuku. - Powól pan, że złożę hołd pańskiej

pomysłowości!

- Nic w tym dziwnego, każdy porządny marynarz powinien być pomysłowy, a kapitan Frick

Turnerstick nie należy przecież do gaw-ronów. Ale muszę się oddalić. Nie mam bosmana i
muszę sam zatro-szyć się o wejście do portu.

Wywiesiliśmy naszą banderę i oddaliśmy przepisową liczbę strza-łów, po czym „Wicher”
przedefiladował majestatycznie przed wej-ściem i spokojnie wpłynął do portu.

51

Kong-ni siał przy mnie i zamyślony patrrył w stronę lądu. Pomimo codziennego obcowania,
pomimo szczerych rozmów, młodzieniec ten satanowił dla mnie zagadkę. Wszelkie pytania o
pochodzeniu, albo 0 stosunkach rodzinnych pokrywał milczeniem lub dawał wymijające
odpowiedzi, z których nic nie wynikało.
Należał z całą pewnością do klas wykształconych, wychowanie musiał odebrać staranne, a rysy
jego twarzy wskazywały na spryt i wrodzoną inteligencję. Tb mogłem wywnioskować z własnych
obser-wacji, poza tym nie wiedziałem nic.
- Jak długo zostaniesz w Hongkongu? - zapytał po chwili.
- Sam jeszcze nie wiem.
- A czy masz zamiar dojechać tylko do Kuang-tscheu-fu?
- Nie. Pojadę dalej.
- Nie pozwolą ci na to Kuang-su, nasi urzędnicy.
- W takim razie sam sobie pozwolę.
- Nazwałem cię Kuan-si-ta-see, co znaczy „doktor jasności z Zachodu” i wiem, żejesteś śmiały i

rozumny, ale nie radzę zapuszczać ci się dalej. Poprzestań na tych ulicach Kantonu, które wolno
zwie-dzać i nie chodź dalej, gdyż nie jesteś Chińczykiem.

- A więc stanę się nim.

- To będzie trudne. Uratowałeś mi życie, chcę ci się więc odwzię-czyć. Pozwól mi dać sobie jedną

radę.

- Mów.
- Czy chcesz zostać synem mandaryna?
Spojrzałem na niego zdumiony. Z opisów znałem niewypowiedzia-ną dumę tych najwyższych
urzędników „Niebieskiego państwa”, któ-rzy uważają się za wybrańców narodu i ściśle
przestrzegają granicy, oddzielającej ich od innych śmiertelników, więc pytanie Kong-ni zabrzmiało
dla mnie jak żart. A jednak nie śmiałby żartować ze mnie, w którego rozum wierzył i któremu
zawdzięczał życie, musiała więc istnieć jakaś możliwość podobnej adopcji, której jako
cudzoziemiec znać nie mogłem. Nie chcąc się niczym krępować zapytałem z pozorną 52
obojętnością:
- Czy to jest możliwe?
-‘Pdk, dla ciebie mogę zrobić to, że zostaniesz synem Fu-juena.
Fu-juen jest to jeden z najwyższych urzędników chińskiego wice-króla, w którego rękach leży
zarząd jednej z prowincji. Kim więc był ów Kong-ni, ktbry z taką pewnością siebie rzucał podobne
propozy-cje? Nie zdradzając się jednak ze swym zdumieniem, mówiłem dalej:
- Ale ja mam ojca.
-‘IZvój ojciec jest nieobecny. Nie jesteś wyznawcą Fo, ani Buddy, jesteś chrześcijaninem. Czy

twoja religia zabrania ci mieć drugiego ojca?

- Nie.
-Awięc uczyfijak ci radzę, gdyż tylko w ten sposób możesz zostać Chińczykiem i będziesz mógł

chodzić i jeździć, gdzie ci się będzie podobało.

Propozycji takiej nie można było odrzucić, gdyż dawała pewne zabezpieczenie w tym pełnym
dziwów kraju. Wydawała mi się jednak tak nieprawdopodobną, że gotów byłem odrzucić ją bez
zastrzeżeń.
Powstrzymałem się jednak i zapytałem tylko:
- Czy wyznawca Fo, albo Buddy zechce przyjąć na syna wyznawcę innego Boga?
- Dlaczego by nie? Wasz Bóg mowi: „ja jestem tylko wasz”,. zaś nasze księgi uczą, że Bóg jest

ojcem wszystkich ludzi i wszyscy są jego dziećmi. Według nas są trzy wielkie religie: nasza,
wasza i mahome-tafiska i wszystkie te trzy religie mają jedną wartość. Dlaczego więc nie
możesz zostać synem człowieka, który twoją religię tak szanuje jak ty jego?

Nie chciałem się wdawać w religijne dysputy z młodym Chńczy-kiem, gdyż był to zbyt poważny
temat, abym mógł poruszać go lekko-myślnie, powróciłem więc do założenia i zapytałem:
- Więc 6w człowiek jest Fu-juen?
-‘Pak jest.

53

-- A zatem jednym z najwyższych urzędników?
- Jest mandarynem o czerwonych guzikach. Jest silny, ale już stary, więc wielki cesarz pozwolił mu

nosić dwa pawie pióra i odpo-cząć po pracy.

Był to więc dymisjonowany urzędnik pierwszej klasy, czyli jeden z owej najdumniejszej pod
słońcem chińskiej arystokracji.
- Czy ten człowiek ma syna? - dopytywałem się zaciekawiony.
- Owszem ma jednego.
- Czy prawo pozwala przyjąć mu drugiego?
- Prawo nie pozwala, ale cesarz pozwala.
- Czy ten syn jest z nim?

- Nie, obecnie jest z tobą.

Spojrzałem na niego zdumiony

- Czyli mówisz o swoim ojcu?
-‘Idk, czy chcesz być moim bratem?
Było to coś tak niespodziewanego, tak zakrawającego na bajkę, że wprost nie umiałem się
zorientować w całej tej dziwacznej historii, czułem tylko, że nie powinienem odrzucać tej
propozycji.
- Chcę - odrzekłem krótko.
- Umiesz mowić naszą mową. Czy umiesz takeż pisać?
- Tylko z książki, a to niewiele.
- W takim razie podyktujesz mi, a ja za ciebie napiszę.
- Ale co?
- Napiszesz ~wiczenie, które musimy posłać do Ly-pu, czyli pew-nego rodzaju komisji

egzaminacyjnej. Syn Fu-juena musi być człowie-kiem wykształconym, musi być nan, phy, hen
lub kung.

- Aha, muszę więc osiągnąć jeden z tych tutułów. Po naszemu będzie to mniej więcej szlachcic,

baron, hrabia, markiz lub książe. Jaki stopień akademicki mam uzyskać?

- Jesteś bardzo rozumny, możesz więc zostaE rsin-sse. Mamy trzy stopnie, napiszesz więc trzy

Cwiczenia, które poślemy do Ly-pu. W ten sposób uzyskasz od razu najwyższy stopień.

54

- Dobrze, jestem gotów. Kiedy zaczniemy pisać?
- Kiedy tylko zechcesz.
- W takim razie siadamy do łodzi i jedziemy kupić papier, tusz i pędzelki.
- Czy nie zechciałbyś spełnić jednej mojej prośby?
- Słucham.
- Pozwól mi jechać samemu. Ja ci sam przywiozę wszystko, czego potrzebujesz.
- Owszem - odrzekłem z uśmiechem, gdyż mimo woli przeszło mi przez myśl podejrzenie, że

poczciwy Kong-ni chce się razem ze swoją wdzięcznością jak najszybciej ulotnić. - Jak nazywa
się twój ojciec?

- Phy-ming-tsu.
- Tb znaczy tyle co hrabia. Gdzie mieszka?
- Wkrótce się dowiesz.
Chciałem pytać dalej, lecz usłyszalem za sobą głos kapitana i odwróciłem się zaciekawiony.
Podczas mojej rozmowy z Chińczykiem „Wicher” wpłynął do portu i zarzucił kotwicę. W tej
chwili otoczyło statek mnóstwo niewielkich łodzi z wszelkiego rodzaju towarem, a przekupnie
głosząc na wyścigi zalety swego towaru, ofiarowywali go załodze do nabycia. Jeden z nich
przysunął się tuż pod linię kotwicy i głośno nawoływał:
-Li-chy! Li-chy! Si-kua! Si-kua!
- Chodź pan, Charley! Co on tam wykrzykuje? Co to jest li-chy?
- ~b są orzechy, które leżą tam w łodzi. Nadzwyczaj smaczne i delikatne.
-Dobrze. Asi-kua?
- Melony.
- Patrzcie państwo! Czemu ten osioł nie mówi tego od razu.
Przechylił się przez bandę i kiwnął na handlarza.
- Myng kupiemyng! Proszeng przyjść na pokładang!

Ponieważ równoczęśnie kazał spuścić sznurową drabinę, przeto SS handlarz domyślił się o co
chodzi i zawiesiwszy na ramionach drążki z owocami z niezmierną zręcznością wdrapał się na
górę.
- Proszę spojrzeć panie, Charley, ten urwis doskonale mnie zro-zumiał. 1ó jednak ogromna

przyjemność mówić w obcym języku. Zawdzięczam to panu i moim niezwykłym zdolnościom.
Muszę zaku-pić cały ten kram.

Z tymi słowami zwrócił się do kramarza, który zdążył tymczasem rozłożyE swój towar na matach,
poklepał go przyjacielsko po plecach i rzekł:
- Ileng kosztujang orzechyng?
Zapytany z samych gestów kapitana domyślił się o co chodzi i odrzekł:
- Ytsien.
- Widzi pan, że mnie zrozumiał. Ale widzę, że łatwiej jest mówić po chińsku, niż rozumieć ten

język. Co to znaczyy tsien?

- Jeden tsien.
- Dobrze, a co to jest tsien.
- Jest to drobna moneta obiegowa, równa trzciej części kopiejki.
- A więc za tak drobną sumę mogę otrzymać pełną garść orze-chów?
- Naturalnie. Owoce są tutaj niezmiernie tanie.
- Muszę z nim jeszcze porozmawiać.
- Koniecznie, - potwierdziłem ubawiony jego chińszczyzną.
Pokazał na melony i zapytał:
- Jakang cenang tych melonung?
- San tsien.
- Nie on zupełnie nie umie mówić po chińsku! Ile to będzie panie, Chrley?
-Jakieś trzy kopiejki.
- Co? ~kie trzy wielkie melony za trzy kopiejki? W takim razie kupuję wszystkie.
Ruchem ręki wskazał cały towar i zapytał:

56

- Ileng płaceng?
Chińczyk policzył na sztuki i rzekł:
- Ytszun.
- Ile to panie, Charley?
- Trzydzieści, albo trzydzieści pię~ kopiejek. Nie wiem jaki jest obecnie kurs.
- Tb za bezcen! Mam ochotę zrobić temu Chińczykowi przyje-mność za to, że mnie tak dobrze

rozumie i zakupić wszystko.

Przechylił się przez bandę i wskazując na łódkę rzekl:
- Kupujeng wszystkong! Ileng kosztujeng?
Chińczyk wykrzywil twarz w radosnym uśmiechu:
- Sse tszum.
-Ach, gdyby on tylko lepiej mówil! -westchnąłżało~nie kapitan
- Rachuj pan, Charely!
- Będzie to cztery tszum,y, czyli czterysta sapeków, co wyniesie rubla i kilka kopijek.
- Ogromnie tanio! Ale skąd ja wezmę sapeków?
- Daj mu pan angielską lub amerykańską monetę, jestem pewien, że pozna się na nich.
Kapitan ofiarował Chińczykowi dolara i otrzymał z powrotem cały sznur sapeków, które handlarz
nosił na szyi.

Owe sapeki stanowią jedyną monetę obiegową, gdyż złoto i srebro ceni się tu tylko jako surowy
material i w razie potrzeby płaci się nim według wagi. Sapeki bite są z miedzi. Są to okrągłe
blaszki z kwadra-towymi otworkami w środku, tak że można je nanizać na sznurek i nosiĆ na szyi.
Mają one tak małą wartoś~, że gdyby ktoś chciał założyć na szyję sapeków za pięć dolarów,
musiałby się dobrze namyślić, czy mu starczy sił do dźwigania tego ciężaru.
Teraz zbliżyli się do nas przewoźnicy, proponując wycieczkę do miasta. Kong-ni postanowił
wsiąść do jednej z łódek, aby popłynąć po owe materiały piśmienne. Wiedząc, że jest bez grosza
ofiarowalem się by~ jego tymczasowym kasjerem. Uprzejmie lecz stanowczo odrzucił 57 moją
propozycję.
- Jesteś dobry, ale je nie potrzebuję nic i dam sobie radę.
Pożegnał nas grzecznie, wsiadł do łodzi i odpłynął. Byłem pewien, że nie zobaczę go już nigdy i
zająłem się otaczającym mnie życiem, które mimo woli zaciekawiło mnie. Nagle po pewnym
czasie dojrza-łem łbdź, z dwoma wioślarzami, która zbliżała się w naszym kierunku. Siedział w
niej mandaryn piątej klasy z kryształowymi guzikami. Był to Kong-ni.
Zdziwiłem się niezmiernie, nie tyle szybką zmianą, jakiej dokonał w tak krótkim czasie, ile tak
wysoką godnością, do której z powodu młodego wieku nie mógł mieć jeszcze prawa.
Młody Chińczyk wszedł na pokład i zbliżył się do mnie z uśmie-chem.
-‘Il;raz już wiesz, kim jest Kong-ni. Czy masz czas, aby mi dykto-wać?
- Owszem chodźmy do kajuty.
Poszedł za mną i wydostawszy z szerokich rękawów swego kaftana materiały piśmienne, zasiadł i z
powagą zapytał:
- O czym chcesz pisać na pierwszy stopień?
Zamyśliłem się na chwilę i wybrałem sobie temat geograficzny, który mógł mnie przed nieznanym
aeropagiem przedstawić w najle-pszym świetle.
- Wybrałem sobie tytuł „Nian-jan-kui-tse”, co znaczy „Historia diabłów zza morza Zachodniego”.

Czy zgadzasz się na ten temat?

- Owszem. Rzecz może być ciekawa i zapewnić ci sławę.
Nie namyślając się dłużej zacząłem dyktować. Kong-ni pisał szybko jak maszyna, tak że chwilami
nie mogłem nadążyć, tym bardziej, że moja znajomość chińskiego nie była tak gruntowna, aby mi
to nie sprawiało trudności i nieraz musiałem ucieka~ się do pomocy młode-go mandaryna. Na drugi
stopień napisałem „Pen-tsao-y-jin” to jest „Historię ludów obcych”, chodziło o narody inne niż
Chińczycy, a na trzeci „Hio-hian-ti” czyli „Studium o niebie i ziemi”.

5g

Kong-ni zdumiony był ogromem posiadanych przeze mnie wiado-mości, ja zaś stałem skromnie,
śmiejąc się w duszy z owych bezładnie zebranych i nawet nie powiązanych ze sobą zdań,
tworzących owe wspaniałe Gwiczenia. Jestem przekonany, że każdy przeciętny Euro-pejczyk, już
przy dwudziestej stronie zacząłby przypuszczać, że autor tego wiekopomnego dzieła jest już, albo
w najbliższej przyszłości dostanie się do czubków.
Byliśmy właśnie zajęci składaniem kartek rękopisu, gdy wszedł kapitan.
- Charley! Niech mi pan pomoże! Prosileś, aby ci nie przeszka-dza~, ale ja sobie nie mogę dać rady

z tym urwisem.

- Z jakim urwisem?
- Nie wiem. Przyjechał przed godziną z najrozmaitszymi paczka-mi i pakietami, wszedł na pokład i

mówi coś, czego w żaden sposób zrozumieć nie mogę. Jeszcze raz go zapytam i zobczysz, że
prócz tych dwóch wyrazow „kwak-fu” i „koń-ca” nic z niego wydobyć nie można. Wyszedłem

za kapitanem. Na pokładzie, przy burcie stał poważny Chińczyk i niespokojnie spoglądał
dokoła.

- Czegong chceszeng tutang? - zwrócił się ku niemu kapitan
-Kuang fu -brzmiała krótka odpowiedź.
- Kwak-fu, słyszy pan! - powtórzył kapitan, po czym zwrócił się znowu do Chińczyka.
- Dokong chceszeng jechang?
-Kom-tsza!
- Koń-ca! No widzi pan, czy nie miałem racji?
- Zapewne. ‘I~n człowiek mówi rzeczywiście bardzo źle, ale po-staram się zrozumieE jego mowę -

odrzekłem, powstrzymując wy-buch śmiechu. - Kwak-fu, czyli kccang fu znaczy mandaryn,
widocz-nie więc szuka naszego Kong-ni, który siedzi w kajucie.

- Dobrze, a co to znaczy koń-ca?
-Kom-tsza ma rozmaite znaczenie, najczęściej jednak używa się go dla określenia podarunku.

Najlepiej objaśni nam to sam Kong-ni, 59 który właśnie nadchodzi.

Rzeczywi~cie młody mandaryn stanął w tej chwili na pokładzie. Dostrzegłszy Chińczyka dał mu
jakiś znak, na który ten natychmiast spuścił się do łodzi i przynibsł stamtąd owe paczki i pakiety.
- Kuang-si-ta-sse - zwrócił się do mnie młodzieniec - uratowa-łeś mi ‘.rycie i wyleczyłeś mi rękę,

tak że mogę nią znowu władać. Winny ci jestem wdzięczność. Zrób mi łaskę i przyjmij ode
mnie ten skromny podarunek!

Wskazał ręką na paczki, które Chińczyk położył przede mną i zwrócił się do kapitana:
- Tu-re-ne-sti-ki, przyjąłeś mnie na swój statek, karmiłeś, poiłeś nie pytając, czy ci będę mógł

zapłacić. Jesteś bardzo szlachetny i dobry, zechciej przyjąć ten podarunek za wszystko co dla
mnie uczyniłeś!

- Dobrze! - odrzekł wzruszony kapitan. - Jesteś poczciwym chłopcem. Przyjmuję twoje podarunki,

aby ci okazać, że cenię twoje dobre chęci, zrób mi tylko tę łaskę i nazwij mnie raz porządnie
Frick Turnerstick, a nie żaden Tu-ru-nu-ku-su-mu-lu. A jeśli gwałtem chcesz mnie nazywać po
chińsku, to przynajmniej mów jak się należy Fricking Turnerinsticking.

O mało nie wybuchnąłem śmiechem, ale kapitan mówił z taką powagą, z takim przekonaniem o
swojej gruntownej znajomości ję-zyka chińskiego, że nie miałem serca wyprowadzać go z błędu,
tym bardziej, że postanowiłem czuwać, aby go ta znajomość chińszezyzny nie wtrąciła w jakieś
poważne kłopoty.
Widząc, że odmowa przyjęcia podarunków równałaby się śmiertel-nej obrazie, nie robiłem
najmniejszych ceremoni i serdecznie podzię-kowałem młodemu mandarynowi.
- Muszę teraz odjechać, - rzekł - ale wrócę do ciebie. Czy będziesz tutaj czekał?
- Kiedy wrócisz?
- Za sześć dni.
- Nie mogę tak długo siedzieć na statku. Zrobię prawdopodobnie 60 kilka wycieczek i pojadę do

Kantonu.

- Sam?
- Nie razem z kapitanem.
- W takim razie przyjmij ode mnie jedną radę, jeżeli pozostanie-cie w swych ubraniach zwiedzajcie

tylko te miejsca, które są dozwo-lone dla cudzoziemców.

- Czy groziłoby nam niebiezpieczeństwo, gdybyśmy przeszli za-kreślone granice?
- ‘Idk. Policja ma obowiązek chwytania każdego cudzoziemca i stawiania go przed sądem.
- W takim razie ubiorę się po chińsku.
- Zrób to, -odrzekł ze śmiechem -wtedy będziesz mógł chodzić wszędzie. Mówisz naszym

językiem i jeżeli będziesz nosił warkocz, nikt cię nie weźmie za cudzoziemca.

- Czy można dostać tutaj warkocz?

- Tyle i tak długich jakie tylko będziesz chciał. Ale pomimo to strzeż się piratów rzecznych i służby

boga wojny, gdyż ci są bardzo wrogo usposobieni do obcych.

- Piratów strzec się mogę, ale dlaczego mam się obawiać świątyń i służby boga wojny?
- Dowiesz się później. Tymczasem, abyś do mojego powrotu nie był narażony na żadne

niebezpieczeństwo, weź ten talizman i noś go na szyi. Gdybyś się dostał w ręce piratów pokaż
go im, a przyjmą cię jak przyjaciela.

Z tymi słowami zdjął z szyi łańcuszek zrobiony z nanizanych ziare-nek jabłek, na końcu którego
wisiał medalion z pestki moreli. Była to rzecz niezmiernej wartości, dowodząca zarazem jakiejś
nadludzkiej cierpliwości Chińczykow. Każde ziarenko jabłka przedstawiało ma-leńką łódkę, w
której siedział jeden rycerz i dwóch wioślarzy. Z pestki morelowej cierptiwy snycerz wyrzeźbił
wojenną dżonkę, w której pod baldachimem siedziało ośmiu wioślarzy i mandaryn z otwartym w
ręku parasolem. Łańcuch ten, który trzymałem mógł mnie kosztować 61 najwyżej jakieś dwa
dolary, podczas gdy w Europie za coś takiego zażądanoby na pewno ogromnych sum. Dlaczego
jednak znak ten miał być moim talizmanen, na wypadek spotkania piratów? Wygląda-ło to tak,
jakby młody mandaryn był w przyjaźni z tymi niebezpieczny-mi ludźmi, noszącymi jako swoje
godło malowaną postać smoka. .
- Gdzie się spotkamy? - zapytałem, chowając drogocenny tali-zman.
- Przyjadę po ciebie tutaj, a tymczasem prace twoje złożę w Koa-pau.
- Więc nie poślesz ich do Ly-pu?
- Nie. Prace twoje złożę w Koa-pau, skąd je zwłasną oceną prześlę do Pekinu do Ly-pu, dopiero jak

st~mtąd wrócą, prześlę je do „pałacu prac naukowych”.

- A ja słyszałem, że w Koa-pau odbywają się tylko egzaminy pamięciowe? Zaśmiał się z lekkim

przymusem.

- Nie kłopocz się o to. U nas tak wiatr wieje , jak mw każą. Ojciec mój jako przedstawiciel władzy,

należy do komisji egzaminacyjnej i uczyni co będzie mógł, aby wszystko odbyło się jak
najlepiej. A więc do mojego powrotu!

- Do widzenia, - odrzekłem podając mu rękę.
- Do widzeniang kochanyng chłopczeng, - rzekł kapitan wycią-gając swoją prawicę. - Zawszeng

mileng będziesz u nasang widzia-nyng!

Kiedy łódka unosząca młodego mandaryna zniknęła nam z oczu, otworzyliśmy przeznaczone dla
nas paczki. Zawierały bardzo ko-sztowne i starożytne wyroby z laki. Dla mnie prócz tego
znajdował się całkowity strój mandaryna, któremu brakowało tylko kapelusza z guzikiem. Obok
leżał niezmiernie długi i gruby warkocz. Kiedy kapitan ujrzał tę wspaniałą chifiską ozdobę,
wybuchnął szczerym śmiechem.
- Winszuję panie Charley! -wołał, ocierając załzawione oczy-
62 takim warkoczem, nie każda dama może się poszczycić! Czy pan to rzeczywiście ma zamiar
nosić?
- Naturalnie! Skoro mam być Chińczykiem, muszę się przecież ubierać po chińsku. Czy nie tak?
- A więc gdy z panem pojadę i ja muszę się tak samo wystroić, nieprawdaż?
- Zapewne. Gdyby Kong-ni wiedział, że ma pan zamiar towarzy-szyć mi, byłby się na pewno

postarał o coś podobnego i dla pana. Pierwszą jednak wycieczkę zrobimy w zwyczajnych
ubraniach.

- Doskonale! Czy nie moglibyśmy pojechać jutro rano?
- Owszem. Dzisiaj nie będziemy schodzili ze statku.
- Czy weźmiemy broń?
- Nie, po co?
- To tutaj nie ma polowań?

- Nie w najlepszym razie jak się zapuścimy dalej w głąb lądu, moglibyśmy zastrzelić kilka kaczek.

Tymczasem jednak chcę zwiedzić Kanton. Wystarczy jeśli będziemy mieli noże i rewolwery,
gdyż w obcym kraju trzeba się mieć na baczności i na wszystko zwracać uwagę.

- Dobrze uzbroję się więc, choć nie przypuszczam, aby nam groziło jakieś niebezpieczeństwo,

skoro obaj tak doskonale mówimy po chińsku.

- Zapewne, jednak musimy być przygotowani na najgorsze.
Udaliśmy się na spoczynek, gdyż postanowiliśmy wstać o świcie, aby jak najwcześniej udać się na
ląd. Kapitan zasnął prawdopodobnie od razu, ja jednak przewracałem się z boku na bok, a umysł
mój przetrawiał doznane dziś wrażenia. Po głębszym zastanowieniu do-szedłem do przekonania, że
propozycja Kong-ni nie była tak lekko-myślna, jakby to się mogło wydawać na pierwszy rzut oka.
Cesarz chiński jest władcą absolutnym. Despotyzm jego trzymany jest jednk cokolwiek na wodzy
przez „Stowarzyszenie Uczonych”, stanowiące jakby naczelną władzę, przed którą korzą się
wszystkie 63 urzędy krajowe. Nawet cesarz musiałsię ugiąć i możewybierać swoich urzędników
tylko z tej stosunkowo nielicznej garstki. „Stowarzysze-nieUuczonych” powstało w jedenastym
wieku przed Chrystusem, właściwy jednak system egzaminów, którym każdy kandydat do służby
państwowej musi się poddać, pojawił się dopiero w ósmym wieku naszej ery, podczas panowania
dynastii Tang. W tym czasie pod wpływem stowarzyszenia zostało wydane prawo, że każdy
Chińczyk, który wykaże się odpowiednim majątkiem, może przystąpić do owych egzaminów i
dopiero otrzymany stopień naukowy otwiera przed nim drogę do zaszczytów i godności. Z
początku owe egzaminy odbywały się z wielką powagą i uroczystością, a odznaczały się
bezwzględną sprawiedliwością wyroków. Dziś jednak czasy się zmieniły i o szano-wym
stowarzyszeniu wiele ciekawych rzeczy możnaby powiedzieć. Prawo pozostało w dawnej swej
czystości, zmienili się tylko jego wykonawcy. Bogaci byli widocznie faworyzowani, sprzedawano
im tematy, przyjmowano na egzaminy zastępców, robiono wszelkie ulgi i udogodnienia, tylko dla
biednych stosowano prawo w całej jego bezwzględnej surowości.
Być może iż Kong-ni właśnie w taki sam sposób otrzymał swój stopień i postanowił, że ja też przez
posłów zostanę uczonym. Prócz tego zastanawiałem się nad ostrzeżeniem, które w tak taje-mniczy
sposób rzucił mi młody Chińczyk. Miałem się strzec piratów rzecznych i świątyń boga wojny, ale
dlaczego? Co do piratów, czy rozbójników, łatwo to sobie wytłumaczyć, ale co może mieć do mnie
bóg wojny, którego nie miałem najmniejszego zamiaru zaczepiać? ‘I~n Kuan-ti, bóg wojny
przypomina nieco Marsa z greckiej mito-logii. Pochodzi on z prowincji Sse-tsuen, której
mieszkańcy pysznią się z tego powodu niezmiernie, a żył mniej więcej w trzecim wieku naszej ery.
Był to znakomity i niezwyciężony wojownik, który odnosił jedne zwycięstwa za drugimi i
wykazywał nieprawdopodobną odwagę. Chińczycy mają o nim mnóstwo podań, pomiędzy
którymi najważ-niejsze jest to, że został żywcem wzięty do nieba i zasiada pomiędzy 64 bogami.
Dynastia Manderu po swoim wstąpieniu na tron uroczyście przy-jęła go na bbstwo opiekuńcze
swego domu. Wtedy to we wszystkich prowincjach zaczęły powstawać na jego cześć świątynie, w
których umieszczano jego posąg w postawie siedzącej. Obok zawsze siedział jego syn Kuang-pin,
uzbrojony od stóp do głbw, a z prawej strony wierny giermek, wsparty na olbrzymim mieczu z
miną tak przeraża-jącą, źe wystraszeni wyznawcy Kaug-ti mimo woli kożą się przed bóstwem,
które może posiadać takiego giermka. Pomimo to prosty lud niewiele troszczy się o tego bożka.
Świątynie jego służą jako miejsce noclegu dla spóźnionych wędrowców, lub za sale balowe, gdzie
urządza się zebrania familijne lub towarzyskie i obecność Ku-ang-ti z uzbrojonym synem i
strasznym giermkiem nie wadzi nikomu i wcale nie psuje nastroju zabawy. Jedynie urzędnicy
zobowiązani są, aby w określonym dniu zjawiać się w świątyni, padać na kolana przed obliczem
urzędowego bóstwa i wypalać pewną ilość wonnego kadzid-ła na jego cześć. Co się tyczy piratów
to czytałem o nich bardzo wiele i wiedziałem, że są niezmiernie odważni na pełnym morzu, lecz
jeszcze odważniejsi i przebieglejsi na rzekach, nad którymi leżą naj-ważniejsze stolice Chin.
Napadają oni na upatrzone ofiary zarówno w dzień jak i w nocy, wśród największego zbiegowiska,

a stosunki mają znakomite nie tylko wśród najuboższej ludności, ale i w kołach naj-wyższej
państwowej arystokracji. Tworzą szeroko rozgałęzione, lecz ścieśle zamknięte stowarzyszenie,
które ma swoje ściśle przestrzega-ne prawa. W Pekinie, Nankinie i Kantonie dobrze ich znają, ale
tak się ich obawiają, że z zupełnym spokojem wysłuchują o zniknięciu któregoś z mieszkańców i
nawet nie próbują go szukać. Czasem tylko, jeśli sprawa dotyczy cudzoziemca i konsulowie
podnoszą alarm, to wtedy czynią poszukiwania, zwykle jednak zakończone niczym. ‘Paki był stan
rzeczy, toteż nic dziwnego, że nie mogłem zasnąć i przewra-całem się nieposkojnie.
Nareszcie znurzenie wzięło górę, zasnąłem, lecz i we śnie trapiły 65 mnie rozmaite widziadła.
Zdawało mi się, że przysłany przez Kong-ni warkocz zmienił się w wielkiego węża boa dusiciela,
który opasał mnie swymi splotami i dusił aż do utraty tchu.
Kapitan Tlirnerstick siedział jak prawdziwy Kuahn-ti na ołtarzu wielkiej pagody, rzucał na mnie
ognistymi strzałami i wołał swym grzmiącym głosem: „uciekaj Charleyung, bong cieng zjem!”
Zacząłem uciekać, lecz pagoda zamieniła się w wielkiego smoka, który mnie dopędził i rzucił w
gromadę żyjących, i ruszających się orzechów oraz melonów, które miałem zjeść. Zrobiłem mu tę
przyjemność, lecz zaledwie przełknąłem ostatni owoc, gdy bóg wojny zjawił się znowu przede mną
z zagniewanym obliczem, pochwycił mnie za ramię i potrząsając wołał groźnie:
- Wstawaj pan, Charley! Już najwyższy czas, a pan śpi jak zabity.
Otworzyłem oczy i z zadowoleniem przekonałem się, że groźny Kuang-ti zmienił się w
poczciwego kapitana Turnersticka.
- Co się stało? - zapytałem, zrywając się z łóżka.
- Co się stało? Słońce już wysoko, a pan leży i jęczy, i wzdycha tak żałośnie, że kamień by się

wzruszył. Co za nieszczęście przyśniło się panu?

- Śniło mi się, że pan był bożkiem z pagody, który chciał mnie połknąć!
- Ja? Pana? Też miałbym co robić, gdybym był bożkiem! Ale zbieraj się pan, śniadanie już czeka, a

zaraz po nim wyruszamy. W kilka chwil byłem gotów i znalazłem się na pokładzie obok
kapitana, który skinieniem przyzywał jedną z łódek, kręcących się koło statku.

- Chodźcie tutang! - zawołał kapitan.
Skinienie ręki i spuszczona drabina tak wyraźnie wskazywały co należy czynić, że przewoźnik
przywiązał łódkę do liny i wjednej chwili wdrapał się do nas.
- Chcemyng jechać dong Kantong.
- Kanton? Kuang-tszeu-tu? - powtórzył przewoźnik. - Tsze!

66

- Tsze! Okropna chińsczczy zna! Co on mbwi?
- Czy pan zapomniał, że tsze znaczy „tak”?
- A, prawda! Zapomniałem! Ale i tak mówię doskonale, gdyż przewoźnik zrozumiał mnie i

zupełnie logicznie odpowiedział „takř. Czy nająć go panie Charley?

- Owszem nie mam nic przeciwko temu. Umów się pan z nim.
Kapiatn skinął głową i zwrócił się do przewoźnika.
- Jedziemyng z tym paneng. Ileng chceszeng za dzieng?
Przewoźnik kiwnął głową, lecz nic ni odrzekł. Kapitan ptzysuną~ sięjeszczebliżej i powtórzył
pytanie. Przewoźnik milczał.
- Charley, ten człowiek zdaje się nie rozumieć swego własnego, ojczystego języka. Pomów pan z

nim.

- Dobrze kapitanie, przedtem jednak muszę się zapytać pana, czy rzeczywiście chcesz tą łódką

dotrzeć do KantoW ? Stąd do Wampoa parowcem płynie się cały dzień, a stamtąd mamy jeszcze
dwana~cie mil.

- Wiem to doskonale, lecz przecież mamy poznać świat i ludzi, czy pan o tym zapomniał? Dlatego

właśnie chcę nająć taką trzcinową łódkę, żebym mógł się zatrzymać i wysiąść na ląd, kiedy będę
chciał. Czasu mamy dosyć, gdyź tutaj zastąpi mnie sternik. Zresztą jeśli pan chce to moźemy
jechać parowcem.

- I mnie na tym nie zależy, ale jeśli mamy razem poznawać świat i ludzi, to czemu nie zaczniemy

od Hongkongu, który leży najbliżej?

- Słuszna uwaga. Najmij więc pan tego człowieka i jedziemy do Hongkongu.
Miasto Hongkong leży na północnym brzegu górzystej wysepki, ośrednicy około dwudziestu mil.
Ze.zwykłą sobie bystrością i trafno-ścią Anglicy wybrali to miasto, za punkt oparcia i zrobili
znakomity wybór. Naturalna, zasłonięta z trzech stron głęboka przystań, pozwo-liła na zbudowanie
tutaj olbrzymiego portu, do którego prowadziły dwa wejścia z dwóch przeciwnych stron, tak że
przy każdym wietrze każdy statek mógł do nich wejść bez jakiegokolwiek niebezpieczeństa.

67

Przystań jest tak głęboka, że największe nawet okręty mogą zarzucać kotwice tuż przy brzegu.
Miękkie, piaszczyste dno doskonale trzyma kotwicę, a wody przystani są zawsze spokojne, gdyż
wysokie góry dostatecznie zasłaniają je od jesiennych oraz zimowych burz i wi-chrów.
Przybywszy tutaj kazaliśmy przewoźnikowi czekać, sami pieszo udaliśmy się na zwiedzanie
miasta. Ulice chińskie są wąskie, brudne i cuchnące. Od głównych ulic rozchodzą się jeszcze
brudniejsze zauł-ki, po których kręcą się niepozorni mieszkańcy. Wzdłuż ulic ciągną się
przeważnie maleńkie, bambusowe domki, których dolne piętra stanowią sklepy. Za nimi znajduje
się kilka ciemnych komórek i wąskie schody prowadzące na górę, gdzie mieszczą się sypialnie.
Otwarte okiennice pozwalały nam zajrzeć do wnętrza tych mieszkań. ‘I~taj widzieliśmy szewca
wyrabiającego jedwabne pantofle na gru-bych i mocnych filcowych podeszwach, tam znowu
lakiernika, które-go wyroby potrzebują nieraz całego roku, aby dostatecznie wyschnąć. Dalej
znajdował się sklep wekslarza, który tak sprytnie umie obracać swoim suanpanem czyli maszynką
do liczenia, że potrzeba niezwykłej uwagi, aby nie dać się oszukać. Po jego drugiej stronie
pracował pochylony krawiec, a dalej chińska garkuchnia wystawiała na przynętę całe góry
najrozmaitszych owoców, budząc apetyt w gromadzie ma-łych obdartusów, uwijających się tutaj i
patrzących łakomie na ponęt-ną wystawę.
Kapitan zatrzymał się przed sklepem wekslarza.
- Czy będziemy potrzebowali drobnych?
- Zapewne.
- W takim razie może każemy sobie rozmienić dolara?
- Dobrze. Chodźmy.
- Pozwól pan, że ja to załatwię. W ten sposób nabywam wprawy w języku.
Wszedł do sklepu i z dzielną miną zapytał:
- Czyng możnang zamienić pieniądzeng?

68

- Ile pan sobie życzy zmienić? - zapytał czystą angielszczyzną Chińezyk. Kapitan ‘Iiirnerstisek

cofnął się zdumiony.

-‘To pan mówi po angielsku? Chińezyk po angielsku? Po co ja się uczyłem po chińsku? Po co

ślęczałem na tymi wszystkimi kang, kong, kyng! Nie po to chyba, żebym tutaj mowił po
angielsku! Proszę nam dać drobrte, bo nie mamy czasu na jakieś tam angielskie pogawędki.
Wekslarz patrzył na niego zdziwiony, w ogóle nie rozumiej ąc, czym się mógł narazić temu
gwałtownemu panu.

Kapitan tymczasem wybiegł wzburzony na ulicę i zaczekał na mnie.

- Czy widział pan coś podobnego, Charley?
- Co takiego?
- Żeby się ktoś uczył po chińsku i nawet w Chinach nie mógł używać tego języka?
- Nie, rzeczywiście nic podobnego nie widziałem, - odrzekłem z uśmiechem.
- Widzi pan, po co ja mam jeździć po świecie, po co mam pozna-wać Świat i ludzi, skoro ani sam

się niczego nie nauczę, ani nie mogę pokazać, że tam, za morzami żyją dzielni ludzie, którzy coś
umieją! I ten łotr ośmiela się do mnie mówić po angielsku! Zdaje mi się, że nie mamy co tutaj
robić, w tym idiotycznym Hongkongu. Zapuśvmy się lepiej w głąb kraju, gdzie przynajmniej
będziemy mogli spożytkować to, czego się nauczyliśmy.

W godzinę później siedzieliśmy znowu w naszej łodzi i płynęliśmy pod prąd. Brzegi były tutaj
bardzo wysokie i niezmiernie malownicze, powoli jednak obniźały się coraz bardziej, tworząc
niską równinę. Rzeczki i kanały przecinały się w rozmaitych kierunkach, a nad tymi rzeczkami
leżały wsie i miasteczka, pierwsze najczęściej z trzciny bambusowej, drugie budowane najczęściej
z kamienia. Kiedy rzeczki wylewały, owe wsie i miasteczka wyglądały jak maleńkie wysepki.
Cieźkie, ładowne dżonki posuwały się wolno, jak słonie lub hipo-potamy, a pomiędzy nimi uwijały
się leciutkie rybackie łodzie. Kształt 69 i budowa dżonek trąciła mocno starożytno~cią. Wszystkie
one podo-bne były do starych holenderskich okrętów liniowych, pomalowanych i wyzłoconych.
Nad pokładem każdej unosi się ogromny słomiany dach, który ciężarem swoim jakby przygniata
dżonkę. Maszty były grube, zrobione z jednego pnia drzewa i miały na wierzchołku szeroką rurę,
przez którą przechodziła gruba lina, podtrzymująca wielki ża-giel. Przednia część okrętu była w
większości zabarwiona na czerwo-no, a z obu stron dzioba widniały jaskrawo pomalowane oczy,
ukry-wające w sobie okna strażniczych.kajut. Od tych to oczu owe dżonki otrzymały swą nazwę
Lung yen, co znaczy „smocze oczy”. Nadawały one całemu okrętowi groźny, wojowniczy wygląd i
miały przypisane właściwości odpędzania złych duchów, zamieszkujących podwodne państwo. Ze
względu na piratów na każdej dżonce znajdowało się jedno działo małego kalibru.
Dżonki wojenne były mocniejszej konsrukcji i miały na sobie po kilka armat, stojących po obu
bokach okrętu. Załoga uzbrojona była w strzelby, lance, miecze i tarcze. Dyscyplina na takim
statku była prawdziwie chifiska. Trzy razy dziennie odprawiano modły do boga wojny, przy czym
rozlegały się ogłuszające wrzaski, bicie w bębny i gongi.
Łódka nasza posuwała się szybko. Lekki, nabrzeżny wietrzyk dął w żagiel i ułatwiał wioślarzom
zadanie. Wiedziałem, że pomiędzy uj-ściem rzeki, a znajdującym się w górze Kantonem, wznosiły
się cztery wielkie pagody i miałem wielką ochotę zwiedzić choć jedną z nich. Namówiłem więc
kapitana, byśmy zatrzymali się przy brzegu i zrobih małą wycieczkę pieszą. Poczciwy ‘Iiirnerstick
nie miał nic przeciwko temu, kazaliśmy więc przewoźnikowi zatrzymać się i udaliśmy się na ląd.
Gdyby ktoś chciał sądzić o pobożności Chificzyków po ilości stoją-cych tam świątyfi, musiałby
przypuszczać, iż są oni najpobożniejszym ludem na kuli ziemskiej, tyle bowiem posiadają pagod,
rozrzuconych po całym państwie. W każdej najmniejszej wiosce, w każdej osadzie 70 musi być
taka świątynia. W samym Pekinie i jego okolicach istnieje ich do dziesięciu tysięcy. Architektura
ich bywa najrozmaitsza. Nie-kiedy nie różnią się wcale od domków mieszkalnych, niekiedy tworzą
małe kapliczki lub nawet nisze tylko z jednym ołtarzem, na którym siedzi bóstwo i przed ktÓrym
stoją najprostsze kadzielnice do ofiar. Niekiedy jednak mają olbrzymie rozmiary i imponują swą
niezwykłą architekturą. ~’aka właśnie była pagoda, którą zamierzaliśmy zwiedzić. Udaliśmy się
prosto do wsi, za którą wznosiła się świątynia. Przy-puszczałem, że mieszkańcy przyjmą nas z
pewną niechętną ciekawo-ścią i z góry postanowiłem trzymać wybryki poczciwego kapitana na
wodzy, aby niczym nie narazić się miejscowej ludności. Zdziwiłem się jednak bardzo widząc, że
obecność nasza nie wywołuje żadnego wra-~Pnia, i że tylko gromada małych Chińczyków
przygląda się nam ze zwykłą dziecinną ciekawością i biegnie za nami wykrzykując od czasu do
czasu: Bifste! Bifste!

- Czego chce od nas ta hałastra? - zapytał kapitan.
- Mają nas za Anglików, których na całym świecie określili jed-nakowo szlachetnym imieniem

„befsztyków”. Może pan zrobiE tutaj ciekawe etnograficzne odkrycie, a mianowicie, że
pomiędzy małymi urwisami całego świata istnieje wyraźne duchowe powinowactwo myśli,
zwyczajow i obyczajów.

Za wsią, droga wznosząca się w górę była starannie utrzymana i obsadzona po bokach drzewami
oraz krzewami. Skręciliśmy na nią i pa chwili znaleźliśmy się przed pagadą. Kapitan przyglądał się
z podziwem temu wspaniałemu budynkowi z ciemnobrązowej cegły, spajanej białym cementem,
którym w ten sposób z daleka tworzył białą kratkę i ożywiał ciemną sylwetkę pagody.
- Osiem pięter, patrz pan! Na co oni takie wysokie wieże budują?
- zapytał kapitan.
-Indyjskie podanie mówi, że ciało Buddy zostało spalone, a popioły podzielone na osiem części i

zamknięte w ośmiu urnach. Dla przechowywania tych popiołów zbudowono ośmiokątną i
ośmiopiętrową wieżę, w której na każdym piętrze umieszczono na ołtarzu jedną z urn w ten
sposób, że popioły nóg spoczywały na najniższym piętrze, a popioly głowy na najwyższym. Na
wzór owej padgody budują wszystkie inne.

- Bardzo pięknie. Zobaczymy więc przede wszstkim część najniż-szą - postanowił Turnerstick.
Przed wejściem do pagody rozłożył się stary przekupień, sprzeda-jący owoce i stare chińskie
cygara w słomkach. Za kilka kopiejek kupiłem od niego cały koszyk owoców, które kazałem mu
podzielić pomiędzy małych Chińczyków, zewsząd nas obserwujących. ‘Pd nie-spodziewana
uprzejmość z naszej strony wywołała powszechny okrzyk radości. Malcy zaprzestali swoich
głupich żartów i uszczęśli-wieni pobiegli do wsi pochwalić się rodzicom.
Weszliśmy do środka pagody. Parter przedstawiał olbrzymią ośmiokątną salę, oświetloną kilkoma
wąskimi oknami podobnymi do okien strzel:~iczych. Z prawej strony wąskie schody prowadziły na
górę. Przed nami widniał posąg Buddy w postawie siedzącej. Był to niezmiernie otyłyjegomość,
gdyż otyłośćjestjednym z podstawowych warunków piękności w pojęciu Chińczyków. Z tłustej,
obwisłej twarzy patrzyły na nas skośne oczka. Cała postać miała wyraz pewnej dobro-duszności,
wesołości najedzonego żołdaka, a nie powagi i skupienia, jakie należałoby przypisywać temu
znakomitemu bożkowi. Zdziwiło mnie bardzo, że nos posągu rzeźbiony był zgodnie z rysami ludzi
rasy kaukaskiej, co zdawało się wskazywać na zachodnie pochodzenie Tien-hio, czyli „świętej
nauki”.
Z obu stron Buddy stały dwa niewielkie posążki jego towarzyszy, których twarze wykrzywione
były w potworny sposób. Przed nimi stały naczynia do kadzenia, a oprócz tego u stóp Buddy leźały
różnej wielkości bukiety, do których jego wykrzywieni towarzysze żadnej widocznie pretensji
rościć nie mogli.
Na schodach dały się słyszeć kroki i po chwili ukazał się nam jakiś człowiek schodzący z góry, z
cygarem w ustach.
- Kto to taki? - zapytał kapitan.
-Ho-szang, czyli kapłan i zarazem stróż tej pagody. Cudzoziemcy nazywają ich bonzami, lecz

Chińczcy nie znają tego wyrazu i nazywają ich ho-szang lub sing.

W tej chwili bonza dojrzał nas i kiwnął przyjacielsko swoim papie-rowym wachlarzem.
- Tszing-tszing - powitał nas uprzejmie podając każdemu rękę.
- Pang jest sing tej pagodang? - zapytał kapitan.
- Sing-tsze! - potwierdził bonza.
- Patrz pan jak on mnie rozumie! - rzekł Turnerstick zadowolo-ny. - ‘I~n kapłan musi być bardzo

wykształconym człowiekiem, z przyjemnością porozmawiam z nim trochę.

-Ktongjest teng staryng pang?-zwrócił się do bonzy, wskazując mu posąg Buddy.
- Fo! - odrzekł krótko.

- Fo? Co to jest, Charley?
- To Budda, którego w Chinach nazywają Fo, - objaśniłem.
-A cing dwajng panowieng? - dopytywał się dalej, wskazując na boczne figurki.
Z ruchu ręki bonza domyślił się o co kapitanowie chodziło, zbliżył się więc do ołtarza i wskazując
to na jedną, to na drugą figurkę, rzekł wyjaśniająco:
- Phu-za i O-mi-to.
- Dziwna rzecz, że w tym karju nawet wykształceni ludzie tak źle mówią po chińsku. Czy pan coś

zrozumiał?

- ‘Ii~ochę. Phu-za jest to imię jednego z patriarchów, znanego rownież pod imieniem Budizatwa,

którego właśnie ta figurka ma wyobrażać. O-mi-to zaś jest japońskim imieniem Buddy.

- Bardzo dobrze, ale kto to jest właściwie ów Budda?
-Buddajest wyrazem sanskryckim i oznacza mędrca. Żył on tysiąc lat przed narodzinami Chrystusa

i nauczał swojej religii, którą stwo-rzył błądząc samotnie po górach i pustyni. Był synem Sud-
hodana,

73 króla prowincji Mogadha, zwanej dzisiaj Behar. Jego właściwe imię brzmiało Saramana
Gautama. Zwano go jednak i Sakja Muni i...
- Dosyć, dosyć panie Charley! - zawołał kapitan zatykając uszy.
- Jeżeli jeszcze przez chwilę będzie mnie pan zarzucał podobnymi imionami wszytkie moje klepki

mózgowe na pewno się rozlecą. Wo-lałbym walczyć z najstraszliwszymi wichrami, niż być
ogłuszony przez orkan takich wariackich nazw i wyrazów. Chodźmy lepiej obejrzeć ten
interesujący budynek.

Nie czekając na odpowiedź, zwrócił się do bonzy i zapytał:
- Możnang zobaczyng?
Bonza uprzejmie wskazał nam drogę, lecz na drugim piętrze kapi-tan zaczął sapać niespokojnie.
- Ale to jeszcze gorsze niż łażenie za kozami! Wiem pan co, Charley, idź pan sam na górę a ja

zaczekam na pana tutaj. Poszedłem za moim przewodnikiem. Gdybym oczekiwał czegoś
nadzwyczajnego, byłbym z pewnością musiał odczuć całą gorycz za-wodu, gdyż górne piętra
przedstawiały zupełnie puste sale. Jedynie tylko piękny i rozległy widok z okien mógł w części
wynagrodzić męczące i niewygodne wdrapywanie się po schodach. Nasz bonza był tylko
zwykłym kapłanem. Cała jego władza polegała na czysto mechanicznej umiejętoności składania
ofiar i nawet nie wiedział dokładnie jak bóstwa, do których się modlił miały na imię. Bonzowie
są w większości ludźmi zupełnie prostymi i niewykształ-conymi. Utrzymują się głównie z
miłosierdzia publicznego lub z darów, które składają im grzesznicy, aby za tę cenę przejęli na
siebie ich grzechy i pobożnym życiem starali się przebłagać zagniewane bóstwa. Ponieważ żyją
w celibacie i nie mają dzieci, przeto kupują sobie zwykle jakiegoś chłopca, syna biednej
rodziny, którego wycho-wują na swego następcę, uczą go składania ofiar i kilku króciutkich
modlitw, stanowiących całą ich umiejętość.

- Wszak nie jesteś wyznawcą Buddy? - zapytał mnie bonza.
- Nie jestem chrześcijaninem, - odrzekłem.

74

- W takim razie dziwisz się z pewnością, że wolno ci wejśc‘ do tej świątyni?
- Nie, gdyż i do naszych kościołów wolno wejść każdemy, a więc i wyznawcom Buddy.
- Czy wy tak samo modlicie się do waszego Boga?
-‘Pdk.
- I modlicie się dźwiękami dzwonów i gongów?
- Nasze dzwony i nasze muzyka są o wiele piękniejsze niż wasze.
- Czy to możliwe? Jesteście przecież barbarzyńcami, nie macie więc muzyki!

- Naszemu Bogu dajemy w ofiarze taką muzykę, jakiej nie macie ani wy, ani ~betaficzycy, ani

Mandżurowie, ani Mongołowie. Wasza muzyka jest łatwa, nasza zaś tak trudna, że żaden
Chińczyk zagrać jej ‘ nie jest w stanie.

-‘Iiwdno mi w to uwierzyć.
- Możesz wierzyć lub nie, jak ci się podoba.
-Jakie jest twoje imię?
- Kuang-si-ta-sse.
- C?, to wielkie imię. Czy znasz nasze instrumenty muzyczne?
- Znam.
- Ale nie umiałbyś grać na nich?
- Nie miałem ich nigdy w ręku, ale jestem przekonany, że potra-fiłbym. Zaśmiał się

niedowierzająco

- Na gongu?
-‘Pdk.
- Na gamelangu?
Wiedziałem, że jest to rodzaj metalowych cybałków, odrzekłem więctwierdząco.
- A na aklongu? - dopytywał się dalej bonza.
-‘Pak, ale pytasz o więcej niż powinieneś, wszak wiesz, że aklong (rodzaj wielkiej bambusowej

piszczałki, ważącej do pięćdziesięciu

75 funtów) i gamelung nie są instrumentami chińskimi, lecz malajskimi. Mój zarzut zmieszał go
widocznie, ale nadrabiając miną, pytał datej:
- A czy znasz pi pa lub kiu? Są to bardzo trudne instrumenty, najtrudniejsze ze wszsytkich

instrumentów na świecie.

- Znam. Widziałem je, chociaż nigdy na nich nie grałem, jestem jednak pewien, że taka muzyka nie

byłaby dla mnie zbyt trudna. My mamy takie instrumenty, na których trzeba codziennie przez
dwa-dzieścia lat ćwiczyć, żeby umieć na nich grać. Wy nic podobnego nie posiadacie.

- Jesteś bardzo śmiały dowodząc, żę potrafisz grać napi pa i kiu.
Czy możesz mi tego dowieśE? Mam oba te instrumenty w domu.
- Dobrze.
Mina jego zdradzała pewność zwycięstwa. Nie tracąc czasu, zaczął schodzić prosząc mnie, abym
poszedł za jego przykładem. Na drugim piętrze czekał na nas zniecierpliwiony kapitan.
-‘Ib się pan zasiedziałeś! - zawołał.- Myśtalem, że zasnę. Jak tam na górze, co?
- Wysoko kapitanie.
- Ba, to wiem i bez pana. Co teraz będziemy rcbili?
- Pójdziemy do mieszkania bonzy i będziemy grati na pi pa i kiL~.
- Co takiego? Na jakim pi pa? To pan be~dziesz grał napi pa, bo ja potrafię tylko na kiju. Nie życzę

im jednak, aby spróbowali tej muzyki.

- Nie bądź tak groźny kapitanie, - zaśmiałem się ubawiony. - Pi pa jest to rodzaj gitary, a kiu to

najzwyczajniejsze skrzypce. Co to panu szkodzi pobrzdąkać trochę na gitarze?

- Ja! Za nic na świecie! Jak żyję nie miałem w ręku żadnego brzdękadła, nie chcę się wystawiać na

dudka. Chartey, ja i panu radzę, niech się pan lepiej nie kompromituje przed tymi Chińczykami.
Co innego zapolować, zastrzelićjakąś zwierzynę, a co innego grać na kiju.

- Nie obawiaj się kapitanie, zobaczysz, że jeszeze zbiorę oktaski.

76

Podczas naszej rozmowy, bonza zamienił kilka słów z handlarzem owoców, który szybko
skierował się ku wsi. Byłem pewien, że posłał po jak największą liczbę gości, aby upokarzenie
moje uczynić tym jawniejsze i głośniejsze.

Nie zdradziłem się jednak z tym podejrzeniem i najspokojniej skierowałem się na wąską dróżkę,
prowadzącą od pagody do małego domku, w którym mieszkał bonza.
Na spotkanie nasze wyszedł młody chłopiec, wychowanek kapłana, któremu ten szepnął parę słów,
więc młodzieniec odszedł. Po chwili zjawił się ponownie, z tacą w ręku, na której stały maleńkie
filiżane-czki herbaty bez cukru i mleka.
- Dziwaczna moda! - mruczał kapitan - Gdybym wypił ze dwadzieścia takich naparstków, to

jeszcze nie poczułbym i ciągle bym się oglądał za prawdziwą harbatą. Ala kiedy on przyniesie
ten swój pam~pam?

- Zaraz, zaraz, kapitanie! Publiczno~ć zaczyna się schodzić, tro-chę cierpliwości!
Rzeczywiście od strony wsi widać było tłum mężezyzn, kobiet i dzieci z bukietami w rękach.
Zbliżywszy się do domku, prrybysze skłonili się nam nisko i ofiarowali kwiaty w zamian za owoce,
którymi obdarowałem ich malców. Chińczycy są bardzo wdzięczni, a drobna uprzejmość, jaką
okazałem dzieciom, zjednała mi serca wszystkich ojców i matek.
- Co my zrobimy z tą masą kwiatów, której nawet udźwignąć nie jesteśmy w stanie? - zapytał

kapitan. i

- Weźmiemy sobie kilka gałązek, a resztę zostawimy bonzie.

,:. ,.

- Ale musimy im przecież podziękować?
- Rozumie się.
- Pozwól mi pan to zrobi~.
- Z całą przyjemnością. Niech im pan powie tylko coś wzruszają-cego.
- Dobrze, dobrze. Niech się pan nie obawia.

77

Kapitan stanął wyprostowany, w pozie bohatera i rozpoczął rzeczy-wiście wzruszającą przemowę,
zaczynającą się od słów:
„Mężczyźning, kobietyng, dziecing!”
Mówił im o swej życzliwości, o wdzięczności za poczciwe przyjęcie i o miłości, która łączyć
powinna wszystkich ludzi. Rzecz oczywista, że nikt nie rozumiał ani słowa, wszyscy jednak
wyczuli intencje po-czciwego kapitana i podziękowali mu głośnym okrzykiem.
- Widzi pan, że mnie doskonale zrozumieli, - rzekł dumny z siebie kapitan. -Życzę panu, aby

pańskie próby z owym papu i kijem, wypadły równie pomyślnie jak moja mowa.

Kiedy się wszyscy uspokoili, bonza wyniósł z sąsiedniego pomiesz-czenia oba wspomniane
instrumenty i podał mi je z trimfującą miną.
Ja jednak zwróciłem mu je natychmiast i rzekłem z powagą:
- Mówiłem ci, że dotychczas nie miałem tych instrumentów w ręku. Musisz mi pokazać jak na nich

należy grać. Uśmiechnął się jak ktoś, kto się właśnie tego spodziewał i rzekł z przekonaniem:

- Jestem pewien, że chociaż ci pokażę, to i tak nie potrafisz na nich nie zagrać.
Przede wszystkim sięgnął po skrzypce, które niewiele się różniły od naszych, były jednak
straszliwie rozstrojone. Smyczek za to był ciężki, niezgrabny i wygięty.
Bonza ujął skrzypce z namaszczeniem i począł grać. Wła~ciwie trudno to było nazwa~ muzyką,
gdyż melodii w tym nie było żadnej, tylko proste, miarowe wydobywanie tonów, to pojedynczych
to łączo-nych, a niekiedy i wszystkich czterech razem.
Na twarzach obecnych znać było skupienie i wielki zachwyt dla talentu bonzy, którego widocznie
uważali za wielkiego artystę.

Nareszcie dumny kapłan odłożył smyczek i rzekł z powagą:
-‘Idk nie potrafi gra~ żaden chrześcijanin...
- Czy w Hongkongu nie słyszałeś nigdy muzyki Francuzów lub Anglików? - zapytałem.
- Nie, to są przecież barbarzyńcy, więc nie mogą umieć grać.
- Dobrze. Nauczyłeś mnie grać na kiu, naucz teraz na pi pa.
Bez słów odpowiedzi wziął do ręki gitarę, przypominającą kształ-tem starożytne cytry i zaczął
brzdąkać równie „pięknie” jak na skrzy-pcach, ale i tak wywołał zachwyt.
- A teraz spróbuj ty - rzekł, podając mi gitarę.
Ująłem ją silnie, nastroiłem jak mogłem i zagrałem szybkiego walca, w którym bas był równie
trudny jak wiolin. Widziałem, że twarze moich słuchaczy mienić się poczęły ze zdumienia, dodało
mi to więc otuchy i wprowadziło w pogodny nastrój.
- Wspaniale! -zawołał Turnerstick, kiedy zakończyłem wreszcie głośnym akordem. - Ależ pan jest

znakomitym wirtuozem na tym papu czy dingdu, czy jak się to tam nazywa. Dlaczego mi pan o
tym nie powiedziałeś? f: a

-Chiałem zrobić panu niespodziankę- roześmiałem się ubawio-ny, po czym nastroiłem ponownie

instrument i na zakończenie popisu zagrałem im hiszpańskie fandango.

Chińczycy siedzieli jak zahipnotyzowani, bonza zaś cofnął się ku drzwiom i stamtąd patrzył na
mnie szeroko otwartymi ze zdumienia oczami. , ..
- Panie Charley! - zawołał kapitan, który rozsiadł się na niziut-kim krzesełku -Jest mi tutaj tak

dobrze, że ani myślę się ruszać. Graj pan dalej.

‘l~raz wziąłem do ręki skrzypce, równieżje nastroiłem i zagrałem. Najpierw jakiś chorał, potem
pieśń bez słów, aż wreszcie mazura, który tak się spodobał kapitanowi, że zupełnie bezwienie
wybijał takt ręką i przytupywał z animuszem.
-Pysznie, doskonale, nieporównanie! -wołał przy tym. -Tb mi koncert, aż mnie zazdrość bierze, że

nie mogę w nim wziąć udziału.

- Owszem, może pan.
- Ja? W jakisposób?
- Czy przypadkiem nie potrafi pan śpiewać?

79

- Śpiewać? ‘Iak, ale tylko jedną jedyną piosenkę. Za to śpiewam ją doskonale. Powiadam panu, że

jak zacznę, to statek drży, maszty skrzypią, a moi chłopcy milkną z zachwytu.

- Doskonale. Co to jest?
- Tb nasz narodowy, amerykański hymn.
- Pysznie. Śpiewamy więc.
Wziąłem znowu gitarę, uderzyłem kilka akordów poddając kapita-nowi ton.
Zaczął się śpiew, na opisanie którego brakuje mi słów. Było to coś pośredniego między rykiem
zgłodniałem lwa, a wyciem szalejącej burzy, jakieś nadzwyczajne skoki głosowe, które mogłyby
zadziwić najmniej nawet wyrobione ucho. Kiedy skończyliśmy, rozległ się równie rozdzierający
uszy chór pochwał i zachwytów. Kapitan aż poczerwieniał z wysiłku, lecz oczy błyszczały mu z
zadowolenia.
- To było zaśpiewane, co, panie Charley?
- Znakomicie kapitanie!
- Może powtórzymy to jeszcze raz?
- Nie! Dosyć! Nie należy szafować talentami.
- Prawda!

Ja chyba do końca życia nie zapomną tej chwili, kiedy kapitan Tlirnerstick śpiewał swój hymn
narodowy.
- No, - zwróciłem się do bonzy - czy wierzysz teraz, że chrze-ścijanie potrafią gra~?
- Tiwoja muzyka jest o wiele piękniejsza, ale i trudniejsza niż nasza. Powiedz mi tylko, czy

rzeczywiście po raz pierwszy grasz na pi pa i kiu? y Rzeczywiście. Jednak w naszym kraj u
mamy instrumenty bardzo podobne do tych i dlatego wiedziałem jak się z nimi należy
obchodzić.

- Czy jesteś z pochodzenia Anglikiem?
- Nie, jestem Niemcem.
- To dobrze, gdyż nienawidzimy Anglików i Jankesów, którzy
80 zabrali nam nasze miasta i chcą się bogacić naszym kosztem. O Niemcach nic nie słyszałem, ale
muszą być dobrzy, bo ty jesteś dobry. Czy jedziecie do Kuang-tszeu-fu?
-‘I~k. Wysiedliśmy na ląd po to tylko, żeby zobaczyć twoją świą-tynię. Czy zechcesz przyjąć od

nas mały podarunek?

- Żyję tylko z tego, co mi ktoś zechce ofiarować, przyjmę więc z wdzięcznością wszystko co mi

raczysz dać.

Sięgnąłem do kieszeni, lecz kapitan, który domyślił się o co chodzi, zatrzymał moją rękę.
- Pozwól mi pan zapłacić temu człowiekowi. Wprawdzie nie widziałem wieży, lecz usłyszałem

pańską muzykę na jego pumpo. Chcę mu się za to odwdzięczyć.

Z tymi słowami wyjął z kieszeni trzy dolary, z których dwa ofiarował bonzie, trzeciego zaś jego
pomocnikowi.
Na widok tak hojnego datku Chińczyk nie mógł ukryć swej radości. Dla biedaka żyjącego z
groszowej jałmużny, był to poważny kapitalik, toteż biegał jak szalony, skakał, klaskał w ręce,
pokazywał obecnym obie sztuki złota i gorącymi słowami wyrażał nam wdzięczność. Wre-szcie
pochwycił mnie za rękę i odciągnął na bok.
- Chceszjechać do Kuang-tszeu-fu, czy zechcesz posłuchać dobrej rady?
- Proszę.
- Strzeż się Lung-ying i świątyń boga wojny.
Przestroga ta bardzo mnie zdziwiła. Było to to samo ostrzeżenie, które mi rzucił przed odjazdem
Kong-ni, a które musiało zawierać jakąś tajemniczą groźbę.
Nie zdradzając jednak niczym zdziwienia zapytałem krótko:
- Dlaczego?
-‘l~go ci nie mogę powiedzieć, ale sam wiesz chyba, że Lung-ying chętnie chwytają

cudzoziemców, przede wszystkim dla okupu.

- Wiem. Nie dalej jak przedwczoraj zniknęła żona portugalskiego kupca z Makao i wszystko

wskazuje na to, że została porwana przez piratów. Ale ja nie jestem kobietą i wcale się ich nie
lękam.

- Bo ich nie znasz. Nie ma nic gorszego jak wpaść w ich ręce.
Gdybym mógł dałbym ci talizman, który by cię obronił przed nimi.
- A czy są takie talizmany?
- Są. Ja sam go noszę.
- Jak on wygląda?
-‘I~go nie mogę ci powiedzieć.
Sięgnąłem do kieszeni i wyciągnąłem medalion z pestek. Zaledwie bonza dostrzegł ten drobny
przedmiot, skrzyżował ręce na piersi i ukłonił mi się prawie do samej ziemi.
- Daruj mi panie. Nie wiedziałem, że jesteś naczelnikiem Lung-yin.

- Po czym to poznałeś?
To pytanie bardzo go zdziwiło.
- Jak to panie, nosisz talizman i nie wiesz, że dla każdego stopnia jest inny? A może na niego nie

zasłużyłeś, lecz tylko znalazłeś? ‘Ib byłoby straszne, gdyż w takim razie musiałbyś umrzeć. Nie
uważałem za stosowne objaśniaE mu pochodzenia talizmanu. Uderzyło mnie jednak, że
szanowny bonza zbyt dokładnie znał zwy-czaje i prawa piratów. Najprawdopodobniej miałem
do czynienia z jednym z członków szlachetnego stowarzyszenia. Chcąc wydobyć z niego jakąś
bardziej szczegółową i dokładną wiadomość, rzekłem na pozór chłodno:

- Nie znalazłem go. Pokaż mi swój talizman.
- Mam go w domu. Ale po filiżankach mogłeś poznać, że należę do was.
A więc to był umówiony znak. Na szczęście zwróciłem uwagę na sposób w jaki brał filiżankę.
Mianowiecie czubkami wielkiego, wska-zującego i czwartego palca, podczas kiedy dwa pozostałe
trzymał sztywno wyprostowane. Musiałem koniecznie poznać wszystko. ‘
- Czy znasz jeszcze inne znaki?
- Tylko oba powitania, ale to zna każdy: tszing-tszi-ng i rszing lea-o.

82

Teraz wiesz już bez oglądania talizmanu, że należę do was. Ale ty mi nie powiedziałeś prawdy. Nie
jesteś cudzoziemcem, gdyż inaczej nie mógłbyś być członkiem, a przede wszystkim naczelnikiem
stowarzy-szenia.
Dowiedziałem się więc, że akcent i podział wyrazów powitania się są również umówionym
znakiem. Że zamiast tszżng-rszing należy mó-wić tszing-tszi-ng, a zamiast tszing-leao, tszing-lea-
o. Było to już bardzo wiele i mogło mi się przydać.
- Ja nigdy nie kłamię, - odrzekłem dumnie na jego zarzuty - a pomimo to talizman jest moją

własnością. Ale tobie muszę zwrócić uwagę, że jesteś bardzo nieostrożny.

- Dlaczego? Obaj należymy do stowarzyszenia, więc możemy mówić o jego sprawach.
- Ale przed chwilą nie wiedziałeś, że ja do niego należę. Nie dałem i ci żadnego znaku, a jednak

ostrzegałeś mnie przed towarzyszami ~, ~l smoka. Czy wiesz jaka cię za to czeka kara?

- Śmierć, gdybym nie był kapłanem. Kapłanowi tylko cesarz ma prawo odebrać życie, gdyż jest on

zarazem najwyższym kapłanem. Byłeś dla mnie dobry i szczodry, więc jako cudzoziemca
chciałem cię ostrzec przed niebezpieczeństwem.

- Dlaczego ostrzegasz mnie przed Kusng-ti-miao, czyli świątynia-mi? i..(.,..
-‘I~go nie mogę ci powiedzieć, sam zresztą wiesz bardzo dobrze. ;’:ł=i
- A więc żegnam cię. Tszing-lea-o!
- I lu fung-sing! Niech cię prowadzi twoja szczęśliwa gwiazda. - odrzekł mi uprzejmie. ~,I
Oddaliliśmy się, żegnani ukłonami wszystkich zebranych. Docho-I dząc do wybrzeża ujrzeliśmy
małą łódkę stojącą obok naszej łodzi i jakiegoś człowieka rozmawiającego z przewoźnikiem. Gdy
nas do-strzegł, zakończył rozmowę, odbił od brzegu i skierował się na prze-ciwną stronę rzeki.
Zastanowiło mnie to, zapytałem więc przewoźnika.

83

- Kim był ten człowiek?
- Jakiś rybak, który odpoczywał tutaj przez chwilę.
- Czy znasz go?
- Nie, pierwszy raz go widziałem.
- A o czym rozmawialiście?
- O niczym.

Gdyby taką odpowiedź dał mi milczący Anglik zadowoliłbym się nią najzupełniej, ale Chińczycy
są nadzwyczaj ruchliwi i gadatliwi, wiedziałem więc, że nasz przewoźnik nie chce mi powiedzieć
prawdy. Postanowiłem mieE się na baczności.
- Czy do Wampoa daleko jeszcze? - zapytałem.
- Dzisiaj w żaden sposób nie dopłyniemy.
- W takim razie musimy gdzieś przenocować. Czy znasz takie miejsce, gdzie można to uczynić?
- Owszem, wszędzie jest pełno zajazdów dla cudzoziemców, ale najlepsze są cokolwiek dalej, na

prawym brzegu rzeki.

- Jak daleko stąd?
- Piętnaście li. Jeżeli wiatr się nie zmieni, to za godzinę możemy tam być.
- Ale wtedy będzie już ciemno.
- Nic nie szkodzi. Zobaczysz jak piękna jest nasza rzeka w nocy, wszyscy cudzoziemcy zachwycają

się nią. Czy mam tam płynąć, czy też zawracamy?

- Płyniemy - odrzekłem.
Przewoźnik wywiesił papierową, kolorową latarnię i ruszyliśmy w drogę. Na rzece pełno było
łodzi, a latarnie ich niby barwne gwiazdki migotały na wszystkie strony.
Nagle jakaś duża łódź o wysokich masztach pojawiła się za nami.
Dziesięciu wioślarzy siedziało po bokach i energicznie wiosłowało. Zdawało mi się, że owa łódź
chce nas szybko ominąć i poleciłem nawet przewoźnikowi usunąć się na stronę, lecz w tej samej
chwili łódź zrównała się z nami.

84

-Kiang! - rozległ się okrzyk od strony przybyszy.
-Lu! - odpowiedział przewoźnik.
W tej chwili wszystkie latarnie zgasły, a coś ciężkiego i ciemnego spadło na dno naszej łodzi.
Jednocześnie jakiś nadzwyczaj silny i odurzający zapach rozszedł się wokoło i prawie momentalnie
straci-łem przytomność. Jak przez mgłę dostrzegłem tylko, że przewodnik nasz rzucił się w wodę.
Kiedy doszedłem do siebie, leżałem związany na dnie wielkiej łodzi. Obok mnie, również
związany leżał poczciwy kapitan. Zakneblowane usta nie pozwoliły mi mowić, lecz nie
przeszkadzały myśleć i rozglądać się dokoła. Przede wsszystkim dojrzałem sternika, na którego
twarz padało światło latarni. Był to ów rybak, który odpoczywał obok naszej łodzi i gdy tylko się
zbliżyliśmy,szybko zniknął. Należał on widocznie do bandy, która jak już wspomniałem miała
stosunki we wszystkich warstwach społecznych. Znajdowaliśmy się widocznie w rękach pira-tów,
którzy potrafili wciągnąć nas w pułapkę, przysyłając swoich ludzi jako domniemanych
przewoźników. Kiang-lu było hasłem, za pomocą którego opryszkowie wzajemnie się poznawali.
Nie odczuwałem żad-nej obawy. W podróżach moich spotykałem się z bandytami różnej
narodowości i byłem nawet ciekawy jak wyglądają rozbójnicy chińscy. Nie otwierając całkowicie
oczu, aby nie zwrócić na siebie uwagi, począłem rozglądać się na wszystkie strony. W łodzi
znajdowało się trzynastu ludzi: dziesięciu wioślarzy, sternik i dwóch mężczyzn star-szych rangą,
którzy usunąwszy się na stronę zawzięcie rozmawiali. Przed nimi stały gliniane naczynia,
zawierające zapewne 6w pachnący płyn, którym odurzano ofiary. Ponieważ uważano nas za
cudzoziem-ców nie rozumiejąch miejscowego języka, przeto naczelnicy rozma-wiali dość
swobodnie.
- Kim są ci ludzie? - zapytał jeden z nich.
-‘I~n chudy to Niemiec, a ten gruby zdaje się Jankes. Obaj muszą być bogaci, gdyż posiadają

statek.

- Czy masz zamiar oddać icfidżiahurowi?

85

- ‘Pak. Weźmiemy połowę z ich wykupu, a połowę oddamy do podziału Kiang-lu.
- Ile oni zapłacą?
- Nie wiem. Tb już określi dżiahur.
- Gdzie mu ich oddasz?
- W Kuang-ti-miao.
- Czy aby będzie tam jeszce miejsce dla nich.
- ‘Pdm teraz nie ma nikogo, prócz żony tego por-tu-ki, ktbrą porwaliśmy wczoraj. Ci barbarzyficy

to wyjątkowo głupi ludzie! Zńaje im się, że kobieta ma duszę i dbają o nią tak jak o siebie. Dla
nas tym lepiej, bo otrzymamy porządny okup i cała sprawa opłaci się nam doskonale.
Zawiadomimy męża porwanej, zaraz jak tylko umieścimy tych dwóch.

Były to dla nas bardzo pocieszające wiadomości! Mieliśmy być zatem uwięzieni, dopóki bandyci
nie dostaną za nas wykupu, na który liczą z taką pewnością, a który prawdopodobnie ma być dość
znaczny. Kapitan ma pieniądze, łatwo mu więc będzie zaspokoić ich żądania, ale moje środki były
zbyt skromne i nie przewidywały tak niespodzie-wanych wydatków. Jeżeli nie chcę czerpać z kasy
kapitana, to muszę wymyślić jakiś sposób wydobycia się ze szponów tych łotrów. ‘I~raz
zrozumiałem już przestrogi Kong-ni i bonzy, którzy ostrze-gali mnie przed Kuang-ti-miao.
Widocznie świątynie te służyły roz-bójnikom jako schronienie, urządzali tam nawet więzienia dla
poj-manych jeficów.
Jeszcze z godzinę płynęliśmy w górę rzeki, po czym skręciliśmy w jeden z kanałów, które gęstą
siecią pokrywają całą nizinną cześć pafistwa chifiskiego. Tętniło tu życie i panował duży ruch.
Wioślarze pracowali energicznie, skręcali w coraz to nowe kanały, tak, że zupeł-nie straciłem
orientację, aż wreszcie zatrzymali się w jakimś zupełnie pustym miejscu.
Przed nami na brzegu wznosiły się ciemne mury świątyni lub budynku. Nie mogłem tego
rozpoznać, gdyż w tej chwili zawiązano 86 nam oczy. Jednocześnie zdjęto nam pęta z nóg i kazano
wstać. Dwóch ludzi ujęło nas pod ramiona, po czym poprowadzono po wąskich schodach, przez
jakieś korytarze i podwórza, aż wreszcie znaleźliśmy się w zamkniętej przestrzeni. Tiitaj zdjęto
nam opaski z oczu i pozwo-lono rozejrzeć się wokoło. Nie zaniedbałem naturalnie uczynić tego i
przekonałem się, że jesteśmy zamknięci w świątyni boga wojny, którego posąg z nieodzownym
synem z jednej strony i groźnym giermkiem z drugiej wznosił się na ołtarzu. Salę oświetlało
kilkanaście papierowych lamp. Przy ich przyćmionym świetle ujrzałem ze dwu-dziestu ludzi,
siedzących lub leżących na ziemi, uzbrojonych w łuki, strzały, niemożliwych rozmiarów pistolety,
noże, sztylety, miecze i szable. Niektórzy prócz tego mieli dhzgie zardzewiałe wiatrówki z kolbami
pokręcońymi jak grajcarki. Wszyscy oni starali się przybrać jak najgroźniejsze miny, które jednak
na mnie żadnego nie robiły ‘ wrażenia. Owszem, patrząc na te skośne oczy, spłaszczone nosy i
wystające kości policzkowe, zdawało mi się, że jestem na jakiejś prowincjonalnej scenie, gdzie
odgrywam rolę jeńca wśród śmiesznie przebranych statystów-rozbójników. Kapitan Tizrnerstick
musiał od-czuwać coś podobnego, bo mrugał na mnie i patrzył z takim wyrazem, jakby go trochę
dłonie swędziały i miał ochotę spróbować ich siły na tych urwisach, gdy mu je tylko uwolnią z
więzów. Chińczycy są sprytni i podstępni, lecz jednocześnie dość tchórzliwi i bardzo imponuje im
siła fizyczna. Pomimo tego, nie życzyłem sobie żadnej walki, bo prócz pięści nie posiadaliśmy
broni, a to nie mogło wystarczyć przeciwko dwudziestu uzbrojonym piratom. Nareszcie wyjęto
nam z ust kneble i na migi pokazano, że mamy usiąść. Wybrałem sobie miejsce pomię-dzy
kolanami bożka, gdyż było tam najwygodniej, a zarazem ptecy miałem osłonięte tak, że wszelki
napad mógł nastąpić tylko z przodu. Kapitan umieścił się przy giermku, którego olbrzymi
mieczwidocznie przyciągał jego uwagę.
- Niech pan powie, Charley, - rzekł wreszcie - czy ten miecz jest naprawdę ze stali?
- Bardzo wątpię. Z daleka widać, że to żelazo.

- Z Lakim porządym kawałkiem żelaza, można wiele zdziałać.
Mam ochotę pokazać temu urwisowi, jak to porządni ludzie umieją machać choćby nawet
żelaznym mieczem. A może pan woli zostać w tej pułapce?
-‘Pak długo jak pan będzie tutaj i ja zostanę na pewno. Dobrzy towarzysze nie mogą się rozdzielać.
- A więc przebijemy się przez tę gromadę?
- Czy pan rozciął juź sobie więzy na rękach?
- Prawda, zapomniałem o tym. W takim razie puścimy w rnch nogi.
- Nie czyń pan tego kapitanie. W tej sali mamy dwudziestu ludzi, nas przywiozło trzynastu, to

razem trzydziestu trzech. Jest to zbyt poważna liczba, byśmy się mogli lekkomyślnie narażaE.
Gdybyśmy mieli nasze rewolwery, to co innego, ale po pierwsze nie mamy ich, a po drugie
mamy skrępowane ręce. Wszak zna pan przysłowie, że kilka psów równa się śmierci zająca.

- l~k, jeśli ktoś jest zającem.
- Znasz mnie chyba dość dobrze, kapitanie i wiesz, że nie jestem tchórzem. Odwaga jednak, a

szaleństwo to zupełnie dwie różne rze-czy.

- Dobrze więc. Rób pan, co uważasz za stosowne.
- Pomówię z tyzni ludźmi, a gdybym nie mógł trafić im do rozumu, to zawsze będzie czas

przedsięwzią~ coś energiczniejszego.

- Dobrze, tylko nie pan, a ja z nimi pomówię. Ja im pokażę, ja ich nauczę! Czy mogę zacząć?
- Poczekaj pan chwileczkę. Zdaje się, że i oni doszli do jakiegoś postanowienia. Zobaczymy, co

nam powiedzą.

Rzeczywiście rozbójnicy skupili się w gromadkę i rozprawiali o czymś półgłosem, po czym jeden z
nich zbliżył się ku nam i zapytał łamaną angielszczyzną:
- I~im jesteście?

SS

- Kim jesteśmy? Hm... ludźmi naturalnie - odrzekł mrukliwie kapitan.
- Czym jesteście?
- Zabawne pytanie, także ludźmi przede wszstkim.
- Jak się nazywacie?
- Tó do ciebie nie należy mój chłopcze.
- Mów, kiedy się ciebie pytam, bo inaczej nauczę cię mówić!
- Musiałbyś się sam długo jeszcze uczyć, ty spłaszczony nosie!
Nazwa „spłaszczonego nosa” nie podobala się Chińczykowi, który przysunął się jeszcze bliżej i
podniósłszy pięść do góry, zawołał groźnie:
- Milcz, albo cię uderzę!
Na tę groźbę brwi kaptana ściągnęły się momentalnie, z oczu strzeliły błyskawice, a głos zabrzmiał
niby huk piorunu, kiedy krzyknął jeden tylko wyraz:
- Prrrecz!
Chińczyk drgnął przerażony i odskoczył o parę kroków.
- Przyjdź tu, ty łotrze, - ryczał kapitan - podejdź bliżej a zobaczysz co cię spotka! Nie mrugniesz

okiem, a znajdziesz się w powietrzu, ty płaskodzioby żółtku!

Kapitan był widocznie w wojowniczym nastroj u i byłby dalej wyła-dowywał swoje groźby i
obietnice, gdyby nagle, tuż za ścianą, przy której stały posągi, odezwał się jakiś kobiecy głos:
- Na pomoc! Ratujcie mnie! Na pornoc! - wołano na przemian po angielsku i portugalsku.
Widocznie zamknięta tam kobieta dosłyszała nasze głosy i posta-nowiła w ten sposób dać o sobie
znać.
- Słyszał pan? Kto to może być? - zapytał zdziwiony kapitan.

-‘Ib żona owego portugalskiego kupca, którą wczoraj porwano.
- Czy ona jest tutaj?
- Na pewno. Słyszałem jak piraci mówili o niej.
- W takim razie trzeba ją ratować. Porwę temu lewiatanowi jego 89 miecz i posiekam ich na mięso!
- A masz pan wolne ręce?
- Ach, prawda! Cóż my teraz zrobimy?
- Poczekamy.
- Na co, żeby nas przesadzili do jakiejś innej dziury?
- Nie, to się tak prędko nie odbywa. Zresztą możemy spróbować naszych sił. Ci Chińczycy nie

umieją nawet porządnie związać czło-wieka! Patrz pan! Przytroczyli nam ramiona do ciała, a
dłonie zosta-wili wolne. Gdybyś pan mógł przez minutę utrzymać się przede mną, to
spróbowałbym rozwiązać panu więzy.

- Ba, dla takiego zbożnego celu jestem gotów stać przed panem nawet cały dzień.
- Poczekajmy. ‘I~ łotry powzięły najwidoczniej jakiś nowy zamiar.
Zaraz się dowiemy co postanowili.
Chińczcy zaczęli się naradzać, po czym tłumacz zbliżył się ku nam w towarzystwie dwóch piratów
uzbrojonych w grube, bambusowe laski.
- Jeszcze raz zadaję wam te same pytania, a jeśli nie zechcecie odpowiedzieć, to was do tego

zmusimy.

- Czy jesteś Jankesem? - zwrócił się przede wszystkim do kapi-tana.
- Odejdź, mówię ci! - odrzekł’Iimnerstick. - Dopóki będziemy związani, nie będziemy z wami

rozmawiać.

- A jednak musicie być związani, dopóki was nie oswobodzą.
Gdyby zaś nie chciano was oswobodzić, to wrzucimy was do wody. A więc, czy jesteś Jankesem?
Kapitan milczał. Tłumacz spojrzał na niego, po czym dał znak obu ludziom. Zanim oni przestąpili
do wykonania groźby, dzielny kapitan porwał się z miejsca i spadł jak huragan na
niespodziewającego się nic podobnego tłumacza, który upadł jak długi, po czym jednym
kopnięciem w brzuch pozbawił przytomności drugiego. ‘Iizeci stał naprzeciw mnie, uzbrojony nie
tylko w laskę, ale i w długi nóż, który 90 mu sterczał zza pasa. Na ten nóż zwróciłem uwagę i
postanowiłem go zdobyć. Ponieważ dłonie miałem wolne, skorzystałem ze zmieszania się mego
stróża, który na widok upadku swoich towarzyszy starcił na razie orientację. Zerwawszy się z
miejsca, jednym skokiem dopadłem do niego, wyciągnąłem mu sztylet i silnym uderzeniem moich
podku-tych, marynarskich butów odrzucilem o kilka kroków.
- Pochyl się kapitanie!
- Dobrze, ale prędko!
Kapitan pochylił się przede mną, a ja jednym pociągnięciem ostre-go sztyletu przeciąłem mu
sznury i odwróciłem się tyłem, aby i on mnie oddał tę samą przysługę.
Wszystko to odbyło się tak szybko, że nim zdumieni takim obrotem rzeczy Chińczycy zdołali się
opamiętać, już staliśmy z powrotem na swoich miejscach.
Kapitan dwoma uderzeniami pięści utrącił rękę boskiego giermka i pochwyciłjego dhzgi, ciężki
miecz.

; ;:

Ja miałem tylko sztylet, lecz wsunąłem się głębiej między kolana bożka i w ten sposób osłoniłem
sobie plecy i boki. Z nieprzyjacielem nacierającym z przodu, łatwiej mi było dać sobie radę. Sztylet
jednak był zbyt mizerną bronią, abym mógł nią długo walczyć przeciw gro-madzie nacierających
zajadle Chińczyków. Oni widocznie więcej re-spektu mieli dla długiego miecza mego przyjaciela,
niż dla sztyletu, gdyż zwartym tłumem rzucili się w moją stronę. Nagle wzrok mój padł na sto ce u

stó os u kadzielnice. Mo b ć doskona i oci-ją p p ąg g~’ y skami, a były tak ciężkie, że mogły
zmiażdżyć najtwardszą nawet czaszkę lub przynajmniej na długo ogłuszyć. Nie namyślając się
więc i ył zbytnio pochwyciłem pierwszą z brzegu i celnym rzutem posłałem w łow na bliże sto ce o
Chińc ka któ z kiem zwalił si na g ę j j lą g ~’ , ry ję ę podłogę.
- Wolni, lecz oblężeni kapitanie, - zaśmiałem się, patrząc na groźne miny strzelców, którzy

celowali do mnie ze swych pokręconych wiatrówek.

91

- Ba, te łupiny orzechowe nie mogą się przecież równać z takimi porządnymi trójmasztowcami ja

my. Naprzód Charley, musimy ich posłać na dno!

- Czy pański miecz nie jest zbyt długi?
- Im dłuższy tym lepszy! Chciałbym, żeby był tak długi jak główny maszt naszego „Wichra”!
Kapitan ujął miecz w obie ręce i machając nim zawzięcie, wysunął się na czoło. Ja najpierw
urządziłem kanonandę z pozostałych naczyń, które trafiały zawsze w przeznaczony cel, po czym
zająłem miejsce w centrum improwizowanej armii. Brakowało nam wprawdzie jednego skrzydła,
jednak nie mogliśmy nic na to poradzić, było nas przecież dwóch.
Nieprzyjacielska linia cofnęła się tymczasem o kilka kroków, co tak wzmogło odwagę kapitana, że
oparł się na mieczu i w postawie starożytnego bohatera zaczął grzmie~ swoim tubalnym głosem:
- Rabusieng, piratyng, mordercyng! Tu stoi kapitan Turnerstic-king i jego przyjaciel Charleng,

któryng gromił Indianeg, zabijał lwowing i tygrysang! Jeżeling za chwileng nie rzucicieng
orężang, to zginiecieng marnieng!

Wspaniała ta mowa przeszłaby prawdopodobnie bez wrażenia, gdyby tłumacz niefortunnie się nie
odezwał:
- ‘I~n Jankes jest szalony! Chce mówić naszym językiem, a nie potrafi ani słowa. Dalej na niego!
Myśmy jednak otrzymali zza ściany takie samo podniecające wez-wanie:
-Maten a’ los carajos!
- Co ona mbwi?
- Radzi nam, abyśmy się zabrali do tych łotrów.
- My też to robimy, jesteśmy rycerzami tej damy i musimy ją za wszelką cenę uratować

Niezupełnie zgadzałem się ze zdaniem „rycerskiego”kapitana, gdyż bez względu na tchórzostwo
Chińczyków, była ich tak przeważająca

92 liczba, żewkażdej chwili mogli nas zdusic‘, gdyby tylko znalazł się ktoś, ktoby umiał ich
poprowadzić. Nie czekając więc na dalsze próby, postanowiłem uciec się do mego talizmanu i już
sięgnąłem po sznu-rek, gdy drzwi sali otworzyły się nagle i wszedł nowy jegomość tak
olbrzymiego wzrostu, że o głowę przewyższał nawet mnie, który nie zaliczałem się do ułomków.
Reszta ciała była proporcjonalna do tej wysoko~ci i znamionowała siłę.
- Dżiahur! - rozległo się wkoło.
Chińczycy cofnęli się z szacunkiem, jakby chcieli pokazać, że jedy-nie on jest tutaj panem naszego
losu.
A więc był to jeden z naczelników sławnej bandy Kiang-lu! Nie
widać w nim było ani śladu tchórzostwa, ale pochodzenie jego nie
mogło być czysto chińskie. Dżiahurowie stanowią odłam mongolskie-
go plemienia, są olbrzymiego wzrostu, odważni i silni, a jednocześnie
prawie zupełnie dzicy, chciwi i mściwi. Do tego rabunek uważają za
jeden ze sportów i oddają mu się z zamiłowaniem. Dżiahur na nogach
miał rzadko tutaj spotykane wysokie, mongolskie buty, a cienkie,

„

długie i starannie utrzymane wąsy spadały mu prawie do pasa. Ostrym, przenikliwym spojrzeniem,
swych małych, świdrujących i zimnych jak stal oczu, objął całe stowarzyszenie, po czym przywołał
skinieniem dwóch rozbójników i kazał sobie widocznie opowiedzieć wszystko, co się tutaj działo.
Podczas tego opowiadania czoło jego chm urzyło się coraz bardziej, rzucał pogardliwe, groźne spoj
rzenia na swoich podwładnych, po czym zbliżył się wprost do kapitana.
- Precz z bronią! - zawołał po chińsku.
Kapitan rzecz prosta nie zrozumiał tego rozkazu, domyślił się go tylko z ruchu ręki, pomimo to nie
myślał się do niego zastosować i otworzył już usta do dania godnej odpowiedzi, gdy dżiahur
podniósł nagle pięśE do góry i uderzył nią kapitana w głowę tak silnie, źe ten wypuścił miecz z ręki
i runął nieprztomny na ziemię. Mimo woli zacisnąłem pięści, lecz nie ruszyłem się z miejsca i
czekałem spokojnie. Walki na pięści nie obawiałem się wcale, bo 93 pomimo, iż dżiahur
przwyższał mnie siłą i wzrostem, nie mógł jednak dorównać mi w zręczności, która w takiej walce
stanowi przede wszystkim o wygranej.
Rzeczywiście, teraz zwrócił się ku mnie.
- Precz z naczyniami! - zawołał.
Nie poruszyłem się wcale. Gdy podniósł pięś~ do góry, by zadaE mi uderzenie takie jak
kapitanowi, w tej samej chwili wydał mimowolny okrzyk bólu i cofnął się o krok. Zręcznym
podstawieniem pięści odparowałem jego cios i wybiłem mu dłoń ze stawów. Ból doprowa-dził go
do wściekłości, bo chwycił lewą ręką długi sztylet i skierował go mu mojej szyi.
Rzecz prosta nie czekałem na wykonanie tego zamiaru, lecz lewą ręką uderzyłem go z dołu w
podbródek, a jednocześnie prawą zaapli-kowałem mu taki cios w skroń, że runął na ziemię obok
kapitana. ‘I~go było jednak już za wiele, nawet dla tej bandy tchórzy. Ujrza-wszy swego
naczelnika na ziemi, cała ta szajka z wyciem rzuciła się na mnie. Wyciągnąłem talizman i
podnosząc go w górę, zawołałem grzmmiącym głosem:
- Kto śmie walczyć przeciw temu znakowi?
Złoczyńcy stanęli jak skamieniali.
- Yeu-ki! - jęknęli. - O cały stopień wyższy od dżiahura, który jest tylko tiu-siu!
Te słowa wykazały mi, że bandyci dla naczelnikbw swoich wprowa-dzili wojskowe stopnie, gdyż
jeu-ki znaczy tyle co pułkownik, tiu-siu tyle co kapitan.
-‘Pdk! - zawołałem. - Jednego z waszych jeu-ki ośmieliliście się porwać, związać i zakneblować

mu usta tak, że nie mógł dać się wam poznać. Zabraliście mi wszystko, trzeba było jednak lepiej
szukać, wtedy byście znaleźli znak!

- Przebacz nam o panie! - zawołał jeden. - Winni są ci, którzy cię schwytali!
Lecz obaj winowajcy wystąpili na środek i zawołali z pokorą:

94

- Winien jest panie twój przewoźnik, który powiedział nam, że jesteś Niemcem, a twój towarzysz

Jankesem. Jechałeś zwyczajną łód-ką, nie mogliśmy więc wiedzieć, że jesteś jednym z naszych.
Gdybyś wziął łódź ze smokiem i kazał wywiesić swoją latarnię, bylibyśmy wiedzieli z kim
mamy do czynienia.

- Co?! Ośmielacie się nakazywać mi, co mam czyni~! Dżiahur kazał mnie uderzyć bez

wysłuchania. Związać go!

- Nie śmiemy panie!
- Czyficie co rozkazuję!
Podczas kiedy wypełniali mój rozkaz, kapitan zaczął przychodzić do siebie. Straszliwe uderzenie
olbrzyma byłoby każdego innego zabiło, jednak dzielnego kapitana ogłuszyło tylko na chwilę.

- Charley! - odezwał się otwierając oczy.
-- Co kapitanie?
- Do licha! Gdzie ja jestem? Co to tak szumi wkoło mnie? Aha

,

już wiem, przypominam sobie.
Zerwał się na nogi i obejrzał dokoła.

- Do wszystkich rekinów! Ten łotr już leży, czy to pan go tak poczęstowałeś?
-‘Idk jest, -odrzekłem i dodałem ciszej. - Ci bandyci rnają mnie za jednego ze swoich

naczelników, nie trzeba ich wyprowadzać z błędu.

- Co? Jak? Aha, dobrze! Tym lepiej! W takim razie rozwijajmy żagle i wpływajmy na pełne

morze.

-Jak to, bez owej Portugalki?
- Ach, prawda, zapomniałem o niej! Naturalnie, że bierzemy ją na pokład.
- Przede wszystkim bądź pan tak dobry i wsadź swoją chustkę w usta tego olbrzyma.
- Fo co? Przecież jest związany.
- Tb nic. Otrzeźwieje niedługo, a nie trzeba, by mówił, gdyż mogłoby nam to zaszkodzi~. 95

Kapitan pochylił się nad leżącym, aby mu zakneblować usta, ja zaś zwróciłem się do bandy:

- Macie tutaj porwaną kobietę.
-‘Pdk, żonę pewnego por-tu-ki.
- Przyprowadźcie ją tutaj.

Jeden z bandytów zniknął za posągiem bóstwa. Posłyszałem zgrzyt otwieranych drzwi i po chwili
stanęła przed nami przysadzista jejmość w szerokiej spódnicy i luźnym kaftanie. Ujrzawszy nas
ujęła w obie ręce suknie i dygnęła nisko.

- Dzień dobry panom, - rzekła, łacząc wyrazy portugalskie z angielskimi.
- Dzień dobry pani, -odrzekłem po holendersku. - Wszak jeśli się ~ie mylę, pochodzi pani z
Holandii?

Kapitan wytrzeszczył na mnie zdziwione oczy. Ja jednak spojrza-wszy na tłustą jejmość, na jej
niebieskie źrenice, na duże ręce i nogi, i typową twarz, nie mogłem w żaden sposób wziąć ją za
portugalską, delikatną damę i zacząłem mimo woli przypuszczać jakąś pomyłkę. Na moje pytanie
dama uśmiechnęła się radośnie i odrzekła tym samym językiem.

- Czy i pan jesteś Holenderm?
- Nie jestem Berlińczykiem.
- Berlińczykiem? O, i ja byłam w Berlinie, przez dwa lata i dwa tygodnie.

- W jaki sposób zawędrowała pani z Berlina aż tutaj, do Chin?
- Do Berlina przybyłam z Amsterdamu z rodziną pewnego ban-kiera, u którego pracowałam jako

kucharka. Po pewnym czasie ban-kier ów wyjechał do Afryki, ja zaś przeszłam na służbę do
pewnego portugalskiego kupca, który zabrał mnie ze sobą do Makao.

-Zwiedziłaś pani ładny kawał świata! -zauważył kapitan. -Czy byłaś u owego kupca do ostatniej

chwili?

-‘Pdk jest, do przedwczoraj.
- A w jaki sposób znalazłaś się tutaj?

96

- Pojechałyśmy z moją panią na spacer, gdy nagle napadli nas rozbójnicy, porwali mnie i

przyprowadzili tutaj.

- A co się stało z pani chlebodawczynią?
- Nie zwrócili na nią nawet uwagi, więc pewnie wróciła do domu.
‘Tlrraz zrozumiałem wszystko. Piraci postanowili porwać żonę bo-gatego portugalczyka, nie
wiedzieli jednak jak wygląda, a ponieważ dla Chińczyków piękność kobieca polega na obfitości jej

kształtów, wyobrazili sobie, że żoną Portugalczyka moźe być tylko ta piękna dama, której
czerwona pulchna twarz i korpulentna postać mogły zachwycić najbadziej nawet wybrednego
Chińczyka i na nią też jedy-nie zwrócili uwagę. Drobnej, szczupłej kobiecie pozwolili spokojnie
wrócić do domu.
-Jak się nazywa pani chlebodawca?
- Petro Gonjuis.
- Kiedy napad ten miał miejsce?
- Późnym wieczorem. Było już prawie ciemno i pani kazała za-wracać. Nagle przyskoczyło do nas

kilku ludzi, zarzucili mi grubą chustkę na główę i uprowadzili ze sobą. Potem wsadzili mnie na
lódkę i przywieźli aż tutaj. T~aktowali mnie źle. Nie dali mi jeśE ani pić, zamknęli wjakiejś
ciemnej komórce i nawet nie zajrzeli co sie ze mną dzieje. Chciałam zasnąć, ale nie mogłam, tak
mi było źle. Żal mi było tej biednej grubaski, której z głodu robiło się słabo.

Nie miałem jednak nic, aby ją nakarmić, pytałem więc dalej:
- Czy jest pani mężatką?
-Nie. Nie mam nikogo na świecie. Bracia i siostrydawno pomarli, a dalsza rodzina nie troszczy się

o mnie.

- W takim razie weźmiemy panią z sobą i odprowadzimy lub każemy odprowadzić do jej

pracodawców.

Podczas tej rozmowy dżiahur odzyskał zmysly i nie mogąc mówić patrzył na mnie wzrokiem, w
którym malowała się cała jego nienawiść. W każdym razie był to wróg, z którym należało się
liczyć. Nie chcąc zbytnio przeciągać struny, zwróciłem się do bandytów i rzekłem:

97

-‘Pa kobieta nie jest żoną por-tu-ki, jest tylko jego służącą i jej pan nie zapłaci za nią ani jednego li.

Wezmę ją ze sobą i zwróce jej wolność.

Lekki szmer niezadowolenia przeszedł przez szeregi piratów, a jeden z nich ośmielił się zawołać
głośniej:
- ‘Pa kobieta jest naszą własnością i nikt nie powinien nam jej zabierać. Jest ona na pewno żoną

por-tu-ki, gdyż jest piękniejsza niż tamta, która z nią była.

Poczułem, że chcąc utrzymać nad nimi chociaż chwilową przewagę, nie powinienem pozwolić na
najmniejszy nawet opór. Spojrzałem więc groźnie na malkontenta i zbliżywszy się ku niemu,
rzekłem surowo:
- Widzę po twojej twarzy i po twoich krzywych nogach, że nie jesteś Chińczykiem, lecz ‘Patarem.

Czy myślisz, że pozwolę pierwsze-mu lepszemu ‘1’dtarowi zarzucać sobie kłamstwo? A może
myślisz, że trudniej mi będzie żwyciężyć ciebie niż dżiahura, który jest o dwie głowy wyższy?

Przy tych słowach pochwyciłem go jedną ręką za kark, drugą za pas, podniosłem do góry i z całej
siły rzuciłem o przeciwległą ścianę, gdzie pozostał bez ruchu.
- Dobrze, Charley, - pochwalił mnie zadowolony kapitan.
- Czy mam panu pomóc? I mnie po uderzeniu tego wielkoluda przydałaby się taka rozrywka.
- Nie trzeba kapitanie, popsułoby to efekt, - odrzekłem. - Zbliżcie się tutaj, - dodałem, zwracając

się do przewoźników. - Czy wasza łódź stoi jeszcze przed Kuang-ti-miao?

-‘Pdk jest. -
- Jak długo zostaniecie tutaj?
- Chcesz nas sprawdzić panie? Wszak wiesz, że w każdym Kuang-ti-mioa możemy pozostawać

tylko cztery dni.

- Dobrze. Przygotujcie wszystko. Ponieważ przerwaliście naszą podróż, przeto teraz zawieziecie

nas do Kuagn-tszeu-fu.

98

- Będziemy posłuszni.
Wziąłem jedną z latarni w rękę i zajrzałem za posągi. Znalazłem tutaj drzwi prowadzące do
ciemnej komórki, służącej za skład przed-miotów potrzebnych do nabożeństwa, a jednocześnie
będącej chwi-lowym więzieniem dla porwanych przez piratów ofiar.
- Kapitanie, przynieś pan związanych, trzeba ich tutaj zamknąć, aby się nie znalazła jakaś litościwa

dusza, która zechciałaby ich uwol-nić.

Kapitan przyciągnął dżiahura wraz z ‘Pdtarem i wepchnęliśmy ich do komórki, którą zamknęliśmy
starannie, a klucz schowałem do kieszeni.
Rozbójnicy patrzyli na to w milczeniu, wreszcie jeden z nich wystą-pił i zapytał:
- Co rozkażesz uczynić z dżiahurem i kto ma zawiadomić Kiang-tu o jego aresztowaniu? Jestem

porucznikiem naszego oddziału i muszę go doprowadzić do Li-ting, jeżeli ty tam nie pojedziesz.
Li-ting jest to małe miasteczko w pobliżu Pekinu, słynne z połowu złotych rybek. ‘I~m więc
należało szukać Kiang-lu.

- Mam teraz ważniejsze sprawy na głowie, - odrzekłem. - Dżiahur zostanie tutaj do rana, a potem

odwieziesz go związanego do Kiang-lu.

- Cz-y przybędziesz tam również? Nasz głównodowodzący wymaga punktualności.
- Nie potrzebujesz mnie uczyć! Zrób tylko to, co ci kazałem!
- W takim razie, daj mi klucz.
1ó proste żądanie, wypływające zupełnie logicznie z moich rozka-zów, nie podobało mi się wcale i
wzbudziło moje podejrzenie. Nie miałem jednak wyjścia, podałem mu więc klucz, zastrzegając raz
jeszcze, że gdyby przypadkiem nie chciał mnie posłuchać, to wtedy na niego zrzucę całą
odpowiedzialność za to co się stanie.
-Jak mam cię nazywać przed głównodowodącym?
- Kuang-si-ta-sse - odrzekłem, używając ciągle imienia nadanego 99 mi przez Kong-ni.
- Twoje imię jest piękne, piękniejsze niż moje, będę ci we wszy-stkim posłuszny.
- W takim razie postaraj się, żeby na statku było coś do jedzenia.
Zostawiliście kobietę bez pożywienie i picia, czy tak nakazuje głów-nodowodzący?
- Ty sam wiesz panie jak należy postępować z jeńcami. Głodem i pragnieniem zmuszamy ich do

ustępstw.

- Czy pan prędko skończy swoją rozmowę? -wtrącił się zniecier-pliwiony kapitan. - Mówicie tak

oropnym językiem, że ani słówka zrozumieE nie mogę!

- Już jestem gotów, możemy iść.
- Dobrze, ale muszę się z nimi odpowiednio pożegnać. Jak to jest „żegnam” po chińsku?
- Tsing-leao - odrzekłem.
- Tsing-leao, - powtórzył - dobrze nie zapomnę tego.
Z tymi słowami stanął w groźnej pozycji i rzekł głośno:
-Bandycingiszubrawcyng! Widzicieng,żejesteśmyngwaszyming dowódcaming. Przekonaliścieng

się saming... Tsing-leao. -powtórzył po cichu, po czym ciągnął dalej. - Że jesteśmyng
odważning i nie boimyng się takich diablung jak wy. Pan Charling jest waszym pułko-
winikiemg, ja zaś zmasakrujemg każdegong kto mi się sprzeciwing sróbujeng. Tsing-leao,
dobrang nocyng!

Bandyci wysłuchali tej przemowy z należytym szacunkiem, nawet tłumacz się tym razem nie
zaśmiał.
- Idziemy! - rzekłem. - Yng-pa tsung, ty wiesz, co ci kazałem.
Pozdrów ode mnie Kiang-lu.

Wyszliśmy ze świątyni i skierowaliśmy się k~ wybrzeżu, gdzie cze-kały na nas łodzie bandytów.
Wsiedliśmy do tej samej, która nas tutaj przywiozła i ci sami ludzie odwozili nas teraz z powrotem.
Porucznik dokładnie wypełnił mój rozkaz. Na dnie łodzi znaleźliśmy przygotowane zapasy,
składające się ze słodkiej wody i owoców, więc biedna Holenderka mogła chociaż trochę
zaspokoic‘ swbj głód i pragnienie.
- Szkoda, że nie ma szynki lub kawałka pieczonego mięsa, - szepnęła z westchnieniem - ale cóż

robić, dziękuję Bogu i za to. Nasza towarzyszka była widocznie osobą zasadniczą, bo w
przecią-gu dziesięciu minut; wszystkie zapasy zniknęły w przepaścistych głę-binach jej
ogromnego żołądka. Po 7aspokojeniu pierwszego głodu, szlachetna dama stała się o wiele
rozmowniejsza i oznajmiła nam, że nazywa się Hanie Kelder. Wydała się bardzo zdziwiona tym,
że nie tylko Chińczycy, ale i opinia powszechna wzięla ją za żonę kupca, oponowała przeciwko
temu bardzo gorąco i postanowiła postarać się o ukaranie bandytów.

Ta groźba kazała i mnie zastanowić się nad tym jak powinienem postąpić w całej tej sprawie.
Należało dać zna~ policji, wiedziałem jednak, że pociągnie to za sobą niezliczone przykrości i
może stać się dla mnie nawet niebezpieczne. Przy tym byłoby to do pewnego stopnia zdradą wobec
Kong-ni, który okazał się tak życztiwym. Z zamyślenia wyrwał mnie głos kapitana.
- Panie Charley, czy nie słyszy pan plusku wioseł za nami?
Zacząłem się uwaźnie wsłuchiwać i rzeczywiście dosłyszałem lekki plusk, jaki wydają wiosła
uderzając o wodę.
-Jakaś łódź płynie za nami kapitanie.
- Pięknie, ale co to za łódź? Zdaje mi się, że nie stracimy na tym, jeśli będziemy się mieli na

baczności!

- Naturalnie! Kto wie, czy porucznik nie wypuścił dżiahura, który na pewno będzie nas gonił.
- Co robimy, panie Charley?
- Musimy wygra~ na czasie. Weźmy się przede wszystkim do wioseł. Jesteśmy silniejsi niż

Chińczcy.

- Dobrze, pokażemy im przy tej sposobności jak porządna łódka powinna mknąć.
Kazałem wioślarzom naciskać silniej, po czy obaj z kapitanem 101 siedliśmy do wioseł. Łódka
pomknęła jak ptak. Po pewnym czasie kazałem skręcić w jeden z bocznych kanałów i przybić do
brzegu.
- Wysiadajcie, - rozkazałem surowo.
- Dlaczego panie? - - zapytał sternik.
- Masz słuchać, a nie pytać, - odrzekłem. - Wysiadajcie!
Posłuchali, ale z widoczną niechęcią.
- Zostaficie tutaj i zachowujcie się cicho, dopóki po was nie przyjdę, - rzekłem, szybko odbijając

od brzegu i kierując łódkę na przeciwną stronę kanału.

-1ó było sprytnie zrobione, - zawołał kapitan. - W razie czego nie będziemy mieli przynajmniej

tych łotrów na karku. Ale słuchaj pan!

- Kiang! - rozległo się od strany głównego kanału.
-Lu! -odezwali się wysadzeni wioślarze, pomimo, że nakazałem im zachowywać się cicho.
Łódź, która nas goniła, stanęła na skrzyżowaniu kanałów i rzuciła hasło, aby się przekonać, gdzie
jesteśmy.
- Te łotry zdra łziły nas. Co teraz mamy rubić? - zapytał niespo-kojnie kapitan.
- Prędzej na brzeg. 1’am zobaczymy z kim mamy do czynienia.
Wyskoczyliśmy na brzeg i przywiązaliśmy łódź do krzaka bawełny,
który stał nad samą prawie wodą
- Czy istotnie niebezpieczefistwo jest tak wielkie? - zapytała Holenderka szeptem.

- Tb się dopiero okaże, - odrzekłem.
- Ja się nie boję. Dajcie mi panowie jakiś kij, albo wiosło to pomogę wam się bronić. Rozbiję łby

tym łotrom na jajecznicę! Była to naprawdę dzielna niewiasta. Inna na jej miejscu byłaby już ze
trzy razy zemdlała.

- Brawo, panno Kelder! - rzekłem. - Wiosła leżą tam, niech pani weźmie jedno z nich i jeśli chce

nam rzeczywiście pomóc, to proszę mierzyć zawsze w głowę!

102

- Nie lękaj się pan. Pokażę im, że 1-~ołenderki mają silne ramiona i dzielne serca! Plusk wioseł

zbliżał się coraz bardziej

-Kiang! - rozległo się znowu.
-Lu! -odpowiedziano z przeciwległego brzegu.
- Gdzie wasza łódź? - zapytał jakiś głos, po którym poznałem dżiahura.
- Na przeciwnym brzegu!
- A duźy człowiek z kobietą i swoim towarzyszem?
-‘I~ż tam.
- Dlaczego zostawiliście łódź?
Yeu-ki nam kazał.
-‘Il;n człowiek nie jest yeu-ki. On ukradł znak i dlatego musi go najpierw oddać, a potem umrze~.
Łódka zbliżała się szybko. O ucieczce nie można było nawet ma-rzyć, gdyż nie znaliśmy wca!e
oko!icy i nie mieliśmy pojęcia, w którą się obrócić stronę. Postanowiłem stawić czoła
niebezpieczeństwu i drogo sprzedać własną skórę.
- Stójcie! - zawołałem. - Tutaj nie wylądujecie!
- Zb on! - krzyknął w tej chwili dżiahur. - Chwytajcie go.
W tej chwili łódka przybiła do brzega i kilku lndzi wyskoczyło na ląd. Trzech z nich rzuciło się na
mnie. Podniosłem wiosło i z całej siły uderzyłem pierwszego, lecz nim zdołałem zada~ drugi cios,
dwaj pozostali rzucili się na mnie i pochwycili z obu stron za ręce.
- Tizymajcie go mocno! - krzyknął dżiahur.
Jednym susem wyskoczył na ląd i biegł ku mnie. Szarpnąłem się z całych sił i odrzuciłem ohu
trzymających mnie bandytów, lecz w tej samej chwili ujrzałem nóż błyszczący w lewej ręce
dżiahura, miałem jednak na tyle przytomności, że uchyliłem się na bok. Nói ze swistem przeciął
powietrze tuż koło mego ucha. Schwyciłem Mongoła za gardło, lecz w tymmmomencie zostałem
osaczony przez kilku bandy-tów, na dobitkę potknąłem się o leżące na ziemi wiosło i runąłem jak
103 długi. Juź widziałem wzoszący się nade mną nóż Mongola, gdy nagle spadło na niego silne
uderzenie wiosłem, co dało mi możność pod-niesienia się na nogi.
- Czy panu nic się nie stało? - zapytał mnie zaniepokojony głos Holenderki.
- Charley, na pomoc! - krzyknął w tej chwili kapitan.
Obejrzałem się i dostrzegłem, że leży na ziemi i z trudnością broni się przed napastnikami. Przede
wszystkim rzuciłem się na dżiahura, ktbry po raz kolejny chciał skoczyć ku mnie, lecz potknął się i
wpadł w wodę. Odtrąciłem na bok dwóch źagradzających mi drogę Chińczy-ków i pobiegłem na
pomoc kapitanowi.
- Ostrożnie, baczność panowie! - zawołała nagle Holenderka - W wodzie coś się rusza!

W jednej chwili uwolniłem kapitana, który zerwał się na nogi, lecz jednocześnie sam
otrzymałem tak silne uderzenie w głowę, że na chwilę straciłem przytomnoś~. Jak przez sen
widziałem jakieś posta-cie wyskakujące z wody, widziałem kapitana rozdającego wściekłe ciosy
na prawo i na lewo oraz naszą energiczną towarzyszkę żwawo wymachującą wiosłem. Chciałem
im przyjść z pomocą, a poniewai wiosło było dla mnie zbyt wielkim ciężarem, wyciągnąłem
rewolwer i strzeliłem w największe kłębowisko bandytów.

Na odgłos strzału kapitan odrzucił wioslo i pochwyciwszy swój rewolwer, zawołał z zapałem:

- Do stu tysięLy rekinów, zapomniałem o tym cacku! Dwanaście strzałów to

dwanaście trupów! Zobaczycie łotry!
Z tymi słowami począł strzelać raz za razem. Wątpię czy nasze strzały zawsze trafiały, gdyż
mnie ręce drżały z osłabienia, kapitana zaś jak wiemy kule słuchać nie chciały. Efekt jednak
był znakomity, gdyż Chificzycy cofnęli się w popłochu i zniknęli w ciemnościach.

,

- Dokąd tak wam spieszno wy nikczemne tchórze! - wołai za

nimi rozgorączkowany kapitan. - Poczekajcie, mam jeszcze coś dla was w zapasie.

104

Pomimo tak upzzejmego zap~os2enia nikt się jednak nie zjawi~, a kanał był pustu i cichy.
- Uciekli, - rzekła Holenderka z westchnieniem ulgi. - Jak się pan czuje?
- Nie najlepiej, - odrzekłem z trudnością wymawiając słowa. - Dostałem... wcale nieprzyjemne...

uderzenie w głowę.

- Co się z panem stało? Bełkoczesz tak, że cię trudno zrozumieć?
Czy ten łotr uderzył pana z tyłu?
-‘Ihk, właśnie.
- O, to źle. Z przodu w czoło i czaszkę mogą mnie bić ile zechcą, ale z tyłu mieści się życie,

takjakster na okręcie. Jeżeli się go uszkodzi, to już nie może byĆ mowy o dobrej jeżdzie. Czy
nie potrzebujesz pan czegoś?

- Tylko spokoju i ochłody.
-Tego panu nie zabraknie. Wodyjest pod dostatkiem, a ponieważ do rana ruszyć się stąd nie

możemy będzie więc pan mógł wypocząć. Woda w kanałach dochodziła do samego brzegu,
wygrzebałem więc w piasku niewielkie wgłębienie, które natychmiast wypełniło się wodą i
położywszy się na wznak umieściłem w nim obolałą głowę.

- No, no, jaki pan praktyczny! W ten sposób urządziłeś pan sobie stały okład.
- Czy mogę panu w czymś pomóc? - zapytala kobieta z troską.
- Dziękuję! Pani samej brak również wszelkich wygód.
- To nic, to można jeszcze wytrzyma~. Położe się na ziemi i sprbbuję zasnąć.
Kapitan zerwał trochę gałązek wierzby i położył jej pod głowę. Dzielna niewiasta wyciągnęła się
na gołej ziemi i po chwili rozległo się potężne chrapanie, które wyraźnie mówiło o spokoju
sumienia tej energicznej kobiety.
- Czy nie byłoby lepiej, abyśmy wyszukali sobie inne miejsce na wypoczynek? - zapytał kapitan.
- Dlaczego?
- Gdyż boję się, że bandyci powrócą
- O, nie ośmielą się.
-‘Pak pan myśli? W takim razie i ja sobie coś podłożę pod głowę i trochę się prześpię.
- Dobrze, ja będę czuwać.
- Ale czy wystarczy panu na to siły? W stanie takiego osłabienia może pan bardzo szybko i

nieświadomie zasnąć.

- Nie obawiaj się pan, woda mnie będzie trzeźwi~.
- To dobrze. Obudź mnie pan za godzinę. Dobranoc.
- Dobranoc kapitanie.
W dwie minuty później chrapiący monolog Holenderki zmienił się w imponujący duet zdolny
odstraszyć nawet chińskich piratów. Nade mną wspaniale błyszczały gwiazdy południowego
nieba, a w duszy mojej powoli rozpościerał się błogi spokój i jakieś ciche rados-ne uniesienie.
Zdawało mi się, że czuję nad sobą pełne miłosierdzia oko Niebieskiego Ojca, które czuwało nad

biednymi samotnikami, porzuconymi na jakimś pustkowiu, wśród wrogiej ludności. Powieki
ciążyły mi coraz bardziej i nie wiedziałem nawet kiedy zasnąłem. Gdy się wreszcie obudziłem był
już jąsny dzień. Spałbym może dłużej, gdyby nie to, że przy jakimś poruszeniu całą twarz
umaczałem w wodzie. Otrzeźwiło mnie towjednej chwili i podniosłem się z ziemi. Czułem się
rześki i silny jak nigdy. Na miękkim piasku widać było odciski licznych stóp, ale byly to jedynie
ślady nocnej walki. Pomimo starannych poszukiwań nie znalazłem nigdzie najmniejszej kropli
krwi, która by mi wsakzała, że choE jedna z naszych kul trafiła w miejsce przeznaczenia.
W północnej stronie widać było zarysy Kuang-ti-miao, nad połu-dniową rozciągała się mgła,
wskazująca jak daleko oddaliliśmy się od ujścia rzeki. Mieliśmy przed sobą najmniej pół godziny
drogi, gdyby-śmy tam chcieli dojść.
Zacząłem budzić kapitana.
- Hej kapitanie, okręt!

106
Zenvał się na równe nogi.

- Co okręt? „Wicher”? Ach to pan? Gdzie jesteśmy?
- Wsadź pan głowę do mego talerza z wodą, przywróci to panu pamięć i rozsądek.
- Już nie potrzeba! ‘Pdm jest ~wiątynia, z tej strony rzeka, a tutaj leży holenderska niewiasta, która

połyka dwa kosze melonów i orze-chów.

- Ale za to dzielnie wywija wiosłem!
-Co prawda, to prawda. Wspaniała kobieta! Czy mam ją obudziE?
- Przypuszczam, że już czas.
Kapitan zbliżył się do śpiącej.
- Proszę pani! Niech pani będzie łaskawa otworzyć oczy. Słofice dawno już wstało. Obudziła się

natychmiast.

-- Dzień dobry panom. Czy długo spałam?
- Nie, ja też dopiero przed chwilą rozpuściłem żagle.
- Jak głowa? - zapytała troskliwie zwracając się w moją stronę.
- Dziękuję. Czuję się zupełnie dobrze. Chodźmy kapitanie.
- Chodźmy, nie mamy już tutaj nic do roboty.
- Najgorsze ze wszystkiego jest to, że straciliśmy wszystkie nasze pakunki i łódź.
- Ale za to uratowaliśmy panią i przy okazji przeżyliśmy wiele ciekawych przygód i nauczyliśmy

się doskonale chińskiego języka, który jest chyba najtrudniejszy na całej kuli ziemskiej. Zdaje
mi się, że teraz i ja potrafiłbym pisać takie same książki jak pan, - rzekł kapitan.

-No, język chiński niejest znowu taki trudny.
- Ale my znamy go doskonale. Wyobrażam sobie zdumienie wszystkich, kiedy po powrocie do

kraju zacznę do kogoś mówić po chińsku.

- O tak. Ja też jestem przekonany, że zdumienie słuchaczy będzie wprost niewyobrażalne. Ale

chodźmy kapitanie, siedzenie tutaj nie ma żadnego uzasadnienia i celu.

- Ogromnie chciałbym wrócić jeszcze do tej świątyni i po swojemu pogadać z tymi łotrami.
- Być może kapitanie, że życzenie twoje się spełni. Pierwszy spotkany okręt poprosimy o pomoc.
Rzeczywiście, zaledwie stanęliśmy na brzegu rzeki, gdy ujrzeliśmy holenderski statek płynący z
nurtem wody. Krzyknęliśmy z całych sił. Widocznie usłyszano nas, gdyż po chwili sytatek zbliżył
się do brzegu.
- Dokąd zmierzacie? - zapytał kapitan Tixrnerstick.
- Do Makao. Statek „De valk” z Amsterdamu.
- Czy zechcecie wyświadezyć nam pewną grzeczność?
- Jaką?

-Jest tutaj z nami pewna Holenderka z Makao, którą uwolniliśmy z rąk piratów. Czy zechcecie

przyjąć ją na pokład?

- Holenderka?
-‘Iak. Bardzo dzielna kobieta, mogę panów zapewnić.
- Dobrze, zabierzemy ją.
- A przejazd? Chciałbym od razu uregulować.
- Kim pan jesteś?
- Kapitan ‘Iiirnerstick z „Wichru”, z Nowego Jorku.
- Niech się pan nie martwi o przejazd. Nie weźmiemy nic, to przecież rodaczka.
- Jesteście dzielni ludzie, kłaniajcie się ode mnie kapitanowi.
- A pan nie wsiądzie?
- Nie, wy płyniecie z prądem, a my musimy w odwrotną stronę.
- A więc z Bogiem kapitanie.
- Z Bogiem!
Nasza dzielna amazonka długo nie mogła się z nami rozstać. Statek był już na środku rzeki, a ~ej
podziękowania i błogosławieństwa jeszcze nas dolatywały.
‘I~raz nie pozostawało nam nic innego jak czekać na brzegu. Na szczęście nie trwało to długo i
wkrótce ujrzeliśmy nowy statek płynący w naszą stronę.
Przywołaliśmy go tak samo jak pierwszy.
- Czego chcecie? - zapytał ktoś z załogi przychylają się przez burtę.
- Dokąd płyniecie?
- Do Wampoa i Kantonu.
- Popłynęlibyśmy z wami, gdybyście zechcieli z godzinkę się tutaj zatrzyma~.
- Dlaczego?
- Zobaczycie później. ‘Teraz spuszczajcie nam linę.
W chwilę później staliśmy na pokładzie obok kapitana. Sądząc z wymowy jesteś pan
Amerykaninem? - rzekł ten ostatni zwracając się do Turnersticka.
- ‘Idk, sir. Kapitan Turnerstick z „Wichru”, z Nowego Jorku.
Statek stoi na kotwicy w Hongkongu.
- Statek widziałem. A ten pan?
- Mój przyjaciel, doskonały chłopak. Podróżuje po całym świecie, aby pozna~ kraje i ludzi.

Dotychczas zdawało mi się, że to zajęcie nie jest warte funta kłaków, teraz jednak przekonałem
się, że jest zupeł-nie odwrotnie.

- I chcecie panowie płyną~ do Kantonu?
- Tak. Wcześniej jednak prosilibyśmy pana, abyś nam zechciał dać kilku ludzi z załogi, którzy

pomogliby nam schwytać bandę rabusiów, znajdujących się bardzo blisko stąd.

- Może ludzi smoka?
- Właśnie kapitanie. Napadli na nas wczoraj, odurzyli, obezwład-nili i zamknęli w świątyni, w

której pewnie jeszcze siedzą.

- Dobrze. Nie mogę co prawda zostawi~ statku bez opieki, ale mogę dać panom dwunastu ludzi. ~

1ó więcej niż potrzeba, kapitanie.

- Czy to daleko stąd?
- Pół godziny drogi.

109

- Moi chłopcy umieją wiosłować.

jl.~,

.

- Świetnie. Ale kapitanie pospieszmy się, bo inaczej ptaszki nam uciekną.
- Popłyniecie natychmiast. Zanim jednak spuszczą łódź, chodźcie

i.:;” ‘.

panowie do kajuty i posilcie się co nieco. Jestem ‘Ibm

Halwerstone z

Clyde, właściciel najszybszego parowca.

-Dziękujemy, a zaproszenie przyjmujemy. Śniadanie dla człowie-ka jest tym, czym

maszyna dla parowca. Bez obu trudno wyruszać w drogę.

Poszliśmy za kapitanem do jego kajuty, gdzie przygotowano nam obfity posiłek. Tymczasem
załoga spuściła łódź na wodę, uzbroiła się i przygotowała wiosła.
- Kto j est naczelnikiem owej bandy? - zapytał Tbm Halwerstone.
-Jakiś olbrzymi Mongoł z plemienia dżiahurów, - odpowiedzia-łem.
- Prawdopodobnie jest to banda, należąca do rozbójniczego sto-warzyszenia Kiang-lu. Mam

nadzieję, że zastaniemy ich jeszcze, - dodał Turnerstick.

- Ja zaś wątpię. Po tym, co było w nocy musieli zmieni~ miejsce pobytu, mogli się bowiem

spodziewać, że będziemy ich tam szukać.

- Opowiedzcie mi panowie o tym - prosił angielski kapitan i razem z nami zasiadł do łodzi, która

jak ptak pomknęła naprzód. ‘I~rnerstick nie dał sobie tego dwa razy powtarzać i podczas kiedy
ja wskazywałem wioślarzom kierunek, opowiedział wszystkie szczegóły naszej nocnej
przygody.

W pół godziny potem przybiliśmy do brzegu w tym samym miejscu, gdzie wczoraj zatrzymali się
bandyci.
W nocy po ciemku trudno mi było zorientować się w kierunku, dziś jednak doskonale widziałem
świątynię i drogę ku niej. Nie obawiałem się więc pomyłki.

Ku mojemu wielkiemu zdumieniu przed drzwiami stało dwóch

,..

ludzi z bukietami i laseczkami kadzidła w ręku.
-Tsing-tsing! - powitałem ich uprzejmie. - Czy można wej~ć do świątyni.
- Wejście otwarte jest dla każdego, kto słudze bożemu ofiaruje jakiś dar, a bogom złoży ofiarę.
- Gdzie jest ów boży sługa i na czym polegać ma ofiara? - zapytałem.
- Kapłan jest w świątyni, a bogom należy ofiarować kadzidło, które spalisz przed ołtarzem. c
Zrozumiałem o co chodzi i ofiarowałem im trochę drobnych mo-net, którą natychmiast podzielili
między siebie, a nam dali wonne laseczki.
- Czy ktoś z wyznawców jest teraz w świątyni? - zapytałem.
- Nie teraz nie ma nikogo.

~I

- A wy tutaj dawno stoicie
- Od wschodu słońca.
- Czy w nocy również odprawia się ofiary.
- W nocy przychodzą jedynie ci, którzy nie obawiają się szatanów, z którymi walczy Kuang-si.
- Czy te złe duchy co noc tutaj przychodzą?
- Nie, dziś jednak były, gdyż zabrały miecz wiernemu giermkowi Boga, jednak potężny Kuang-ti

wypędził ich swoją mocą.

- Co on tam i po jakiemu baje? - zapytał kapitan Turnerstick. t
- Powiada, że dzisiejszej nocy ~wiątynię nawiedziły złe duchy, które zabrały miecz giermkowi,

lecz zostały wypędzone przez Kuang-ti. i,.,

- Czy bandyci są jeszcze tutaj .
- Nikogo nie ma.

- W takim razie możemy obejrzeć tę budę.
Weszliśmy na niewielkie podwórze w kształcie prostokąta. Po obu jego wąskich stronach stały
dwie niewielkie, ośmiokątne pagody.
Przez drugie drzwi przeszliśmy na inne podwórze, gdzie stały dwie
kaplice otwarte ze wszystkich stron, a za nimi wejście do głównej
świątyni, w której wczoraj byliśmy. Za posągami bogów drzwi

prowadzące do komórki były otwarte, z boków zaś głównej sali pro-
wadziły na tylne podwórze dwa wyjścia. 1’am znajdowały się dwie

i

czworokątne studnie. Wszystko to razem tworzyło prostokąt, otoczo-ny grubym kamienny
murem.
Zaledwie weszliśmy na ostatnie podwórze, ujrzeliśmy szukanego

i’.:’..,..

kapłana, w którym ze zdumieniem poznaliśmyjednego z wczorajszych strzelców, tak
groźnie manewrujących pokręconymi wiatrówkami. ~raz miał na sobie zwykłą szatę
bonzów i skromny wygląd kapłana.

- Czy to jeden z bandytów? - zapytał Halwerstone dostrzegłszy nasze miny.
-‘Pak jest, choć najwyraźniej udaje, że nie wie o co chodzi.
- Tb nic. Potrafimy go zmusić do mówienia.
Na odgłos naszych kroków podniósł głowę i ciefi starchu przeleciał mu po twarzy.
Natychmiast jednak przybrał maskę zupełnej obojęt-ności.
- Czy jesteś singiem przy tej świątyni?
- Nie. - odrzekł dumnie.
- A więc ho-szangiem?
- Tak.
- Czy można zwiedzić świątynię.
- Każdy może tutaj wejść, kto bóstwu złoży ofiarę, a o jego słudze nie zapomni.
- Nie zapomnimy o tobie. Ale zdaje się, że wpuściłeś tutaj ludzi, którzy nie tylko, że nic
twojemu bóstwu nie ofiarowali, lecz okazali się względem niego wrogo usposobieni.
- Z czego to wnioskujesz?
- Widziałem, że zabrano miecz jednemu z bogów.
-‘Ib szatan.
- Szatan? A cóż on miał tutaj do roboty?
- Czy nie wiesz, że jest on odwiecznym wrogiem bogów i zmusza ich do ustawicznej walki
ze sobą. Ale bogowie są silniejsi i pomimo, że zabrał jednemu z nich miecz, pobili go i
wypędzili do piekła.

112

- Czy widziałeś tę walkę?
- Nie kapłan, który zobaczyłby coś takiego, musiłby umrzeE.
- A więc nigdy nie widziałeś szatana? W takim razie, ja ci go pokażę. Spójrz w tę stronę, - rzekłem,

odsłaniając i wskazując na kapitana. - Oto jest szatan, który zabrał twojemu bóstwu miecz.

- Nie rozumiem cię.
- Widzę, że twoja pamię~ jest bardzo krótka, muszę jej przyjść z pomocą. Gdzie jest dżiahur?
- Nie znam go. Kto to jest dżiahur?
-Jak to, nie wiesz kto to jest dżiahur?
- Tylko wielki Fo jest wszechwiedzący, człowiek nie może wie-dzieć wszystkiego.
- Jesteś ho-szangiem, wychowałeś się w kalsztorze, przeczytałeś wszyskie święte księgi i nie wiesz

kto to jest dżiahur? Muszę ci dać lekarstwo na wzmocnienie pamięci.

- Owszem , daj mi je, - uśmiechnął się lekcewaiąco.
- Dobrze, natychmiast, - odrzekłem i uśmiechnąłem się rbwnież, po czym zwróciłem się do

majików stojącyh za mną i dodałem, że za ołtarzem, w komórce leżą bambusowe kije. Weźcie je
i niech każdy z was wymierzy temu łotrowi po pięć kijów.

Majtkowie uśmiechnęli się wesoło, zabawa ta podobała im się niezmiernie. Dwóch z nich
przyniosło kije, pozostali zaś otoczyli bonzę i rozciągnęli go na ziemi.
- Czy ośmielicie się uderzyE bonzę! Wielki Fo ukarze was za to i przyśle szatana, który was porwie

do piekieł.

- Szatan jest tutaj i nie ma nic przeciwko temu, żebyś otrzymał kilka kijów, odrzekłem z zimną

krwią.

- W takim razie zaskarżę was do sądu!
-- Owszem. Zpominasz tylko, że nie jesteśmy Chińczykami i nie lękamy się twoich sądów. Czy

znasz dżiahura?

;

- Nie.
- Zaczynajcie chłopcy.

113

Przy pierwszym uderzeniu Chificzyk wydał przeraźliwy krzyk. Przy drugim jednak siła woli
opuściła go i zawołał:
- Stójcie, znam go!
Dałem znak marynarzom, którzy posłusznie zatrzymali kije w po-wietrzu.
- Gdzie jest dżiahur?
- Pojechał jak tylko wrócili z kanałów.
- Gdzie są inni?
- Pojechali razem z nim.
- Dokąd?
- Nie wiem. Nie mówił mi dokąd.
- Widzę, że twoja pamięć jest zbyt krótka, muszę znowu kaza~ ci ją przedłużyć.
- Nie czyfi tego. Wszak jestem kapłanem.
-Jesteś zwyczajnym lung yingiem, bandytą.
- Nie wiem, co to jest lung ying.
- Ej twoja pamięć staje się coraz krótsza. Frzedłużcie mu ją chłopcy.
Już po pierwszym uderzeniu Chińczyk zawołał znowu.
- Dosyć, wiem gdzie on jest!
- Gdzie więc?
- U ‘I~ing-ki-um w Li-ting.
- Jak on się nazywa.
- Nie wiem.
- Czy mam użyć znowu mego środka?
-Twój środek na nic się nie przyda, gdyż nikt z nas nie zna nazwisk naczelników. Tylko

głównodowodzący może je znaE.

‘Ijrm razem mówił prawdę, pytałem więc dalej:
-‘Pdmci nie pojechali razem z nim. Dokąd więc się udali?
- Do Kuang-tsze-fu.
- Gdzie ich tam można znaleźć?
- W Szam-pan-su. W pobliżu faktorii leźy oberża zwana „~berią
114 dziesięciu panów” .’I’am się zwykle zaizzymują ludzie smoka.

- Czy zbieracie się ze wszystkich Kuang ti-miao?
- Nie tylko z tych, które znajdują się blisko wybrzeży.
1.
- Czy znasz kogoś z wczorajszych gości?
-.Ani jednego. Poznajemy się tylko po hasłach i znakach.

(:

- Dobrze, przekonam się czy mówisz prawdę. Gdybyś kłamał wrócę i strasznie cię ukażę.
- I co? - zapytał kapitan. - Gdzie są rabusie?
- Część ich jest w Kantonie, a część jeszce dalej, - odrzekłem.
- Można się było tego spodziewać, - dodał Halwerston. - Byliby wyjątkowo nierozsądni, gdyby

siedzieli tutaj i czekali na nas. Nie mamy tu co robid, wracajmy na statek.

- Ja myślę, że warto by temu ananasowi odliczyć całą porcję, - rzekł kapitan ‘Ilirnerstick.
- Nie, kapitanie. To byłaby niczym nieuzasadniona surowość.
- W takim razie zabiorę chyba ów miecz, na wieczną rzeczy pamiątkę.
- I to nie, kapitanie. Byłoby to świętokradztwo, które mocno mogłoby się dać nam we znaki i

sprowadzić na nas wiele nieprzyje-mności.

- No dobrze, już dobrze, nie ruszę tego miecza, ale jak spotkam któregoś z tych łotrów, to mu to na

sucho nie ujdzie, możecie być pewni.

Zacząłem się poważnie zastanawiać, co mam zrobić z bonzą. Był już tak przygnębiony, że nie
warto było karać go dłużej, zemsty osobistej nie szukałem, a skarżyE się nie miałem przed kim.
Zresztą cała ta przygoda nie kosztowała mnie tak wiele, abym koniecznie musiał szukać
wyrównania rachunku, toteż wahałem się i rozmyśla-łem, nie wiedząc co ostatecznie postanowić.
- Co pan myśli zrobid z tą całą historią? - zapytał mnie Halwer-stone.
- Zupełnie nic. Jestem przekonany, że do tego rozbójniczego
115 stowarzyszenia należą najwyżsi dostojnicy państwowi, że wobec tego jesteśmy zupełnie
be~silni i najlepiej zrobimy jeśli pozostawimy rze-czy ich własnemu biegowi.
- Zapewne jest w tym część racji, ale trudno jest przecież naraża~ swoją wolność, a może nawet

życie bez żadnej walki lub choćby próby ukarania tych złoczyńców. Ja bym się udał do któregoś
z przedstawi-cieli państw europejskich lub do pańskiego konsulatu.

- Ach, ci przedstawiciele mają tyle kłopotu z wasnymi osobami, aby im wobec panujących tutaj

porządków zapewnić jakie takie bez-pieczefistwo, że doprawdy nie będą mieli, ani chęci, ani
możności zatroszczenia się o nas. Zresztą, czy pan przypuszcza, że na przykład Stany
Zjednoczone wypowiedzą Chinom wojnę, gdyby się panu ‘Ii~r-nerstickowi jakakolwiek,
najmniejsza krzywda stała?

- No, nie, - zaśmiał się Halwerstwone - tak daleko przypusz-czenia moje nie sięgają. Jednak oburza

mnie to, że nie można nic przeciwko tym łotrom przedsięwziąć.

- Nic? Zdaje mi się, że daliśmy im się porządnie we znaki i mam nadzieję, że jeszcze co~ niecoś o

nas usłyszą.

- Nie powinniście się panowie jednak narażać. Pamiętajcie, żejuż setki ludzi zginęło bez śladu.
- Czy my wyglądamy na takich, którzy znikają bez śladu? - zapytał kapitan ‘llmnerstick.
- O nie, tego w żadnym razie powiedzieć nie można, - odrzekł Iialwertsone.
- W takim razie możemy sobie tylko życzyć, abyśmy się z rumi raz jeszcze spotkali, gdyż wtedy

wyrównamy wszystko.

- Słuchaj, - zwróciłem się do bonzy - obiecałem, że nie zapo-mnę o tobie i dotrzymałem słowa,

choć w cokolwiek inny sposób niż sobie wybrażałeś. Idę teraz, ale jeśli się okaże, że mnie w
czymkolwiek okłamałeś, wrócę i ukarzę cię bardzo surowo.

- Nie wrócisz panie, bo powiedziałem ci szczerą prawdę. Tsing-lea-o, panie. 116
Łódka poniosła nas z powrotem na statek i z całą siłą pary poply-nęliśmy w dół rzeki ku Wampoa,
które odgrywało taką rolę względem Kantonu jak Cuxhaven względem Hamburga. Nadzwyczaj

niski po-ziom wody nie pozwalał dopływać tutaj większym okrętom i musiano stale
przeładowywać towary na łodzie i rozmaitego rodzaju dżonki, które je dopiero dowoziły do
wybrzeża.
Stąd do Kantonu było zaledwie dwanaście mil morskich, które nasz statek przebył w przeciągu
nadzwyczaj krótkiego czasu. Od strony rzeki prawie w ogóle nie było widać miasta, gdyż widok
zasłaniała niezliczona ilośc bambusowych chatek, zbudowanych częściowo na palach, częściowo
na łodziach lub dżonkach, najuboższe zaś na tra-twach. ‘Pakie nawodne mieszkania Chificzycy
nazywają sam pam. W tym nawodnym miasteczku istnieją ulice, utworzone przeż sżeregi chatek i
specjalna policja pilnuje tutaj porządku. Jeżeli jedna z chatek usuwa się z szeregu, miejsce jej
zajmuje natychmiast inna. Owe sam pamy kręcą się również na wszystkie strony, gdyż mieszkańcy
ich zajmują się przeważnie połowem ryb i muszą nieustannie zmieniać miejsce swego połowu. Na
dziobie takiej łodzi stoi zwykle kobieta i kieruje nią za pomocą pyrządu podobnego do olbrzymiego
rybiego ogona. Z drugiej strony stoi sam rybak i łowi ryby wielką siecią, wiązaną z cienkich
włókien trzcinowych lub kokosowych, pośrodku znajduje się chatka, w której siedzą zwykle starsze
dzieci, gdyż naj-młodsze, przywiązane zwykle na plecach dźwiga matka, aby nie utrud-niały ruchu
rąk i nie przeszkadzaly w pracy.
W każdej chatce znajduje się ołtarz, przed którym stale pali się ofiarna lampka.
Najbogatsi urządzają miaszkania na starych zniszczonych dżon-kach, które niekiedy posiadają
kajuty i tworzą w też sposób o jedno piętro więcej. ‘Iiitaj przed drzwiami stoją niekiedy olbrzymie
krzewy doniczkowe, które zastępują klomby lub małe ogródki. Faktorie angielskie znajdują się na
niewielkiej przestrzeni kupio-nej od Chificzyków i zbudowane już na europejski sposób. Środek
117 zajmuje zwylke niewielki koścółek i mały lecz starannie utrzymany ogródek, stanowiący
miejsce zebrań i spacerbw dla cudzoziemców. Od brzegu idą w wodę dość gęsto wbite grube i
mocne pale, tworząc rodzaj zamkniętego portu z jednym tylko wejściem dla łodzi. Urzą-dzenie to
razem z grubymi murami i rozrzuconymi wszędzie podo-bnymi do strzelnic wieżyczkami
wskazują, że europejczycy nauczyli się niedowierzaE Chificzykom.
1-Ialwerstone przeprosił nas, iż nie moźe nam dalej towarzyszyć, ale obowiązki służbowe
nakazywały mu zatrzymać się tutaj. Podziękowa-liśmy mu uprzejmie i postanowiliśmy natychmiast
opuścić statek. Dzielny człowiek nie chciał nic od nas przyjąć za przejazd, Turner-stickjednak
znalazłwspaniałe wyj5~cie, gdyż ofiarował załodze niezwy-kle hojny napiwek.
Pożegnawszy raz jeszcze kapitana wsiedliśmy do łódki i popłynęli-śmy do brzegu. Tinaj otoc2yła
nas chmara agentów i wszelkiego rodzaju faktorów, którzy na wyścigi, kłócąc się i popychając
wzajem-nie, chwytając nas za ręce i ramiona, za poły naszych ubrafi, starali się przemocą
zawładnąć naszymi osobami.
Stałem pośrodku tego ruchliwego i krzykliwego tłumu, przypusz-czając, że się w koficu rozstąpi,
skoro zrozumie, że nic od niego nie chcemy i nie potrzebujemy. Kapitan jednak nie mógł
wytrzymać w spokoju i zaczął na prawo i lewo rozdawać kułaki, krzycząc przy tym potężnym
głosem.
- Precz, łajdaking! Nic od was nie potrzebujemyng! Precz, m6-wieng, bo was pośleng do

piekiełang!

Przez niesustanne poruszanie się w tym natrętym tłumie rozpięła mi się na piersiach koszula i
wysunął się znak l.un-yin. W tej chwili jeden z faktorów przysunął się bliżej i szepnął mi do ucha:
- Kiang!
- Lu! - odrzekłem równie cicho.
Skinął głową, przecisnął się przez tłum i usunąwszy się na stronę, 118 czekał na nas.
- Naprzód kapitanie! Musimy rozerwać blokadę! - zawołałem.

- Owszem nie mam nic przeciwko temu! I
Użyliśmy teraz naprawdę pięści i łokci i cała ta pstra falanga poruszyła się i rozleciała jak stado
spłoszonych wróbli. Byliśmy nare-szcie wolni i skierowaliśmy się ku oczekującemu nas
Chińczykowi.
- Dlaczego panie nosisz suknie cudzoziemców? - zapytał.
- Gdyż byłem z dala od Chin.
- W interesach naszego stowarzyszenia?
- Ośmielasz się badać jednego z yeLc-ki?
- Wybacz panie, ale nie widziałem dotychczas żadnego lung yina w cudzoziemskim ubraniu? i
- Dlaczego skinąłeś na mnie?
- Gdyż mam zawiadomić każdego ze stowarzyszonych, że mają stawić się w Wan-ho-tien
- Kiedy?
- Dzisiaj o północy.
- Czy nie wiesz dlaczego?
- Dzisiaj mają przyjechać dwaj ludzie, dwaj wrogowie, których f mamy schwytać.
- Co to za ludzie?
- Nie wiem. Naczelnicy nie wszystko nam powiedzieli.
- Kto wydał rozkaz? Czy nie pewien tiu-siu?
-‘Pak.
-Awięc to dżiahur, który dziś właśnie przyjechał do Wan-ho-tien.
- Panie, teraz wierzę, że jesteś prawdziwym yeu-ki, gdyż wiesz co robią twoi podwładni.
- A dlaczego dotychczas nie wierzyłeś?
- Nosisz obce suknie, nie masz warkocza, a ponieważ niektóre nasze znaki znane są wrogom,

przeto nie byłem pewien, czy i w tym wypadku nie ma zdrady.

- Czy wiesz o tym, że masz ślepo słuchać swego oficera?

119

- Wiem.
- A więc zakazuję ci najsurowiej wspomina~ dżiahurowi o moim przybyciu do Chin. Masz milczeć

o spotkaniu ze mną.

- Będę posłuszny.
- Zobaczymy się zatem o północy. Tszig lea-o!
- Lea-o!
Oddalił się z ukłonem, a ja zwróciłem się do kapitana, który patrzył na mnie zdumionym
wzrokiem.
- Przyznaj się pan, czy byłeś już kiedyś w Chinach?
- Ja? Nie. Skąd takie przypuszczenie?
- Bo czujesz się tutaj jak w domu, witasz z pierwszym lepszym i prowadzisz z nim godzinne

rozmowy.

- Zb mój podwładny.
- Podwładny?
- 1’ak. Zapomniałeś pan, że uchodzę za jednego z naczelników Lung-yin.
- Więc to był bandyta? Czemuś mnie pan nie ostrzegł, wszak przysięgłem, że każdemu

napotkanemu piratowi zostawię jakąś pa-miątkę.

- ‘Tym razem dziękuję Bogu, że się tak nie stało, ale więcej nie będę panu przeszkadzał. Ten urwis

dał mi cenną wskazówkę gdzie mogę znaleźć dżiahura.

-1ó pysznie. Gdzie więc i kiedy możemy go spotkać?
- Dziś o północy w „Oberży dziesięciu panów”.
- A więc idziemy tam. Mam coś do powiedzenia, temu długono-giemu Mongołowi.

- Ale ich tam będzie cała gromada.
- I co z tego. Czy pan się boi tych łotrów.
- Nie jestem ja tak bardzo tchórzliwy, ale nie zapominam o tym, że jesteśmy w obcym kraju, gdzie

panują bardzo dziwne stosunki, że łotrów będzie kilkudziesięciu, a może kilkuset, i że na
naszym „Wi-chrze” oczekują nas z niecierpliwością.

‘I~n ostatni argument najsilnie trafił do przekonania kapitana, gdyź ostygł w zapale i zapytał
spokojniej:
- Co więc masz pan zamiar robić?
- Nie wiem. Do północy jeszcze daleko, a przez ten czas może zajśE coś takiego, co nam nasunie

taki lub inny sposób postępowania. Tymczasem wiem tylko tyle, że za napad na nas
zapłaciliśmy im z nawiązką, i że Chiny ostatecznie zbyt mało nas interesują, abyśmy mieli
narażać życie dla zdemaskowania bandy rabusiów, którym miej-scowi zdają się sprzyjać.
Gdybyśmy się nawet zwrócili do naszych władz, to wzruszą tylko ramionami i nie będą chciały
mieszać się w wenętrzne sprawy obcego państwa, tym bardziej, że na pewno wiedzą, iż
najwyźsi dostojnicy należą do tej strasznej bandy.

- Wszystko to nie brzmi zbyt pocieszająco, a jednak dużo bym dał, gdybym mógł tej przeklętej

bandzie wypłataE jakiegoś porządnego figla.

- I ja się chętnie piszę na to, pod warunkiem, źe nie obróci się to na naszą szkodę.
- Dobrze więc, pomyślimy o tym, a teraz co będziemy robić?
- Możemy sobie obejrzeć miasto z zewnątrz, gdyż środkowa część jest dla cudzoziemców

zamknięta.

- Czyli, że nie możemy wejś~ do środka miasta?
- Właściwie nie. Ale zobaczymy co się da zrobić.
Ujęliśmy się pod ręce i poszliśmy wzdłuż wybrzeża, kierując się ku miastu i zwracając sobie
wzajemnie uwagę na rzeczy ciekawsze i godniejsze widzenia.
Na wąskich ulicach od strony wybrzeża panował ruch i ścisk nie do opisania. Chcąc się jako tako
posuwać naprzód musieliśmy się roz-dzieliE i pomagać sobie nawet łokciami i rękami. Kapitan
zatrzymał się przed jakimś sklepem z zabitym ptactwem i zapytał:
- Co to za ptaki panie, Charley?
- Bekasy i czaple.

121

- ‘Pdk ślicznie wyglądają, aż mnie apetyt bierze. Może byśmy gdzieś wstąpili i posilili się

cokolwiek?

- Owszem, nie mam nic przeciwko temu.
- W takim razie, mam honor prosić pana na obiad do jakiejś przyzwoitej restauracji, którą jednak

musisz mi pan wskazać. Prócz tego musisz mi pan pomóc zamówić obiad, w którym nie będzie
ani jednego dania z glist lub robaków, czym się podobno Chińczycy zajadają.

- Nie obawiaj się pan, nie jest podobno znowu tak źle z tutejszą kuchnią.
- A jednak tak mówią i piszą.
- Wierzę, ale nie wszystko jest prawdą. Ludzie plotą rozmaite rzeczy, ponieważ sposób

przyrządzania potraw i sposób jedzenia Chińczykow różni się bardzo od naszego.

-Nie zaprzeczysz panjednak, żejedzą jaskółcze gniazda i morskie wodorosty.

- Zapewne, ale wodorosty są bardzo pożywnymi roślinami, a z gniazd jaskółczych gotują
znakomite zupy i sosy, które nie zasługują wcale na pogardę.
- Jedzą młode psy.
- I co z tego? Dlaczego młody pies ma być na przykład gorszy od młodej kozy? Że jedzą
płetwy rekinów, nie możemy się im dziwić, bo i my zjadamy rozmaite brzydactwajak na

przykład ser, który powstaje z zepsutego mleka, a oprócz tego cielęce móżdżki, udka żabie
czy ślimaki. Wierz mi pan, że Chińczcy wcale się gorzej od nas nie żywią.
- Pocieszyłe~ mnie pan trochę. Szukajmy więc restauracji!
- Patrz pan, oto niedaleko jest już jedna z angielskim szyldem, na którym z dala widnieje
zachęcający napis: „Hotel wszystkich dobrych rzeczy”.

We drzwiach restauracji przyjął nas chiński kelner, który z wyszu-kaną grzecznością oddał nas w
ręce drugiego, ten zaś zapytał nas o nazwiska i z należytą atencją wywołałje głośno, aby wszyscy
wiedzieli, 122 jak znakomici go~cie odwiedzają ten zakład. Potem zadprowadził nas do odzielnego
stolika, nakrytego jedwabną serwetką i podał nam dwie szklaneczki nadzwyczaj słodkiej i macnej
wódki ryżowej. ‘I~raz zbliźył się ku nam oberkeitter i przedstawił tak długi spis potraw, że
olbrzymia jedwabna karta zapisana była od góry do dołu. Żadnych nakryć, noży widelcy czy łyżek
nie podawano. Do nabier-nia potraw służyły dwie cienkie pałeczki ze słoniowej kości, którymi
Chińczycy doskonale sobie umieją radzić.
Coraz głośniejsze mruczenie kapitana wywołało mój uśmiech.
- Czego się pan śmieje? - zapytał gniewnie.
- A czego pan mruczy? - odrzekłem.
- Jak mam nie mxuczeć? Czy to kto widział, ażeby takimi igłami pakować coś do ust? Pukam nimi

i pukam jak ten bocian po płaskim talerzu, a pan sobie manewrujesz nimi jakbyś od urodzenia
nie jadł inaczej.

- Wprawiłem się w tym sposobie jedzenia.
- Gdzie?
- Na pańskim statku, kapitanie. Zrobiłem sobie takie dwa druty i kazałem kucharzowi codziennie

podawać na talerzu ryż.

- To jest zdrada, to podstęp, panie Charley! Nie spodziewałem się tego po panu. Powinnieś pan był

wtajemniczyć i mnie w te wprawki, byłbym się i ja nauczył je~ć po chińsku.

- Albo rzucił mi sztabkami w głowę.
- 1ó mi się bardzo nie podoba. Przecież ja tutaj do jutra będę siedział i wyławiał te głupie ziarnka

ryżu. Każ pan podać pożądny kawał chleba.

Otrzymawszy żądany przedmiot, kapitan wyjął z kieszeni nóż i wykrajał nim z chleba łyżkę. Po
spożyciu niezliczonej ilości potraw otrzymaliśmy po filiżance doskonałej herbaty.
- Czy moźna dostać tutaj cygara? - zapytał kapitan.
Na powtórzone przeze mnie pytanie, kelner przyniósł nam dosko-nałe Manila, które niezmiernie
smakowały kapitanowi, wybrednemu 123 znawcy cygar. Co do mnie, to wolałem spróbować
chińskiej fajki, napełnionej niezłym lecz mocnym i słodkawym tytoniem.
- Zapytaj go pan, ile się należy? - rzekł kapitan po wypaleniu cygara. Przywołałem kelnera i

poprosiłem o rachunek.

Zbliżył się do stolika z maszyną do rachowania, po czym napisał tuszem i pędzelkiem elegancki
rachunek, który podał nam z uprzej-mym uśmiechem.
- Co mają oznaczać te hięroglify? - zapytał Tiirnerstick.
Wymieniłem sumę, która była tak mała, że kapitan nie mógł wyjść z podziwu.
- Przez cały czas naszego pobytu w Kantonie będziemy się tutaj stołowali. Muszę tylko sprawić

sobie łyżkę. Czy przyjmują tutaj napi-wki?

- O z więlką przyjemnością, zapewniam pana.
- W takim razie będę ze mnie zadowoleni. Hej, wszyscy kelnerzy chodźcie tutaj!
Musiałem przetłumaczyć to życzenie i po chwili cała służba restau-racji „Wszystkich dobrych
rzeczy” stała przed nami. Po zadowolonych minach i ukłonach poznałem, że byli bardzo kontenci,
że kapitan okazał się tak nadspodziewanie hojny.

Podnieśliśmy się do wyjścia, lecz oberkelner zatrzymał nas, po czym stanął na krześle i uroczystym
głosem zaczął wyliczać wszystkie zalety znakomitych gości. Musiałem wszystko tłumaczyć
kapitanowi, który był zachwycony taką uprzejmością.
- To bardzo porządni ludzie, ci Chińczycy, - rzekł, kiedy naresz-cie wyszliśmy z restauracji - mają

tylko tę jedną wadę, że swoim własnym, ojczystym językiem bardzo źle mówią.

Poszliśmy dalej. Zewnętrzne miasto odziela się od wewnętrznego grubym murem z wieżyczkami.
Szeroka brama łączy obie te części. Ulice były tak przepełnione, że robiły na nas wrażenie
jakiegoś nie-ustannego jarmarku. Z trudnością przeciskaliśmy się przez tłum, 124 chwilami nawet
musieliśmy przystawać, aby przepuścić jakąś bardziej zwartą gromadę, ale wtedy zbierali się wkoio
nas gapie i oglądali jak jakieś nadzwyczajne okazy.
Zmęczyło to wreszcie kapitana, który zaproponował mi wypoczy-nek.
- Dobrze, ale gdzie? - zapytałem.
- Naturalnie w jakiejś restauracji, - odrzekł. - Ale nie tutaj, chcę przejś~ do wewnętrznej części

miasta.

- Nie czyfi tego kapitanie. Gdybyśmy mieli na sobie chińskie ubrania, byłoby to łatwe, ale tak,

możemy ściągnąć na siebie wiele nieprzyjemności. Przyjdziemy tutaj później.

- Później? Ani mi się śni. Kiedy Chificzycy przyjeżdżają do No- ‘ wego Jorku lub Nowego

Orleanu, mogą spacerowa~ gdzie im się podoba. Uważam, że i mnie przysługuje to prawo.
Chodźmy!

- Kapitanie, ja za nic nie odpowiadam!
- A ja za wszystko. Chodźmy.
Poszedł energicznie naprzód, zmuszając i mnie do pójścia za sobą. Zaraz na pierwszej ulicy
otoczyła nas gromadka wyrostków i po-biegła za nami. Na następnej spotkaliśmy kondukt
pogrzebowy. Na przodzie postępowało kilku ludzi z barwnymi chorągwiami i sztanda-rami w ręku,
za nimi na trzech noszach niesiono posągi bóstw, za kiórymi postępowała orkiestra, bijąc w kotły,
gongi i dmiąc w pisz-czałki, co razem tworzyło ogłuszający hałas. Za orkiestrą szła gromad-ka
ludzi z kadzielnicami i fajerwerkami, które puszczali nie zważając na to, że bambusowe domy
łatwo mogły się zapalić. Dalej postępowały nosze z umocowaną na nich i spowiniętą w jedwabny
całun trumną, a za nią szedł bonza i gromadka żałobników.
Odsunęliśmy się na bok i przycisnęliśmy do muru. Pomimo to idący rzucali na nas ponure i
nieprzyjazne spojrzenia. Bonza zatrzymał się tuż przed nami i świdrując swymi małymi oczkami,
zapytał surowo:
- Jesteście barbarzyńcami! Czego tutaj szukacie? ř i
- Co on mówi? - zapytał kapitan.

125

- Pyta, czego tutaj chcemy.
Kapitan wyciągnął z kieszeni cygaro i podając je bonzie rzekł uprzejmie:
- Przyszliśmy, aby ci ofiarować to cygaro.
Bonza pochwycił cygaro i w milczeniu udał się za konduktem. O kilka ulic dalej usłyszeliśmy
muzykę, dochodzącą z jakiegoś otwartego domu, nad którym widniał olbrzymi szyld.
- Co to jest? - zapytał kapitan.
-Jo-szi-siang, dom muzyki i śpiewu.
-Aha, więc tutaj grają i śpiewają. Wejdźmy na chwilę.
- Wolałbym iść dalej. Nie wiadomo co za publiczność tam zasta-niemy.
- A co mnie publiczność obchodzi? Ja się nie boję publiczności.
Chodźmy!

Kapitan nie chciał słuchać moich rad i zbliżył się do wejścia. W progu owiało nas, tak zepsute
powietrze, że już to samo powinno nas było skłonić do odwrotu. Ale kapitan postanowił nie
zwracać na nic uwagi i z dzielną miną wszedł do środka.
Ujrzeliśmy dość obszerną niską salę, niewypowiedzianie brudną i zakopconą. Na podartych matach
i niskich nie pomalowanych ła-wkach siedziało kilkunastu ludzi, słuchając wrzaskliwej, szarpiącej
nerwy muzyki. Przed każdym z nich stała filiżanka herbaty, ale specy-ficzny, słodkawy zapach jaki
przenikał tutaj z sąsiedniej sali, mówił mi wyraźnie, że jest to ukryta palarnia opium.
Na nasz widok muzyka umilkła i wszystkie spojrzenia skierowały się na nas. ‘Iimnerstick zajął
miejsce przy jednym ze stolików z miną stałego gościa, ja skromnie usiadłem przy nim. Jakaś
podejrzanie wyglądająca postać zbliżyła się ku nam i zapytała, czego chcemy.
- Czegoś do picia - odrzekłem.
- Ale czego?
- Co macie?
- Tylko herbatę! Czy chcecie również palić?

126

- Nie.
Przyniesiono nam dwie filiżnaki, tak brudnej cieczy, że trudno się było zdobyć na odwagę, aby ją
podnieść do ust.
-Jeźeli to jest herbata, to nasze pomyje na „Wichrze” są najprze-dniejszym Arakiem, - rzekł

kapitan.

- Zapłaćmy i choćmy.
- Jeszce czego! Pomyśleliby, że się ich boimy i ze starchu ucieka-my! i
Goście tymczasem podnieśli się z miejsc i zbliżyli do gospodarza.
- Nie powienieneś przyjmować u siebie żadnego Jankesa, żadne-go z tych morskich diabłów!
-Dom mój otwartyjest dla każdego. Wpuszczono tych Jankesów do miasta, dlaczego więc ja mam

ich wypędza~?

-Ukarzą nas i ciebie, jeżeli ich tutaj znajdą. Wypędź ich, albo my wyjdziemy.
- Czyż nie widzicie, że są to silni mężczyźni. Będą się bronili i narobią mi wiele szkody.
- Pomożemy ci. Wypędź ich!
- Sami to zróbcie, mnie ci cudzoziemcy wcale nie przeszkadzają.
- Dobrze, więc my ich wyrzucimy!
Kapitan dostrzegł, że cały ten ruch musi dotyczyć nas, zapytał więc ciekawie:
- Czego oni się tak awanturują, panie Charley?
- Chcą nas wyrzucić.
- Co, wyrzucić nas?! ‘I~ szczury chcą wyrzucić mnie?! Niech spróbują!
- Codźmy lepiej kapitanie.
-‘Ib idź pan, jeśli się boisz. Ja chcę posłuchać śpiewu i ciekawy jestem kto mi tego zabroni.
- W takim razie i ja zostaję.
-Bardzo słusznie. Kto chce poznać świat i ludzi, musi też wiedzieć co się w takiej budzie dzieje.

127

Goście tymczasem obstąpili nas dokoła z dość groźnymi minami i ten sam, co wystąpił do
gospodarza, zwrócił się ku nam z pytaniem:
- Czy jesteście Anglikami?
- Nie, Amerykanami, - odrzekłem, rozumiejąc, że milczenie byłoby w tym wypadku gorsze niż

pierwsza lepsza odpowiedź.

- Tb wszystko jedno, - odparł zawzięcie Chińczyk -jedni gorsi od drugich. ‘Pa herbaciarnia jest dla

nas, a nie dla was. Wynoście się, albo was wyrzucimy!

Gdyby mi to powiedziano w innym kraju, wyrzuciłbym takiego jegomościa po prostu za drzwi,
tutaj jednak, w danych warunkach musiałem być ostrożny i rozważny, rzekłem więc tylko:
- Chińczycy kiedy przyjeżdżają do naszego kraju, mogą czynić co im się podoba. Jesteśmy dla nich

dobrzy i przyjacielscy, więc i wy powinniście być takimi dla nas.

- Nieprawda! Amerykanie to zdrajcy, którzy podstępem przycią-gają Chińczyków do swojego kraju

i tam każą im zbierać guano, dopóki biedacy nie umrą z dala od swojej ziemi i swoich
przodków. Wynoście się! Myśmy was nie prosili, my was nie chcemy! Niestety Chińczyk miał
trochę racji. Było rzeczywiście kilku nie-uczciwych spekulantów, którzy zabierali Chińczyków
pod pozorem dostarczenia im pracy przy budowie domów lub kolei, a potern wysy-łali ich na
wyspy, gdzie zbierać musieli guano i gdzie rzeczywiście po kilku miesiącach umierali. Ciała ich
chowano na miejscu bez należy-tego nawet pogrzebu, co dla Chińczyka jest najstraszniejszą
karą. Pomimo tego próbowałem jeszcze drogi porozumienia.

- Czy możesz nam dowieść, że to byłem ja, albo mój towarzysz?
- 1’ak, to byliście wy, gdyż należycie do narodu, który umie tylko krzywdzić. Wynoście się, albo

poczujecie siłę naszych pięści!

- Nie boimy się waszych pięści i jeśli rozpoczniecie walkę, prze-konacie się, że jesteśmy silniejsi.

Radzę wam wrócić na miejsca, a my posiedzimy chwilę i zaraz pójdziemy.

- Nie, nie chcemy was znosić ani minuty dłużej.

128

Z tymi słowami starał się pochwycić kapitana, który był trochę niższy ode mnie. Turnerstick jednak
chwycił go za piersi i obróciwszy się do mnie zapytał:
- Czy oni na serio zaczynają?
--- Tak jest.
- W takim razie mogę sobie pozwolić na zabawę!
Nie czekając dłużej, dzielny kapitan rzucił Chińczykiem jak piłką w sam ~rodek gromady.
Natychmiast porwano ławki, zbudowane z bambusowych drążków i rzucono się ku nam. Zaczęła
się formalna bijatyka, podczas której kapitan rozdawał razy pięścią, nie pytając wcale o kije
przeciwników, kt8re odrzucał jak patyczki. Rzecz prosta, że ośmiu czy dziesięciu chudych,
wątłych, źle odżywionych ludzi, nie podtrzymywanych przez gospodarza i jego służbę, którzy
przezornie usunęli się na bok, nie mogło sprostać dwóm silnym marynarzom, jakimi byliśmy.
Krótka ta walka nie obeszła się bez hałasu, który sprowadził nam na kark policję. Na widok
czerwonych mundurów z białymi wyłogami i niebieskich bawełnianych spodni, Chińczcy uspokoili
się w oka mgnieniu. Nie była to właściwie policja, lecz żołnierze uzbrojeni w łuki, strzały i krótkie
laski. Na piersiach i ramionach mieli wypisany jeden tylko wyraz ping, co znaczy żołnierz.
~ Kim jesteście? - zapytał dowódca, zwracając się do nas.
- O co on pyta? - szepnął Turnerstick.
- Pyta, kim jesteśmy.
- Powiedz mu, panie Charley. Ale dodaj, że dostanie podarunek, jeśli nie będzie grzeczny.
- Kim jesteście? - powtórzył dowódca groźniej.
- Ten pan jest Amerykaninie, ja zaś Niemcem.
- Jesteście cudzoziemcami i barbarzyńcami i ośmieliliście się wtargnąć do Kuang-tszeu-fu?
- Bądź ostrożniejszy w słowach. W naszym kraju wyraz barbarzyń-ca oznacza obelgę. 129
- A jednak jesteście barbarzyńcami, gdyż rozpoczęliście bójkę.
- To Chińczycy są barbarzyńcami, gdyż to oni zaczęli.

- Kłamstwo! To dobrzy i spokojni ludzie, oni wam nic nie zrobili.
Położyłem mu rękę na ramieniu, tak silnie, że aż się skurczył.
- Słuchaj, - rzekłem poważnie - jeżeli jeszcze raz wspomnisz mi o kłamstwie, to ci tak plecy

zmaluję, że ci przypomną kolor nieba.

- Co? Grozisz mi? Czy wiesz co to znaczy?
- Nic nie znaczy. Czego chcesz od nas?
- Aresztuję was i zaprowadzę do sędziego.
- Nie mam nic przeciwko temu, lecz musisz aresztować i tych ludzi.
- Oni są niewinni.
-‘Ib już zbada sędzia. Skąd możesz wiedzieć, kto jest winnien, a kto nie, skoro nikogo nie pytałeś

jak było?

- To was nic nie obchodzi. Płaćcie rachunek i chodźcie!
- Czy to policj ant? - zapytał kapitan, który uważnie przypatrywał się tej scenie.
-‘Idk, chce nas aresztować.
- Dobrze, odsuń się pan, muszę mu napędzić trochę rozumu do głowy.
- Nie, kapitanie, to by nam mogło bardzo zaszkodzić. Skoro wpadliśmy w wodę, to płyńmy z

prądem.

- Czy to ma być wymówka?
- Nie przyszliśmy razem , możemy być razem zaaresztowani, ale nie mam ochoty być razem z

panem powieszony i dlatego zrób mi pan tę łaskę i pozwól się spokojnie aresztować.

- i-Ia, muszę się zgodzić na pańskie żądanie, chociaż mi to nie w smak, - mruknął.
- Ile się należy za herbatę? - spytałem gospodarza.
- Jedna fena, - odrzekł.
Dałem mu dziesięć fen i zwróciłem się do policjantów:
- Jesteśmy gotowi, ale nie pójdziemy przecież pieszo, musisz nam
130 sprowadzić palankin. Oto pieniądze,-dodałem, podając mu dolara.
- Czy mam ci dać resztę? - zapytał naiwnie.
- Nie.
- Zaraz każę sprowadzić lektykę.
- Ale wymagam, aby ci ludzie poszli również, gdyż to oni rozpo-częli bójkę. Gospodarz niech idzie

jako świadek.

- Dobrze, wszystko stanie się według twojej woli.
Dolar wywarł widocznie pożądany efekt na surowym policjańcie i dowibdł mu wyraźnie, że nie
byliśmy barbarzyńcami. Palankin stałjuż przed domem, wsiedliśmy więc do niego, zaś goście
herbaciarni razem z jej gospodarzem postępowali za nami pod strażą policjantów. W ten sposób
przybyliśmy przed gmach sądu. Był to okazały budy-nek, ozdobiony drewnianą kolumnadą. W
pienwszym podworcu uj-rzeliśmy gromadę żołnierzy w takich samych uniformach, jak nasi
przewodnicy. Tutaj wysiedliśmy z palankinu, przy czym jeszcze jeden dolar utonął w ręku
dowódcy.
-Niejesteście zwyczajnymi ludźmi, postaram się więc, abyście nie czekali pomiędzy tłumem, lecz

w pokoju, przeznaczonym dla znako-mitszych osób.

Skinął na jednego z młodszych oficerów, któremu szepnął coś do ucha, po czym ten ostatni
poprowadził nas na górne piętro do jakiegoś elegancko umeblowanego pokoju.
- Poczekajcie tutaj, - rzekł.
Oddalił się na chwilę i wrócił z dwoma filiżankami herbaty, które nam ofiarował. Rzecz prosta, że
nowy dolar wyleciał kapitanowi z kieszeni.
- Nie bójcie się, - pocieszał nas oficer - nasz sędzie jest bardzo potężny, kocha sprawiedliwość i

złoto. Jesteście bardzo uprzejmi, więc z pewnością wygracie sprawę.

Było to tak wyraźnie powiedziane, że musiałem uprzedzić kapita-na, aby się miał na baczności i
przypadkiem nie okazał się zbyt hojny.
- A więc ten sędzia kocha sprawiedliwość i złoto, - powtórzył

131

Turnerstick - w takim razie ode mnie nie dostanie nic. A pan, czy dasz mu coś?
- Ani grosza.
- Bardzo dobrze. Wszak my należymy do naszego konsulatu.
- Nie omieszkam mu tego przypomnieć.
- Czy nie gniewa się pan, że go wpędziłem w taką kabałę?
- Nie kapitanie. Sprawa jest bardziej zabawna niż groźna.
Wszedl ten sam policjant, który nas aresztował.
- Przekonałem się, że jesteście niewinni. Zaraz zamelduję o całej sprawie sędziemu.
Wszedł do sąsiedniego pokoju i po chwili wezwał nas tam za sobą. Zastaliśmy tam Chińczyka,
którego twarz nie budziła najmniejsze-go zaufania. Skłoniliśmy się w milczeniu.
- Jeden z was jest Niemcem, drugi Amerykaninem. Który jest Amerykaninem? Wskazałem na

kapitana.

- A więc ty jesteś Niemcem i mówisz po chińsku, czy tak?
-‘Pdk jest.
- To mnie nie dziwi. Anglicy i Amerykanie kochają tylko swój język i nie chcą znać innego,

Niemcy zaś są poważni i rozumni, uczą się chętnie i nie pogardzają nikim. Jakiego jesteś
wyznania?

- Jestem chrześcijaninem.
- To dobrze. Ja jestem Mongołem, a Mongołwie i Chińczcy wy-znają jednego pana.
- Bóg stworzył ludzi dobrymi, lecz ludzie zgrzeszyli nieposłuszeń-stwem.
- Tb samo mówi nasza religia.
- Niezupełnie. Wasza religia mówi, że człowiek był z początku szczęśliwym, ale nie uczy jak to

szczęście odzyskać.

- Bo człowiek, nigdy już nie odzyska swojej pierwotnej doskona-łości.
- ~’ak mówi twoja religia. Moja zaś uczy, że przez pobożność,
132 miłość bliźniego i uczciwość człowiek może się stać świętym i błogo-sławionym.
- Tak mówi twoja religia? No to jest tylko jedno zdanie, które jeszcze nie daje jej pierszeństwa

przed naszą wiarą.

- Muszę zaprzeczyć. Wszak przyznasz, że większym nieszczęściem dla ludzi jest utrata szczęścia,

jakie było ich udziałem w raju?

-‘Pak.
- A zatem największym szzczęściem jest jego odzyskanie.
- No, tak. To zupełnie słuszne.
-Twoja religia odmawia im możliwości odzyskania tego szczęścia, moja je obiecuje. Która jest

lepsza?

- Chesz dowieść, że twoja religia jest lepsza niż moja. Nie jesteś zbyt grzeczny i powinienem się

obrazić. Ja ci jednak odpowiem, że moja stoi wyżej i będziemy skwitowani. A teraz powiedz mi
kim jesteś?

- Jestem doktorem od pióra.
- Aha, jesteś moa-sse. Po co przyjechałeś do Chin?
- Aby poznać kraj i jego mieszkańców, a potem napisać o nich książkę.
- W takim razie musisz być bogatym człowiekiem?

- Przeciwnie, jestem bardzo ubogi. Ale musisz wiedzieć, że u nas w kraju każdemu autorowi płacą,

podczas kiedy wasi moa-sse piszą za darmo.

- Dziwni z was ludzie. Powiedz mi, kim jest Jankes?
- Marynarzem.
- Czy ma swój statek?
-‘Pdk, stoi na kotwicy w Hongkongu.
- Po co przyjechał do Chin?
- Gdyż jest moim przyjacielem i nie chciał mnie puścić samego.
- Czy jego satatek jest okrętem wojennym?
- Nie, to zwyczajny statek handlowy.
- Wielkie to szczęście dla niego, gdyż inaczej musiałbym się

133

bardzo surowo obejść z wami. Dlaczego nie zostaliście na przedmie-ściu, lecz weszliście do
miasta?

- Nie przypuszczaliśmy, że zastaniemy tutaj tak źle wychowanych ludzi.
- Czy napiszesz o nich w swojej książce?
- Naturalnie.

,

- I o tym, że byłeś u mnie i jak cię przyjąłem?
- Wszystko napiszę.

I

;

- I to będą czytali wszyscy Niemcy?

- Nie tylko Niemcy, ale i Amerykanie, i Anglicy, i Francuzi, i Rosjanie, i Hiszpanie, i
Portugalczycy, gdyż książka zostanie wydana we wszystkich językach.
Umyślnie przesadziłem, chcąc wywołać większe wrażenie, co mi się po części udało.
- Siadaj i zobacz jak wymierzam sprawiedliwość - rzekł sędzia.
Zasiadł na kanapie i zadzwonił. We drzwiach ukazał się żołnierz.
- Przyprowadź tu aresztowanych!
- Okropnie mówicie, - szepnął mi tymczasem kapitan - nie zrozumiałem ani słówka. Co z
nami będzie?
- Przypuszczam, że nic, ale tamci zostaną ukarani.
- Skąd taka zmiana, czyżby przez tę krótką chwilę nabrali rozu-mu?

- Nie, tylko boją się opini. Powiedziałem mu, że piszę książki, które rozchodzą się po całym

świecie. Boją się więc, abym ich przy-padkiem nie przedstawił w złym świetle.

- To bardzo politycznie, panie Charley! Jestem ciekaw jak się to wszystko odbędzie.
Do sali weszli nasi napastnicy i miejscowym zwyczajem upadli na kolana. Twarz sędziego
zmieniła się od razu. Czoło pofałdowało mu się w głębokie zmarszczki, a małe oczka patrzyły
niewypowiedzianie gniewnie.
Co! - zawołał. - Ośmielacie się przede mną klęczeć? Na 134 brzuchy się kładźcie i czołami bijcie o
ziemię! Który z was jest właścicielem herbaciarni?
- Ja, najniższy twój sługa, - wybełkotał właściciel nie podnosząc głowy od ziemi.
- Czy ci panowie rozpoczęli bójkę?
- Nie, oni zachowywali się zupełnie spokojnie.
- A jednak wyście ich bili! Gdyby poszli do swego konsula, musielibyście umrzeć, oni jednak są

miłosierni i złoźyli sprawę w moje ręce. Otóż pójdziecie za to na trzy lata do więzienia.

- Ja jestem niewinny ekselencjo. Ja ostrzegałem tych ludzi, aby nie bili panów, - ośmielił się

wyrzec gospodarz.

-Powienieneś był przeszkodzić, ale może panowie zmiłują się nad tobą i uwolnią cię od kary!
Biedak przyczołgał się ku naszym stopom i bijąc czołem o ziemię zawołał:
- Jesteście wielcy i potężni, zmiłujcie się nade mna!
Zwróciłem się do sędziego z prośbą, aby zechciał gospodarza uła-skawić całkowicie, gdyż był on
rzeczywiście niewinny.
- Dobrze, - odrzekł - spełnie waszą prośbę. Wstań psie i idź do , domu, abyś chwalił

sprawiedliwość i miłosierdzie tych panów! Ty zaś, - zwrócił się do policjanta - zaprowadź tych
ludzi do więzienia i zapisz mi ich nazwiska!

Skazani jak raki wysunęli się tyłem za drzwi.
Kara była surowa, ale ponieważ z jednej strony nic to nie szkodziło, że nauczą się trochę
grzeczności dla cudzoziemców, z drugiej zaś strony nie dowierzałem sędziemu i mocno
podejrzewałem, że po naszym oddaleniu się wypuści ich na wolność, przeto powstrzymałem się od
wszelkiej próby wstawienia się za nimi.
- Czy jesteście ze mnie zadowoleni? - zapytał sętizia, kiedy zostali~my sami.
- Najzupełniej. Dziękuję ci. Imię twoje sławi~ będziemy, gdzie-kolwiek się tylko znajdziemy. 135
- W takim razie spełnijcie moją prośbę i nie wchodźcie do środka miasta. Nasz cesarz zabrania tego

cudzoziemcom, a my jego słudzy musimy czuwać, aby wola jego była wypełniana. Jak długo
zostaniecie w Kuang-tszeu-fu?

-‘Tylko dzisiaj, a może i przez jutrzejszy dzień.
- Czy jesteście tutaj u rodziny albo znajomych?
Nie, zatrzymaliśmy się w hotelu.
- Na to nigdy nie pozwolę. Bądźcie moimi goś~mi. Chodźcie za mną.
Poprowadził nas na drugą stronę domu, gdzie otworzywszy drzwi rzekł:
- Oto dwa pokoje, gdzie zwykle zatrzymują się moi przyjaciele, kiedy mnie odwiedzają. Bądźcie

moimi gośćmi i zostańcie u mnie. Było to bardzo pochlebne zaproszenie, ale według chińskiej
ety-kiety musieliśmy je odrzucić. Tylko zaproszenia pisemne traktowane są na serio, wszelkie
zaproszenia ustne są tylko zdawkową formą grzeczności, którą ta sama grzeczność odrzucić
nakazuje. Jeżeli Chińczyk postawi przed kimś filiżankę herbaty, to należy ją koniecznie przyjąć,
jeżeli zaś powie: „zostań i wypij ze mną filiżankę herbaty” to prośbę tę należy odrzucić. Tego
wymaga etykieta i gdyby ktoś dał się złapać na tego rodzaju zaprosiny, naraziłby się na przy-
krość. Gościnny gospodarz każe wtedy przynieść herbatę, lecz nikt go nie słucha. Gość siedzi i
czeka, a jeśli ośmieti się przypomnieć o swej herbacie, otrzymuje odpowiedź: „czego chcesz ode
mnie? Byłem tak grzeczny, że ofiarowałem ci herbatę, tobie zaś zabrakło grzeczności, aby to
odrzucić! Czyż jesteś barbarzyńcą, Kirgizem lub Hunghuzem i utopiłeś rozum w wódce?”

‘Iiztaj jednak nie pomogły nasze wymówki. Sędzie wrócił do swego biura, napisał dwa imienne
zaproszenia i wręczył je nam uroczyście.
- Widzicie, że pragnę tego poważnie, czy chcecie mnie obrazić?
- Jeżeli tak rozkazujesz musimy być posłuszni.
- Awięc rozkazuję. Wejdźcie i bądźcie panami mego domu. Zaraz
136 wam przyślę służącego, który spełni wszystkie wasze życzenia. Obydwa satony były
urządzone po chińsku, ale ze smakiem i zda-wały się być przeznaczone tylko dla znakomitych
gości.
- Bardzo mi się tutaj podoba, - rzekł kapitan rozglądając się wkoło. - Bądź co bądź jest to ogromna

wygrana móc podróżować, zwiedzać kraje i poznawać ludzi w towarzystwie człowieka,

piszącego książki. Każdy się boi, aby czegoś o nim nie napisał i stara się mu przypodobać. Tak,
tak literaci są to niebezpieczni ludzie. Czy on wie, kim ja jestem?

-‘Pdk, ale nie wie jak się nazywamy. Przez grzeczność nie pytał o nasze nazwiska.
- Powiedz mi pan, jak też zostali ukrani ci Chifiscy napastnicy?
- Na trzy lata więzienia.
- Zb bardzo surowa kara.
-‘Iixtaj nie tak bardzo, gdyż w Chinach nie ma więzień i tak zwane więzienie ogranicza się do

deportacji do środkowych prowincji. Ska-zani udają się tam z całą swoją rodziną i dobytkiem.
W tej chwili wszedł służący z piękną latarnią w ręku, którą zawiesił u sufitu, gdyż zmrok juź
począł zapadać, potem przygotował nam kąpiel i przyniósł do przebrania wygodne chińskie
szlafroki. Aby nam się nie nudziło przeprowadzono nas do biblioteki pana domu, pełnej książek,
rękopisów i prawdziwie ciekawych sztychów. Turnersticka, rzecz prosta, przede wszystkim
interesowały obrazki, ja zaś przeglą-dałem oryginalne chińskie dzieła, które mnie naprawdę
zaciekawiły. Wieczorem otrzymaliśmy zaproszenie na kolację, do której zasiadł z nami tylko
sam sędzie. Mimo woli przyszło mi na myśl, że prawdo-podobnie ukrywa przed światem to, że
gości u siebie dwóch barba-rzyńców.

Kolacja była takwspaniała, potrawy takdobrane, że przeszływszel-kie nasze oczekiwania. Z
napojów podawano przede wszystkim her-batę i arak, na deser tylko pojawiła się butelka
szampańskiego wina niezbyt wysokiej marki, ale do wypicia znośnego.

137

Kapitana ujęła przede wszystkim uprzejmość gospodarza, który

,, ..

obok chińskich pałeczek, kazał nam podać europejskie nakrycia.

;

-- Ależ to doskonały człowiek! - rzekł Turnerstick. - W ogóle Chińczycy bardzo mi się podobają,

mają tylko jedną wadę, że bardzo l. . źle mówią po chińsku.

‘

- A jednak ja ich rozumiem.
- Tbteż nie mogę wyjść z podziwu jak pan sobie daje z nimi radę.
Ja widocznie mam już tę wadę, że choć potrafię mówić nie mogę nic zrozumieć.
Przy każdym nowym daniu Tśza-juan pytał mnie jak się dana potrawa nazywa po niemiecku i
dziwił się moimi wiadomościami. ‘I~za-juan był niezwykle oczytany, o wiele więcej niż można się
było ;’ spodziewać po Chińczyku i wszystkim się interesował. Wreszcie rzekł:
- Jesteś tak doskonale obznajomiony z naszymi stosunkami, że chyba żadna przygoda nie spotka

cię w Chinach? My Chińczycy jesteśmy bardzo na to wrażliwi.

- A jednak spotkała mnie przygoda, niezwykła i dość ciekawa.
- Czy nie zechciałbyś mi jej opowiedzieć? Jesteś tak niedawno tutaj i już zdarzyło ci się coś, co

mnie rodowitemu mieszkańcowi tego kraju, nie zdarzy się prawdopodobnie nigdy.

- Mówisz, że mieszkańcy tego karju są zbyt nieśmiali, aby coś niezwykłego stworzyć. Zapominasz

jednak o Lung-yinach. Wszak to ciekawe stworzenie budzi powszechną obawę.

- Lung-yin? Czy spotkałeś tych bandytów?
Tiwarz jego przybrała dziwny wyraz, jakby pewnego wyczekiwania.
-‘Pdk jest.
- Kiedy?
- Wczoraj.
- A gdzie?
- Na rzece. Porwali mnie i mojego przyjaciela, związali i zawieźli do Kuang-ti-miao.

- Jak to? I wypuścili was?

138

- Byli do tego zmuszeni.
- Tó chyba niemożliwe!
- Ale prawdziwe, skoro nas tutaj widzisz.
- 1b dziwne, to bardzo dziwne. Luang-yinowie nie wypuszczają nigdy swoich więźniów bez okupu.
- Myśmy wzięli od nich okup, gdyż zabraliśmy ze sobą porwaną przez nich dzień wcześniej

Holenderkę, którą również trzymali w świątyni.

- Ilu ich było?
- Ze trzydziestu.
- W takim razie sama siła nic tu pomóc nie mogła. Musieliście mieć jakiś talizman, który wam

pomógł. Budzisz moją ciekawość. Czy będziesz tak dobry i powiesz mi swoje imię?

- Kuang-si-ta-sse.
- Kuang-si-ta-sse! Czy znasz „Nian-yan-kui-dse”, „Pen-tsao-y-jin” lub „Hio-hian-ti”?
Osłupiałem. Były to tytuły owych trzech prac, które podyktowałem Kong-ni. Skąd ten człowiek
mógł to wiedzieć? Kim był ten sędzia kochający sprawiedliwość i złoto? Jakie stosunki łączyły go
z młodym Chińczykiem?
Pytania te stanęły mi momentalnie w myślach, wiedziałem jednak, że chcąc się czegoś dowiedzieć,
nie należy okazywać ciekawości, odrzekłem więc na pozór obojętnie;
- Znam je wszystkie.
- I to ty napisałeś te dzieła?
-‘Idk, to ja.
- W takim razie wiem, dlaczego mogłeś tak łatwo uciec od Lung-yin. ‘Pdlizman, który dał ci Kong-

ni, wyprowadził cię z więzienia. Zdziwinie moje rosło coraz bardziej.

- Czy znasz Kong-ni? ‘
- Znam. Zaraz po przyjeździe opowiedział mi o swoich przygo-dach i dał twoje prace do

przeczytania. Musiałem je przejrzeć, gdyż 139 należę do sędziów-egzaminatorów.

- Czy wszyscy je już przeglądali?
- Tylko ja i jeszcze jeden sędzia.
- Czy będą miały powodzenie?
Uśmiechnął się lekko.
-‘Ihkie właśnie jakie ci obiecał Kong-ni. Ojciec jego jest bardzo wpływowym, pomimo, iż cesarz

pozwolił mu odpoczywać jest równo-cześnie głównym sędzią i może wydawać stopnie, nie
pytając się Ly-pu. Jeżeli będziesz posłuszny, zrobi cię wielkim i sławnym tsia-sse, czyli
doktorem

- W czym mam mu być posłusznym?
- To ci sam już powie, ja mogę tylko powtórzyć, że ma on moc uczynienia cię sławnym, wielkim i

tak szczęśliwym, że nie zapragniesz nigdy powrotu do swej ojczyzny, gdzie musisz pisać
książki, żeby nie umrzeć z głodu.

‘I~ rozmowa zdziwiła mnie bardzo, gdyż wiedziałem, że tak znako-mita osoba jak nasz sędzia,
należąca do klasy mandarynów z niebie-skimi guzikami, nie może kłamać i rzeczywiście mogę
otrzymać sto-pień akademicki. Wszystko to razem było bardzo dziwne, a przede wszystkim dziwny
był pośpiech, z jakim działano w kierunku mojej adopcji, gdyż pośpiech w ogóle sprzeciwa się
naturze chińskiej. Przy tym miałem być jeszcze posłuszny ojcu Kong-ni, kiedy ten będzie czegoś
ode mnie wymagał i mimowolnie myślałem nad tym, co to może być.
- Czy Kong-ni już wyjechał od ciebie?
- Tak, pojechał do Ming-tsu, który jest jego ojcem.

- Gdzie on mieszka?
- W Li-ting. Czy Kong-ni nie powiedział ci tego?
- Nie.
A więc ojciec Kong-ni mieszka w Li-ting, w tym samym miejscu, gdzie przebywa tajemniczy,
naczelny dowódca bandy opryszków. Przeczuwałem, że pozostają oni ze sobą w jakiś satosunkach,
i że obaj 140 mają co do mnie jakie~ zamiary, których domyśleE się nie byłem w stanie.
- Czy wolno chifiskiemu hrabiemu adoptować cudzoziemca?
- Jemu jest wolno wszystko, może robi~ co tylko chce.
W ustach sędziego było to bardzo oryginalne zdanie.
- A więc wolno jest Lung-yinom rahowaE i porywać ludzi?
- Sami sobie pozwalają, więc wolno im to robić.
- A sprawiedliwośc?
- Ukarze ich, jeśli będą tak nierozsądni i pozwolą się złapać.
-Jesteś sędzią,jeste~ przedstawicielem sprawiedliwości, powinie-neś więc starać się wyłapać tę

bandę.

- Ja teź to zrobię, jeśli prawo mi to nakaże, ale dotychczas nikt mi jeszce nic o nich nie powiedział.
- W takim razie ja ci datń sposobnoś~ uczynienia tego.
- ~j,?
-‘Iitk. W Wan-ho-tien zbierają się dzisiaj o północy bandyci na naradę w sprawie morderstwa na

mojej osobie. Możesz ich łatwo schwytaE i ukara~.

Uśmiechnął się szczególnie.
- Dobrze, uczynię to, skoro tego źądasz. A więc to ciebie, chcą dostać w swoje ręce?
-‘Pdk jest.
- Czy dowodził nimi wysoki człowiek, dżiahur?
-‘Pdk. Czy znasz go?
- Jestem sędzią, znam więc wszystkich, ktbrych kiedyś będę zmu-szony ukarać. Czy sędziowie w

twoim kraju nie są tacy mądrzy?

- O tak. Ale oni nie czekają, aż ktoś oskarży przestępcę, lecz dowiedziawszy się o zbrodni sami

szukają zbrodniarza.

- W takim razie rnuszą mieć dużo wolnego czasu, skoro zajmują się takimi drobiazgami. Ale skoro

wiesz, że dżiahur znajduje się w Wan-ho-tien, to spróbuję się tam zjawić.

- Czy mogę ci towarzyszyć?

141

- Nie. Prawo zabrania mi brać ze sobą cudzoziemca, a zresztą jesteś moim gościem, którego nie

powinienem narażać na niebezpie-czeńst~,o. Postaram się, aby Lung-yinowie nie byli tak wrogo
wzglę-dem ciebie usposobieni.

- Czy jest to w twojej mocy?
- Tak. Jak długo możecie zostawać z dala od swego statku?
- Jak długo nam się podoba. Chciałbym być tylko na nim, kiedy Kong-ni przyjedzie.
~ ‘To niepotrzebne, gdyż jutro rano pojedziesz do Kong-ni, do Li-ting. Możecie odby~ drogę w
palankinach lub na dżonce, jak wolicie.
- My wolimy przede wszystkim sami wybierać, dokąd mamy pójść czy pojechać.
- Jesteście zupełnie wolni. Ale po namyśle przyznasz, że wam dobrze życzę. Chcecie poznać

Chiny, nasze zwyczaje i obyczaje, naj-łatwiej wam więc będzie spełnić swoje zamiary idąc za
moją propozy-cją. Brat mój i Kong-ni winni są wam wdzięczność, uczynią więc dla was
wszystko co tylko będą mogli. Nie masz tutaj ubrania, które ci ofiarował syn mojego brata,
pozwól więc, że przyślę wam całkowite chińskie ubrania i kapelusze mandarynów.

- Czy możesz rozdawa~ takie wysokie oznaki godności?
- Pozwalam sobie na to. Zresztą mówisz tak dobrze po chińsku, że na pewno się nie zdradzisz.
Czułem, że wpadamy w nową awanturę, ale ciekawość moja była tak wielka, że przyjąłem
propozycję uprzejmego gospodarza, posta-nawiając pomówić natychmiast z kapitanem.
- Czy zechcesz zostać mandarynem, kapitanie?
- Dlaczego nie? Będzie to wspaniały żart, jeżeli tylko nie jest oczywiście niebezpieczny.
- Nasz gospodarz ofiaruje nam chińskie ubrania i chce odesłać nas do Kong-ni, który obecnie bawi

u swego ojca, hrabiego.

- Bardzo dobrze. Skoro jego ojciec jest hrabią, to można mieć
142 nadzieję, że dzisiejsza uczta będzie miała nowe wydanie. Tylko niech to wszystko zbyt długo
nie trwa, gdyż czekają na nas na „Wichrze”.
- A więc postanowione, - rzekł gospodarz, kiedy powtórzyłem mu zgodę kapitana. - Zrobię dla was

wszystko, jak byście byli moimi braćmi.

Podnieśliśmy się od stołu i przeszliśmy do swoich pokoi, gdzie służący przyniósł nam tytofi i
wspaniałe cygara. Ponieważ było jeszcze dość wcześnie, zasiedliśmy do pogawędki, gdy nagle
zameldowano nam, że jakiś człowiek pragnie nas koniecznie widzieć. Był to właściciel sklepu z
ubraniami, który wymierzył długość i szerokość naszych postaci i kwadrans potem przysłał nam
całkowite ubrania chifiskie: z warkoczmi, wachlarzami i kapeluszami mandary-nów. Na jednym z
nich widniał duży złocony guzik, na drugim zaś kryształowy. Pierwszy oznaczał mandaryna
dziesiątej klasy i przezna-czony był dla ‘Ii~rnersticka, drugi miał zdobić moją głowę, jako man-
daryna klasy piątej.
- Przymierzmy te cudactwa, - zaproponował wesoło kapitan.
- Owszem. Mamy jeszcze czas.
Włożyliśmy na siebie długie chifiskie szaty, przymocowaliśmy fał-szywe warkocze i stanęliśmy
przed lustrem. Niepowstrzymanym wy-buchem śmiechu powitaliśmy nasze postacie, które robiły
wrażenie jakichś komicznych marionetek.
- Wspaniale wyglądamy! - zawołał kapitan, trzymając się za boki. - Jeszcze takich cudaków nie

widziałem. Ale nasze brody nie pasują do tego ubrania. Co my z nimi zrobimy?

- Ma pan tutaj wszystkie przyrządy do golenia.
- Dobrze, ale co będzie z naszymi ubraniami?
- Oddamy je ‘Iśza-juanowi, który je odstawi do Hongkongu.
-‘Pdk będzie najlepiej. A teraz chodźmy spać, skoro rano mamy jechać.
Położyliśmy się prawie natychmiast i znowu jak w Hongkongu przez całą noc dręczyły mnie
najrozmaitsze zjawy. Cała gromada 143 Ir~ng yinów w postaci krokodyli z mandarynami w
kapeluszach na głowach, sunęła ku mnie z otwartymi paszczami. Kong-ni miał kopyta, rogi, ogon i
chciał mnie koniecznie schwytać w swe szpony. King-lu podobny był do olbrzymiego rekina ze
smoczymi skrzydłami. ‘Ił;n potwór wła~nie rzucił się na mnie i połknął. W chwili kiedy przecho-
dziłem mu przez gardło usłyszałem głos pani Hanie Kelder, który wołał pocieszająco: „nie
obawiaj.się pan, rekin pana zaraz wyrzuci”. Obudziłem się zmęczony tymi sennymi widziadłami i
zerwałem natychmiast obawiając się spóźnienia. Było jeszcze dość wcześnie i z sąsiedniego pokoju
dochodziło mnie równomierne chrapanie kapi-tana. Na podwórzu stały już przygotowane dwa
palankiny i gromada ludzi kręciła się gotowa do drogi. Obudziłem Turnersticka i zaczęli-śmy się
ubieraE. Po chwili zjawił się służący, który poprosił nas na śniadanie. Sędzie czekał już na nas.
Uznał, że w naszych strojach wyglądamy bardzo pięknie, ofiarował nam obfite i pożywne
śniadanie, i zmusił mnie do przyjęcia dwóch sztabek srebra na koszta podróży. Pożegnaliśmy się z
nim uprzejmie, zachowują wszystkie formy surowej i wymagającej etykiety chińskiej.
Starałem się trzymać wachlarz oraz parasol z możliwą gracją, kapitan jednak oparł parasol na
ramieniu jak karabin, a wachlarz trzymał w zaciśniętej pięści, jakby to był kawałek prostego

drewna. Świta nasza składała się z około trzydziestu ludzi, którzy przy naszym pojawieniu się
pokornie padli na twarze. Wsiedliśmy do palankinów i po ostatnim pożegnaniu, ruszyliśmy w
drogę. Na przodzie biegło czterech ludzi z bambusowymi laskami w rę-kach, którzy usuwali na
bok wszystkich spotkanych, niegodnych oglą-da~ oblicza dwóch tak wielkich dostojnkików. Za
nimi szło ośmiu żołnierzy, uzbrojonych w zardzewiałe strzelby, potem postępowało czterech
tragarzy, mających stanowić zmianę i nareszcie uniósł się mój palankin, niesiony również przez
czterech ludzi, za którym szedł stękając zarządzający tym oryginalnym pochodem. Dalej z takimi
samymi ceremoniami i w takim samym porządku sunął palankin 144 kapitana, z tą tylko różnicą,
że na końcu zamiast zarządzającego szło ośmiu żołnierzy, zbrojnych w łuki i strzały. Cały ten
pochód robił imponujące wrażenie, tym bardziej, źe za nim utworzył się tłum uliczników, którzy
głośno dopominali się tsien i kom-tsza. Nasza ardiegarda rozdawała obficie dosadne rsieny i
głośne, a bolesne kon:-tsza, lecz to zwiększało tylko wrzask niesfornego tłumu. Dopiero kiedy za
sobą zostawiliśmy miasto, ten głośny i krzykliwy ogon zaczął się wolno rozpraszać.
‘Iiagarze w Chinach stanowią zupełnie oddzielną klasę, jest w nich prawie coś nieludzkiego.
Zawsze biegnący, zziajani, oblani potem, zdają się jednak mieć niespożyte siły. Dla nich nie
istnieją dobre lub złe drogi, deszcze lub susze, chłody lub upały. Odziani w krótkie pantalony, z
których wysuwają się gołe nogi, obute w sandały z ryżowej słomy, w równie krótkich i obszernych
kaftanach, stają gotowi nieś~ każdego, kto im zapłaci. A płacą im bajecznie tanio, bo zaledwie
jakieś trzy kopiejki od mili.
Po raz pierwszy podróżowałem w palankinie i nie powiem, aby ten sposób lokomocji tarfił mi do
gustu. Zdawało mi się, że jestem zamknięty w obszernej, dusznej trumnie i mimo woli wzdychałem
za koniem. Były to jednak próżne marzenia, gdyż w południowych Chi-nach konie są niezmierną
rzadkością.
Dopiero koło południa zatrzymaliśmy się na popas. Byliśmy w jakiejś wiosce, gdzie z trudnością
znaleźliśmy oberżę, w której spoży-liśmy skromne śniadanie i cokolwiek wypoczęliśmy.
- Jak się panu podoba podróż w palankinie? - zapytał kapitan.
- Nie bardzo.
- A mnie wcale. Wolę stokroć łódkę.
- A ja konia.
- Do konia nie mam zbyt wielkiego zaufania. Co mi to za zwierzę, z którego się co dwadzieścia

kroków spada. Ale proszę mi powie-dzie~, czy i tutaj, w prowincji Pe-Kiang bandyci są
również?

-Naturalnie. Wszak mówiłem panu, że naczelnik mieszka 145 w Li-ting.
- Aha, więc to znaczy, że zobaczymy tego łotra. Bardzo dobrze.
- I dżiahur tam przybędzie. On tylko przez nas zatrzymał się dłużej w Kantonie.
- Jeszcze lepiej! Z tym potańczymy trochę. Na szczęście mamy nasze rewolwery schowane w tych

nieskończenie szerokich rękawach. 6 ...

Ale prawda, powiedz mi pan, na co my dźwigamy te parasole i G:.:
wachlarze?
- Wachlarzem mamy się chłodzić, parasol zaś służy Chińczykom do najrozmaitszych czynności.

Chroni ich od słońca, od wiatru i deszczu, służy jako laska przy chodzeniu, a nawet jako broń,
którą wcale porządne razy rozdawać można.

- No, ten ostatni powód godzi mnie cokolwiek z tym głupim narzędziem. Jak mi słońce będzie

dopiekało, to rozepnę szlafrok, zrzucę ten idiotyczny warkocz i zaraz mi się zrobi chłodniej,
deszcz zaś i tak mnie głębiej niż do skóry nie przemoczy.

- Wszystko jedno kapitanie i tak musisz oba te przedmioty zatrzy-mać, jeśli chcesz uchodzić za

mandaryna.

- Dobrze, ale w takim razie nazywaj mnie pan mandarynung ‘Ii~rnersticking.

- Nie mogę, gdyż Chińczcy nie znają wyrazu mandaryn i używają stale tytułu kuahg-fu. Mogę więc

pana nazywać kuang fu ‘Iiirnerstic-king.

- Dobrze, a ja pana?
- Kuang fu Kuand-si-ta-sse.
-1’dm do licha! Dwa razykuang, to trudno zapamiętać. Napisz mi pan to na kawałku papieru, a ja

nauczę się tego, siedząc w tym przeklętym palankinie.

Spełniłem jego prośbę, po czym dałem znak do wyruszenia. Zaję-liśmy znowu nasze miejsce i
pochód ruszył dalej. Droga szła ciągle wzdłuż brzegu rzeki. Po obiedzie zatrzymaliśmy się znowu
na chwilę i wypiliśmy po filiżance herbaty, a w dwie godziny później, przed 146 samym zachodem
słońca ujrzeliśmy nareszcie Li-ting. Było to niewielkie miasteczko z ładnymi domami,
przedzielonymi jeden od drugiego starannie utrzymanymi ogrodami. Gdzieniegdzie wśród zieleni
połyskiwały tafle srebrzystych stawów, w których hodo-wano złote rybki, stanowiące tu poważny
przedmiot handlu. Niedaleko od jednego z takich stawów ujrzałem wysoki, okazały budynek,
leżący wśród mniejszych domków, a otoczony ze wszystkich stron tnurem. Na dalszym planie
wznosiły się wysokie skały z wierz-chołkami błyszczącymi w świetle zachodzącego słońca. Na
polach widaE było tylko ryż, trzcinę cukrową i bambus, które lekki wietrzyk falował jak morze.
Pochód nasz przeszedł przez miasto i skierował się wprost ku owemu wspaniałemu budynkowi.
Tutaj brama otworzyła się natych-miast i jakiś stary Chińczyk wyszedł na nasze spotkanie.
Ujrzawszy palankiny, klasnął w ręce i zawołał:
- Tsza juan! Hej, służba, pomóżcie jasnym panom wysiąść!
Kapitan nie czekał na pojawienie się służby, sam sobie otworzył palankin i wysiadł, trzymając
parasol pod pachą. Ja jednak nie ruszy-łem się z miejsca. Jako mandaryn piątej klasy nie mogłem
się tak pospolitować i spokojnie czekałem, aż mnie wysadzą. Stary Chińczyk znał widocznie
palankiny i wziął nas za sędziów, pomocników brata jego pana.
Podczas kiedy płaciłem zarządzającemu pochodem i rozdawałem napiwki, usłyszalem głos
kapitana, dolatująjcy z domu:
- Do wszystkich rekinów, toż to Kong-ni, którego wyciągnęliśmy z pułapki! Jak się masz chłopcze?
- Pan tutaj kapitanie? A pański przyjaciel? Skąd zjawiliście się w Li-ting?
- Charley, a właściwie Kuang-su-kuang-lu-kuang-fu siedzi jeszcze w swoim palankinie jak kura na

jajach.

Kong-ni znalazł się w jednej chwili przy mnie i witał mnie z
radością. Był najwyraźniej zdziwiony naszym pojawieniem się tutaj,
147

1,,

lecz nie pytał o nic. Poprosił mnie tylko do domu i wprowadził na
szerokie, wygodne schody, na których najwyższym stopniu stał jakiś

poważny Chińczyk.
Podobieństwo jego do sędziego, uderzyło mnie od razu i powiedzia-

ło, że mam przed sobą przybranego ojca Kong-ni.

- Kuagn-si-ta-sse! - rzekł syn.
Twarz Chińczyka wyraziła zdziwienie, opamiętał się wszakże naty-chmiast i powitał
serdecznie.
- Bądź pozdrowiony, zbawco triego syna, - rzekł. - M6j dom jest twoim domem, tylko
rozkaż, a wszyscy będą cię słuchać! Podałem mu list sędziego, rozłamał pieczęć i przeczytał,
po czym skinął, abyśmy poszli za nim.

Na korytarzu wskazał nam dwa kosztownie umoblewone pokoje, mówiąc uprzejmie:
- Pokój na prawo należy do ciebie, na lewo do twojego przyjaciela.
Wejdźcie i rozgoście się, a potem pozwól mi z tobą pomówić. Jednocześnie prawie zjawił się
służący, podał mi wodę do mycia i swieże ubranie, gdyż tamto pokryte było kurzem.

Odświeżywszy się i oczyściwszy z kurzu i potu, zbliżyłem się do okna wychodzącego na wspaniały
i olbrzymi ogród.
Po chwili wszedł służący z kosztowną lampą w ręku, w której paliła się wonna oliwa.
- Pan mój pyta, czy nie zechciałbyś widzieć się z nimi?
- Gdzie go znajdę?
- W pierwszym pokoju, na dole.
Poszedłem zaciekawiony ową rozmową i owymi wymaganiami, które mi miał postawić ten
człowiek, o którym wspominał mi już sędzie.
Korytarz był wspaniale oświetlony jak również wszystkie pokoje, urządzone na dodatek z
niezwykłyxn przepychem. W obszernej sali czekał już Phy z synem. Nakryty stół uginał się
formalnie pod mnó-stwem najbard.ziej wyszukanych dań i przekąsek.

148

Prawie równeocześnie ze mną zjawił się w sali kapitan. Na jego widok mimowolnie parsknałem
śmiechem i dostrzegłem, że uśmiech przeleciał również po ustach Chińczyków. Bo też i poczciwy
kapitan wyglądał naprawdę pociesznie. Długi warkocz przekrzywił mu się na I, bok, pod pachą
sterczał mu parasol, wachlarzem zaś’ machał z taką energią, że zdawało się, iż chce wywołać jakiś
nowy tajfun. Zasiedliśmy do stołu, Turnerstick odwinął rękawy aż do ramion i zabrał się od razu
do konfitur, które mu podawał Kong-ni. Kolacja była tak wykwintna i tak elegancko podana,
służba tak cicha i wytre-sowana, że na chwilę można było zapomnieć, że znajdujemy się w kraju o
tak odmiennych obyczajach.
- Panie, Charley, popełniłeś pan jednak wielki błąd, - zzekł po chwili kapitan.
- Jaki?
- Zapomniałeś pan parasola.
-Tutaj? W pokoju? Czy tamci też chodzą z parasolami?
- Godpodarze ich nie potrzebują, ale my goście, powinniśmy je zawsze mieć koło siebie. Jest to

błąd nie do wybaczenia.

- Pan też nie jesteś bez zarzutu. Znowu wymieniłeś moje nazwi-sko, choć umówiliśmy się, że

nazywać się będziemy po chińsku.

- Prawda, panie Kuag-fu-king-wu-tu, ale to się j uż więcej nie powtórzy.
Chińczycy przez grzeczność nie pytali nas o nasze przygody i dopiero pod koniec kolacji zagadnął
Kong-ni:
- ‘l~za-juan pisze, że mój talizman bardzo ci się przydał. Czy możesz opowiedzieć jak to było?
Nie potrzebowałem robić z niczego tajemnicy, opowiedziałem więc wszystko, co nam się od chwili
naszego rozstania zdażyło. Słuchał uważnie, nie przerywając ani słówkiem i dopiero po
wysłuchaniu wszystkiego zapytał z odcieniem niepokoju w głosie:
- Więc przypuszczasz, że Kiang-lu przebywa tutaj?
- Z tego co słyszałem, sądzę, że tak.

149

- W takim razie, prawdopodobnie zechcesz zawiadomić o tym policję?
- Ani myślę. Nie jestem agentem tajnej, pekińskiej policji.
- Mówisz bardzo mądrze, gdyż takie zawiadomienie mogłoby stać się przyczyną twojej śmierci.

Jak długo myślisz zosta~ w Chinach?

- Jak długo mi się będzie podobało.
- Postaramy się, abyś był zadowolony i abyś został u nas na zawsze,
- wtrącił Phy. - ‘Iieoje prace otwierają ci drogę do najwyższych godności.

- Kiedy otrzymam ocenę moich prac?
- Kiedy tylko zechcesz, - zaśmiał się wesolo. - Jeśli ci na tym zależy, możesz ją otrzymać jutro

rano.

- W takim razie, bardzo o to proszę.
- Źyczenie twoje zostanie spełnione. Ale patrzcie jaki cudowny wieczór. Może się przejdziemy?
- Bardzo chętnie.
Ogród był właściwie wielkim parkiem, pięknym i rozległym, i utrzymanym z wielkim smakiem i
przy wielkim nakładzie pracy. Kong-ni rozmawiał z kapitanem i coraz bardziej zostawał w tyle,
mnie zaś zabawił Phy i nieznacznie pociągał do przodu, dopóki nie doszli-śmy do sztucznych skał,
gdzie się narzeszcie zatrzymał i usiadł na jakimś odłamie.
Przez cały czas naszego spaceru wypytywał się o moją przeszłość, o stosunki rodzinne, materialne,
o moje prace, aż zakończył pytaniem, które mnie niezmiernie zdziwiło:
- A więc nie masz jeszcze żony?
- Nie.
- Ani narzeczonej?
- Nie.
- Czy lubisz Kong-ni?
- Bardzo.
- Wszak powiedział ci, że chce mieć w tobie brata? Czy zgodzisz się zostać moim synem?
- Czy tylko z imienia, czy też rzeczywistym? - zapytałem broniąc się instynktownie przed daniem

stanowczej odpowiedzi.

- Rzeczywistym, ze wszystkimi prawami i obowiązkami.
- Powiedz mi, dlaczego chcesz to zrobi~?
- Kong-ni kocha cię i chce ci się odwdzięczyć za uratowanie mu życia, a ja zgadzam się z tym

całkowiecie. Będę cię publicznie adop-tował.

- Ale czy możesz to zrobić?
- Dla Phy i Fu-jena nie ma nic niemożliwego.
- Ale ja w kraju mam rodziców.
-‘Ióteż tam zostaniesz ich synem. Zgódź się na to, bardzo mi się podobasz.
-1’aki barbarzyńca jak ja, bez majątku i tytułu nie może się na to zgodzić. Przede wszystkim

rozpatrzcie moje prace, a jeśli zdobędę tytuły, to wtedy dopiero pomówimy o tej sprawie.

- Jesteś dumny, - odrzekł Phy - a1e to mi się w tobie podoba.
Gdzie nauczyłeś się chifiskiego?
- W Ameryce. ‘Pdm jest wielu Chińczyków, z którymi nieustannie obcowałem i w ten sposób

nauczyłem się waszego języka.

- Musisz lubiE studia?
- O, bardzo.
- W takim razie pazwól mi pokazać sobie bibliotekę, znajdziesz tam wiele ciekawych i cennych

rzeczy.

Wracaliśmy znowu przez ogród, który przy świetle księżyca robił prawdziwie czarodziejskie
wrażenie. Wyraziłem mój zachwyt gospo-darzowi, któremu najwidoczniej to pochlebiało.
Po powrocie do domu wprowadził mnie do wielkiej sali, pełnej ksiąg i rękopisów.
- Przejrzyj wszystko, - rzekł uprzejmie - nie ma tutaj nic zamkniętego, a mnie pozwól odejść, gdyż

mam jeszcze wiele spraw do załatwienia.

151

‘

Pożegnali~my się jak starzy przvjaciele i po chwili zostałem sam.

Zasiadłem wygodnie pod lampą i zacząłem przerzucać rzeczywiście

ciekawe rękopisy.
Po chwili zagłębiłem się w czytaniu jakiegoś fantastycznego opisu,

zupełnie zapominając o otoczeniu, rozkoszując się tylko wrażeniem czegoś bardzo
świeżego i orginalnego, co powiało ku mnie z tej chińskiej książki. Kiedy skończyłem dany
ustęp, było już doś~ późno, zamknąłem więc książkę i udałem się na spoczynek. Już miałem
wchodzić do mego pokoju, gdy drzwi naprzeciwko uchyliły się nieco i ukazał się w nich
kapitan z tajemniczą miną.

- Panie, Charley, - szepnął.
- Znowu Charley, - rzuciłem z wymówką.
- Wszystko jedno, teraz nie o to chodzi. Czy chcesz go pan schwytać?
- Ale kogo?
- No tego Dżi.. Dża.., tego Mongola co nas więził w kaplicy.
- Dżiahura?
-‘Pak, tak!
- Gdzie on jest?
- Tutaj. Przed położeniem się spać zgasiłem lampę i zacząłem sobie wyglądąć na

miasto, bo wiesz, że moje okna wychodzą na tamtą stronę. Wtem patrzę, idzie ten Mongoł, na
rogu skręca i wchodzi do ogrodu. Mamy go więc w pułapce. Powiedz mi pan, czy mam mu
strzelić w łeb?

- Poczekaj pan, aż wrócę.
- A co pan chcesz zrobiE?
- Muszę pójść oglądnąć plac boju, a pan tymczasem stój przy oknie i uważaj, ezy czasem podezas

mojej nieobecności nie będzie wracał.

Wszedł do swego pokoju, ja zaś cichutko zszedłem po schodach. Drzwi były zamknięte,
otworzyłem więc okno znajdujące się najbar-dziej w cieniu i wyskoczyłem do ogrodu. Tutaj
zatrzymałem się na 152 chwilę, aby zorientowa~ się dokąd należy iść. Park był tak obszerny i tak
zadrzewiony, że pułk żołnierzy można było spokojniew nim ukryć, jakże trudno będzie znaleźć w
nim jednego człowieka. Pomimo to nie traciłem nadzieii i postanowiłem rozpocząG poszukiwania
od tego miejsca, przez które dostał się do ogrodu. Bez szmeru więc:, więcej pełzając niż idąc i
starannie unikając miejsc oświetlonych, posuwałem się naprzód, badając uważnie ścieżki i aleje,
czy gdzieś nie znajdę jakichkolwiek śladów, które naprowadziłyby mnie na trop nocnego gościa.
Po pewnym czasie starania moje zostały uwieńczone sukce-sem, gdyż dostrzegłem wyraźne ślady
rnęskiego obuwia, które prowa-dziły do muru okalającego ogród. Z tej strony stał w tym miejscu
bambusowy krzak, który miał posłuży~ Mongołowi do przedostanie się na drugą stronę. Cofnąłem
się w jego cień i zaszedłem z drugiej strony, gdzie rozpoczynał się gęsty bambusowy zagajnik.
‘Ii~taj zaszy-łem się w największą gęstwinę i położyłem na czatach. Leżałem długo, lecz
cierpliwość moja została w końcu nagrodzona, usłyszałem kroki dwóch mężczyzn. Obaj przeszli na
tę stronę i stanęli prawie przede mną. W jednym z nich poznałem Phy, drugi był równie wysoki i
potężny jak dżiahur, lecz nie był to wróg, którego szukałem.
- Czy ci się to uda? - zapytał nieznajomy Chińczyka.
- Musi, - odparł Phy.
- A więc napisz dyplom jeszcze tej nocy. Pamiętaj, że jeśli ci się nie uda, Kong-ni musi zaśiubi~

moją córkę. Jeden z twoich synów musi poślubić moją córkę, inaczej zginiesz!

- Więc tobie jest wszystko jedno który?
- Najzupełniej. Miałeś tylko jednego syna, więc go wybrałem, ale skoro chcesz mieć drugiego, to

wszystko się zmienia. Kto wie, czy nie wolę nawet Niemca, niż twego Kong-ni. Ten jest
dzielniejszy i silniej-szy. Ale jak twój syn wpadł na tego cudzoziemca?

- Bardzo go lubi i chciałby go tutaj zatrzymaE. Czy Tao-sse będzie mógł zobaczyć twoją córkę,

zanim z nim pomówię?

- Jestem Mongołem, a Mongołowie nie zamykają swoich żon i

153 córek. Przyprowadź go jutro, a może lepiej, żebym przysłał zaprosze-nie?
- Przyśłij, będzie to lepiej wyglądało.
- Dobrze, otrzymasz je. A teraz czyfi to, co ci poleciłem i pamiętaj, że Kiang-lu nie pozwoli sobie

pokrzyżować planów.

- A jeżeli on nie zechce?
- Tb pozostanie nam Kogn-ni.
- Czy to twoje ostatnie słowo?
- Ostatnie, jeśli nie chcesz być do tego zmuszonym.
- Zmuszonym? W jaki sposób?
-Zapomniałeś o Lung-ken-siang, gdzie ludzie nabierają rozumu?
- Ale jak go tam zaprowadzisz?
-1ó drobiazg. A wtedy głód i pragnienie zrobią swoje. Do widze-nia.
Dwoma skokami stanął za murem, po czym usłyszałem oddalające się kroki. Phy stał jeszcze przez
chwilę zamyśłony, aż wreszcie skiero-wał się w stronę domu, skąd doszedł mnie zgrzyt
otwieranych drzwi. Zaczekałem jeszcze kilka chwil, dopóki się wszystko nie uciszyło i ostrożnie
przekradłem się do okna.
Kapitan oczekiwał mnie z niecierpliwością.
- Gdzie pan siedziałeś? ‘Pamten już dawno poszedł.
- Wiem.
- Wie pan, i nie zatrzymałeś go?
-‘Ib nie był dżiahur. Wie pan, kto to był? Nie domyślisz się nigdy.
‘Ib był Kiang-lu!
- Co? Główny naczelnik piratów?
-‘Pak we własnej osobie.
- Jaka szkoda, że mnie tam nie było! Byłbym z nim potaficował.
- Nie, nie uczyniłbyś pan tego! ‘Ii~taj w obcym kraju, otoczeni wrogami i zdrajcami, musimy być

bardzo ostrożni, aby te mury nie zwaliły się nam na głowę.

- Wrogami i zdrajcami powiadasz pan? Czy z takimi mamy do 154 czynienia?
- Naturalnie.
- Któż to taki na przykład?
- Wszyscy.
- Jak to wszyscy? Wytłumacz się pan.
- Ja mam zaślubić córkę Kiang-lu, inaczej...
- Zaślubi~ córkę?... Charl... czy pan jesteś przy zdrowych zmy-słach?
- Najzupełniej i powtarzam panu, mam zaślubić córkę Kiang-lu, gdyż inaczej zapakują nas do

takiej dziury, gdzie pomrzemy z głodu.

- Nie wie pan jak się ta dziura nazywa?
- Lung-ken-siang, co znaczy pawilon ludzi smoka.
- Piękny pawilon. A dlaczego masz ją pan poślubiE?
- ‘I~go nie wiem, ale się dowiem. Dotychczas dowiedziałem się tylko tyle, źe zmuszano do tego

Kong-ni, a ponieważ on nie ma ochoty, więc mnie upatrzono na zastępcę.

- A to łotr!
- Nie mam tego za złe Kong-ni, chociaż cokolwiek obłudnie postępuje ze mną i nie przypuszczam

też, aby mi źle życzył. Musi być jakaś przyczyna, że Kiang-lu tak gwałtownie pragnie się
spokrewnić z rodziną Phy, musi mieć przy tym jakąś siłę, przez którą może go do tego zmusić. Z
drugiej strony musi istnieć jakiś powód, dla którego Kong-ni nie chce się zgodzi~ na
proponowane mu małżeństwo i mnie wysuwa na zastępcę.

- Nie mam ochoty łamać sobie nad tym głowy. Co pan zamierza robić?

- Przede wszystkim przekona~ się, co oni będą z nami chcieli uczynić, a potem zobaczymy.
- Dobrze więc, poczekamy.
-Uprzedzam pana, żejutro dostaniemy zaproszenie do Kiang-lu.
-Pyszna zabawa! Doprawdy to bardzo zajmujące zajęcie to bada-nie krajów i ludzi. Zirochę może

niebezpieczne, ale bardzo ciekawe!

155

A teraz, chodźmy spać, bo jest późno. Dobranoc!
- Dobranoc, kapitanie.
Następnego ranka spałem jeszeze smacznie, kiedy kapitan całko-wiecie ubrany wszedł do mego
pokoju i oznajmił, że gościnni gospo-darze czekają na nas ze śniadaniem. Szybko się ubrałem i w
kilka minut później wchodziliśmy już do jadalni, gdzie czekali Phy i Kong-ni.
Podano nam herbatę i obwarzanki. Phy usprawiedliwiał to skrom-ne śniadanie tym, że otrzymał
zaproszenie dla siebie i dla nas, i że należy przygotowa~ się do drogi.
- Od kogo otrzymał pan zaproszenie? - zapytałem naiwnie.
- Od jednego z moich przyjaciół, a zarazem bardzo wpływowego dygnitarza, mandaryna z

cyzelowanym, koralowym guzikiem. Prze-czytał on twoje prace i właściwie dzięki niemu mogę
ci dzisiaj wręczyć potrzebne papiery.

Domyśliłem się, że był to ów dyplom, o którym wczoraj rozmawia-liśmy. Rozwiązawszy papier,
przekonałem się, że rzeczywiście było to formalne przyznanie mi tytułu Tsin-sse.
- Bardzo ci dziękuję i jemu podziękuję również, - rzekłem krótko. - Więc ten papier ma

jakiekolwiek znaczenie?

- Potwierdzony jest pieczęcią cesarską.
- Jak się nazywa ten dostojnik, do którego mamy jechać?
- Jest to dowodzący wojskami. Nazywa się Kin-tsu-fo. Kiedy chceciejechać?
- Jest jeszcze bardzo wcześnie, a ja mam trochę pracy, może więc na godzinę przed obiadem.
‘Pakim powiedzeniem dałem im jednocześnie do zrozumienia, że nie pragnę ich towarzystwa. Nie
było to zbyt grzeczne, ale musiałem tak zrobić, aby mi nie przeszkadzano. Wyczekawszy dogodnej
chwili, kiedy na schodach nie było nikogo, wysunąłem się do ogrodu. ‘1’utaj spotkałem jednego z
robotników, którego zapytałem, gdzie leży miej-scowoś~ zwana Lung-ken-siang. Pokiwał głową na
znak, że nie wie, 156 jednak po oczach poznałem, że kłamie, tym bardziej, że odwróciwszy się
niespodziewanie, dostrzegłem spojrzenie pełne nienawiści i groźby jakie za mną rzucił.
Na końcu ogrodu znajdowała się furtka, prowadząca na pole, które rozciągało się u stóp gór.
Wznosiłysię one prawie pionowo i sprawiały t. wrażenie zupełnie niemożliwych do przejścia, a
jednak tam prawdo-podobnie miał się rozstrzygnąć mój los. Musiałem znaleź~ ten „smo-czy
pawilon”, który ukrywał jakieś okropne tajemnice. Zamyślony I szedłem dalej, gdy nagle ujrzałem
na drodze jakiegoś chłopca, prowa-dzącego na sznurku kozę.
- Powiedz mi chłopcze, - zwróciłem się do niego - gdzie leży tutaj „smoczy pawilon”
- Nie wiem, panie, - odrzekł, rzucając się na ziemię.
- A może ty nie znasz tych gór?
-Ależ znam, panie. Cały prawie dzień wypasam tam moją kozę.
- W takim razie musiałeś widzieć skałę, podobną do małego domku 1ub wierzyczki?
- O wiem, wiem! ~-- zawołał radośnie. - Czy pan chce ją teraz zobaczyć?
-1’dk właśnie. Czy to daleko stąd?
- Najwyżej pięć minut drogi, ale trudno się tam dostać.
- Nic nie szkodzi, prowadź.

Chłopiec nie kazał sobie dwa razy powtarzać. Uwiązał kozę u drzewa i wesoło w podskokach
pobiegł do przodu.
- Czy znasz Phy-ming-tsu lub Kin-tsu-fo?
- Tak. Tb są najwięksi panowie w mieście.
- Czy rozmawiałeś kiedyś z nimi?
- Nie tacy panowie nie rozmawiają z biednym chłopcem.
- To może znasz kogoś ze służby?
- Nie, panie. Wiem jak wyglądają, znam ich nazwiska, ale żaden z nich nie rozmawiał ze mną.
- To może z twoim ojcem?

157

- Ojciec mój nie żyje, mam tylko matkę.
Uspokoiłem się, gdyż mogłem być prawie pewnym, że żaden z wielkich bandytów nie dowie się o
mojej wycieczce do „smoczego pawilonu”.
Poszliśmy dalej i wkrótce ujrzałem trzy wąwozy prowadzące w głąb gór. Chłopiec zapuścił się w
środkowy i po chwili wskazał palcem do góry.

- Niech pan patrzy, tam wznosi się skała podobna do domku lub wierzyczki, ale wdrapać się
na nią nie można.

Na samym końcu wąwozu wznosiła się dość stroma skała, u boku której zwieszal się odłam
podobny do sześcianu. 1za stroma skała dla zręcznego górala nie przedstawiała zbyt wielkich
trudności, postano-wiłem wdrapać się na nią, lecz najpiew musiałem się pozby~ niepo-trzebnego
świadka.

- No, tak - rzekłem, - skoro nie można się tam wdrapać, to i ja wrócę. Ale nie potrzebujesz
już na mnie czekać, gdyż teraz znam drogę.

Z tymi słowami podałem chłopcu dwadzieścia sapeków, które wprawiły go w taki zachwyt, że
rzucił się na ziemię, ucałował skraj mojej szaty i -~ie czekając na przypomnienie jak strzała
zawrócił. Doszedłem do końca wąwozu i po długim, mozolnym wspinaniu znalazłem się wreszcie
na szczycie góry dźwigającej „smoczy pawilon”. Z drugiem strany otwierała się głeboka przepaść,
otoczona ze wszy-stkich stron skałami, podobna do długiej szyi, w którą prawdopodob-nie wrzucno
ofiary zbrodni.
Obejrzałem szczyt dokładnie i dostrzegłem w jednym miejscu umo-cowane w skale dwa haki,
zupełnie podobne do tych, j akich używa się do zawieszenia sznurkowych drabin.
Jeżeli takbyło jak przypuszczałem, to i drabina musiala sięblisko znajdowaĆ. Po długich
poszukiwaniach odkryłem ją wreszcie ukry-tą pod kupą kamieni. Nie wahałem się ani chwili,
zawiesilem ją na hakach i spuściłem się w przepaść. Drabina dochodziła do 158 wystającego
odłamu, podobnego do dość wąskiego gzymsu, na którym jednakże bezpiecznie można było się
utrzymać. Oparwszy się mocno nogami zdjąłem drabinę z pierwszych haków i zawiesiłem na
drugich, które dostrzegłem tuż pod moirni nogami. Drabina doprowadziła mnie wprost na
wystający sześcienny odłam. W samym środku tego odłamu znajdował się otwór podobny do
wylotu studni. Chcąc się przekonać jak tam było głęboko rzuciłem weń kamień, lecz zamiast
zwykłego, tępego odgłosu uderzenia twardego przedmiotu o dno, usłyszałem nagle wydobywający
się z głębi słaby głos ludzki.
- Przychodzisz więc znowu? Poczekaj, jeszcze nie umarłam, choć bardzo cierpię!
- Kto tam jest? - zawołałem. I Zamiast odpowiedzi, słaby głos kobiecy ciągnął dalej:
- Nie zmusisz mnie do odstępstwa! Wolę umrzeć z głodu, niż zaprzeć się Boga prawdziwego w

‘I~ójcy Świętej Jedynego. Nic nie poradzisz przeciwko niemu i jeśli taka będzie jego wola, włos
mi z głowy nie spadnie.

Zawołałem, raz, drugi i trzeci, ale odpowiedzi nie było. Widocznie nieszczęśliwa była tak
wyczerpana, że nie mogła już mówić. Nałeżało ją ratować i to jak najprędzej, w dzień jednak nic
nie można było przedsięwziąć, należało koniecznie poczekać do wieczora, kiedy cień nocy będzie
nam shxżył za sprzymierzeńca. ‘I~mczasem nie miałem nic do roboty, wróciłsm więc na szczyt
skały, schowałem drabinkę na dawne miejsce i poszedłem do domu.
- Gdzie pan tak długo bawił? - zapytał kapitan. - Czy nie na rzece przypadkiem?
- Może, - odrzekłem nie chcąc się zdradzać przed czasem.
- W takim razie, trzeba mnie było wziąć ze sobą. Pan wie, że tęsknię za wodą. Kong-ni czekałjuż

na nas.

- Czy mam ci przynieść wachlarz? = zapytał.
- Wszak pierwszy lepszy służący może to zrobić, - odrzekłem 159 zdziwiony.
- A więc chodźmy. Ojciec już dawno poszedł.
W obejściu młodego Chificzyka było coś, czego dawniej nie zauwa-iyłem, jakiś chłód i przymus.
Był tak młody, że jeszcze nie umiał ukrywać swych uczuć. Zrozumiałem od razu, że stało się coś
niespo-dziewanego.
W drodze zatrzymał się przy jakimś krzaku i przepuściwszy kapi-tana, zwrócił się do mnie:
- Dziś rano rozmawiałeś w ogrodzie z jakimś człowiekiem? - zapytał.
- Tak.
- Pytałeś go o Lung-ken-siang?
- Tak.
- Co to jest Lung-ken-siang?
- A ty nie wicsz?
- Nie, - odrzekł, a oczy jego zdradzały kłamstwo.
- Musisz znać przecież tajemnice Lung-yinów, skoro ofiarowałeś mi talizman.
- Nie znam ich. Znak otrzymałem od przyjaciela, tak jak ty otrzymałeś go ode mnie.
- W takim razie nic ci nie powiem, gdyż byłaby to zdrada.
Odpowiedź ta widocznie mu się bardzo spodobała. W kilka minut później stanęliśmy przed
domem naczelnika ban-dytów.
Olbrzym powitał nas uprzejmie, na co odpowiedziałem zwykłym, ceremonialnyrn powitaniem.
- Czy mogę was prosić, abyście raczyli przestąpić progi mego domu?
- Wpierw pozwól przedstawić sobie mojego przyjaciela, Kuang-fu 1’urnerstickinga, - odrzekłem

ceremonialnie. Kapitan zrozumiał o co chodzi, jedną ręką przycisnął parasol do piersi, drugą
zaś podniósł do kapelusza, salutując po wojskowemu.

160

- Ja zaś prezentujeng drodiegong masterang Kung-ki-fung ki mung-ki-lung-ki.
Mongoł nie zrozumiał tego fantastycznego języka i nazwiska, Kong-ni zaś z trudnością utrzymał
poważny wyraz twarzy. Wprowadzono nas do bawialni, gdzie zastaliśmy córkę gospoda-rza,
młodziutką, szczupłą panienkę o smutnym wyrazie twarzy. Obok niej siedział gośb, w którym ze
zdumieniem poznaliśmy dżiahura. Na początek poczęstowano nas herbatą i oryginalnymi
chifiskimi ciasteczkami, po czym zaproszono do ogrodu, który był o wiele mniejszy i zupełnie
inaczej utrzymany, niż ogrbd Phy. Przede wszy-stkim było tutaj bardzo wiele kwiatów, których
odurzający zapach rozchodził się dokoła. Z ogrodu przeszłiśmy na obszerne podwórze. Zdziwiło
mnie to bardzo, gdyż Chińczcy nie trzymają zwykle inwenta-rza i z tego powodu, nie potrzebując
dla nich miejsca, budują się bardzo ciasno. Przestałem się jednak dziwić, gdy gospodarz otworzył
drzwi od stajni, które natychmiast ściągnęły moją uwagę. Chińczcy posiadają najgorsze na świecie
konie, byłem więc ciekawy i co nam ten sławetny Si-fan pokaże.

Na znak pana domu stajenny wyprowadził ze stajni dwa osiodłane konie, należące do rasy
mongolskiej, niewielkie, niepokaźne, lecz odznaczające się niezwykłymi zaletami i nadzwyczajną
wytrzymało-ścią. Z tego to właśnie powodu były bardzo drogie.
- Czy umie pan jeździ~ konno? - zapytał Mongoł kapitana.
Powtórzyłem to pytanie Turnerstickowi.
- Na takich małych kreaturach, tak! ~ odrzekł dzielny marynarz.
- Ale ja pana ostrzegam.
- Ba, pan wie doskonale, że na rosłym koniu czuję się jak na wulkanie, ale te bolońskie pieski nie

przerażają mnie ani odrobinę. Powiedz mu, że jeżd’żę.

Na moją potwierdzającą odpowiedź Mongoł zaproponował kapi-tanowi wypróbowanie konia, co
znowu musiałem przetłumaczyć. Turnerstick nie dał sobie tego dwa razy powtarzać. Nie
wypuszczając 161 ś ..:::.,...,,:.

z ręki ozdobnego wachlarza i parasola, wygramolił się na konia i triumfalnie przejechał wokół
p.odwórza.

- No i jak? - zapytał z miną zwycięzcy.
- Bardzo dobrze, - pochwaliłem go szczerze.
Po nim wsiadali kolejno Si-fan i dżiahur, i pokazywali nam mon-golską szkołę jazdy, aż
piana wystąpiła na pyski zmęczonych zwierząt.
- Zwiedziłeś prawie cały świat, - rzekł Si-fan zsiadając z konia tuż przede mną - powiedz mi
jaki naród jeździ najlepiej.
- Mongołowie, - odrzekłem z poważną miną.
- Wiedziałem o tym, - uśmiechnął się zarozumiale. - Czy nie zechciałbyś teraz sam
spróbować?
-‘Iiwoje konie są zbyt słabe dla mnie. Z pewnością nie ruszą się z miejsca.
- Nie jesteś przecież cięższy ode mnie.
Położyłem rękę na siodle i jednym susuem wskoczyłem na konia. Dla mnie, który
ujeżdżałem dzikie mustangi, poprowadzenie zmęczo-nego zwierzęcia i uczynienie z niego
powolnego narzędzia dla moich celów nie przedstawiało najmniejszej trudności. Biedny koń
to ciąg-nął naprzód, to cofał się w tył, lecz właściwie nie ruszał się z miejsca, aż wreszcie
drgnął i upadł pode mną.
- Widzisz, że nie może mnie unieść. Ty jeste~ lepszym jeźdźcem, ale ja jestem cięższy.
Mongołowie są zapalonymi jeźdźcami toteż oczy mu zabłysły.
-Pokażę ci konia, dla którego nie będziesz zbyt wielkim ciężarem.
Kazałem go sobie sprowadzić zza gór, ale nikt go nie może dosiąść.
- Pokaż mi go.
- Przede wszystkim, niech wszyscy się odsuną! Dobrze, zaraz go każę wypuścić, ale jeśli
stanie się jakieś nieszczęście, nie miej do mnie pretensji.

Skinąłem głową i usunąłem się cokolwiek na bok. Stajenny otwo-
rzył drugie drzwi, z których wyskoczył wspaniały rumak rasy kaszgar-
skiej. Oczy jego błyszczały jak dwa ogniki, z nozdrzy buchała para,

162 delikatna skóra drgała przy najmniejszym ruchu. Było to rzeczywiście tak piękne zwierzę, że
bez wahania zamieniłbym go na najlepszego mustanga.
- Jestem pewien, że jeśli wsiądzisz na niego, to jeszcze prędzej znajdziesz się na ziemi, - rzekł Si-

fan.

- A jeśli nie spadnę, jeżeli w przeciągu godziny w moim ręku złagodnieje jak baranek?
- Będzie twój.
- Dobrze. Od tej chwili uważam go za swoją własność.

Wyszedłem na podwórze.
- Daj spokój, niebezpieczeństawo jest zbyt wielkie! - ostrzegał Mongoł.
Nie zważałem na te przestrogi. Zdjąłem z siebie wierzchnie, ko-sztwone ubranie i złożyłem jak
chustkę. Dziki rumak rzucał się po podwórzu jak szalony, parskając i wierzgając kopytami.
Upatrzywszy stosowną chwilę, kiedy przebiegał koło mnie, zarzuciłem mu impro-wizowaną
chustkę na głowę. Koń rzucił się jeszcze kilka kroków naprzód i stanął potrząsając łbem i starając
się zrzucić przeszkadza-jące mu nakrycie. Skorzystałem z tej chwili, aby lewą ręką pochwycić go
za grzywę, prawą zaś, a właściwie dwoma palcami prawej ścisnąć mu silnie nozdrza. Rozszalały
rzucił się do przodu, lecz trzymałem go mocno. Najbaxdziej wrażliwym i delikatnym miejscem u
konia są nozdrza. Ból więc jaki mu sprawiłem ściskaniem, oddawał go w moją moc całkowicie.
l~raz zacząłem go ujarzmiać. Raz podnosiłem mu łeb do góry, zmuszając go do stawania na
tylnych nogach, a raz opuszcza-łem na dół. Sztukę tę powtórzyłem parokrotnie, po czym
poklepałem go po szyi, po piersiach i przednich nogach, przemawiającjednocześ-nie do niego
silnym, przenikliwym głosem, w koficu szybkirn ruchem wskoczyłem mu na grzbiet. Koń wspiął
się na tylne nogi, lecz głos mój doprowadził go do porządku. Stanął drżąc na całym ciele i jakby
płacząc z żalu za utraconą swobodą, lecz ułagodzony zupełnie i posłu-szny najmniejszemu memu
skinieiu. Jeszcze raz poklepałem go po 163 sryi, po crym wolno objechałem podwórze kilka rary.
Stanąwsry przed Mongołem rzekłem z uśmiechem:
- Powiedziałem, że mori-mori będzie mój!
- Znasz tę rasę? - zapytał zdumiony.
- Jestem przecież jeźdźcem.
-‘Pdk, widzę to. Ale koń nie jest jeszcze twój. Powiedziałem, że ci ! go dam, ale nie powiedziałem

kiedy.

- A więc powiedz.

- Phy pomówi z tobą o tym.

Prryjąłem tę zapowiedź spokojnie, bo wiedziałem, że w ten, cry inny sposób wspaniały
wierzchowiec będzie moją własnościa.
Zdjąłem uzdę z kółka, założyłem koniowi i zaprowadziłem go do stajni, gdzie nasypałem mu do
żłobu owsa. Wychodząc ze stajni obejrzałem starannie zamki u obojga drzwi.
Z podwórza przeszliśmy z powrotem do pokoi, gdzie Si-fan polecił córce, aby mnie zabawiała
rozmową. Podeszła do mnie powaina i zamyślona z wyrazem smutku w oczach. Odsunąłem się na
bok, aby nie słyszano naszej rozmowy i odezwałem się uprzejmie:

- Czy wolno ci się ukazywać tak swobodnie w towarzystwie?
-‘Pak. Niejestem Chinką, nie obrażam więc przyjętych zwyczajów.
- Dlaczego jesteś taka smutna?
- Bo jestem sama i sierota. Nie mam matki.
- Cry dawno umarła?

- Nie umarła, lecz zniknęła. Matka moja była chrześcijanką, ojciec mój zaś nienawidził jej za to,

więc zniknęła.

Mimowolnie drgnąłem. ‘Pdka więc była tajemnica przepaści! Ten starszny człowiek wtrącił tam
swoją żonę, aby umarła z głodu.
- Mam nadzieję, że ją jeszcze kiedyś zobacrysz, - rzekłem. - ‘ Bóg jest miłosierny, nie opuści jej

więc.

- ‘Pak, ja wiem, że Bóg chrześcijan jest wielki, więksry niż Fo.
Jeżeli zwróci mi matkę, będę mu służyła do końca życia. Czy powiesz mojemu ojcu, że nie chcesz
mnie za żonę?

164

- Powiem. Ty nie wiesz dlaczego nie chcę mieć z nim nic wspól-nego, ale ja wiem i on wie.
-‘Pdk, wiem! - odezwał się za nami surowy głos.
Kiang-lu stanął pomiędzy mną a córką.
-To ty pytałeś o Lung-ken-siang?
- Ja.
- Dlaczego?
Obejrzałem się wokoło i odrzekłem:
- Ponieważ wczoraj słyszałem twoją rozmowę z Phy.
- A tak! Opuść mój dom! Wszystko między nami zerwane! Idź!
- Dobrze, ale ty idź pierwszy!
-Aha, boiszsię! -zaśmiałsię szyderczo Si-fan.-Dobrze, chodź więc za mną.
Z pokoju wyszliśmy na korytarz i na schody, wszędzie było pusto, pomyślałem więc, że nie
potrzebuję się lękać żadnej napaści. Już miałem schodzić ze schodów, gdy nagle za mną skrzypnęły
jakieś drzwi i dwie silne ręce pochwyciły mnie i powaliły na ziemię. W tej chwili poczułem znowu
ów straszny zapach i straciłem przytomnośE. Kiedy odzyskałem zmysły, leżałem na ziemi
skrępowany, z zakneb-lowanymi ustami, a obok mnie w takim samym stanie leżał kapitan. Wkoło
panowały ciemności, nie wiedziałem więc gdzie się znajduje-my. Leżeliśmy tak długo, bardzo
długo, aż wreszcie skrzypnęły jakieś drzwi i do pokoju wszedł Kiang-lu, a za nim dżiahur z latarnią
w ręku. Naczelnik bandy pochylił się nade mną.
- Podsłuchiwałeś nas, więc wiesz wszystko, - rzekł. - Czy uczy-nisz to, czego od ciebie żądam?

Pokręciłem przecząco głową.

- Namyśl się dobrze. Inaczej będę zmuszony wrzucić was do Lung-ken-siang, gdzie zginiecie z

głodu. Pamiętaj, że kto się tam raz dostanie, ten już przepadł na wieki.

Nowe przeczące skinienie było jedyną odpowiedzią.
- A więc niech cię porwą złe duchy i zaniosą na ofiarę szatanowi!

165

- krzyknął.
Wło~ył dwa palce w usta i wydał przeraźliwy świst. Na ten znak do pokoju wpadło kilku ludzi,
którzy pochwycili nas, jak dwa pakunki, wynieśli na podwórze, gdzie stały już przygotowane dwa
palankiny i wsadziwszy nas w nie, ponieśli w kierunku przepaści. Przy świetle księżyca
dostrzegłem, że oprócz tragarzy jeszcze sześciu ludzi stanowiło naszą eskortę. ‘I3ragarze musieli
być bardzo silni, gdyż bardzo zręcznie wspinali się z nami na skały i po chwili stanęli u stóp
„pawilonu rozbbjnikbw”.
Mongoł zbliżył się do nas i ze zwierzęcym zadowoleniem kopnął
mnie i kapitana kilka razy, po czym dał znak i wciągnięto nas na dach

pawilonu.

Tutaj wyjął mi knebel z ust i rzekł:

f., j.

- Po raz ostaini pytam, czy będziesz mi posłuszny?
- Nie, - odparłem surowo - nie tylko nie będę ci posłuszny, lecz jeszcze postaram się ukara~
cię za wszystkie twoje zbrodnie.
- Mnie ukarać? - zaśmiał się zło~liwie Mongoł. - A więc idź tam, gdzie ci powiedzą, co to
znaczy sprzeciwiaE się Kiang-lu! Spusz-czajcie go!
Spuszczono mnie w przepaść, po czym linę wciągnięto z powrotem.

- Kto tu? - odezwał się obok mnie słaby głos kobiecy.
- Ofiara twego męża Kin-tsu-fo, - odrzekłem. - Mam tutaj umiarać z głodu tak jak ty. Czy
chcesz uratować siebie, mnie i twoją córkę?

- Czy potrafię? -jęknęła.
- Wszak rzuciłem ci dzisiaj nóż. Weż go i przetnij mi więzy!
Zrobiła to drżącymi rękami i zanim jeszcze spuszczono kapitana, byłem już wolny. HIęknąłem na
wąskiej, wolnej przestrzeni i zacząłem badaE otoczenie. Był to loch, ciągnący się w górę na kształt
komina, o zupełnie prostopadłych ścianach, tak jednak szeroki i długi, że żaden człowiek nie mógł
się po nim wspina~. ‘1’d właśnie okoliczność dawała Kiang-lu pewność, że nikt się stamtąd nie
zdoła wymknąć.

166

W tej chwili kapitan znalazł się na dnie przepaści. l
Nie tracąc ani chwili czasu przeciąłem mu więzy i szepnąłem:
- Dalej kapitanie, wdrapujemy się z powrotem.
-‘I~m do licha, pozwól mi pan odsapnąć. W jaki sposób ma pan zamiar wdrapać się przez ten

komin?

- Widzi pan, na jednego jest on za szeroki, we dwóch jednak damy i sobie radę. PrzyciŚniemy się

do siebie plecami, a potem równiutko rękami i nogami będziemy się wspinali!

- Pyszna myśl! Chwytam oddech i jazda, panie Charley, zanim się tam na górze opamiętają!
- Chcecie się stąd wydostać? Czy nie zapomnicie o mnie?
- Nie, bądź spokojna. Wydostaniemy cię za chwilę.
- Teraz cichutko, - szepnąłem, kiedy byliśmy o jakieś trzy stopy od górnego wylotu przepaści.
Bez szmeru prawie uchwyciliśmy się ostrych brzegów i stanęliśmy na dachu pawilonu. Kiang-lu
stał odwrócony do nas tyłem, spogląda-jąc na drugą stronę przepaści.
- Zepchnijmy go, - szepnął kapitan.
- Nie. Byłoby to podstępne morderstwo. Tli leży lina, zwiążmy go, a potem zaskarżymy do sądu.

Musimy jednak teraz wyciągnąć jego żonę.

- Więc tam, w przepaści to była jego żona?
- Niestety.
- A więc ten łotr zasługuje na naszą karę, ~ rzekł kapitan i mimo woli tupnął nogą.
Na ten szelest Mongoł odwrbcił się w naszą stronę, a wyraz nagłego przerażenia odbil się na jego
twarzy.
- Czy nie mówiłem ci, że przyjdziemy cię ukarać, - rzekłem poważnie.
- Jak się tutaj dostaliście? Jesteście ludźmi, czy duchami?
- Tylko ludźmi, lecz lepszymi i rozumniejszymi od ciebie. Jesteś więźniem! 167
Zamiast odpowiedzi wydał przeraźliwy świst, na który z dołu od-powiedziano mu okrzykiem.
- Więźniem? - zawołał szyderczo. - To wy jesteście moimi więźniami! Czy nie słyszycie, że

wracają?

- Zanim przyjdą, będziesz już mój - rzekłem.
Z tymi słowami posunąłem się ku niemu, lecz on rzucił się na mnie całym ciałem i natknął się na
moje wystawione do przodu pięści, które go odrzuciły w tył. Jednocze~nie kapitan uderzył go w
głowę tak silnie, że zachwiał się i straciwszy równowagę, runął w przepaś~. Słuchaliśmy bez tchu
prawie, lecz tylko głuchy odgłos spadającego ciała doleciał do nas. Straszny dowódca bandytów
przedstawiał już tylko bezkształtną masę, na dnie tej samej przepaści, która była widownią tylu
jego zbrodni.
- Charley!

- Kapitanie!
- On spadł!
Kapitan był tak przerażony, jakby popełnił najstraszliwszą zbrod-nię.
- ‘I’ak kapitanie, spadł, lecz nie powinniśmy się tym tak bardzo trapić, gdyż po pierwsze nie

uczyniliśmy tego rozmyślnie, a po wtóre był to tak szkodliwy i niepoprawny zbrodniarz, że
doprawdy zgładza-jąc go, oddaliśmy ludzkości przysługę.

- Wszystko to prawda, ale zawsze to nieprzyjemne uczucie... brrr...
- Nie myślmy o tym kapitanie. Patrz pan, tam na dole stoi sześciu bandytów z dźiahurem na czele.

Nie mogą się do nas dostać, bo Kiang-lu wciągnął za sobą drabinę, ale stoją i czekają.

- A więc jeste~my okrążeni?
- Nic nie szkodzi. Najpiervv wydostaniemy z przepaści kobietę.
- W jakisposób?
- Spuszczę pana do niej. Później wyciągnę najpierw ją, a potem pana. 168
- Dobrze.
Wszystko odbyło się jak należy. Biedna kobieta była tak osłabiona, że kiedy ją wydobyłem, nie
mogła się utrzymać na nogach.
- Kim jesteście? - zapytała, kiedy i kapitan znalazł się na plat-formie.
- Chrześcijanami, jak i ty - odpowiedziałem.
- Gdzie mój mąż?
- Nie ma go tutaj, nie ma i w domu. Pojechał daleko i nie ujrzysz go więcej.
Biedaczka nie mogła znieść tylu wzxuszefi i po prostu zemdlala. Zostawiłem ją tymczasem w
spokoju i zająłem się czekającymi na dole bandytami.
- Kiang! - doleciał mnie głos dżiahura.
- Lu! - odrzekłem.
- Czego chcesz, panie?
Najwidoczniej wziął mnie za Mongoła. Skorzystałem z tego i na-śladując, o ile możności głos Si-
fana odrzekłem:
- Ja? Nic od was nie chcę. Kto to tam w górach tak krzyczał?
- To nie ty panie?
- Nie. Musiał jednak to być któryś z naszych. Zobaczcie, co to takiego!
- Na pewno nie żadne niebezpieczeństwo, gdyż krzyknąłby po raz drugi.
- Zapewne. Czy pamiętasz mój rozkaz?
- Pamiętam panie.
Odszedł wraz z pozostałymi, a ja zwróciłem się ~do zemdlonej, wziąłem ją na ręce i ostrożnie
zacząłem schodzić po drabinie, którą kapitan zawiesił na hakach. W ten sposób dostali~my się na
gzyms, a stamtąd do stóp skały. ‘lhtaj schowałem drabinę pod stosem kamieni i poszliśmy dalej.
- Dokąd mnie niesiecie? - zapytała kobieta, która właśnie odzy-skała przytomność. 169
- Do twego domu, do biednej Kiang, która bardzo płacze i tęskni za tobą.
- Czy znasz moją córkę?
- Znam.
- I zaprowadzisz mnie do niej?
i .. ‘ - Oczywiście.
- Dziękuję. Bóg ci to wynagrodzi.
- Czy możesz iść? - zapytałem po chwili.
- Nie, jestem zbyt słaba - odrzekła cicho.
- W takim razie poniesiemy cię.

Na szczęście w pobliżu stały jeszcze owe dwa palankiny, w których nas przyniesiono. Złożyliśmy
biedaczkę wjednym z nich, kapitan ujął za drążki z przodu, ja z tyhz i poszliśmy szybkim krokiem.
Kiedy mijaliśmy miasto na drodze stanął nam jakiś człowiek.
- Kto idzie? - zapytał i nagle głos zamarł mu w gardle, a twarz wyrażała ogromny strach. Szybkim

ruchem rzucił się w pobliskie krzaki. Był to Phy-ming-tsu.

- Może pobiegniemy za nim? - zapytał kapitan.
- Nie kapitanie, nie mamy czasu.
Przyspieszyliśmy kroku i w parę chwili później kołataliśmy do domu Si-fana. Otworzyła nam sama
Kiung, w której ramiona złożyli-śmy osłabioną przeżyciami matkę.
- Gdzie ją znaleźliście? - pytała, promieniejąca szczęściem dziewczyna.
- Powiedziałem ci, że Bóg nasz jest wielki i potężny, i ocali ją od i: złego, - odrzekłem. - Resztę

opowie ci sama.

- Czy pogniewaliście się z ojcem, że wyszliście tak prędko? - dopytywała się dalej Kiung.
- Wszystkiego się dowiesz później. Tymczasem daj matce jeść, pić, a nas zaprowadź do pokoju

ojca.

-Możecie iść sami. Znajduje się obok bawialni, gdzie siedzieliśmy i dotychczas jest oświetlony.

170

Wbiegliśmy na schody i w chwilę później znaleźliśmy się w gabine-cie Mongoła. ‘Iinaj na stole
leżały wszystkie nasze rzeczy, które natu-ralnie zabraliśmy z powrotem. Podczas tego zajęcia
usłyszałem głos dżiahura, który pytał niespokojnie:
- Kto przybył w tym palankinie?
- Moja matka.
- A kto ją tutaj przynibsł?
- Ci dwaj kuang fu, którzy byli dzisiaj zaproszeni.
- Oni zabili twego ojca, uwolnili siebie i twoją matkę, a jego wrzucili w przepaść. Gdzie oni są?!
- Na gbrze.
Usłyszeliśmy kroki na schodach, prócz tego od strony ulicy zbliżał się tłum ludzi, prowadzony
przez Phy-ming-tsu.
- Kapitanie, musimy uciekać. Wali na nas cała banda opryszków, ktbrej nie damy rady się oprze~.

Prędzej kapitanie, póki czas!

- Jak mamy uciekać? Ja nie wyskoczę przez okno!
- Spuszczę pana po prześcieradle, tylko prędzej!
Zatrzasnąłem drzwi, zgasiłem lampę, porwałem jakieś długie płót-no, spuściłem kapitana, po czym
sam wyskoczyłem.
- Dokąd teraz? - zapytał dzielny marynarz.
- Na podwórze, tam jeszcze nikogo nie ma. Wsiądziemy na konie i uciekniemy.
- Tylko mnie pan daj tego mniejszego, na którym jeździłem ; dzisiaj, - zastrzegał kapitan.
Jednym szarpnięciem otworzyłem drzwi stajni i wyprowadziłem wierzchowca kapitana. Mój mori-
mori poznał mnie po głosie, ale z powodu ciemności nie chciał wyjść ze stajni. Nareszcie zmusiłem
go do posłuszebstwa. lecz w tej samej chwili brama prowadząca na podwbrze została wyważona i
nasi prześladowcy z dżiahurem na czele rzucili się w naszą stronę.
W tej chwili błysnęło coś w ręku kapitana i dżiahur zwalił się na ziemię. Tłum cofnął się
przerażony i to właśnie dało nam możliwoś~ 171 wskoczenia na konie.
- Naprzód kapitanie! Za mną na lewo w stronę rzeki, prędzej!
- Dobrze, dobrze. Zobaczy pan jaki ze mnie jeździec.

Dopiero po południu stanęliśmy w Kantonie, skąd prawie bez zatrzymywania się pojechaliśmy
dalej i następnego wieczora znaleźliśmy się nareszcie na naszym kochanym „Wichrze”. ‘lVtaj do-
piero wypoczęliśmy naprawdę.
- No tym razem doskonale poznaliśmy kraj i ludzi! ‘Ib się nazywa przygoda, - rzekł kapitan ze

śmiechem, kiedy leżąc wygodnie, opo-wiadaliśmy sobie wszystkie przeżyte wrażenia. - Cóż
dalej zrobimy, panie Charley, czy złożymy skargę?

-Ja myślę, że porozumiemy się z naszym konsulem i zrobimy tak jak on nam poradzi, -

odpowiedziałem.

- Dobrze mój kochany King-lu-kang-li-kong-la-to. A potem po-jedziemy wprost do Makao. Wszak

nie ma pan nic przeciwko temu?

- A co pan tam będziesz robił?
- Co będę robił? Odwiedzę naturalnie Portugalczyków i naszą dzielną towarzyszkę niedoli.
- Wspaniale! Jadę z panem. Podziękujerny jej raz jeszcze za pomoc i zapytamy co dalej robić,

składać skargę czy nie? Przecież ona w tym wypadku też ma coś do powiedzenia.
Kara Ben Nemzi
i przemytnicy

Tb co opowiem, było dotychczas ścisłą tajemnicą. ‘Pajemnicą nie była właściwie sama terśE,
bowiem dopełniała się ona przed oczami, które widziały i uszami, które słyszały.
Wielu powołanych i niepowałanych trudziło się daremnie, aby rozwikłać zagadkę. Nie wiedząc
bowiem sami uwikłani byli w ową tajemnicę. Nikt nie zdołał przejrzeć wyjątkowo łajdackiej
bandy, składającej się z pięciu osób, które miały tylko trzy imona, a miano-wicie: dwóch Ahmetów
Agha, dwóch Selimów Agha i Abdana Effen-di, ich przywódcy i pana.
Czterej Aghowie byli oficerami, effendi zaś nie był człowiekiem mundurowym, ale zarazem
największym tłuściochem, jakiego kiedy-kolwiek widziałem. Zajmował się hodowlą bydła,
ralnictwem, piekar-stwem, rybołóstwem, polowaniem, pszczelarstwem i handlem. Był takźe
nauczycielem, sędzią i duchownym rozleglej okolicy Dżanu, przez którą ciągnie się granica persko-
turecka. Stąd też pochodził jego tytuł effendi, którego żądał i który mu się zresztą należał.
Dżan położony jest bardzo wysoko, na południu gór kurdyjskich. ‘Pdm wysoko, dwoma szeregami
wznoszą się góry Uluhm, albo bardzo odcięte, albo zlewające się ze sobą. Biegną one rbwnolegle, z
północ-nego zachodu na południowy wschód tworząc pomiędzy sobą, długą, krętą, głęboko wciętą
dolinę, przez którą płynie niezwykle rybna rzeka.

175

Ryby te jak utrzymywał effendi były jego własnością i obiecywał kulkę w łeb każdemu, kto by się
tylko odważył zasiąść z wędką nad brzegiem owej rzeki.
Góry Uluhm, podobnie jak dolina obfitują w zarośla i lasy pełne zwierzyny. Effendi zapewniał, że
one też do niego należą. Śmiałek mający apetyt na najnędzniejszego nawet zajączka z tych kniei,
przy-płaciłby tę swoją chętkę życiem.
Kto zna Titrcję i Persję, ten doskonale wie, że na granicy tych krajów kwitnie przemytnictwo. Nie
było chyba sposobniejszej do tego okolicy jak terytorium Dżanu, obfitującego w góry, rozpadliny i
gęste lasy.
Szeroki szlak, którym wciąż przeciągają karawany łączy Persję z ‘Iiircją i dąży w poprzek gór
Uluhm. To właśnie jest oficjalna droga przeznaczona dla osób jak też i dla wszelkiego rodzaju
transportu. Każda inna droga jest uważana za przymytniczą i ktokolwiek by nią podążał, naraża się
na niebezpieczeństwo pomówienia o jakieś nie-uczciwe zamiary. Uprzywilejowany trakt schodzi
po zboczu w dolinę i tam właśnie znajduje się główna kwatera perskich urzędników cel-nych. Zaś

turecka strażnica wznosi się na zachodniej stronie wyżyny, którędy przechodząca droga wznosi się
ponownie w góry.
Przedstawiciele władzy skarbowej obu państw, stróżują na górze po dwóch stronach doliny, na dole
zaś pośrodku, nad mostem prze-rzuconym przez rzekę ciągną się posiadłości Abdana Effendi.
Twier-dził on, że do tego mostu ma również prawa, i że każdy kto ma zamiar nim przejść wjedną
lub w drugą stronę, powinien opłacić mu należne cło.
Abdan rozrzucił swe gospodarstwo po różnych domach, chatach, stajniach, szopach, barakach i
zakamarkach, które służyły jako teren przeróżnych czynności i zawodów, które effendi uprawiał.
Najpokaźniejszymi z tych zabudowań były dwie gospody, z których jedna przeznaczona była dla
podróżnych, nadciągających z Persji w stronę ‘It~rcji, druga zaś dla przybywających z Timcji, a do
Persji 176 zdążających. Nikt więc nie był pokrzywdzony.
W głównym budynku, w którym mieszkał sam effendi mogli znaleźć gościnę co bardziej
znakomitsi podróżni. Były tam bowiem dwa po-koje na dole i dwa na piętrze leżące bezpośrednio
nad nimi, a prze-znaczone dla „przelotnych ptaków”.
Zjawiłem się tam z moim przyjacielem Hadżi Halefem, szejkiem Arabów Haddedihnów. Był to
nasz kolejny etap przed podróżą do ‘Ibheranu. Jako znakomitych gości ulokowano nas w izbie w
głównym budynku. ‘Idki pochleby sąd zawdzięczaliśmy naszym koniom, czystej krwi arabom,
rumakom wielkiej wartości. W owej izbie zastaliśmy pięć osób, wśród których uwagę naszą
zwrócił mężczyzna niewyobra-żalnej tuszy.
- To mi dopiero człowiek, - szepnął mi do ucha Halef. - Kto by go chciał obejśE, musiałby po

drodze parę razy odpoczywav. Był to właśnie gospodarz domu, Abdan Effendi. Spojrzałem
wjego szacowne oblicze. Policzki wydymały się w półkule, oczy niknęły pod wałkami tłuszczu,
nos rozsiadł się szeroko nad małymi ustami, ocie-nionymi skąpym wąsem. ‘I~.varzy tej
brakowało dobrodusznego wyra-zu, tak właściwego ludziom otyłym. Kiedywchodziliśmy do
izby effen-di raczył się posilać. Jadł zresztą prawie bez przerwy, o czym się miałem okazję
przekonać. Po obu jego stronach zasiadało dwóch podstarzałych ichmościów, z których jeden
podobny był do chudego patyka, drugi zaś przypominał wielce buldoga. Pierwszy z nich uśmie-
chał się chytrze jak lis prawiący komplementy gąsce, drugi zaś łypał spod oka i poruszał się
ostrożnie, jak łasica skradająca się do kurnika. ‘Ił~udno powiedzieć, aby ci ludzie byli
sympatyczni, można ich było za to nazwać bardzo ciekawymi typami. Z daleka wyczuwało się,
że wszelkie zbliżenie do nich spowodować może niemiłe niespodzianki. Według wschodniego
zwyczaju effendi przedstawił mi się jako gospodarz, wymieniając zarazem imiona i rangi swych
towarzyszy. Tytułowali się nawzajem agha, co znaczy tyle co pan. Dziwne było to, że owi
ezterej mężczyźni nazywali się po dwóch tak samo. Dwaj starsi 177 to Ahmed Agha, dwaj
młodsi zaś Selim Agha. Obaj Ahmetowie piastowali godność pułkowników, a obaj Selimowie
byli porucznika-mi. Sam siebie w duchu pytałem, dlaczego owe godne persony puł-kowników
przeniesionmo w tak zapadły kąt?

Dygnitarze ci okazali się bardzo uprzejmi. Wyznali, iż cieszą się wielce ze spotkania z człowiekiem
wykształconym i widocznie zależa-ło im na tym, aby przedstawić mi się w korzystnym świetle.
Zupełnie nieproszeni zaczęli opowiadać dlaczego przybyli tu z Bagdadu i Tehe-ranu i dlaczego tu
pozostali.
Było to z powodu przemytnictwa, które w tych okolicach przebrało wszelką miarę. Dochody z cła
były tak szczupłe, że oba zainteresowane rządy postanowiły powierzyE straż na granicy
doświadczonym ofice-rom. Oficerowie ci jednak, aby poznać dokładnie swe obowiązki musieli
dłuższy czas praktykować przy ówczesnej straży granicznej. Wysłano więc z obu stron do Dżanu
kapitana, porucznika i pod-porucznika wraz z trzema żołnierzami.

Sukces był szybki! Obu kapitanów bowiem wraz z porucznikami sprzątnięto czym prędzej.
Pogrzebano ich zwłoki w tym miejscu, gdzie je znaleziono. Obaj podporucznicy zaś trzymali ze
swymi żołnierzami. Wykazali oni wkrótce, że dotychczasowi dowódcy Dżanu byli w zmo-wie z
przemytnikami, i że okradali gminy sprzeniewierzając ogromne sumy. Uwięziono więc winnych i
zakutych odstawiono do Teheranu i do Bagdadu. Rozumie się, że owi porucznicy zajęli ich
miejsca. Prze-jęlije z poczucia obowiązku, ponieważ, gdyby ich brakło, przemytnic-two
poskromione z takim trudem zaraz podniosłoby głowę. I tak dotychczasowe trudy poszłyby na
marne. ‘Paki bezprzykładny brak samolubstwa i taką wierność potrafiły gminy ocenić należycie.
Poru-cznicy i żołnierze przeskoczyli od razu po parę stopni rangi, pierwsi stali się pułkownikami,
drudzy porucznikami. Ponieważ obaj pułkow-nicy mieli to samo imię - Ahmat, zaś obaj porucznicy
nazywali się Selimami, odróżniano ich przeto według nazw tureckich lub perskich oznaczających
ich stopnie wojskowe. Pułkownik po turecku nazywa się ntir alai, po persku sartix. Porucznika
Turcy nazywają miilazim, a Persowie-naibem. Dlatego ten stary Zi.irek o ptasiej twarzy tytuło-wał
się, mir alai Ahmed, zaś kolega jego wielce podobny do buldoga, sartix Ahmaed Agha. Młody
oficec o chytrym uśmiechu piastował godność malazima a mianował się Selim Agha, ów drugi
młodzieniec łypiący spod oka to także Selim agha nazwany z perska naibem. Mieliśmy zamiar dać
tylko wypocząć koniom i ruszać w dalszą drogę, lecz ci ludzie zainteresowali mnie do tego stopnia,
że postano-wiłem pozostać dłużej w tej dziwnej gospodzie. Zjedliśmy skromną wieczerzę, potem
wyszedłem z izby, aby jak to było w moim zwyczaju przyjrzeć się otoczeniu i zanotować je w
pamięci. Kiedy po jakiś dwóch godzinach powróciłem, zastałem Halefa w towarzystwie wszy-
stkich pięciu aghów, zaprosili go do swego grona i zadawali dociekli-we pytania. Można sobie
wyobrazić jaką elokwencję rozwiną mój mały przyjaciel, kiedy wpadł w zapał, opowiadając o
naszych przygo-dach. Moje pojawienie się powitano z ową serdeczną radoŚcią, jaką okazuje się
swoim dobrym przyjaciołom. Abdan Effendi prosił mnie, abym tak długo gościł u niego, jak długo
mi się będzie podobało i na dodatek nie przyjmie ode mnie żadnej zapłaty. Będzie mi bardzo
wdzięczny, jeżeli ubiję olbrzymiego niedźwiedzia, który zszedł z pół-nocnych gór w lasy Dżanu i
szerzy spustosznie wśród zwierzyny. Nikt z tutejszych ludzi nie waży się na to niebezpieczne
przedsięwzięcie. Halef oświadczył, że ja nie będę miał nic przeciw takiemu polowa-niu, co było
zresztą zgodne z prawdą. Poprosiłem więc gospodarza o dobry posiłek, a dla koni zaś o porządną
stajnię i obfity obrok. Wśród ogólnej radości raźnie się krzątano. Dla koni oczyszczono czym prę-
dzej stajnię, przygotowano też dla nich jęczmiefi, tartą kukurydzę i bób.
Jeżeli chodzi o nas, to effendi oświadczył, że sam wybierze nam pokój, czego nigdy nie robił dla
żadnych gości, gdyż nigdy się o nich specjalnie nie troszczył.
Poprowadził nas za dom, gdzie wznosiły się schody, wiodące na 179 płaski dach. Effendi
wchodząc na nie wzdychał i stękał, co chwilę się zatrzymując. Nam postępującym za nim nie
pozostawało nic innego, jak tylko zastosować się do tego powolnego stąpania. Mogliśmy zarazem
podziwiać olbrzymią masę cielska idącego przed nami go-spodarza.
Dach był szeroki i długi, zrobiony z twardo ubitej gliny i można się było po nim wygodnie
przechadzaE. Agha przeznaczył dla nas dwie izby zbudowane na dachu. Nad nimi były jeszcze
dwie, do których wchodziło się po drabinie i które były zajęte. W jednej mieszkał’Ihrek z bagnistej
krainy Bassry, w drugiej Pers z Laristanu -siedliska febry. Obaj wycieficzeni niezdrowym
klimatem przybyli do Dżanu, aby wzmocnić się swieżym górskim powietrzem. Przebywają tu już
od dwóch tygodni i nie są uciążliwymi sąsiadami, gdyż cały dzień space-rują po lesie.
Pokoje nasze bardzo się nam podobały, mieliśmy z nich bowiem widok na wszystkie cztery świata
strony i swobodną komunikację na zewnątrz. Niestety nie byliśmy jedynymi mieszkańcami tych
pięknie przybranych poduszkami, dywanami i kotarami izb. Dzieliły je z nami setki tysięcy
drobnych, aromatycznych owadów, zwanych po persku milla. Są to po prostu bardzo
niebezpieczne, jadowite pluskwy. Effendi ponownie zapowiedział, że nie przyjmie od nas zapłaty.

Ponieważ jednak przeczuwałem, że odjazd nasz nie odbędzie się w takich samych warunkach jak
przyjazd, nie chciałem przyjąć od niego tej grzeczności, na co on zauważył z bezmierną
szczerością, że był na to przygotowany, bowiem przyzwoity człowiek nie tylko nie przyjmuje
podarków, ale ofiaruje tym więcej im mniej od niego żądają. A ponieważ on nic nie zażądał, liczył
więc na największą cenę. Kiedy prosiłem, aby jednak ją wyznaczył potrząsnął tylko głową i
oznajmił, że to pozostawia już mnie, potem nas opuścił. Słyszeliśmy jak schody trzeszczały pod
jego ciężkimi krokami.
Halef począł się śmiać mówiąc:
-Już my mu zapłacimy, temu grubasowi. Ani za mało, ani za dużo.

180
Nieprawda, sidi?

Dobyłswegobatazeskbry hi~opofamaiwykona~W mpazęznaczą-cych ruchów.
Potem zeszliśmy na dół. ‘1’am oświadczyliśmy Abdanowi i jego towarzyszom, że jesteśmy gotowi
wyruszy~ na niedźwiedzia, prosząc zarazem, aby oficerowie się do nas przyłączyli. Odmówili nam
jednak stanowczo, widocznie się bali. Powiedzili nam jednak wszystko, co tylko wiedzieli o
niedźwiedzich legowiskach. Było to niestety bardzo niewiele.
Nim wyruszyliśmy, effendi przemówił do nas tymi oto słowami:
- Cały las należy do mnie i także cała okolica. Możecie chodzić którędy chcecie. Strzeżcie się tylko

wlaściciela tartaku Ben Adla

,

mego nieprzyjaciela. Gotów was zastrzelić jeżeli się tylko zbliżycie do jego posiadłości.
- Gdzie jest tartak? - zapytałem.
- Idąc w górę z biegiem rzeki, zobaczycie najpierw strumień z prawej strony, potem z lewej potem

znowu z prawej. Nad tym stru-mykiem osiadł Ben Adl, łotr nad łotrami. Ojciec jego był
komendan-tem perskiej straży granicznej, teraz jęczy w łańcuchach, a jego teść był dowódcą
tureckiej straży granicznej i także zakłuty został w kaj-dany. Obaj ukarani za oszustwa. Musieli
oddać cały swój majątek. Nie można im było odebrać tylko ziemi, którą kupili bezpośrednio od
Szacha, aby wybudować tam dom dla swoich dzieci. Dom ten zmienił się w tartak, gdzie owe
dzieci mieszkają jako mąż i żona. Ścinają moje najpiękniejsze drzewa, które przerabiają na
deski, a te z kolei dostar-czają aż do Kurdasiru, Feridanu, a nawet do Teheranu i Isfahanu.
Robią z nich trumny dla pielgrzymów, zbijają ciężkie pieniądze i pomyśleć, że to wszystko
dostałoby się do mojej sakiewki! Okradają mnie, oszukują, łupią! Dlatego zakazuję wam zbliżać
się do nich. Gdybyście to zrobili, potrafię się zemścić.

- I ja także - zawołał Ahmet Aga o ptasiej twarzy.
-‘Idk samo ja, - dorzucił Ahmet podobny do buldoga.
- I my - groźnie wykrzyknęli obaj Selimowie.
Potem, zadowoleni z manifestacji przybrali znowu wyraz pełen uprzejmości. Pożegnali nas też z
największą serdecznością. Szliśmy w milczeniu w górę rzeki, każdy zatopiony w swych my-ślach.
Byliśmy zaledwie trzy godziny u tych ludzi, a już poznaliśmy ich na tyle, by wiedzieć, że dowiemy
się o nich więcej złych niż dobrych rzeczy.
Nareszcie Halef zapytał:
- Czy mam ci powiedzieć, sidi o czym obaj myślimy?
- Nie, - odpowiedziałem.
- Dlaczego?
- Bo ja to wiem. Otbż pójdziemy właśnie do tego Ben Adla, który musi być z pewnością uczciwym

człowiekiem.

- O to! Tb... On musi być uczciwy. Wystarczy, że go ten obrzydliwy grubas darzy taką nienawiścią.

Biegnijmy effendi, abyśmy prędzej doszli do celu.

Podwoił krok maszerując raźno na swych krótkich nogach, zmu-szając tym samym i mnie do
pośpiechu. W niespełna pół godziny doszliśmy do strumyka płynącego z prawej strony, następnie
zaś znaleźliśmy się nad strumieniem, który tak samo jak i pierwszy wlewał się do rzeki. Zeszliśmy
w piękną dolinę to rozszerzającą się to znów zwężającą, obrośniętą dokoła bluszczem, nad którym
wznosiły się wierzcholki wysokich drzew. Po niedługiej wędrówce znowu zalśniła wStęga wOdy
waT’tk0 płynącej. Podążyliśmy za jej biegiem znaczonym licznymi zakrętami. Przechodziliśmy
liczne mostki, wsłuchani w szum strumienia, dochodziły nas także dźwięki kobiecych głosów
dobywa-jących się z pewnego rodzaju alkowy, utworzonej wśród sterczących na powierzchni
korzeni, olbrzymiego buku. W jej zagłębieniu zauwa-żyliśmy dwie ławki zrobione z kamieni i
mchu, jedna z nich była wyzsza, druga ntzsza, ale szersza. Aby zobaczyć kto to móm, zbhzyli-śmy
się do owego pnia i ujrzeliśmy dwoje dzieci, chłopczyka i dziew-czynkę klęczących na niższej
ławce ze złożonymi na kolanach kobiety 182 rękami, która siedziała na drugiej ławce. Wszyscy
troje głośno się modlili. Nie był to jednak tekst Koranu, lecz Biblii. W arabskim języku odmawiano
„Ojcze nasz”. Był to wzruszający widok, te dziecię-ce oczy utkwione z ufnością w twarzy matki, te
usta niewinne wyma-wiające pobożne słowa modlitwy. Kobieta patrzyła w niebo wzrokiem
przyćmionym łzami.
Kiedy dzieci skończyły modlitwę matka ucałowała je, a one poczęły znowu:”Ojcze nasz, który
jesteś...”
Byłem wzruszony, zdawało mi się, że popełniam świetokradztwo, podsłuchując tej modlitwy
niewiniątek. Oddaliłem się przeto pocią-gając za sobą Halefa. Dopiero w pewnym oddaleniu
zapytałem go.
- Jak myślisz, kto to była ta kobieta i te dzieci?
- To była żona i dzieci Ben Adla, właściciela tartaku, - odpowie-dział.
- Niezawodnie, tartak musi być już bardzo blisko. Sądzę, że ci ludzie są chrześcijanami i było

słuszne, że obdarowałem ich zaufa-niem, nawet ich nie znając. Terazjednak miłuję ich szczerze.
Okrąży-my jednak tartak nim tam wejdziemy. Dobrze jest zawsze mie~ obraz siedziby ludzi,
którzy ją zamieszkują.

Poszliśmy dalej. W istocie tartak znajdował sie w pobliżu. Oczom naszym ukazał się prześliczny
krajobraz, który mógł za-chwycić każdego artystę. Wąska dotychczas dolina rozszerzała się tutaj w
rozległą kotlinę, na gruncie której ciągnęly się pola, łąki i pastwiska, zroszone wodami strumienia.
Opodal zauważyłem kamie-niołom, w którym uwijali się liczni robotnicy. Na stokach góry zaś
zieteniły się dwa starannie uprawione ogrody. Pomiędzy nimi znajdo-wał się tartak. Przed główną
bramą w pewnej odległości piętrzyły się stosy pni, klocbw i desek. Nieco na uboczu wznosił się
niski, ale dość obszerny budynek. Obok niego widniała zagroda dla wielbłądów, mułów i osłów,
służących do transportowania desek. Wszędzie uwijali się pracujący skrzętnie ludzie. Na
pastwiskach pasły się krowy, rżały konie, bieliły się owce i swawolne kozy. Dokoła zaś szumiał
ochronny, 183 zielony wał lasu.
Uroczy zakątek, gdzie piękna przyroda skojarzyła się z ludzką pracą i skrzętną zapobiegliwością.
Zrozumiałem teraz przestrogi Abdana Effendi, pod którymi ukry-wała się zazdrosna nienawiść.
Znajdowaliśmy się na skraju lasu, wśród zarośli gęstych krzewów jaśminu i kwitnących wiśni,
pyszniących się bogactwem kwiatów. Zdawało mi się, że przybywam na jakieś wiosenne gody i
pełen zachwytu wciągałem w płuca przedziwnie wonne powietrze. Nagle ujrzałem trzech
mężczyzn zdążających prosto w naszą stronę. Ukry-liśmy się za krzakami jaśminu, przypatrując się
przechodzącym obok naszej kryjówki.

Dwaj z nich byli to ludzie czerstwi, średniego wieku, o ruchach nie pazbawionych pewnej
godności, trzymali się prosto z wojskowym zacięciem. Trzeci zaś o wiele młodszy od swych
towarzyszy, odznaczał się gibką, silnie zbudowaną postacią i szczerym wyrazem twarzy.
- Czy to nie jest właśnie ów Ben Adl, - zauważył Halef.
- Bardzo prawdopodone, - odparłem.
- ‘Ifimci dwaj to nie tutejsi, - podjął znowu Halef. - A wiesz effendi, co mi przyszło w tej chwili do

głowy?

- Że to są cudzoziemcy, którzy mieszkają nad nami.
- Zgadłeś, sidi.
- Mnie się też tak wydaje, chociaż nie mam żadnej pewności.
JeŻeli Abdan Effendi zakazał nam zbliża~ się do tartaku, musiał też powiedzieć to innym swoim
gościom.
- A oni podobnie jak my, wcale go nie posłuchali. Lecz cicho już, bo są blisko.
Tymczasem nadchodzący nie przeszli obok nas, lecz zatrzymali się w miejscu, w którym droga
wychodziła z lasu. Z rozmowy ich dowie-dzieliśmy się, że przypuszczenia nasze były słuszne, i że
mamy przed sobą właściciela tartaku i owych podróżnych z Bassry i z Laristanu, którzy zajmowali
pokoje nad naszą kwaterą.

184

- Nie mamy więc innego sposobu - przemówił jeden z nich po arabsku z akcentem zdradzającym

Persa. - Jeżeli i ten zawiedzie zaniechamy dalszych badań i powrócimy do naszych garnizonów.

- Niech B6g was od tego powstrzyma - zawołał Ben Adl składa-jąc ręce.
- Nie pozostanie nam nic innego, - dorzucił drugi podróżny, który był niezawodnie Turkiem. -

Przyznajemy, że owe trzy osobi-stości są mocno podejrzane, nie mamy jednak przeciw nim
żadnych namacalnych dowodów. Dochód z cła nie podwyższył się wcale, a wiemy przecież, że
wielkie masy towarów przechodzą przez Dżan. Mieliśmy nadzieję, że wyjaśnisz nam wiele
rzeczy i pomożesz jako znający tutejsze stosunki. Utrzymujesz, że niesprawiedliwie ukarano
twego ojca jak rbwniei ojca twojej żony. Powinieneś więc dbać o to, by móc wykażać, co to są
za łotry. Tymczasem co odkryliśmy?

- Właściwie tylko jedno, - począł żywo Pers - a mianowicie, że obaj Ahmetowie tytułują się

pułkownikami, obaj zaś Selimowie poru-cznikami, chociaż nikomu nie śniło się ich awansować.
Nie można ich jednak za to pociągnąć do odpowiedzialności. Powiedzą bowiem, że to był tylko
żart, albo konieczność imponowania rangą przeciwni-kom, aby ich przepłoszyć. W raportach
urzędowych posługują się należnymi im stopniami. Ludzie ci, albo są z gruntu uczciwi, albo
wyjątkowo szczwanymi łotrami, których trudno będzie przychwycić na gorącym uczynku.
Mieszkamy u nich już dwa tygodnie i bacznie obserwujemy, ale na próżno. Czekajmy jeszcze
wyniku naszego no-wego planu działania. Zamówiony posłaniec z Teheranu przybędzie, za
eztery dni...

- Mój zaś z Bagdadu w tym samym czasie, - przerwał drugi.
- Zejdą się więc jednocześnie w Dżan, - zauważył Pers. - Obaj zaś tak zwani pułkownicy otrzymają

tego samego dnia zawiadomienie o przybyciu perskiego i tureckiego oficera, celem podjęcia
przeciwko nim śledztwa, a źe awi oficerowie są już na miejscu, o tym nędznicy nie mają
pojęcia. Wieść ta z pewnością narobi im kłopotu. Na pewno

185 poczną pracować z całych sił, aby zatrzeć ślady swej zbrodniczej , działalności. Tracąc spokój
utracą także coś z przezorności. My zaś ; podwoimy czujność, aby ich pochwycić na najmniejszym
nawet błę-dzie.
-‘I~go się właśnie spodziewamy, - rzucił drugi nieznajomy - a że twój ojciec i twój teść są w

drodze, o tym raporty milczą. Przerażą się też, gdy ich zobaczą, a w chwili przerażenia zdradzą
swe tajemnice.

- A wtedy ojcowie nasi będą uwolnieni? - zapytał Ben Adl.
- Tylko w takim wypadku, jeżeli dowiodą swej niewinności, bo-wiem winy tych łotrów ich nie

mogą usprawiedliwić.

- Codziennie błagamu Boga o miłosierdzie.
-‘Ib daremne.

- Dlaczego? Dlatego, że jestem chrześcijaninem.
- O, nie! - uśmiechnął się Pers - Nie dlatego. Ja jestem szyitą, mój kolega sumitą. Jesteśmy
nimi, bo nasi ojcowie przekazali nam to

‘

wraz z całym dziedzictwem. Lud jednak wiarę swą poczytuje sobie za
zasługę, za którą Allach ma mu zapłacić. Modli się o rzeczy, do

których B6g wcale nie jest zobowiązany. Jeżeli sądzisz, że on troszczy
się o mamrotanie milionów ludzi, to ci chyba brakuje jakiejś klepki.

- Wierzę w to -wymówił Ben Adl układając ręce na piersi.
- Tb jesteś półgłówkiem.
- Nie, to wam czegoś brakuje.
- Przekonaj mnie, że tak jest.
-‘Ib może jedynie B6g.
- Więc niech mi dowiedzie.

- Oto jest zwyczaj niewierzących! - potrząsnął Ben Adl głową.
- Najpierw utrzymują, że nie ma Boga, a potem żądają aby ich usłyszał i był dla nich łaskawy.

Niedowiarstwo wasze stoi więc na wątłych nogach!

- Nie drwij! - rozkazał’Iizrek. - Piłujesz sobie drzewa i rzucasz modlitwy w powietrze jak wióry, co

zaraz spadają. ‘Iiwierdzisz, że jest Bóg, a nie umiesz jednak tego dowieść. Nie wierzę w Boga,
mój kolega

186 zaś nie wierzy, aby on słuchał twoich modlitw. Możemy cię o tym przekonać. Wszak modlisz
się codziennie, aby Bóg chrześcijan wy-zwolił cię od Abdana i jego przyjaciół?
- Oczywiście.
- I twoja źona i twoje dzieci też?
-‘Też.
- Awięc musiwas wysłuchaE, musi! Inaczej gorszyjest od Abdana razem ze wszystkimi jego

przemytnikami. Powiedz mu to. Niech mu to także powie twoja żona i twoje dzieci. A dodaj
jeszcze i to, że jeżeli jest Bóg, który słucha modlitwy chrześcijan, to żądamy od niego, aby
spełnił waszą prośbę i to nie przy naszej pomocy, a także przy pomocy jakiegoś chrześcijanina...

- I żądamy jeszcze, - przerwał mu Pers - aby Abdan Effendi modlił się, aby Bóg was wybawił od

Abdana i jego wszystkich przyja-ciół. Czy zrozumiałeś?

Zapytany cofnął się z przerażenia i wyszeptał:
- Zrozumiałem, ale to jest bluźnierstwo!
- Wcale nie, dajemy tylko chrześcijafiskiemu Bogu sposobność, aby dał znak, że istnieje, i że ma

otwarte uszy na wasze prośby.

- Lecz to właśnie jest bluźnierstwem!
- To niech je usłuszy, my się nie boimy - podjął znowu Turek. - Jeżli jest Bogiem chrześcijan, to

nie może być równocześnie Bogiem mahomatan.

- On jest Bogiem wszystkich ludzi, Panem i Ojcem całego świata.
-Ale nie moim. Mnie niech zostawi w spokoju! Bądź zdrów Benie Adl.
Podał mu rękę i odszedł. Pers wyciągnął takźe dłoń, mówiąc:
- Żegnaj! Nie zaprzeczam, że Allach istnieje. Myślę tylko, że jest on zbyt daleko, aby się o nas

troszczy~. Niech cięjednak strzeże, jeżeli zechce.

I udał się za Turkiem. Wchodził on właśnie do lasu, a odwracając się raz jeszcze w stronę Adla,
zawołał:

187

- A nie zapomnij powiedzieć Bogu, że żądamy, aby zesłał chrze-ścijanina, a gdy to zrobi, to w

niego uwierzę.

Pers zaś dorzucił:
- I pamiętaj, że Abdan Effendi ma prosić własnymi słowami, aby Bbg uwolnił was od niego.
- A kara za wasze bluźniertswa? - spytał Adl drżącym głosem.
- Tej nie będzie wcale! - zaśmiał się Turek.
- A jeżeli?...
- Niech tam sobie, - dorzucił Pers. - Wcale się nie boimy.
Odeszli. Ben Adl patrzył za nimi.
- Bóg to usłyszał! -wymówił uroczyście ze złożonymi rękami:

Aby raczył zbawić nas i nam błogosławić!
Z tymi słowami skierował się w stronę tartaku.

Zaczekaliśmy, aż wszedł do domu. Wtedy opuściliśmy naszą wonną kryjówkę.
- Co powiesz na to wszystko, sidi, - zapytał Halef.
- Nic. Pójdziemy.
- Dlaczego?
- Na dzisiaj słyszeliśmy i widzieliśmy dosyć. Tymczasem mamy do czynienia z niedźwiedziem.
Hm! - mruknął najwyraźniej niezadowolony Halef.
- Musimy przede wszystkim przekonać się, czy ów niedźwiedźjest koczowniczym włóczęgą, czy

też założył sobie tu gospodarstwo, może nawet z żoną i z dziećmi?

- Gdyby istniały małe niedźwiadki, rodzice byliby tym drapieżniej-si, należy więc zachować

wszelką ostrożność, - zauważył Halef. - Pójdziemy poszukać starego strażnika lasu.

Abden Effendi mówił nam bowiem o pewnym starym Kurdzie, który miał czuwae nad zwierzyną i
rybami oraz strzec je przed nie-powołanymi myśliwymi. Opisał nam drogę do jego samotnej chatki
bardzo dokładnie, tak że nie mogliśmy zabłądzić. Szczęście nam sprzyjało, zastaliśmy go w domu.
Dowiedzieliśmy się, że będziemy 188 mieć do czynienia z cai~ rodziną niedźwiedzl. A poniewź
owe ~o~y by~y tytko podrzędnym epizodem, wspomnę więc, że udało nam się zabić starego
niedźwiedzia i niedżwiedzicę, wspaniałe zwier’t,et~a~.1‘a,-żące z Qewcwści’~Ąok~ll~.a
centnarów, po które Abdan zmuszony był wysłać całą gromadę ludzi, aby je sprowadzić do domu.
Młode niedźwiadki przynieśliśmy do gospody żywe. Ów myśliwski sukces, ustalił naszą dobrą
renomę, effendi zaś prosił nas, abyśmy polowali jak najwięcej i jak najwięcej dostarczali mu
zwierzyny. Było mi to bardzo na rękę, miałem bowiem pretekst do dłuższego pobytu, co było mi
niezbędne, gdyż chciałem się zająć ważnymi i tajemniczymi sprawami. Upoważnieni do
polowania, mogliśmy swo-bodnie buszować po lesie, nie wzbudzając żadnych podejrzeń.
Udaliśmy się więc ponownie do strażnika leśnega, aby wypaty~ go, czy przypadkiem znowu nie
pojawiły się niedźwiedzie. Spieszyliśmy jednak do domu, nie szukając już legowiska cennej
zwierzyny, gdyż zapadał zmrok.
W drodze uderzyło mnie milczące zachowanie, zazwyczaj tak ga-datliwego Halefa. Zapewne tak
samo jak i ja myślał o tartaku. W końcu zwyciężyła jego gadatliwa natura.
- Sidi, - zagadnął - ty nie wierzysz w przypadki?
- Nie - odpowiedziałem.
- Więc nasze przyjście tutaj, było zrządzeniem losu?
- Tak.
- Jesteś więc owym chrześcijaninem, który ma pomóc i uratować Bena z rodziną?
-‘Pdk.
Zamilkł na chwilę, potem rozpoczął znowu:

- Pamiętasz sidi, że kiedy cię poznałem, chciałem cię nawracać na islam. Lecz zwyciężyłeś, ba to ja

skłaniam się w stronę twej wiary. To jest jej moc, którą widaE w czynach. Lecz dzisiaj, zamiar
twój jest zbyt śmiały, a wiara w zwycięstwo zbyt wielka.

- Dlaczego?
- Właściwie, ja też jestem przekonany, że wkrótce odkryjemy to, czego nie zdołali odkryć tamci

oficerowie. Wtedy uczynimy zadość żądaniu Turka. Lecz 6w warunek Persa! Abden effendi ma
się modlić o to, aby Bóg uwolnił od niego ludzi! Czy to możliwe?

- Wiara nie zna rzeczy niemożliwych. Czy przed tygodniem my-śleliśmy w ogóle o pobycie w

Dżan, mając w planach podróż do Mossul? A jednak dzisiaj jesteśmy tutaj! Właśnie dlatego, iż
po-wziąłem myśl udania się do ‘I~heranu, chociaż nie było po temu właściwie żadnego
uzasadnienia. 1’dk też i dla Abdana Effendi nie ma obecnie uzasadnienia, aby modlił się o
wybawienie od niego ludzi, lecz jeśli taki nad nim zapadł wyrok boży, to musi się on spełnić.
Czekaj-my!

- Dobrze, czekajmy. Lecz jeśli się spełni to co mówisz, jestem pokonany na wieki.
I dalej odbyliśmy drogę w milczeniu. Kiedy dotarliśmy na miejsce zobaczyłem tureckiego Ahmeta
Agę, który schodził z góry na wiecze-rzę do Abdana. Gdy mnie ujrzał począł już z daleka się witać.
Przy-stanąłem oddając moją strzelbę Halefowi z prośbą, aby odnió~łją do naszego mieszkania.
Ahmet pokłonił mi się bardzo grzecznie, podał mi rękę i zagadnął:
- Już z powortem? Co tam słychać z niedźwiedziami?
- Dobrze. Legowisko wytropione, spodziewam się dobrych ło-wÓw.
- Czas wieczerzy. Czy zasiądziesz z nami?
- Oczywiście.
- A Hadżi Halef Omar także?
- Zapewne.
- Tb mnie cieszy. Polubiliśmy was bowiem i mam nadzieję, że wy nas także. Ale nic w tym

dziwnego, gdyż ludzie lgną do mnie. Myślę, że pozyskam i twoją przychylność. Pójdź!

Wtem z przeciwnej strony zabrzmiał donośny głos. ‘Ib nawoływał nas znowu perski Ahmet Aga,
pozdrawiając z daleka. Poszedłem mu 190 naprzeciw. Pokłonił się nisko, uścisnął mi dłań i
zagadnął:
- Cieszę się, że zdążyłeś wróciE na wieczerzę. Czy zasiądziesz z nami?
-‘Pdk - odpowiedziałem.
- Pozwolę sobie usiąść przy tobie. Pokochałem cię, takie bowiem już mam szczere serce. Jeżeli

pozyskam twoją życzliwość, będę szcze-śliwy. Wejdźmy.

W tej właśnie chwili przyłączył się do nas powracający z góry Halef. Znaleźliśmy się w izbie, w
której spostrzegliśmy Abdana. Siedziałjuż przy stole. Kiedy zajęliśmy obok niego miejsce,
przezacny gospodarz zapytał nas o wynik polowania.
Opowiedziałem mu to samo, czym poczęstowałem już tureckiego Ahmeta.
- Cieszę się z tak dzielnych myśliwych - uśmiechnął się Abdan, a łypiąc swymi niespokojnymi

oczami zapytał:

- Rozmawialiście może z Ben Adlem, właścicielem tarkatku?
- Nie - odpowiedział Halef.
- A z kimś innym, z jego domostwa?
- Nie.
- To dobrze, to bardzo dobrze. Jestem człowiekiem wrażliwym i nie znoszę kiedy się mnie nie

słucha.

Jadło było obfite; mięso, ryż, rozmaite jarzyny i pieczywo. Halef poprosił o wodę. Towarzysze
spojrzeli po sobie.
- Pijecie jedynie wodę? - uśmiechnęli się.

- Wcale nie, pijemy wszystko co jest zdatne do picia.
- A więc i wino?
- Naturalnie, dlaczego by nie?
- Bo Koran zabrania.
- Mylisz się. Koran nie pozwala się tylko upija~. Wolno jednak pić w miarę.
- Hamdulillah! Mądry chwat z ciebie! - wykrzyknął Abdan, a towarzysze zawtórowali mu głośno.

191

Teraz, kiedy wygłosiliśmy nasze przekonania wniesiono natych-miasy dzban wina i gliniane kubki.
Wino było ciężkie, piliśmy więc ostrożnie. Abdan i jego towarzysze, raczyli się sowicie i śmiali się
z naszej wstrzemięźliwości. Poczęliśmy mówić o różnych napojach. Gospodarz nasz powiedział,
że najznakomitszym trunkiem jaki kie-dykolwiek spożywał, był jakiś napój składający się z gorącej
wody, cukru i cytryny, który przyrządzał kucharz bogatego Anglika, podąża-jącego z wielkim
służebnym orszakiem do Ispahanadu.
- Czy nie mówił jak się ten napój nazywa? - zagadnął Halef. - Mój przyjaciel, gdy tylko usłyszy

nazwę, zaraz będzie wiedział co to jest i na pewno potrafi przyrządzić ten przysmak. Turek
podniósł się z siedzenia i patrząc mi w oczy wymówił z naciskiem:

- Ten cudowny napój nazywa się pluncz!
- Pluncz? - powtórzył Halef. -Tego nigdy nie piłem, ale ty chyba również, sidi?
- Przeciwnie, - uśmiechnąłem się. - Znam doskonale ten wy-borny trunek. Tylko on nie nazywa się

pluncz, ale poncz.

- O! ‘I~k, tak! - zawołali z zachwytem wszyscy Ahmetowie i Selimowie - Czy potrafisz go

przyrządzić?

- Jeżeli będę miał wszytko co jest do tego potrzebne...
- A co jest potrzebne?
- Czy masz rum, albo arak?
- I jedno i drugie.
- Doskonale! Cło, podatek i tym podobne rzeczy nie obchodzą mnie wcale. Kto chec pić poncz

musi mieć, arak, rum, cytryny, cukier, cebulę, gorącą wodę i... i... coś czego z pewnością
niestety nie masz.

- Czego nie mam? Co to może być takiego? -pytał zaciekawiony gospodarz.
- Aloes, - odpowiedziałem.
- Ależ mam, - wykrzyknął radośnie. - Mam zawsze wszystko, czego ludzie potrzebują. Pewnego

razu gmina skonfiskowała cały kosz

192 aloesu, który chciano przemycić. A ja go mam! Dam ci ten cały pełny kosz!
- 1b byłoby zbyt dużo - zaśmiałem się. - Daj mi jeden owoc wielkości śliwki, do tego osiem cebul,

sześć główek czosnku, dwana-ście cytryn, flaszkę rumu, flaszkę araku, funt cukru, jedną laskę
wanilii, a będziesz miał poncz, z całą pewnością lepszy od tego, którym delektował się ten
Anglik. Źądam jednak, abym przyrządzał go w kuchni sam i żeby mi nikt przy tym nie
przeszkadzał.

- Naturalnie, - zapewniał Abdan. - Nikt się nawet nie zbliży.
Niech cię Allach błogosławi, że nie zapomniałeś przepisu! Właściwe arak i rum to sprawa
delikatna.., bo cło za nie starszliwe, lecz do ciebie mam zaufanie, tobie mogę wszystko powiedzieć.
Wszystko przyniosę ci sam i zaprowadzę do kuchni.
Pobiegł, o ile mu tylko na to pozwalała tusza. Halef miał wielce zdziwioną minę. Cebula, czosnek i
aloes, to mu się jakoś nie chciało pomieścić w głowie. Ja zachowałem się jednak bardzo poważnie.
Niedługo potem Abdan zaprowadził mnie do swojej wspaniałej ku-chni. Była to wielka izba leżąca
po drugiej stronie domu. Kręciło się po niej parę kobiet pod dowództwem niezmiernie chudej i
długiej niewiasty. Effendi powiedział mi, że to jego żona. Córek niestety nie miał, a jego dwaj
synowie; jeden w Bagdadzie, drugi zaś w Teheranie, pracują w handlu. Ucałował przy tym końce

tłustych palców, dając do zrozumienia, że znają się doskonale na interesach, które muszą być silnie
związane z tutejszym przemytnictwem; przynajmniej tak mi się zdawało.
Abdan poprowadził mnie do stołu stojącego z boku, na którym już leżały źądane wiktuały.
- Czy mogę się przypatrywać jak będziesz przerządzał ponez? - zapytał.
- Niestety, nie - odpowiedziałem. - Nie można mi przeszka-dzać. Przy robieniu ponczu, należy

wymawiać pewne słowa zaklęcia, inaczej będzie gorzki i nie będzie się nadawał do picia.

193

Odszedł więc. Ja zaś kazałem kobietom utrzeć na tarce cebulę i czosnek, aloes natomiast utłuc w
moździerzu. Kichały też wszystkie jak na komendę.
Wybrałem tymczasem gliniane dzbany i zabrałem się do roboty. Gdy poncz był już gotowy
przywołałem żonę Abdana i dałem jej skosztować napoju. Wpadła w zachwyt, a jej smutne oczy
rozjaśniły się uśmiechem. Darowałem jej jeden z dzbanów, a ona za to pocało-wała mnie w rękę.
Dwa dzbany zaniosłem do jadalni, która była równocześnie pokojem Abdana; apartamentem,
którego podwoje nie dla każdego były otwarte.
Oczekiwano mnie tam z utęsknieniem. Poczęto kosztowa~ poncz, smakować, cmokaćjęzykiem,
rozpływać się w pochwałach i pić pełny-mi szklanicami. Halef i ja piliśmy mało. Godne
towarzystwo tymcza-sem wysuszyło dzban i popadło w stan błogiego rozrzewnienia. Otrzy-
maliśmy mnóstwo wynurzeń, zapewniających nas o miłości i oddaniu zacnej kompanii. Nareszcie
się z nami pożegnali, życząc dobrej nocy i prześcigając się w licznych komplementach.
Wówczas Halef zbliżył się do mnie, widziałem, że chce mi coś powiedzieć, a że jednek byliśmy już
na progu naszego mieszkania, nakazałem mu milczenie, bowiem jeden z oficerów stał w oknie.
- Sidi, - szepnąl Halef - ci oficerowie pomyślą, że jesteśmy w przyjaźni z tą całą bandą. ‘I~k głośno

krzyczeli, że nas kochają, że z tego nic innego wywnioskować nie można.

Udaliśmy się na drugą stronę domu i poczęliśmy wstępowaE na schody, prowadzące na płaski
dach. Mieszkający nad nami słyszeli nasze kroki, widzieć nas jednak nie mogli, gdyż noc była zbyt
ciemna. Nie zapalając oliwnej lampki położyliśmy się spa~. Sen nasz nie trwał jednak długo, gdyż
milionowa armia pluskiew wyległa na żer i obu-dziła nas. Uciekliśmy na dach i tam ułożyliśmy się
na kocach. Lecz znowu nowa przeszkoda. Doleciały nas dźwięki głosów, tak wyraźne jak gdyby
ktoś mówił nam wprost do ucha. Zuważyliśmy, że znajdu-jemy się wprost nad jadalnią, i że w
dachu jest zatkany otwór, który 194 prawdopodobnie w zimie służy za przewód dla rury
kominowej. Wy-ciągnąłem czym prędzej gałganki zatykające otwór i spojrzałem w dół. Przed
Abdanem stał jakiś człowiek. Z,e słów jego dowiedziałem się, że był on wysłany za nami na
przeszpiegi, czy aby nie zbliżamy się do tartaku.
Abdan był wielce rozdrażniony. Żwawo gestykulował i wykrzyki-wał. Pochwyciłem właśnie
koniec jego przemowy.
... kobietę i dzieci uczyć takich rzeczy! Może źle zrozumiałeś?
- Nie, - rzekł ów człowiek. - Obaj cudzoziemcy ukryli się za drzewem, ja zaś przeskoczyłem przez

strumień i mogłem z mego miejsca o wiele dokładniej niż oni widzieć i słyszeć modlących się.

- I naprawdę zrozumiałeś?
- Thk. Oni odmawiali modlitwę chrześcijan „Ojcze nasz”, a potem modlili się w te słowa:

„Zachowaj nas od złego, wybaw nas od Abdana Effendi i od wszystkich jego przyjaciół”.
Nareszcie ten Pers, co tu u was mieszka powiedział do Ben Adla: „pamiętaj, Abdan Effendi ma
prosić własnymi słowami, aby was od niego oswobodził”. Słyszałem to wyraźnie.

- Kogo ja mam prosić?
- Tego nie wiem.

- I nic więcej nie słyszałe~?
- Nie. Niemiec stał ze swym małym szejkiem w zaroślach i pod-słuchiwał.
- To źle, to bardze źle. Turek nie jest z Bassry, a Pers nie jest z Laristanu. Obaj są oficerarni i mnie

podejrzewają. Przybyli tu na poszukiwania. Odwiedzają potajemnie Ben Adla, aby z nim spisko-
wać. Nie przeczuwają, że ich masz na oku. Jak sobie będą za wiele pozwalali, zakłujemy ich po
prostu, a Niemca i tego małego błazna zastrzelimy jako ich morderców!

- To bardzo niebezpieczny plan! - zauważył 6w nieznany mi powiernik. - Radzę zrobić tak jak

wtedy, podsypać prochu do ich mieszkania, a lont przywiązać do brzoskwiniowego drzewa.
Wtedy

195 wszyscy wylecą w powietrze i fałszywi turyści, i Niemiec, i mały Hadżi. Wszyscy pomyślą, że
to nieszczęśliwy wypadek.
- ‘Iak, to lepsze i nawet łatwiejsze - zgodził się Abdan. - Czy podejmujesz się tego zadania?
-‘Idk, za tę samą sumę co wówczas. Tysiąc franków.
- Dostaniesz, jeżeli sprawisz się bez zarzutu, tak samo jak z tamtymi, co to szukali morderców

owych dwóch kapitanów i dwóch poruczników.

- Tysiąc franków już czuję w kieszeni. Czy mam śledzić Niemca i małego szejka także jutro?
- Oczywiście.
-‘Ib muszę iść spać, bo mi uciekną, nim się obudzę.
Odszedł, gdy się za nim zamknęły drzwi, Abdan pogroził mu pięścią i mruknął:
- Biegaj, biegaj! Niedługo już będziesz biegał! Twoja godzina wkrótce wybije.
Przechadzał się jeszcze trochę, potem zasunął rygle u drzwi i zbliżywszy się do ogniska, począł
zmiatać proch oraz śmiecie z ka-miennej płyty, a potem uniósł ją w górę. Wtedy ukazał się duży,
kwadratowy otwór, z którego wydobył wyplatany kosz prostokątnego kształtu i postawił go na
podłodze. Wszystko to działo się na moich oczach. Kosz ów podobny był do komody z pięcioma
szufladami, leżącymi jedna nad drugą. Effendi otworzył jedną z nich, wydobył książkę rachunkową
potężnych rozmiarow i usiadł z nią przy stole, na którym niedawno stały dzbany ponczu.
Liczył coś i kombinował, po dłuższej chwili źamknął księgę, ukrył ponownie w szufladzie, schował
kosz w otworze, zasunął kamienną płytę, którą posypał popiołem i rozrzucił na niej śmieci, nic nie
wskazywało, aby była ruszana. li~sza jego przeszkadzała mu w pracy, zadyszał się i sapiąc
mruczał:
- Wszystkie moje tajemnice tutaj się ukruwają! Nikt ich nigdy nie znajdzie, za głupi są, za głupi!

196

Zdmuchnął oliwną lampę i wyszedł. W izbie nie było zresztą żad-nego posłania, spać więc rnusiał
gdzie indziej. Jakie ważne zrobiłem odkrycie!
Opowiedziałem wszystko Halefowi. Nie był zbytnio zdziwiony. Najmniej poruszył go projekt
wysadzenia nas w powietrze, najbar-dziej zaś oburzył przydomek błazna.
- Pozna on błazna! - groził. - A wiesz, sidi to wspaniale, że gruby Abdan dowiedział się o

modlitwie dzieci.

- To jest najważniejsze! To jest zrządzenie Boże! Tb wstęp do spełnienia drugiego warunku.

Wszystko to będzie pracowało w jego myślach, gospodarzyło, fermentowało dopóty, dopóki nie
wybuchnie. Ale pora nam spać, Halefie!

Łatwiej to było powiedzieć, niż wykonać. Halef zadawał mi mnó-stwo pytań, a ja zajęty
odpowiadaniem o mało nie zapomniałem zakryć dziury w dachu. Po wykonaniu tej pracy, przyszła
wreszcie pora na sen, który trwał aź do wschodu słońca.
Po przebudzeniu, wykąpaliśmy się w strumyku, wypiliśmy kawę, zaopatrzyliśmy się w prowiant i
wzięliśmy strzelby. Abdan spałjeszcze spokojnie, pewny, że poszliśmy do lasu na niedźwiedzie,
my zaś udaliśmy się do Ahmeta Agi, owego Ahmeta z ptasią twarzą. Gościniec ciągnął się w górę

zakrętasami, a obrośnięty był z obu stron krzakami. Na pierwszym zakręcie obejrzeliśmy się za
siebie. Naturalnie, szpieg, którego ujrzałem wczoraj u Abdana, sunął naszy-mi śladami.
- Kto to j est? - zapytał Halef.
- O tym dowiemy się od Ahmata Agi.
Ruszyliśmy dalej, aby szpieg nie połapał się, że go zobaczyliśmy. Nie będę opisywał mało
zajmującego tureckiego budynku cłowe-go, napomknę tylko, że komendant zobaczył nas z daleka i
pospieszył na nasze powitanie. Zaraz potem nadszedł i szpieg. Myślałem, że przejdzie obok nas,
udając obojętność, tymczasem ku memu zdziwie-niu szedł prosto w naszą stronę.

197

Ahmed Aga, gdy go zauważył rzekł do nas:
- Oto nadchodzi Omar, mój basz czausz, sierżant. Dzielny to człowiek. Czy pozwolisz, aby się do

nas przyłączył?

- Jesteś tutaj panem, stanie się więc według twojej woli. Więc Omar jest żołnierzem?
- Właściwie nie. Rekrutuję moją załogę nie z żołnierzy, lecz z tutejszych wieśniakow. Tb jest o

wiele korzystniejsze. Wejdźcie i oby gościna u mnie była dla was miłą!

Poprowadził nas do swego prywatnego pokoju, który był sypialnią, salonem i biurem. Omar miał
minę, niby to uszczęśliwioną, że dopu-szczono go do towarzystwa, my zaś zwracaliśmy się do
niego bardzo uprzejmie, jak byśmy o niczym nie wiedzieli.
Zaledwie usiedliśmy, Ahmet Aga począł prawić o swojej wielkiej do nas miłości i o moim
nadzwyczajnym kunszcie przyrządzania ponczu. Wyraził nawet nadzieję, że zechcę przygotować u
niego taką samą ucztę jak u Abdana.
Przystałem na to chętnie, liczyłem bowiem na to, że i w domu zacnego Ahmeta wykryję również
jakąś cząstkę składową wielkiej tajemnicy. Bardzo była mi na rękę samotność jakiej zażądałem, by
przygotować tak zachwalany poncz.
Ahmet Aga sam rozniecił ogień i przyniósł mi potrzebne wiktuały, po czym się oddalił. Zasunąłem
czym prędzej rygle, by nikt mnie nie zaskoczył i podczas gdy woda się gotowała rozpocząłem
poszukiwa-nia. ‘1’d prowizoryczna kuchnia była zarazem sypialnią Basz Czausza. Niskie posłanie,
stojące w rogu izby zwróciło moją uwagę. A gdyby tak jedna z tych czterech pękatych nóg była
wewnątrz wydrążona tworząc wyborny schowek. Podniosłem posłanie najpierw z jednej potem z
drugiej strony, bacznie śledząc... i o radości! Jedna z nóg opatrzona była pod spodem cieńką,
drewnianą deseczką, przygwoż-dżoną również drewnianymi kołkami. Wydobyłemje za pomocą
mego noża i zauważyłem, że jest porządnie nafaszerowana papierami zwi-niętymi w rulon. Były to
dwa raporty, j eden napisany po turecku, drugi 198 zaś po persku.
W tureckim, turecki Ahmet Aga donosił, że perski Ahmet wystrze-lał kolejno perskiego kapitana,
porucznika i perskich żołnierzy, aby sam zostać dowódcą. W perskim zaś raporcie, drugi Ahmet
zawiada-miał, że jego turecki imiennik, zastrzelił tureckiego kapitana, potem tureckiego
porucznika, na koniec zaś obu tureckich żołnierzy w celu zagarnięcia całej władzy. Obok
znajdowały się notatki, że owymi raportami chcieli się obaj Agowie nawzajem zniszczyć, Omar zaś
je ukradł, aby obu mieć w ręku. Ponownie zwinąłem papiery, włożyłem do nogi, zabiłem deseczką,
a posłanie ułożyłem dokładnie w tym samym miejscu i zabrałem się spokojnie do przyrządzania
ponczu. Do jednego dzbana wlałem słaby, do drugiego zaś palący wprost napój, zagasiłem ogień i
zaniosłem oba dzbany do tęsknie oczekującego mnie towarzystwa.
Ustawiłem dzbany w ten sposób, że dla mnie i dla Halefa przypadł słaby poncz, a dla zacnej
kompanii ów iście piekielny. Za godzinę Omara musiano wynieść i ułożyć go w jego izbie, bo nie
mógł się utrzymać na nogach.

Byłem z tego zadowolony, bo Ahmet Aga niczym teraz nie krępo-wany mógł się swobodnie
rozgadać, a miałjuż odpowiednio w czubie. Począł więc prawić, że oba zabudowania celne są
jednakowe, większe domy dla pułkowników, małe dla porucznikow oraz inne potrzebne szopy. Ale
obaj porucznicy byli w ten sposób osadzeni, że turecki mieszkał po perskiej stronie, perski zaś po
tureckiej. Był jednak trunkiem już tak zamroczony, że mieszał jak groch z kapustą Seli-mów,
Ahmetów, perski i turecki budynek cłowy. Począł wreszcie bełkotać.
Kiedy spytałem go, dlaczego perski porucznik znajduje się tutaj u niego, jego zaś własny przebywa
u Persów popatrzył na mnie nieprzy-tomnie i dopiero po chwili odpowiedział:
- A jak bym inaczej mógł dostać znaczki?
I wykonał ruch ręką jak gdyby zgarniał pieniądze do kieszeni.

199

Potem zaczął się nam zwierzać, że nie może znieść zwłok perskich szyitów, które się tędy
przewozi, aby pogrzebaćje na świętym miejscu Irak Arabii. Nie mógł się zbliżyć do tych wozów i
uciekał, kiedy widział nadciągające takie karawany. W tej chwili wszedł jakiś człowiek i
powiadomił Ahmeta, że muły odchodzą, a on prosi o trzy znaczki.
- Zaraz przyjdę! - wykrztusił Ahmat.
Człowiek ów odszedł, Ahmet zaś chciał dźwignąć się z siedzenia,
ale opadł na nie natychmiast. Wtedy wydobył zza kamizelki woreczek

,

podał mi go bełkocząc:
- Weź stąd trzy i idź je nakleić!
- Gdzie? - zapytałem.
- Mułom... na... głowach na... rze... rzem... rzemieniu... tam nale-pia je... Pers. W woreczku były

znaczki przejścia.

- Ale to są perskie znaczki, - zauważyłem. - Ty możesz naklejać tylko tureckie.
- Mogę to co chcę! - krzyknął. - A ty masz słuchać. Wynoś się!
Posłuchałem, wyjąłem trzy znaczki, oddałem mu woreczek i wy-szedłem.
Przed domem stał człowiek z mułami. Nakleiłem każdemu z nich znaczek na czole, człowiek
podziękował i ruszył w drogę. Turecki Ahmet Aga kradł więc od perskiego Selima perskie znacz-
ki, aby na własną rękę uprawiać przemytnictwo. Owe naklejone zna-czki uwalniały perskiego
komendata od rewizji pakunków, wyglądało to bowiem tak jak gdyby rewidował je już perski
porucznik. Kiedy powróciłem do izby, Tiirek chrapał w najlepsze. Wyszliśmy nie próbując wcale
go obudzić.
Gdy wychodzili~my zobaczyliśmy trzech półnagich drabów, którzy przeszli tutaj granicę perską i
musieli teraz po tureckiej stronie poddać się rewizji.
Każdy z nich popędzał zziajanego muła, każdy z mułów zaś dźwigał na grzebiecie dwie piekielnie
cuchnące trumny, w których rozkładały 200 się zwłoki jakiś perskich nieboszczyków. Wyziewy
były tak silne, że zatkaliśmy sobie nosy. Ponieważ nie pojawil się żaden urzędnik, draby owe
wymieniły porozumiewacze, kpiące spojrzenia powoli przecho-dząc koło strażnicy.
- Sidi, - szepnął Halef - W tym coś jest. Chodźmy za nimi.
Naturalnie zgodziłem się na ten pomysł. Udaliśmy się więc na przeszpiegi postępując w pewnej
odległości. Dolina była porośnięta gęstymi krzakami tak, że mieliśmy doskonałą osłonę. Upłynęło
parę chwil nie przynosząc nic godnego uwagi, gdy nagle popędzacze mułów zatrzymali się,
oglądnęli bacznie dokoła, a potem wślizgnęli się w zarośla. Czekaliśmy co będzie dalej. Po krótkiej
chwili wyłonili się z kryjówki, aby udać się w dalszą drogę. Kiedy zniknęli w oddali, ruszyliśmy

postępując za ich śladami i dotarliśmy do miejsca, w którym się ukryli. Znów uderzył nas, ów
zabójczy zapach zgnilizny i ujrzeliśmy w głębokim dole porzucony stos rozkładających się zwie-
rzęcych szczątków.
- A więc to nie były trupy! - dziwił się Halef. - Teraz już wiem.
‘I3~umny napełnia się w połowie padliną w połowie przemycanym, towarem. Za strażnicą
graniczną wyrzuca się ścierwo, śmiejąc się z Ahmeta Agi, który nie znosi trupiego wyziewu, a
zatem nie przeszu-kuje trumien. Kto też mógł wymyślić tę komedię?
- Myślę, - zauważyłem - że wkrótce się o tym dowiemy.
Chodźmy.
Poszliśmy dalej, kierując się w górę stromego brzegu, aby podążyć ku perskiemu Ahmetowi,
zbliżała się już bowiem pora obiadowa. Przed drzwiami strażnicy podobnej jak dwie krople wody
do swej tureckiej siostrzycy, Halef zagadnął z uśmiechem:
-Sidi, podejrzewam, że tutaj także będziesz przyrządzał poncz.
- To całkiem prawdopodobne.
-Jestem przekonany, że perski Ahmet także przygotował cytryny, cebulę i czosnek.
- A może nawet aloes? - dorzuciłem ze śmiechem.

201

- A co zrobisz, sidi, jeżeli tego zażąda?
- Co zrobię? Ależ zrobię poncz. Zobaczysz, że i nasz grubas Abdan zgłosi się z takim samym

życzeniem dziś wieczór, jeżeli oczy-wiście między czasie sam sobie nie dał rady.

- A to byłby dopiero trunek! Grubas powrzucałby naprawdę cebulę i czosnek, a ty, sidi udawałeś

tylko, że to robisz. Jakiż to będzie wspaniały smak!

- Bardzo dobry. Dla takiego człowieka, co chce nas wysadzić w powietrze, nie może być
dosyć czosnku i cebuli w ponczu.

Wyszliśmy z krzewów, zachodząc od tyłu budynku. Spostrzeżono nas jednak, bo gdy się
zbliżyliśmy, powitał nas w drzwiach komendant strażnicy.

- Co za radość! Co za szczęście! - zawołał. - Chodźcie prędko, wszystko już jest
przygotowane.
- Co takiego? - spytał rozbawiony Halef
- Wszystko! Rum, arak, aloes...
- Skąd masz aloes?
- Od Abdana Effendi. Kazałem mu powiedzieć, że potrzebuję aloesu do bajcowania drzewa.
Chodźcie więc, nikt nam nie przeszko-dzi, jesteśmy zupełnie sami.

Poprowadził nas przede wszystkim do izby, w której znajdowało się kuchenne palenisko. Na stole
leżały już wiktuały.
- Widzisz, jak to wszystko przygotowałem - rozpoczął nasz gospodarz. - Zrobisz mi tak wyborny i

mocny poncz jak wczoraj? Zostawiam cię samego, jak skończysz przyjdź do tej izby po drugiej
stronie, tam cię oczekujemy.

Wyszedł razem z Halefem, ja zaś zabrałem się do dzieła. Nie będę powtarzał scen już raz
opisywanych, nadmienię tylko, że Ahmet o twarzy podobnej do pyska byldoga, tak samo jak
Ahmet o ptasich rysach stał się pod wpływem ponczu bardzo gadatliwy. Dowie-działem się przeto,
iż obaj byli kreaturami grubego effendiego, góru-jącego nad nimi sprytem. Nienawidzili go i
oszukiwali ile tylko mogli.

202

Na koniec, wśród zwierzefi zacny komendant usnął, my zaś ułoży-liśmy go na posłaniu i
wyszliśmy.
Była druga po południu, a więc za późno już na połowanie. Posta-nowiliśmy zatem zajś~ znowu do
tartaku, starając się dostać tam z innej strony. Dlatego nie zeszliśmy w dolinę, ale zostaliśmy na
wyży-nie, aby dążyć jej biegiem. Zauważyliśmy wśród drogi, że ślady jakiś stóp i podkbw
prowadzą w zarośla. 1b nas zastanowiło. Poszliśmy za śladami i doszliśmy do miejsca, skąd
wydobywał się nieznośny wprost odór.
W tym miejscu z pewnością ładowano owe trupy do trumien. Obaj więc Ahmetowie razem
Abdanem Effendi uprawiali przemytnictwo na wielką skalę, wzajemnie się przy tym uszukując.
Weszliśmy znowu na górę zmierzając w stronę tartaku. Wkrótce znaleźliśmy się naprzeciw owych
jaśminów, w których ukryliśmy się wczoraj. Żona Ben Adla była z dziećmi w ogrodzie i obcinała
róże, Ben Adl zaś przywiązywał młode drzewka owocowe do palików. Zbliżyliśmy się ku niemu
pozdrawiając go. Powiedziałem, że je-stem cudzoziemcem lubiącym nadzwyczaj róże. Dzieci
natychmiast zatopiły rączki w koszu, dażąc mnie obfitymi wiązkami. Wziąłem jednak tylko dwie,
jedną dla mnie drugą dla Halefa, a zwracając się ku młodej kobiecie rzekłem:
- Czy wiesz, że aniołowie modlitwy, najchętniej na woni kwiatów zstępują i wznoszą się?
- Słyszałam o tym, - odpowiedziała.
- Modlisz się wraz ze swymi dziećmi: „wybaw nas od Abdana Effedni i jego przyjaciół”. Z tą

modlitwą twoi aniołowie ulatują do nieba, a z wonią tych róż powracają, aby ci powiedzieć: „za
dni parę wybawieni będziecie”.

A do Ben Adla rzekłem te słowa:
- Żądanie tureckiego oficera, spełnione. B6g zesłał chrześcijani-na. Czekaj spokojnie, co stanie się

dalej! Bądźcie zdrowi! Dziękuję za pachnące róże!

203

Oddaliłem się szybko, Halef podążył za mną. Słyszeliśmy za sobą głosy, nie oglądaliśmy się
jednak, szybko zmierzając do lasu. ‘Pam ‘ odszukaliśmy leśnego stróża i powiedzieliśmy mu, aby
był gotów jutro rano, gdyż pójdziemy na niedźwiedzie. Potem powróciliśmy do domu. Było już
późno, pokój jadalny zastaliśmy pusty. Powiedziano mi, że Abdan Effendi mocno zaniemógł i prosi
mnie do siebie. Zaprowa-dzono mnie do jego sypialni. Znajdował się w dziwnym stanie, żona jego
nie mogła sobie z nim poradzić. Przed obiadem przygotował sobie poncz, zaprawiony, czosnkiem,
cebulą i aloesem, wypił, a potem zwalił się jak kłoda. Po obiedzie począł coś bredzić, czego ona nie
mogła zrozumieć. Spytałem jakie wymawiał słowa, gdy wtem Abdan dźwignął się na posłaniu i
patrząc przed siebie, jak gdyby w dal zawołał:
- Wybaw nas od Abdana Effendi i wszystkich jego przyjaciół! ‘Ib mam powiedzieć. Nie chcę, ale

muszę! Muszę!

Potem, straciwszy przytomność znowu upadł na poduszki. Nie zauważył nas wcale. Czy było to
jedynie działanie trunku, czy też jeszcze inna rzecz wpłynęła na tę zmianę?
- To są te same słowa, - szepnęła żona chorego.
- A czy mówił coś jeszcze? - zagadnąłem.
Zmieszała się bardzo i zamilkła. Potem dodała, że zostanie tu całą noc i nikogo nie wpuści. Chciała
mnie tylko zapytać, czy to nie przypadkiem jakaś ciężka choroba? Powiedziałem, że to się okaźe
dopiero nazajutrz i oddaliłem się na wieczerzę. Wcale nie próbowaliśmy udawać się na spoczynek
w naszej zaplu-skwionej sypialni, lecz ułożyliśmy się na dachu, w tym samym miejscu co wczoraj.
U naszych sąsiadow oficerów paliło się światło, byli więc w domu.

Skoro świt byli już na nogach, tak samo zresztą jak i my. Przeszli koło nas, kiedy dosiadaliśmy
koni. Pozdrowiliśmy ich, ale udali, że tego nie widzą.
Tego dania udaliśmy się na polowanie i tylko wspomnę, że szczęście 204 nam wyjątkowo
dopisywało. Przynieśliśmy z sobą dorodnego niedżwiedzia i trochę ptactwa.
Abdan effendi dźwignął się z łóżka, był jednak bardzo przygnębio-ny. Jakaś my~l dręczyła go
ustawicznie, bo wciąż poruszał ustami, jak gdyby sam ze sobą wiódł po cichu rozmowę. O tym, że
przyrządzał sobie poncz, nie wspomniał ani słowem.
Także obaj komendanci, którzy pojawili się przy wieczerzy milczeli o swoich wczorajszych
biesiadach. Kiedy odeszli Abdan zatrzymał mnie i Halefa, mówiąc, że ma do nas parę pytań,
zostali~my więc. Najpierw przestrzegł nas, abyśmy się mieli na baczno~ci przed ‘Ii~rkiem i
Persem, naszymi sąsiadami z góry, gdyż oni rozgłaszają, że prawdopodobnie jesteśmy
koniokradami, a potem wypytywał mnie o choroby umysłowe.
- Wezoraj zdawało mi się, że oszaleję - westchnął Abdan. - Jakaś dziwna istota wlazła we mnie,

ktbra mnie zmuszała do powie-dzenia czegoś, co uważam za największą niedorzeczność.

- Cóż to takiego? - spytałem.
- Tego właśnie nie powiem. To jest pewne słowo, a właściwie pewne zdania, którym jestem

naładowany jak fuzja kulą. Nie daje mi to jednak spokoju, tylko dusi i gniecie. Czy znasz coś
podobnego?

- O, tak.
- A nie ma na to sposobu?
- Żadnego.
- Więc muszę to powiedzie~?
- Bezwarunkowo. Innej rady nie ma.
- Ale ja nie chcę!
- Musisz!
-‘Ib moja zguba!
- Wcale nie! Jeżeli tego nie wypowiesz, to wówczas stanie się to twoją zgubą. Mów przed Bogiem,

jeżeli nie masz odwagi wypowie-dzieć tych słów przed ludźmi. Wyznaj, uklęknij i módl się.
Rozpocznij nowe życie, inaczej oszalejesz lub zginiesz.

205

Abdan powstał z siedzenia, wyprostował się dumnie i rzekł:

- Wyznać, modlić się, rozpocząć nowe życie? Zdaje mi się, że nie mnie lecz ciebie ogarnia
szalefistwo. Cóż to myślisz może, że jestem zbrodniarzem, który musi pokutować?
- Co ja myślę, to nie należy do rzeczy. Prosiłeś mnie o radę, więc ci ją dałem. Nie wiem co ci
wyrzuca twoje sumienie i czy ty idąc za jego podszeptem wyspowiadasz się ludziom lub
Bogu, jest mi wszy-stko jedno. Lecz sumienia nie zagłuszysz, chociaż upijałbyś się sto razy
mocniejszym ponczem. Rozstrzygnij sam! Dobranoc!

Wyszliśmy, zostawiając Abadan jakby skamieniałego w swej du-mnej postawie.
Kiedy dostaliśmy się na dach odetkaliśmy natychmiast kominowy otwór. Gdy spojrzałem w dół do
izby, otwarły się właśnie jej drzwi i do środka wszedł znany mi już szpieg, którego zadaniem było
śledzić nasze kroki. Obecnie zdał raport o naszej wczorajszej bytności w tartaku. Nie powiedział
jednak, skąd ma te wiadomości, bo nie on przecież mógł iść wtedy za nami.
-Awięc przyjaźnią się z Ben Adlem,-rzekł Abdan. -Przyjmują od niego róże. A czy byli w którejś

strażnicy?

- Nawet w obydwóch.
- Kiedy?

- Wczoraj.
- I dopiero teraz dowiaduję się o tym? Strzeżcie się! Przestanę bawić się w dobrego ojca i

wymorduję was wszystkich! Pilnujce, żeby nie odkryli wielkich piwnic, gdzie przechowujemy
przemycane towa-ry.

- Do których to piwnic schodzi się przez studnie, - zaśmiał się Basz Czausz. - Tb był

najdowcipniejszy pomysł, jaki nam kiedykol-wiek zaświtał. Sam rząd zbudował te piwnice, a
my sobie tam usłaliśmy nasze gniazdko, którego nikt nigdy nie odkryje!

- ‘Pak, nikt nie odkryje, - potwierdził gruby effendi. - Mogą sobie szukać ile im się podoba i tak nic

nie znajdą. A jeżeli kiedyś

206 pochwyconoby Ahmetów nic sobie z tego nie robię. Będę nawet zadowolony, wiem, że mnie
oszukują, chociaż nie złapałem ich j eszcze na gorącym uczynku.
Potem poczęli mówić o rzeczach, które były zupełnie nie związane z interesującą nas sprawą, więc
zatkalem otwór i położyliśmy się spać.
- Niech nas pilnują, ile tylko chcą, - pomyślałem - wiemy już dostatecznie dużo!
Następnego ranka przyłączył się do nas turecki porucznik, kiedy szliśmy na polowanie i został z
nami cały dziefi. W czwatek jego miejsce zajął perski Selim Aga. 1ó było wstrętne, z jaką
chytrością ci ludzie ukrywali swoje złe zamiary względem nas. Nadszedł piątek, który jest dniem
świątecznym u mahometan.
Abdan zaprosił nas, abyśmy przyszli do świątyni. Nie było tam jednak, żadnego nabożefistwa,
tylko publiczna roz-prawa sądowa, która odbywa się tu co piątek. Abdan był sędzią, czyli kadim.
Wszystko to wydawało mi się nędzną komedią, miałem bo-wiem wrażenie, że jest to zgromadzenie
łotrów, którzy pod przykry-wką sprawiedliwości załatwiają swoje nieczyste interesy. Kiedy
powróciliśmy z tej ceremonii, dowiedzieliśmy się, że do obydwóch strażnic przybyli posłowie,
zapowiadający przybycie per-skiego i tureckiego oficera. Celem ich przyjazdu miały by~ poszuki-
wania, czy nie zdażają się nadużycia przy transportowaniu towarów przez granicę.
Wiadomość ta mocno odbiła się na przezacnych komendantach. W ogóle nie tknęli jedzenia, a
popijali tylko wodę. Pod koniec obiadu turecki Ahmet powiedział, zwracając się do mnie:
- Zdaje mi się, sidi, że tytułujesz mnie pułkownikiem.
Na to dorzucił perski Ahmet:
- Zupełnie tak samo pomyliłeś się co do mnie. Ja także jestem tylko podpułkownikiem.
Przy wieczerzy jednak stopnie te obniżyły się do godności majora. Po tym wynurzeniu
zdegradownani dygnitarze nie spieszyli się jakoś do domów, wyglądało na to, że czekają tylko na
nasze odejście. Oddaliliśmy się więc zaraz i zajęliśmy miejsce przy naszym obser-watorium, na
dachu.
W izbie na dole rozmawiano bardzo żywo, ale się z niczym nie zdradzono. Jeden miał się na
baczności przed drugim, gdyż nie dowie-rzali sobie wzajemnie. Wyrażono zdanie, że owi
oficerowie muszą już tutaj być, ale tak, że nikt ich nie rozpoznał. Podejrzewano mnie, że jestem
owym tureckim oficerem, a Halef moim sekretarzem. Zaś perski oficer mieszka tu już od dwóch
tygodni, także ze swoim sekre-tarzem. Obie pary w czterech izbach na płaskim dachu. Jak
wygodnie wysadzić je w powietrze. ‘1’dkie było przynajmniej zdanie grubasa. Obaj Ahmedzi
radzili zaś zaczekać jeszcze parę dni, czy się ktoś inny nie pokaże.
Kiedy rano.zeszliśmy na kawę, siedział już w izbie jeden turecki Selim. Zapytał, czy i dzisiaj może
nam towarzyszyć? Chętnie się na to zgodziliśmy, Selim zaś dodał:
- Efffendi, nazywałeś mnie zawsze porucznikiem, jestem jednak tylko sierżantem, tak samo jak mój

perski kolega. Spytałem go, gdzie jest jego kofi, gdyż my wybieraliśmy się właśnie na konną

przejażdżkę. Zmieszał się bardzo i wyznał, że nie jest kawalerzystą i wcale nie umie jeździć na
koniu. Nim się zorientował w sytuacji, odjechaliśmy w stronę tartaku.

‘ham przed domem na ściętych pniach siedział Ben Adl z żoną i obaj oficerowie. Zsiedliśmy z
koni, oni zaś oddalili się nie patrząc nawet na nas. ‘l~go Halef nie mógł znieść, zagrodził im drogę i
rzekł:
- Zdaje się, że jesteście ślepi, nie bądźcie przynajmniej ghzsi! Kto chce schwytać przemytników i

pogrążyć Abdana, musi poczynać sobie mądrzej niż wy. Czy wiecie, że od dwóch tygodni śledzi
was nieustan-nie i domyśla się kim jesteście?

Lecz oficerowie nie zwrócili uwagi na Halefa.
- Czego chciał ten smyk? - zapytał Pers pogardliwie.
- Abdan eEfendi to wie. My nie jesteśmy złodziejami koni, ani też
208 nie upijamy się wieczorami i nie wierzymy w aniołów - dorzucił tym samym tonem ‘Iiirek.
Odeszli.

Ben Adel i jego żona zmieszali się tym zajściem

- Nic sobie z tego nie róbcie! - pocieszałem ich. - Rozmawia-liście o nas z tymi ludźmi, którzy w

nas upatrują złodziei koni. O ile mają słuszność, sami możecie się przekonać.

Dobyliśmy naszych tureckich i perskich paszportów i wręczyliśmy je Adlowi.
-1b niepotrzebne - zawołała jego żona. - My wam wierzymy.
Ben Adl jednak, na moją prośbę przeczytał paszporty, a potem rzekł:
-‘1’dk, to nie było potrzene. Wiecie więcej od nas, lecz nie chcemy was wypytywać. Mój dom jest

waszym domem. Wejdźcie, jeżeli taka wasza wola!

- Zostaniemy tutaj, przed domem. Niech przyjdą wasze dzieci i dajcie nam trochę mleka. Dzisiaj

nic wam jeszcze nie powiemy. Waszymi prawnymi doradcami są oficerowie. Gdyby się okazali
nie-użyteczni, wtedy ujmiemy się za wami.

Popijałem mleko, Halef powsadzał dzieci na konie i bawił się z nimi, aja tymczasem rozmawiałem
z Adlem ijego żoną. Byli to młodzi ludzie, lecz mieli w sobie tyle powagi i tyle doświadczenia, że
wzbu-dzali zaufanie. Nie pytałem ich o nic. Nie miałem zamiaru badać ich, a tylko poznać, aby w
razie potrzeby wiedzieć wjaki sposób się za nimi ująć.
Dowiedziałem się jednak ważnej rzeczy, a mianowicie, że żona Abdana była potajemnie w tartaku,
aby się dowiedzieć, czy znajdzie u nich tam schronienie, gdyż nie może bowiem dłużej żyć jak
niewol-nica.
Kiedy powróciliśmy do domu, zadbaliśmy najpierw o nasze konie, a potem udaliśmy się na
wieczerzę. Przy stole siedzieli już wszyscy czterej Agowie, z Abdanem effendi na czele, który j ak
zwykle pożerał 209 zastawione potrawy. Nasze pojawienie się wywołało ogólną radość, zbyt
głośną, aby mogła być szczera.
Abdan był bardzo roztargniony, starał się wprawdzie ukrywać to, ale mu się nie udawało. Czuło
się, że przygniata go jakiś niesamowity ciężar. Oczy jego zwracały się często w moją stronę, jak
gdyby szukając pomocy. Zdawało się, że już dłużej nad sobą nie zapanuje. Zaraz po obiedzie
wyszedł i wkrótce usłyszeliśmy jego grzmiący głos.
Agowie także opuścili jadalnię, a my poszliśmy za ich przykładem. Nazajutrz była niedziela. Rano
zastaliśmy w domu ku wielkiemu niezadowoleniu naszych sąsiadów. Chcieli bowiem z płaskiego
dachu obserwować wszystko co się dzieje; a my wszędzie wchodziliśmy im w drogę. Patrzyli na
nas z wyraźną niechęcia.

Tiiż przed obiadem zobaczyliśmy biegającego Abdana, szukające-go czegoś i pilnie wypytującego
o coś wszystkich napotkanych ludzi. Okazało się, że jego żona uciekła. Wczoraj wieczór wyłajałją,
a nawet zbił. I oto zniknęła, wyniosła się z domu chyłkiem, milczkiem, bez odgrażania się, bez
kłótni. Tb zupełnie wytrąciło go z równowagi. Dopiero teraz poczuł, że ta cicha, niewolniczo
posłuszna, cierpliwa kobieta, była jego duchową podporą i gdy jej zabrakło zdawało mu się, że
zginie, że przepadnie.
Kiedy zeszliśmy na obiad, siedział przy pustym stole z twarzą opartą na pięściach.
- Będziemy jedli za dwie godziny. Obiad jeszcze nie przygotowany
- wymówił w złości. - Nie ma mojej żony.
Milczeliśmy. On wstał zbliżył się do nas powoli, wbił w nas swój osłupiały wzrok i zajęczał:
- Przecież będę musiał to powiedzieć.
A potem jakby otrząsnąłł się z ogarniającej go niemocy, jak gdyby oprzytomniał i zapytał:
- Czy słyszeliście? Nie ma jej! ,
- Kogo? - spytałem.

210

- Mojej żony! ‘Ia kobieta potajemnie wyznaje chrześcijanizm.
Ubiegłej nocy klęczała przy moim łóżku i modliła się, czekając na te słowa, których nie
wymówiłem. I odeszła. Więcej nie powróci. Wiem to z całą pewnością. Obiad będzie za dwie
godziny, dziewczęta ze służby gotują.
Odeszliśmy powracając za owe dwie godziny, stół był już nakryty. Abdan jadł z żarłoczną
wściekłością, a kiedy już więcej nie mógł, zerwał się i wybiegł. Nikt nie wiedział dokąd.
Wieczorem wcale się nie pokazał.
Nazajutrz rano, przy śniadaniu grubas siedział na swoim miejscu, tak samo było przy obiedzie i
przy kolacji. Zajadał z apetytem, a rozmawiał z ożywieniem. Lecz w tym wszystkim wyczuwało
się jakiś przymus. Na spoczynek udał się wcze~nie, a1e jednak go nie zaznał, o czym świadczyła
nazajutrz rano jego blada, zmęczona twarz. W południe powstało niemałe zamieszanie. Przybyli
tureccy żoł-nierze pod dowódctwem porucznika oraz sierżanta i zakwaterowali się w tureckiej
gospodzie. Wieczorem zaś nadciągnął oddział perskich żołnierzy, równieź pod dowództwem
porucznika i sierżanta. Ci oczy-wiście zakwaterowali się w gospodzie perskiej.
Żaden z tych oficerów nie zameldował swego przybycia komendan-tom odnośnych strażnic i źaden
nie przestąpił progu domu Abdana. 1ó nie zapowiadało nic dobrego.
Po obiedzie zrobiliśmy z Halefem wycieczkę, w której wziął udział także perski Selim. Po drodze
zagadnął do mnie:
- Sidi, czy mój turecki kolega sprostował pomyłkę, z jaką się do nas zwracałeś?
-‘Pdk.
- Więc powiedział ci, że nie jestem porucznikiem tylko sierżan-tem? Ale i to nie jest aktualne, bo

on nie jest sieriantem tylko kapralem i ja także nie jestem sierżantem lecz kapralem. Proszę,
zapamiętaj to sobie!

Przy wieczerzy turecki Ahmet zapytał:

211

- Czy wiesz, że jestem kapitanem a nie majorem?
- Tak samo jak i ja - dorzucił perski Ahmet.

Skinąłem poważnie głową. Halef jednak roześmiał się głośno. To awansowanie wstecz, było
naprawdę zabawne.
Następnego dnia rano przybyli wszyscy czterej Agowie w wielkim poruszeniu. Żołnierze bowiem
powiedzieli, że od jutra zaczną się poszukiwania. Wysłani o wiele wcześniej oficerowie, są już
tutaj od dawna.
Abdan popatrzył na mnie tak, jak gdyby chciał mnie pożreć wzro-kiem, myślał bowiem, że jestem
jednym z owych wysłanników.
Wtem turecki Ahmet zagadnął:
- Sidi, nie zapomnisz co powiedziałem ci wczoraj, że jestem porucznikiem, a nie kapitanem?
- Ja zaś nie jestem kapitanem, tylko porucznikiem - dorzucił jego perski odpowiednik.
I znowu Halef wybuchnął śmiechem. Przygłuszył go grzmiący głos Abadana.
- Sidi, - rzekł dobitnie - Pers i ‘Iiarek, którzy m:eszkają nad wami, skarżą się, że nie mogą spać z

powodu nadmiaru owadów. Nakażę tam dzisiaj zrobiE porządek i pownosi~ czyste meble. Czy
nie masz nic przeciwko temu, abym i u ciebie kazał posprzątać?

- Ależ oczywiście, że nie - odpowiedziałem. - Jestem nawet przekonany, że zniszczysz oczywiście

o wiele większe i niebezpiecz-niejsze owady, niż sobie wyobrażasz. Przypomnę ci to dzisiaj
wieczo-rem. Bądź zdrów. Jak tylko nasze izby będą w porządku, powrócimy. Pospieszyliśmy
czym prędzej na nasz płaski dach. ‘Pam widziałem i słyszałem wszystko, sam nie będąc
widzianym. A więc rzecz była postanowiona, mieliśmy dzisiaj wylecieć w powietrze! ‘Ib miało
się stać po wieczerzy, a Basz Czausz miał się znaleźć na swym posterunku przy
brzoskwiniowym drzewie i pociągnąć za sznur przywiązany do lontu. Nie było tu żadnej litości,
cieszono się nawet, na myśl z jakim to przerażeniem przybyli wczoraj żołnierze pomyślą o
odwrocie.

212

Abdan zamknął naradę tymi oto słowami:
- Powiedziano, że dzisiaj zaczną się poszukiwania. Niech więc się zaczną. Wyrok jednak jest j uż

wydany i dziś jeszcze będzie wykonany! Uporamy się z tymi czterema hultajami! Już po nich!
Zbyteczne było dalsze podsłuchiwanie. Poszliśmy zaraz prosto do tartaku, pewni, że tam
zastaniemy naszych sąsiadów. Istotnie tak było.

Cały dom otoczony był żołnierzami, którzy nie chcieli nas przepu-ściE.
Bez wielkich ceremoni odsunąłem patrol, mówiąc, że jako przeło-żony muszę wejść. Ben Adl i
jego żona ucieszyli się bardzo na nasz widok, oficerowie byli zmieszani, dowiedzieli sie bowiem o
naszych paszportach i nie wiedzieli jak się teraz mają zachować. Halef odpłacając im taką samą
monetą, chciał udać, że ich nie widzi, ja jednak uważałem, że tak nie wypada, więc zrezygnował z
tej wątpliwej satysfakcji i począł z nimi rozmowę.
Żołnierze, którzy przybyli do tartaku przyprowadzili ze sobą także ojca Adla i ojca jego żony,
dawnych komendantów straży granicznych, którzy zostali uwięzieni. Oficerowie czekali na
jakikolwiek dowód ich niewinności, aby ich uwolnić. Zobaczyliśmy biednych więźniów i ich żony,
które przebywały w ukryciu u swoich dzieci. Widać było po ich zabiedżonych twarzach, jak bardzo
bolały nad losem swych nieszczę-śliwych mężów.
Na rękach nosili jeszcze hańbiące kajdany. Zaraz na początku rozmowy powiedziałem im, że jutro
łańcuchy te spadną, lecz obaj oficerowie uprzedzili mnie, o konsekwencjach mieszania się w nie
swoje sprawy. Oni jeszcze nic pozytywnego nie wiedzieli, bo nic nie udało im się odkryć i
przypuszczali, że mogą upłynąć długie tygodnie zanim prawda wyjdzie na jaw.

- Do tej pory już dawno wylecicie w powietrze - zauważyłem.
- Wylecimy w powietrze? - zdziwił się Pers.
- Gdzie nocujecie dzisiaj? - zapytałem.

213

- Naturalnie tam gdzie zawsze, w naszych wynajętych izbach.
- A wiecie, że przed wami byli już tutaj inni oficerowie wysłani na rewizje?
- Wiemy. Nic niestety nie znaleźli, a do tego byli bardzo nieostroż-ni. Nie potrafili obchodzi~ się z

bronią i wylecieli w powietrze przy robieniu ładunków.

- Wiem o tym coś więcej. Z nimi stało się to, co dzisiaj ma się stać z wami i z nami. Czy wiecie co

się dzieje w naszych mieszkaniach?

- Czyszczą je.
- Ani im się śni. Wstawiają inne meble, takie których nie szkoda zniszczyć. A co ważniejsze

podsypują tam proch, kładą lont, który przez dach będzie połączony z brzoskwiniowym
drzewem, stojącym i na rogu domu. Wylecimy w powietrze, a potem okaże się, że oficero-wie
znowu mieli wypadek z prochem i nabojami.

Wywarłem tym stwierdzeniem ogromne wrażenie. Zapanowała cisza, potem posypały się pytania.
Żądano dowodów.
- Schwytajcie ich, - odpowiedziałem. - Dziś wieczór, podsłu-chałem przypadkiem ich rozmowę.

Wszystko co usłyszałem powtó-rzyłem wam. Co zrobicie dalej to już wasza rzecz, zabroniliście
nam przecież mieszać się w wasze sprawy.

Wstałem i oddaliłem się aby uniknąć dodatkowych pytań. Halef poszedł za mną. Przechadzaliśmy
się dwie godziny. Kiedy wróciliśmy, powiedziano nam, że odbędzie się rewizja naszej izby, a
gdyby coś znaleziono na potwierdzienie moich słów, zaaresztu-ją całą bandę. Należy się
spodziewać, że zaskoczeni i przerażeni zło-czyńcy przyznają się do winy.
Miałem jednak inny plan. Wskazując na kamieniołom zapytałem Adla:
- Czy w tym kamieniołomie rozsadzają skały?
-‘Pdk.
- Czy masz lonty?
-l~awe~~Ąoka~,~y ia.Ąas.

214

Przynieś więc mi kawałek lontu. Potrzebuję go na dziś wieczór.
- A to na co? - zapytał turecki oficer.
-Aby pochwycić Basz Czausza na gorącym uczynku. Skoficzą owe sprzątanie przy zmierzchu,

abyśmy nic nie mogli zauważyć. Obejdzie się bez rewidowania izb. Wystarczy zupełnie, jeżeli
znajdziemy wiszą-cy na brzoskwiniowym drzewie lont, poprowadzony wprost do nasze-go
mieszkania. Zdejmiemy go i zastąpimy innym sięgającym tylko do dachu i tym sposobem
oddalimy niebezpieczeństwo. Potem zaczeka-my na przyjście Basza Czausza. Jak tylko zapali
lont pochwycimy go . i nie będzie mógł niczemu zaprzeczy~.

Pomysł ten spodobal się wszystkim i został jednomyślnie zaakcep-towany.
Do wieczora zostaliśmy w tartaku, a kiedy nadeszła stosowna pora, udaliśmy się z Halefem w
drogę. Podjęliśmy się zamiany lontu. Przybyliśmy, kiedy już było całkiem ciemno. Wślizgnęliśmy
się przez zarośla, które dochodziły aż do owego rogu domu. W pobliżu nie było nikogo.
Popatrzyliśmy na drzewo, lont byłjuż zawieszony. Przez nikogo nie zauważony dostałem się na
dach, odwiązałem lont, a umocowałem ten przez nas przyniesiony. Halef został na dole pilnować,

aby długość naszego lontu zgadzała się z poprzednim. Po umocowaniu sznura zszedłem na dół i
najspokojniej w świecie udali-śmy sie z Halefem na wieczerzę.
Odbyła się prawie w milczeniu, rozmowa jakoś się nie kleiła. Abdan effendi często wstawał i
odchodził od stołu, najwyraźniej był wzburzony, ręce mu drżały, twarz miał siną, z trudem
oddychał, a wino pił jak wodę.
Po skończonym jedzeniu rzekłem:
- Idziemy na spoczynek. Aby Allach zesłał wam dobrą noc i myśli miłosierniejsze od tych, które

zapełniają wasze głowy.

W tej chwili skierował się do mnie Abdan, bez powodu wołając:
- Myślisz sobie, że może to teraz powiem?
- Co takiego?

215

- To słowo, ten ciężar, co mi ugniata piersi.
-‘I~k, powiesz je!
- Nie.
- Zapewniam cię, że powiesz.
- Nie, nie, nie!
- Musisz, a my wszyscy usłyszymy je jeszcze dziś przed północą.
Upadł na krzesło, przesłonił twarz rękami i jęczał:
- Precz z tym cz~owiekiem! Precz z nim!
Poszliśmy. Gdy dotarliśmy na dach oficerowie już na nas czekali.
Wydali stosowne rozporządzenia i żołnierze ich byli już w pogotowiu.
Izby były oświetlone, jak gdyby dawno temu udali się na spoczynek. Powiedziałem, że dam znać
jak nadejdzie Basz Czausz. Zapaliliśmy także nasze lampy, Halef czatował na dachu, przy dziurze.
Stanąłem przy nim z rewolwerami w kieszeni, mogły bowiem być potrzebne, chociaż dla
postraszenia. Halef także miał pistolet.
- Sidi, nadchodzi - mruknął Halef, zatykając otwór.
Przesunęliśmy się dachem w stronę miejsca, gdzie znajdowało się
wiadome drzewo
- Pst. Jesteście już? - szepnąłem.
-‘Pak - odpowiedziano.
- Uwaga..., nadchodzi!
Przykucnęli na ziemi i patrzyli.
Rzeczywiście nadchodził, zbliżył się do drzewa, zapalił zapałkę i... zobaczyliśmy iskrę wznoszącą
się ku górze niby robaczek świętojafi-ski. Miał już odchodzić, kiedy go schwytano.
Krzyknął przeraźliwie, wydzierając się i rzucając na oślep przed siebie. Lecz dokądkolwiek się
zwrócił, wszędzie spotykał żołnierzy, pozostała mu tylko ucieczka do domu. Szybko więc pobiegł
w tamtą stronę.
My zaś pospieszyliśmy z Halefem do naszego obserwatorium na dachu. Zobaczyliśmy w izbie
nieopisany wprost zamęt, wszyscy godni towarzysze zerwali się z miejsca krzycząc. Basz Czausz
pochwycił nóż 216 leżący na stole i tak uzbrojony rzucił się na oficerów, którzy właśnie wchodzili,
aby go pojmać. To się mogło źle skończyć. Pobiegliśmy na dół. Wejście i pierwsza izba pełne były
żołnierzy. Przedarliśmy się do izby jadalnej, gdzie powitał nas niewyobrażalny zgiełk. Kiedy
wcho-dziliśmy Basz Czausz zadawał na prawo i lewo ciosy swym nożem. ‘Iimeckiemu oficerowi

obciął cztery palce u prawej ręki, perskiemu zaś pokiereszował potężnie nos. Kilku żołnierzom
dostały się też cięcia po rękach i twarzach. Basz Czausz uległ w końcu przemocy, związano go tak,
że nie mógł się ruszać. Jego współwinowajcy nie starali się mu przyjść nawet z pomocą.
Siedzieli na swych miejscach z pokornymi minami, jak gdyby do trzech nie umieli zliczyć. Nastałą
cisza, żołnierze bandażowali swe rany, opatrzyli także rękę tureckiego oficera. Dość dużo kłopotu
sprawiła im rana perskiego zucha, która mocno krwawila i której obandażowanie wymagało nie
lada zręczności. Obaj byli tak wzburze-ni, że nie mogłem ich powstrzymać od natychmiastowego,
doraźnego sądu.
Najpierw przesłuchano Basza Czausza. Wszystkiego się wypierał mówiąc, że chciał sobie na rogu
domu zapalić cygaro, kiedy go nagle pochwycono, wcale nie wie dlaczego? Naturalnie, że uciekał i
bronił się. ‘I~k samo zgodnie twierdzili jego współwinowajcy. Wtedy ofice-rowie kazali
wprowadzić owych dawnych dowódców starżnic. Towa-rzyszył im Ben Adl, lecz i to pojawienie
się nie wywarło pożądanego skutku. Wynikiem całego śledztwa, było zaaresztowanie każdego z
oskarżonych osobno. Jutro mieli być znowu przesłuchiwani. Wyda-wszy odnośne rozporządzenia
oficerowie chcieli się oddalić, wtedy Abdan Effendi wykrzyknął zwracając się do mnie z
szyderstwem:
- Gdzie twoja obietnica i twoja groźba, sidi?
- Idźcie do strażnic i zejdźcie do studzien, - powiedziałem. - W ten sposób znajdziecie piwnice,

wybudowane za rządowe pieniądze, a przechowuje się w nich przemycane towary!

Słysząc to przerażeni Ahmetowie i Selimowie aż krzyknęli, ja zaś 217 ciągnąłem dalej:
- I pójdźcie do małej, tylnej izby w starżnicy tureckiej, gdzie jest palenisko. ‘I~m mieszka Basz

Czausz, tylna noga jego łóżka jest wydrążona i zabita małą, drewnianą deszczułką, którą łatwo
zdjąć przy pomocy noża. ‘Pam znajdziecie dowody, że złoczyńcy zamordowali swych
ówczesnych przełożonych.

Rozległ się potworny krzyk, potem Abdan rzucił się na Basz Czau-sza z wielkim rykiem.
- Sidi? - zapytał turecki oficer. - Czy jesteś wszechwiedzący?
- Ba! Zróbcie na razie to, potem dowiecie się więcej -odparłem.
- Jeszcze więcej? - ryknął Abdan. - Człowiecze, zabiję cię...
- Milcz! - zawołałem wydobywając moje rewolwery.
‘Ib samo uczynił Halef, a potem mówiłem dalej:
- Oficerowie zrobią takjak powiedziałem. ‘Ij~mczasem niech każą

!

związać was wszystkich. Wzbraniającemu się, kulka w łeb Pod taką groźbą bez oporu pozwolili się
związać. Abdan był tak wzburzony, że myślałem, iż lada chwila tknie go apopleksja. Otworzył
usta, chciał coś powiedzieć, ale potem tylko wyjąkał:
- Nie, nie! Tego nie powiem, wolę umrzeć!
Po upływie godziny oficerowie powrócili ze swej wycieczki pełni radosnej satysfakcji.
- Znaleźliśmy wszystko! - zawołał Turek.
- Dowody w nodze, piwnice, towary wartości setek tysięcy! - dorzucił Pers.
- Ale ja jestem niewinny, u mnie nic nie znajdziecie - ryknął Abdan.
Wtedy zbliżyłem się powoli do ogniska i na oczach wszystkich zmiotłem z płyty kuchennej śmieci
wprost na podłogę. W izbie zapa-nowała wielka cisza jak w chwili oczekiwania na coś wyjątkowo
ważnego. Podniosłem płytę i w tym momencie rozległ się krzyk, a potem stuk upadającego ciała.1b
Abdan zwalił się z krzesła na ziemię. Drgawki przebiegały mu po całym ciele, oczy miał otwarte i
ścigał 218 mnie spojrzeniem.
- Podnieście... mnie... - bełkotał - trzymajcie...

Czterech żołnierzy z trudem dźwignęło potężny ciężar. Stał prosto ze skrępowanymi rękami. Pot
zrosił mu twarz, na której malowała się nieopisana trwoga.
Pochyliłem się nad otworem i wyciągnąłem zeń wysoki kosz, sta-wiając go przed effendim.
- Widzisz jak się tępi owady, - powiedziałem. - Dotrzymałem słowa. Dałem ci czas do północy!

Jeszcze masz parę minut! Na to otworzył usta i z początku cicho, potem coraz głośniej wyrzucał
z siebie słowo po słowie:

- Nie wódź nas na pokuszenie... zbaw nas od złego... wybaw nas od Abdana i jego przyjaciół...
I wtedy stało się coś niezwykle przejmującego. Ben Adl i jego ojcowie wznieśli ręce i skończyli
modlitwę:
- Możesz to, gdy zechcesz! Bo Twoje jest królestwo, i siła, i wspaniałość, na wieki wieków! Amen!
Czterej żołnierze odjęli ręce od Abdana, stał teraz o własnych siłach.
- Amen, - powtórzył.
Potem upadł na kolana i słaniał się powoli, nie jak ciężkie ciało lecz jak zmurszały łach, co w proch
się rozsypuje. Zbliżyłem się do niego, już nie żył.
Wówczas zwróciłem się do oficerów, mówiąc:
- Ja jestem chrześcijaninem, którego żądaliście od Boga! A słowo, które miał wymówić Abdan,

właśnie padło...

- Lecz ja przestrzegałem was przed tym bluźnierstwem, - prze-rwał mi Adl. - Chciałem was chronić

od skutków...

-Które już się stały,-dokończył’Ii~rek. -Muszę was pożegnać!
Ale przedtem muszę tych łotrów nauczyć wierzyć w Boga, tak jak mnie zmusił dzięki twojemu
postępowaniu, abym uwierzył.
- ‘Pdcy ludzie, - dorzucił Pers - muszą Go poznać, nie w Jego
219 miłości, lecz w Jego sprawiedliwości, a ta się wypełni co do litery, co do joty? Pokonałeś nas,
sidi, lecz dzięki ci za to?
- Ja także dziękuję, - rzekł Turek.
Podali mi ręce.
- Nie proszę o podziękowania, lecz o sprawiedliwość, - wymó-wiłem dobitnie - dla tvch oto ludzi.

Wskazałem obu dowódcow okutych w kajdany.

- Czy możecie zdjąć te łańcuchy?
-‘Pdk, mamy klucze od okowów.
- Dajcie mi te klucze, chrześcijanin miał ich oswobodzić.
I miałem tę radość, że własnymi rękami uwolniłem ich z kajdan. i Byli tak wzruszeni, że nie
chcieli być obecni na rozprawie sądowej, r lecz mieli zamiar udać się do tureckiej gospody, dokąd
obiecałem za nimi podążyć. Musieliśmy bowiern wraz z Halefem jako świadkowie zdać sprawę z
tego, wjaki sposób dowiedzieliśmy się o tych wszystkich tajęmnicach. Potem udaliśmy się do
gospody.
1’am zastaliśmy obie starsze niewiasty, a także żonę Ben Adla, która pomimo pbźnej pory wybrała
się przez las, aby dowiedzieć się o przebiegu sprawy.
Podziękowania i błogosławieństwa spływały na moją głowę, w tej ogólnej chwili radości.
W jakiś czas potem przybył porucznik z kilkoma żołnierzami, którzy nam przynieśli nasze rzeczy,
z naszego dawnego mieszkania, ponieważ dzisiaj mieliśmy nocować gdzie indziej. Przybyli także
obaj oficerowie, którzy oznajmili, że wysadzenie w powietrze odbędzie się oczywiście bez nas.
Była to oryginalna myśl. Eksplozja nie mogła nam przecież w niczym zaszkodzić, bo siedzieli-śmy

sobie bezpiecznie w gospodzie, Halef był tym bardzo zaintereso-wany i sam chciał zapalić lont, ale
jeden z żołnierzy był już przy brzoskwiniowym drzewie i czekał tylko na znak.
Potem trzask zapałki, wznoszenie się robaczka świętojańskiego aż do dachu, po którym biegł do
czterch izb. Dążyłem, za nim myślą i 220 naraz wszystko zrozumiałem.
To nie był eksperyment, lecz egzekucja. W tych izbach zamknięto złoczyńcow, którzywyleca w
powietrze takjak to się miało stać z nami. Chciałem przeszkodzić tej okropności, lecz było już za
późno. Iskra dobiegła do celu. Nastąpił potężny, huk, trzask, syk. Płomienie pod-niosły się
zewsząd, a potem usłyszeliśmy łomot sypiących się gruzów.
- Wspaniale, cudownie, przepysznie, - wolał Halef. - To mi widowisko!
- Milcz! - zawołałem. - Popatrz, tam między gruzami leżą szczątki i kości ludzkiego ciała!
- Domyśliłeś się, sidi? - zapytał Turek.
- Tak.
- Czy to było słuszne?
- To było okrutne. Odchodzę. Co miałem spełnić, spełniłem.
Byłbym został dłużej, bo znalazłem tu miłych, dobrych ludzi, lecz wasza okrutna zemsta wypędza
mnie. Chodź Halefie!
Obaj oficerowie zatrzymali mnie za ręce, a Pers przemówił:
- Zostań, zostafi. Pomyśl jak bardzo zawinili ci zbrodniarze!
Zgładzili dwóch adiutantów, dwóch kapitanów, dwóch poruczników! Czterech żołnierzy!
Niewinnych ludzi zakłuli w kajdany. ‘I~raz znowu nową szykowali zbrodnię. Państwo okradali na
miliony. Do tego cały szereg innych popełnionych łajdactw, o których się nigdy nie dowiemy i
niezliczona ilość występków, które pewnie wyłonią się jeszcze w przyszłości. Zważ, że moim
obowiązkiem jest chronić ludzi przed takimi bestiami. Popatrz na moją skrwawioną twarz i
okaleczoną rękę mojego kolegi!
- Myślę, uważam i patrzę, i nie potępiam was. Działacie w imię prawa, a także na polecenie mocy

niebieskiej, która każe nam poznać związek spraw. Śmierć Abdana i dla nas, i dla was była
nauczką. Mówię to chociaż wiem, że mnie nie zrozumiecie. Postąpiliście zbyt sprawiedliwie i
to mnie właśnie wypędza. Prawdziwy człowiek, chrze-ścijanin zwłaszcza, nie może stąpać po
gruzach zmieszanych ze 221 szczątkami ludzkich ciał. Halefie, przyprowadź konie! Jedziemy!
Wyszedł. Wkrótce usłyszeliśmy jego krzyk. Nastąpił na coś, pod-niósł i przyniósł do izby, aby
przy świetle obejrzeć. Było to ludzkie ramię wyrwane z łopatki. Kobiety na ten widok
krzyknęły, Halef się przestraszył.

- Cożeś~ie najlepszego zrobili? - zwrócił się do oficerów.
- Osądziliśmy winnych! - odpowiedział ‘Iizrek. - Najpierw kazaliśmy tam wnieść ciało Abdana,

potem jego towarzyszy skrępo-wanych tak, że nie mogli się ruszać.

- Czy wiedzieli co się z nimi stanie?
- Naturalnie. Jaka inaczej byłaby to kara?
- Nie krzyczeli jednak.
- Bo nie mogli, mieli zakneblowane usta. ‘Pdk każe sprawiedli-wość.
- Sprawiedliwość? A czy nie ma miłosierdzia?
- Miłosierdzia? Za co?
Halef rzucając im pod nogi przejmujące szczątki ciała zawołał:
- Kto oddał tych ludzi w wasze ręce? My! Kto odkrył ich tajemne sprawy? Tylko my! Kto nie

okazał w przeciągu dwóch tygodni ani śladu sprytu, ani odrobiny domysłu? Wy! A przecież
macie się za powołanych do rozstrzygania o karze i łasce, o życiu lub śmierci, ba nawet o ich
zbawieniu lub potępieniu. Wy biedne niezdary mówiące wciąż o wymierzaniu sprawiedliwości,
a sami potrzebujący zmiłowa-nia.

Oszedł, tamci oddalili się również, nie wypowiedziawszy ani słowa, zaś żona Adla zbliżyła się do
mnie mówiąc:
- Odchodzimy effendi do domu, tam ziemia jest czysta. Czy to prawda, że opuszczasz nas?
-‘Pak.
- Kiedy?
- Natychmiast.

Złożyła ręce, ugięła kolana i patrzyła na mnie prosząc bez słów.
222
Zrozumiałem.

- Przyjdę z pewnością - uśmiechnąłem się.
Krzyknęła z radości i podąźyła za innymi.
Halef przyprowadził osiodłane konie. Spakowaliśmy manatki i ruszyliśmy w drogę, którą
przybyliśmy tydzień temu i wkrótce znaleźliśmy się na wyżynie. Było już trzy godziny po północy.
Jecha-liśmy raźno, aby jak najprędzej oddalić się od mniejsca zbrodni i grozy. Nie mówiliśmy nic
pogrążeni głęboko w myślach. Zatoczyliśmy wielki łuk, aby nie przybyć do tartaku przed świtem.
Nie znaliśmy okolicy i oglądanie jej wśród jasnej i gwieździstej nocy odrywało nas od ponurych
wspomnień. Kiedy poczęło świtać zwolniliśmy biegu. Właśnie wschodziło słońce, kiedy
zobaczyliśmy przed sobą tartak. Strumień szemrał, a z daleka dochodził nas zgrzyt piły. Na
dziedzińcu przechadzały się pyszne pawie i gołębie różowe od j utrzenki. Wybiegły dwa psy
witając nas radosnym szczekaniem. Drzwi się otwarły i wy-biegły dzieci z ogromnymi bukietami
róż, za nimi szli rodzice i dziad-kowie, a na końcu orszaku sunął cichymi krokami mały kotek. Ze
wszystkich stron wyzierały głowy robotników i czeladzi.
- Co to za tłum! - zawołałem. - A będzie tam jeszcze miejsce dla nas?
- Effendi pyta, czy jest miejsce? - doniosła dziewczynka matce.
- Dużo, dużo miejsca mamy dla takich miłych gości, - uśmiech-nęła się matka.
Zsiedliśmy z koni prowadzeni w triumfie do ogrodu, tak ukrytego, że go dotąd jeszcze nie
wiedzieliśmy. Wśród wielkich cienistych drzew 223 bielił się mały domek. Poproszono nas,
abyśmy tam weszli i zobaczyli mieszkanie, a potem przyszli na śniadanie. W domku były dwie
jasne i czyste izby. W pierwszej znaleźliśmy karteczkę z napisem: „Dla szejka”.1’am do dzbana z
wodą Halef wstawił swój bukiet róż mówiąc:
- Tutaj mieszkam ja.
W drugiej spostrzegłem znowu karteczkę. Na niej tylko dwa słowa:
„Dla niego”. Żadnego tytułu, ani imienia. ‘Pdkże wsadziłem swoje róże do dzbanka napełnionego
wodą, gdy właśnie wszedł Halef i zapytał:
- Czy patrzyłeś już do okna, sidi?
- Nie.
- To popatrz!
Zbliżyłem się do okna i spojrzenie moje poprzez dolinę, poprzez strumiefi padło na ławkę, na
której modliła się kiedyś żona Ben Adla z dziećmi. Siedziała na niej chuda, zabiedzona kobieta.
Pochyliła głowę, z rękami złożonymi jak do modlitwy. ‘Ib była uratowana żona Abdana.
- Ona jest tutaj - powiedział Halef. - Czy zostaniemy także?
- Tak, zostaniemy.
- Dzięki niech będą Allachowi. Jakże się cieszę! Kiedy słuchali-śmy rozmowy oficerów z Adlem,

na ich bluźnierstwa odpowiedział:

„Bóg je słyszy. Oby obrócił je ku naszemu zbawieniu”. Bóg to sprawił.
Niechaj mu będzie chwała i dziękczynienie!

Smiertelna zemsta

Opowiadałem już niejednokrotnie o moich przygodach nad gór-nym Tygrysem. Tym razem
powrócę do wspomnień, łączących się z Bassrą i Pustynią Arabską.
Po przybyciu do Bassry, zamierzałem udać się w dalszą drogę okrętem do Abuszehr w Persji, a
następnie zwiedzić słynny Sziraz. Bassra, czyli Bassora leży w błotnistej, niezdrowej okolicy, nad
deltą Eufratu i Tygrysu, zwaną Szatt el Arab. Aby nie narażać się na febrę, postanowiliśmyjak
najprędzej wyruszyć. Karawana nasza składała się ze mnie, Halefa, Omara ben Sadeka i dwóch
Haddedihnów. Towarzy-sze odprowadzili mnie z pastwisk swego szczepu do Bagdadu, gdzie
mieliśmy się rozstać. Halef i Omar postanowili pożegnać mnie dopie-ro w Bassorze.
Niedawno plemię Haddedihnów wysłało większą ilość kelleków - słynnych tratw z kozich skór
napełnianych powietrzem, z wielbłądzią wełną na pokładzie do Bassory. Stąd rozchodziła się ona
po całym Wschodzie i docierała nawet do Indii. ‘Ii~atwę prowadził młody lecz doświadczony
Mesud ben Hadżi Szukar, syn hadżi Szukara. Halef wspominał mi kiedyś, w którymś ze swych
listów, że Omar zaślubił córkę tego hadżi Szukara, a więc Mesud był szwagrem Omara ben Sadeka.

227

W Bassorze bez większych trudności odnaleźliśmy Mesuda, bo-wiem miasto, niegdyś tak ludne,
liczyło obecnie niespełna dziesięć tysięcy mieszkańców; odszukanie więc człowieka było rzeczą
stosun-kowo łatwą. Mesudowi udało się nader korzystnie sprzedać wielbłą-dzią wełnę i właśnie
nazajutrz miał otrzymać należną wcale nie małą, kwotę.
Udałem się do portu, leżącego w północnej dzielnicy miasta, aby dowiedzieć się, kiedy odchodzi
okręt do Abuszehr. W odpowiedzi usłyszałem, że przybędzie dopiero za kilka dni. Cóż miałem
począć z czasem? Dla człowieka nie znającego Wschodu, pobyt w tym mieście był może ciekawy,
ja jednak nie znalazłem nic godnego uwagi. Posta-nowiłem więc towarzyszyć Haddedihnom,
którzy zamierzali wybrać się z pielgrzymką do szczątków Manen Ibn Rissa w miejscowości
Kubbet el Islam, celem wczczenia tego świętego dla muzułmanów miejsca.
Kubbet el Islam - kopuła Islamu, tak zwią starą Bassorę, która leży około piętnaście kilometrów na
północny zachód od właściwej Bassory. W czternastym wieku miasto to uważane było za czwarty
raj świata muzułmańskiego. Występuje ono w bajkach z tysiąca i jednej nocy równie często jak
perła miast - Bagdad. W Bassorze w czwar-tym wieku, słynny uczony Ibn Rissa założył jedną z
pierwszych maho-metańskich akademii. Każdy z „wiernych”, skoro znajdzie się w nowej Bassorze,
uważa za swój obowiązek odwiedzić Kubbet el Islam, co ma być mu poczytane za zasługę.
Aby skrócić sobie czas oczekiwania okrętu, przyłączyłem się dotej wycieczki. Miano wyruszyć
natychmiast po ukończeniu interesów Mesuda. Przybyliśmy do Bassory bez koni, w mieście zaś
chcieliśmy nająć osły, których tutaj, jak zresztą wszędzie na Wschodzie było całe mnóstwo. Nie
spieszyliśmy się z tym jednak, a później musieliśmy tego bardzo żałować.
Zamieszkaliśmy prywatnie, w pobliżu Markhil lub inaczej - Kut-i-Frengie. T~k nazywają konsulat
angielski, mieszczący się w 228 najlepszym budynku Bassory.
Mesud nazajutrz udał się do kupca wełny po pieniądze, radziłem mu uczynić to później, gdyż nie
były mu jeszcze potrzebne, a w dodatku w czasie pielgrzymki, na którą się udawaliśmy istniała
groźba spotkania z koczowniczymi Beduinami.
Mesud mnie jednak nie posłuchał, odradził mi nawet wynajęcie hamiry.
- Tb zbyteczne, efendi. Nawet zwykły Arab niechętnie używa osła, a ty, słyny Kara Ben Nemzi,

miałbyś dosiadać marnego hamira? Nie, pojedziemy konno.

-‘I~k? A czy postarałeś się o konie?

-1’ak, efendi.
- U kogo?
- Wziąłem je u Abd el Kahira, słynnego szejka szczepu Muntefik.
-Jest on znakomitym i godnym zaufania mężem, lecz dziwi mnie, że zajmuje się tego rodzaju

interesami. Zwykle tak dzielny wojownik nie wynajmuje obcym swoich koni.

- Słusznie, sidi! ‘Ib też nie wynajął ich nam, a tylko pożyczył. Czuł się zaszczycony, że może

wyświadczyć ci tę skromną przysługę.

- Co takiego? Jestem tutaj zupełnie obcy i nie rozumiem skąd miałby mnie znać!
Lecz tu Halefwtrącił swoje trzy grosze, korzystając ze sposobności, by pod niebiosa podnosić nasze
wielkie, w jego pojęciu czyny.
- Jak możesz pyta~, sidi? Czyżbyś doprawdy zapomniał już o naszych bohaterskich czynach? Czy

znasz kogokolwiek, ktoby nam dorównywał? Jesteśmy olbrzymami męstwa i odwagi, reszta
ludzi w porównaniu z nami, to marne karły! Imiona nasze brzmiały we wszystkich krajach, a o
czynach naszych układają pieśni wewszystkich namiotach. Dlaczego więc Abd el Kahir miałby
nie wiedzieć, że jesteś niezwyciężonym Kara Ben Nemzi, którego wziąłem w moją mocarną
opiekę?

- Halefie nie przesadzaj! Może nawet słyszał coś o naszych
229 pr~godach, ale skąd wie o naszej obecności w Bassorze i o tym, że zamierzamy się udać do
Kubbet el Islam?
- Dowiedział się ode mnie - odparł Mesud.
- Gdzie go spotkałeś?
- U kupca, który płacił mi za wełnę.
- A więc widział, że otrzymałeś pokaźną sumę?
- 1hk!
-1ó daje wiele do myślenia! Mesudzie bądź ostrożny i nie zabieraj ze sobą pieniędzy!
- Efendi, to przecież Abd el Kahir, człowiek tak uczciwy, że nigdzie nie bylibyśmy bardziej

bezpieczni, niż wjego domu! A zresztą komu mam powierzyć tę sumę na czas naszej
nieobecności?

- Jeden z was powinien zostać i temu wręczyłbyś pieniądze!
- Nikt z nas nie zechce zostać. Sposobność pielgrzymki nie nada-rza się tak często.
- Hm... Czy znasz Abd el Kahira osobiście?
- Nie.
- Nie możesz więc wiedzieć, że istotnie jest tym za kogo się podaje! Kiedy ma przybyć z końmi?
- Za godzinę.
- Pójdę więc do owego kupca, aby dowiedzieć się, czy Arab, który był u niego rano, jest

rzeczywiście Abd el Kahirem!

- ‘Ib zbyteczne! Kupiec nazywał go tak i mówił z nim o szczepie Muntefik. Gdy wyszedłem z Abd

el Kahirem, wdaliśmy się w małą pogawędkę. Między innymi, powiedziałem mu, że do Kubbet
el Islam z braku koni jedziemy na osłach. Wówczas zaproponował mi bez namysłu swe konie,
mówiąc, że nie wypada, by tak słynny efendi jak ty, dosiadał podłego zwierzęcia. Z chęcią
użyczy ci swej cennej klaczy!

-‘Pak? Czy mówił ci gdzie ma konie?
- Wewsi El Nahit, leżącej niedaleko bramy El Mirbad.’Ijrlko klacz jest jego własnością, pozostałe

konie należą do ludzi przybyłych razem z nim do Bassory. Lecz i oni nie będą mieli nic
przeciwko temu, byśmy 230 ich przez krótki czas dosiadali.

- A czy wie gdzie mieszkamy?
-‘Pdk odprowadził mnie, aż pod dom.
- Dlaczego więc nie przyprowadziłeś go na górę?
Moje zachowanie poczęto Mesuda gniewać, gdyż odpowiedział:

- Dotychczas nie zwracałeś się do mnie jak do dziecka, efendi, lecz zdaje mi się, że teraz zaczynasz

mnie tak traktować! Pamiętaj, że kelleki, wraz z ich ładunkiem mnie zostały powierzone. A więc
nie mam chęci wysłuchiwać tych nieuzasadnionych podejrzeń!

- A ja zapewniam, że nie miałem zamiaru cię obrażać! Zwykłem czynić wszystko z namysłem i

ostrożnością. Mam nadzieję, że tym razem okaże się ona zbyteczna.

Na tym rozmowę skończyliśmy. Może byłem zbyt podejrzliwy. Kto ośmieliłby się podawać za Abd
el Kahira, nie będąc nim? Szejk, którego imię oznaczało „sługa cnoty” był człowiekiem nader
poważ-nym i cenionym.
Po upływie godziny usłyszałem tętent koni i w otwartych drzwiach ukazał się czarnobrody
człowiek, który obrzucił nas krótkim spojrze-niem, pozdrowił i skłonił się w moim kierunku.
- Sabah el cher, ia efendi - dzień dobry, o efendi! Oczy moje napawają się dumą, że wreszczie

mogą cię ujrzeć! Nogi były obute w sandały, ciało miał owinięte zwykłym haikiem, opasywał
się sznurem z wielbłądziej wełny. Kapiszon burnusa opadał mu na plecy, odsłaniając głowę.
Bardzo rzadko widywałem tak chara-kterystyczne rysy. Ciemne włosy zaplecione w mnóstwo
warkoczy-ków, powiewały swobodnie za lada podmuchem, dwie równoległe blizny przecinały
ukośnie jego niskie a wydatne czoło; nie pochodziły z zadanych ran, lecz były umyślnie
wywołane cięciami noża. Niektóre szczepy wojownicze naznaczają swych członków takimi
właśnie bli-znami. Nie wiedziałem wszakże dotychczas, że i Muntefikowie mieli ten zwyczaj.
Broda szejka była gęściejsza niż spotyka się zazwyczaj u szczepów arabskich. Wzrok miał ostry,
prawie kłujący, co zresztą nie 231 było dostatecznym powodem do nieufności, tym bardziej, że
powitał nas bardzo uprzejmie. Okoliczność, że wspomniał o dumie doznanej na mój widok,
należało złożyć na karb zwykłej przesady, cechującej mowę Wschodu. Dlatego wstałem,
skłoniłem się równie uprzejmie na jego powitanie i rzekłem:

- Sabah el cher, ia szejk! - Bądź pozdrowiony szejku! Racz spocząć!
Podałem mu rękę i usiedliśmy obok siebie by pogawędzić. Była to jak zwykle grzecznościowa
wymiana zdań, nakazana przez etykietę. Potem wstaliśmy i wyszliśmy na ulicę, by przygotowa~
się do drogi.
Było nas dwanaście osób i pod domem czekało właśnie tuzin koni. Nie były związane i nikt ich nie
pilnował. Szejk przybył tutaj na jednym z nich, a pozostałe poshzszne jak psy, podążały za nim aż
do naszego mieszkania. Nic w tym dziwnego, gdyż konie Beduinów powolne są jak baranki. Z
pomiędzy wierzchowców wyróżniała się klacz złotawej maści. Uprząż jej i siodło były
kunsztownego wyrobu, które Arab nazywa reszma. Abd el Kahir wskazał ją i rzekł:
- Siadaj, efendi. Klacz tę przeznaczyłem dla ciebie i sądzę, że będziesz z niej zadowolony!
Posłuchałem, jak gdyby była to rzecz przesądzona, że powinienem dosiadać najlepszego konia i
wyruszyliśmy stępa za miasto. Gdy mury jego zostałyjuż za nami, pognaliśmy kłusem i wtedy
przekonałem się, jaką wartość posiada klacz. Nieco później z kłusu przeszliśmyw galop i z
prawdziwą przyjemnością gnaliśmy z wiatrem w zawody. Nie byłem jeszcze nigdy w tej okolicy,
lecz wiedziałem, że Kubbet el Islam, leży na południowym zachodzie od Nowej Bassry. Jechaliśmy
jednak w kierunku wyłącznie południowym. Z początku nie zwró-ciłem na to uwagi, sądząc, iż
uprzednio źle mnie poinformowano. Lecz kiedy minęła godzina i nie widać było ani śladu Starej
Bassory, począłem nabierać nieufności. Przejechaliśmy co najmniej z piętna-ście kilometrów!
Haddedihnowie rozmawiali ze sobą w czasie drogi. Halef i ja 232 jechaliśmy z przodu, całokowicie
zajęci końmi. Po pewnym czasie odwróciłem się do szejka, który jechał na końcu. Uczyniłem to tak
szybko i niespodziewanie, że zdążyłem pochwycić jego błyszczący wzrok, zwrócony na mnie z
dziwną zaciekłością. Gdy poczuł, że spojrzałem na niego, opuścił natychmiast powieki i twarz
okrył maską obojętności. Zatrzymałem konia, zaczekałem, aż szejk się zbliży i jechałem dalej z
wolna przy jego boku.
- Czy wiesz dokładnie, gdzie leży Stara Bassra? - zapytałem.

- Naturalnie, że wiem! - odpowiedział.
- Może się jednak mylisz? Jechaliśmy tak prędko, że powinniśmy już dawno być na miejscu.
- Jak ci się podoba moja klacz, efendi?
Pytanie zdawało się nie mieć żadnego związku ze Starą Bassrą, dlatego też odparłem zdziwiony:
- Klacz jest bardzo dobra, nie mówiłem jednak o niej, tylko 0 Kubbet el Islam.
- Wiem o tym. Spostrzegłem, że moja klacz bardzo ci się podoba i że z przyjemnością na niej

kłusujesz, dlatego też zboczyłem nieco z drogi, lecz tak niewiele, że niedługo będziemy na
miejscu. Wracajmy! Zawrócił konia i ruszył w kierunku północno-zachodnim. Jasne więc było,
że minęliśmy Starą Bassorę. Okoliczność ta budziła we mnie niepokój, choć wykręt Araba był
bardzo zręczny.

- Mam nadzieję szejku, że jesteś uczciwym przewodnikiem! - ostrzegłem go.
- Czy chcesz mnie obrazić? - odparł gniewnie.
- Nie, lecz zamierzaliśmy zwiedzić Kubbet el Islam, a nie udać się na przejażdżkę! Dlaczego od

razu nie zawiodłeś nas na miejsce?

- Wyjaśniłem ci już. Chciałem po prostu sprawić ci przyjemność!
Pożyczyłem wam naszych koni nic nie żądając w zamian, a ty zamiast dziękować, obrażasz mnie!
Powinieneś się czu~ szczęśliwy, że nie mam przy sobie broni, inaczej zmusiłbym cię do walki ze
mną i to natychmiast!

233

- Czy doprawdy nie jesteś uzbrojony?
- Nie zostawiłem nóż oraz strzelbę, by dowieść wam, że nie mam złych zamiarów i że wszystko

czynię tylko przez szacunek dla słynnego Kara Ben Nemzi! Spójrz!...

Rzeczywiście nie miał broni, a gdy przy ostatnich słowach rozsunął haik, nie spostrzegłem nawet
noża. Nieufność moja poczęła ustępo-wać.
- Wybacz, jeśli słowa moje cię dotknęły. Nie chciałem cię obrażać!
- Dziwę się twojej podejrzliwości. Gdyby podążało za mną stu uzbrojonych wojowników, nawet

wtedy nie moglibyśmy wam nic złego uczynić. Wiadomo bowiem, że Kara Ben Nemzi posiada
bunduk es sihr, z której może strzelać bez ustanku. Nawet gdybym żywił względem was rlc
ramiary, to ta strzelba uniemożliwiłaby je w zupeł-ności!

A więc nawet do tego odległego zakątka, zamieszkałego przez szczep Muntefik dotarła wieść o
sztucerze Henry’ego. Nie było to właściwie nic dziwnego, skoro przypomniałem sobie o
najrozmait-szych przygodach wśród Arabów nad Tygrysem, w których sztucer ten odegrał ważną
rolę.
Niedługo przybyliśmy do wyschniętego koryta, zwanego Dżarri Caade, przy którym leżą ruiny
Starej Bassory. Właściwie powinniśmy nadjechać z północnego wschodu, ale wskutek zboczenia z
drogi znaleźliśmy się na południowym wschodzie.
Nieufność moja zaczęła budzić się na nowo, gdy zobaczyłem, że Abd el Kahir błądzi swoim
ostrym wzrokiem po ruinach, wyczekując kogoś, lub czegoś. Kto miałby się tu zjawić? Kto to mógł
być? Jeden z jego ludzi, czy może wielu? Od chwili, gdy zaproponował swe usługi Mesudowi,
minęło już przeszło dvaie godziny, czas wystarczający, aby Mutefikowie zdążyli nadejść. Jeśli
miałem rację, szli najprostszą i najkrótszą drogą, gdy tymczasem szejk wodził nas umyślnie
dookoła, byśmy nie zobaczyli śladów. ‘I~raz postępowanie jego dojrzałem w innym świetle.
Mogłem już sobie wytłumaczyć to wrogie spojrzenie, 234 którym mnie obrzucał. Nie odnosiło się
do mojej osoby, lecz do strzelb, „czarodziejskich karabinów”, które już niejednemu wpadły w oko.
Mogłem się mylić i dlatego postanowiłem nic nie czynić, dopóki nie zdobędę przekonywujących
dowodów. Gdybym go znowu zbyt pochopnie obraził, mógłbym łatwo ściągnąć na nasze głowy,
zemstę.

- Ponieważ znasz tak dokładnie Kubbet el Islam, - rzekł do niego Mesud -więc może nam powiesz,

gdzie leży Beit Ibn Rissa? Chcie-libyśmy pomodlić się nad jego grobem.

Zapytany wskazał na kupę gruzów w południowej stronie.
-‘Pdm! Zaraz was zaprowadzę. Konie zostaną tutaj.
- Dlaczego? - zapytałem. - Możemy wszak pojechać!
Oczy jego błysnęły groźnie, gdy odpowiedział:
- Konie nie należą do was, lecz do mnie i zostaną tam gdzie zechcę!
- W takim razie ja zostanę również!
- Rób co chcesz! Wy chodźcie ze mną!
Poszedł, a oni za nim tak szybko, że ledwo zdążyłem powiedzieć Mesudowi, by się miał na
baczności i ostrzec wzrokiem Omara. Halef został przy mnie.
- A ty nie idziesz? - spytałem.
- Nie zostaję z tobą, bo nie mam powodu czcić tego Ibn Rissa, a poza tym mam wrażenie, że ten

szejk ci się nie podoba?

- ‘Pdk podejrzewam go o nieuczciwe zamiary. Zostań przy ko-niach, ja zaś sprawdzę czy moje

przypuszczenia są słuszne.

- Jakie przypuszczenia?
- Że Muntefikowie są w pobliżu.
- Co? Rozłożyli się przecież we wsi El Nahit.
- Oby tak było. Dotychczasowe moje podejrzenia nie mają pod-staw i bardzo bym się cieszył,

gdybym był w błędzie. Zostań więc tutaj i nie oddalaj się od koni. Za żadną cenę nie
powinniśmy ich stracić.

- Dokąd zamierzasz się udać?

235

- W kierunku północnym. Jeśli tam nie znajdę śladów, to znaczy, że się pomyliłem i szejk jest

uczciwym człowiekiem.

- Zostaw mi strzelby, będą przeszkadzać ci przy wspinaczce.
- Nie! Wezmę je ze sobą. Muntefikom chodzi przede wszystkim o nie.
Halef mówił o wspinaczce i miał rację. Co prawda mogłem spełnić swój zamiar obchodząc ruiny
dokoła, lecz zajęloby to zbyt wiele czasu, a moja obecność mogła być potrzebna w każdej chwili.
Dlatego skręciłem natychmiast pomiędzy gruzy. ‘Ili nie mógł ujść moim oczom żaden ślad
prowadzący z zachodu. Ruiny były bardziej rozległe niż sądziłem. Coraz głębiej zapuszczałem się
w głąb nie znajdując żadne-go śladu. Podejrzliwość moja była zatem bezpodstawna. Chciałem już
wracać do Halefa, gdy stojąc między szczątkami dwóch glinianych murów, zobaczyłem małe,
płaskie grudy pokryte ziemią sypką jak kurz i jakiś niewyraźny ślad. Mógł to być co prawda trop
jakiegoś zwierzę-cia, ale... W mgnieniu oka stałem na piasku i schylałem się, nie... nawet nie
schylałem, by zobaczyć wyraźnie, że tędy przechodzili ludzie. Prawdopodobnie w liczbie
dziesięciu.
Miałem więc rację. W pierwszej chwili chciałem wrócić do Halefa, lecz jemu nie groziło raczej
niebezpieczefistwo. Szło tu przede wszy-stkim o Mesuda, który miał przy sobie pieniądze. Dlatego
zwabiono go wraz z innymi Haddedihnami do miejsca gdzie ukryli się Munte-fikowie. ‘Pdm
musiały zaprowadzić mnie ich ślady. Ruszyłem tak prędko, jak tylko pozwalał na to uciążliwy
teren. ‘Il-op szedł w dół, znikał w gruzach lub na zakrętach. Musiałem uciekać się do karkoło-
mnych skoków, by go nie stracić. DośE szybko znalazłem się na wzgórzu, by stamtąd spojrzeć w
koło. Gdy obejrzałem się na lewo, w stronę koni i Halefa, spostrzegłem, że siedział na trawie, a
przy nim stał szejk. Zdawali się być zatopieni w przyjacielskiej roz-mowie. Czyżbym więc ciągle

się mylił? Już miałem odetchnąć z ulgą, gdy ujrzałem, że szejk podnosi z ziemi kamiefi i trzymając
go w wyciągniętej do ciosu ręce, staje za Halefem.

236

-Halef!Ati balak!Ati balak!Halefie! Uważaj! Uważaj! -zawo-łałem co tchu w płucach, lecz za

późno... Hadżi uderzony w głowę runął na ziemię.

Opanowała mnie dzika wściekłość, wściekłość jakiej dotychczas jeszcze nie znałem! Zbiegłem, a
raczej zsunąłem się ze wzgórza. Na dole zawróciłem do koni. Po drodze musiałem przebyć wysoki,
brą-zowy od słońca i na wskroś przepałony, sypki jak mak mur. Gdy już dotarłem do niego,
chciałem zejść, lecz... spostrzegłem ludzi, którzy niestety nie byli Haddedihnami. Właśnie
przechodzili pode mną. W tej samej chwili usłyszałem z tyłu przeraźliwy krzyk! Zastanawiałem się
nad tym co czynić, gdy... mur na którym stałem, a raczej wisiałem, załamał się pode mną i runąłem
jak kłoda na dół, prosto w ramiona drabów, którzy błyskawicznie rzucili się na mnie. Co było
później, nie pamiętam. Zdawało mi się, że otulony kłębami kurzu i przygnieciony dziesiątkiem
ramion rzucałem się jak wściekły, biłem rękami i nogami, by się uwolnić od krępującego ucisku.
Potem straciłem przytomność.
Gdy wróciłem do siebie, ujrzałem pochyloną nade mną twarz Omara ben Sadeka.
- Czy naprawdę otworzyłeś oczy, efendi? - zawołał. - Hamdu-lillah, więc żyjesz! Czy mnie

widzisz? Czy słyszysz co mówię? Chciałem odpowiedzieć, lecz nie mogłem wykrztusić ani
słowa.

Gardło miałem ściśnięte, a głowę dużą, lecz pustą jak beczka od wody.
- Zbudź się, sidi! Zbudź się! - prosił Omar. -Czy nie rozumiesz tego co mówię? Przecież masz oczy

otwarte?!

Przy nim stało siedmiu Haddedihnów, którzy z równą obawą spo-glądali na mnie; ja jednak nie
mogłem ani wydobyć głosu, ani się poruszyć.
- O Allachu! Umarł, pomimo, że jego oczy otwarte! - mówił dalej Omar. - Gdzie jest Halef? Czemu

nie pilnował naszego efendi?

Halef! Mój wierny, mały przyjaciel! Co się z nim stało? Niepokój 237 o niego wrócił mi mowę i
władzę w członkach. Skoczyłem na równe nogi wołając:
- Chodźcie! Chodźcie prędzej! Halefa zamordowano!
Chciałem biec, ale zachwiałem się i runąłem na ziemię. Podniosłem spę wprawdzie natychmiast,
lecz tylko po to, by runąć po raz drugi.
- Halefa zabito? Gdzie to się stało? Jak? - wołali Haddedihno-wie.
-Przykoniach! Prędzej! Prędzej!
- Biegnijcie! Gońcie! - wołał Omar. - Ja muszę pozostać przy sidim, który nie może ani stać, ani

chodzić!

- Mogę, bo muszę! - odpowiedziałem, podczas, gdy inni pobie-gli.
- Spróbuj mój drogi, efendi! Ja ci pomogę.
Podniósł mnie i przy jego pomocy mogłem się z wolna poruszać. Im dłużej chodziliśmy tym
bardziej polepszał się mój stan. Głowa przestała mnie boleć, w nogach odzyskałem władzę. Gdy
dotarliśmy do miejsca, na którym zostawiłem Halefa przy koniach, ujrzeliśmy go. Leżał na ziemi z
zakrwawioną głową. Koni przy nim nie było. Fakt ten przywrócił mi momentalnie siły. Oswobo-
dziłem się spod opieki Omara i rozkazałem jednemu z Haddedihnów:
- Biegnij natychmiast na północny kraniec ruin i zobacz, czy Mutefikowie z końmi bardzo się

oddalili?

Sam uklęknąłem przy Halefie, by go zbadać. Leżał mocno ogłuszo-ny, a silnie krwawiąca rana nie
była na szczęście niebezpieczna. Mogłiśmy więc bez troski czekać na ocknięcie się nieboraka.
‘I~raz dopiero spostrzegłem, że brakowało jednego z nas.
- Gdzie jest Mesud? - zapytałern. - Nie widzę go!
- Sidi! Miałeś rację kilkakrotnie go ostrzegając, - odpowiedział Omar. - Mesud, brat mojej żony nie

żyje. Zakłuły go i brabowały te przeklęte psy, Muntefikowie!

- O Boże! Czy to prawada?
- Tak! Znaleźliśmy jego zwłoki.

238

-Przeczułem to, gdy usłyszałem wasze krzyki. Niestety nie zwrócił uwagi na moją przestrogę.
- Na jego nieszczęście. Podczas, gdy klęczeliśrny zatopieni w modlitwie do Ibn Rissa, bodaj by się

nie narodził, szejk zwabił bied-nego Mesuda pod jakimś pozorem w ustronne miejsce.
Usłyszawszy nagle jego głos wołający pomocy, pospieszyliśmy natychmiast. Szuka~ liśmy go,
aż wreszcie znaleźliśmy w kałży krwi. Serce miał przeszyte nożem! Pieniędzy nie było!
Poczęliśmy krzyczeć ile tchu w piersiach i pospieszyliśmy ku koniom. ‘Ib spłoszyło morderców
i uratowało ci życie. Jedn~k oni uciekli.

- Tymczasem, lecz nie na zawsze, możesz mi ufać. Nie opuścirny Szatt el Arab, zanim nie

wyr8wnamy rachunku z szejkiem Abd el Kahirem! Gdzie leży Mesud ben Hadżi Szukar?
Prowadźcie mnie do niego.

Dwaj Haddedihnowie usiedli przy Halefie, pozostali poszli za mną. Minęliśmy miejsce na którym
mnie znaleziono i przyszło mi tutaj raptem na myśl, że zostawiłem swe strzelby. Lecz niestety, nie
było ich! Zniknęly jak kamfora. Muntefikowie z rozkoszą skorzystali z tego, że przypadek rzucił w
ich ręce „czarodziejskie strzelby”. Była to dla mnie ciężka strata, jednak zacisnąłem zęby i
postanowiłem nie cofać się przed niczym, byle je odzyskad. Stało się to dla mnie kwestią życia i
śmierci! Nic innego nie zdążyli Muntefikowie zabrać, gdyż spłoszyły ich kroki Haddedihnów,
biegnących mi na pomoc. Doszliśmy do miejsca, gdzie leżał martwy Mesud. Cios przeszył mu
serce, kieszenie naturalnie opróżnili Muntefikowie. Omar ben Sadek spoglądał ponuro na zwłoki;
umaczał palce prawej ręki we krwi zabitego, podniósł ją w górę i rzekł:
- Efendi, wiem, że zwykłeś postępować łagodnie. Ja też złożyłem przysięgę, że nigdy nie zabiję

mordercy. Było to na solnej powłoce szttu, pod którą na wieki zniknął mój nieszczęśliwy ojciec.
Zemstę swą ograniczyłem wtedy do zabrania światła oczom zbrodniarza; życie mu darowałem.
‘I~raz jednak nie dam miłosierdziu przystępu. Muszę

239 zanurzyć swą rękę we krwi Abd el Kahira, jak umoczyłem ją we knvi Mesuda! Czy chcesz mi
pomóc, sidi?
Pomóc w zemście, w morderstwie? Ja chrześcijanin? Nigdy. Pomoc swą jednak mogłem mu
przyrzec, wiedziałem bowiem, że nie szejk był zbrodniarzem. Mesuda zabili jego ludzie, dlatego
odpowiedziałem:
- Dobrze! Szejk umrze, jeśli jest mordercą. Muszę go odnaleźć!
Chętnie narażę życie, by odzyskać karabiny.
Wróciliśmy do przytomnego już Halefa, który trzymając swą obo-lałą głowę w dłoniach, zawołał
do mnie:
- O, sidi! Co się stało? Fraszka to, że mi w głowie szumi i mruczy, jak mruczał duży niedźwiedź,

zastrzelony przez nas przy chałupie węglarza. Fraszka i marność nad marnościami, gdyż wiem,
że to przejdzie, lecz Mesud nie żyje, a ciebie prawie zabito! Skonałbym z bólu po twej starcie;
Hanneh najlepsza z kobiet zostałaby smutną wdową, a Kara, syn mój, biednym sierotą! I temu
wszystkiemu win-nien jest szejk, morderca i rabuś! Allach ześle go do tej części Gehen-ny,

gdzie upał jest silniejszy, niż żar słońca w południe, a roztopiony ołów tak zimny, że go musz~ą
gotować!

- Jest gorzej niż sądzisz, Halefie! Ci zbóje zabrali mi sztucer i niedźwiedziówkę!
Skoczył jak oparzony, zapomniawszy o bólu i po prostu ryknął:
- Twoje karabiny, którym tyle razy zawdzięczaliśmy życie? Tę broń niezrównaną?! Czy to być

może, sidi?

- Niestety, tak.
-Niech Allach zaczeka z wysłaniem szejka do Gehenny tak długo, dopóki nie odbierzemy naszych

strzelb! Wszak nie zostawisz ich tym łotrom?

241

- Naturalnie, że nie!
- Słusznie, słusznie, sidi! Niedźwiedziówka i sztucer Henry’ego towarzyszyły nam w wędrówkach

po wszystkich krajach i wszystkich ludach świata! A kiedy zagrzmiał ich głos, zawsze
uśmiechało się nam ich zwycięstwo! Czym jesteśmy bez nich? Kalekami bez rąk, bez nóg,
ptakami bez skrzydeł, fajkami bez ognia! Musimy je odebrać, musimy! Wydostaniemy je
choćby spod ziemi! A skoro będą w naszych rękach, uxaczę tego Abd el Kahira szturchańcem
nieco mocniejszym od tego, którym mnie poczęstował! Nie ocknie się po nim tak pxędko, jak ja
po jego upominku!

- Dlaczego nie czuwałeś baczniej, Hałefie? Wiedziałeś przecież, że mu nie ufam!
- o, ten psi syn był tak życzliwy i usłużny, że po prostu zabolała mnie twoja podejrzliwość w

stosunku do niego!

- Rozumiem teraz jego postępowanie. Oddał Mesuda w ręce swych ludzi, a sam powrócił

niezauważony przez zatopionych w mod-litwach Haddedihnów, aby złowić ciebie i mnie w te
same sidła. Zastał tyIko ciebie i natychmiast skorzystał ze sposobności. Mnie chciał zastrzelić, z
twojej własnej strzelby gdy będę powracał. Uniknąłem śmierci jedynie przez upadek z muru w
sam środek Muntefików, a potem Haddedihnowie pokrzyżowali jego zamiary. Ale niestety nie
mamy koni i musimy powrócić do Bassory pieszo.

- Zb bardzo źle. Gdybyśmy mieli konie nic by nie stało na prze-szkodzie ruszyć natychmiast

śladami tych-łotrów. Dopędzenie ich byłoby sprawą kilku godzin.

- I tak ich znajdziemy, nie ruszając się z miejsca. Wiemy jak się nazywają i kim są, więc nie mogą

zniknąć bez śladu. Skoro tylko staniemy w Bassorze, udamy się do mutessarifa i powiemy mu o
wszystkim. Musi nam pomóc!

- Pomoże jeśli zechce. Allach taczy wiedżteć!
- Musi 2eChcieć! Pxzedstawię, rnu, że stoję w cieni~ pady szacha.
Czy powróciłeś już do sił na tyle, by móc ruszyć z nami?

242

- O wyzdrowiałem natychmiast, gdy usłyszałem o kradzieży twych strzelb. Możemy iść.
- Dobrze, lecz przy zabitym zostawimy wartę. Mutessarif przyśle swych urzędników, żeby zbadać

sprawę. Powrócimy więc z ludźmi wielkorzadcy, by wyprawić pogrzeb.

- Mused był moim krewnym -powiedział Omar ben Sadek - i ja ponoszę obowiązek knwawej

zemsty, więc powinienem tu zostać. Oddalił się nie czekając na moją zgodę, a my
wyruszyliśmy z powrotem do Bassory.

Muszę wyzna~ otwarcie, że strata karabinów dotknęła mnie równie głęboko jak śmierć Mesuda.
Halef miał rację mówiąc, że wszystkie nasze czyny, a nawet częstokroć życie, zawdzięczaliśmy tej
broni. Zwłaszcza nieocenione usługi oddał nam sztucer Henry’ego. Musia-łem go odzyskać.
Minęło już południe, gdy dotarliśmy do Bassory. Nie tracąc czasu na posiłek, udaliśmy się
natychmiast do rezydencji mutessarifa. Wie-działem, że był to przyjaciel słynnego Midhat Paszy,

który jako wiel-korządca Bagdadu, wiele dobrego zdziałał w swej prowincji. Mutes-sarif należał
więc do postępowych muzułmanów, to też sądziłem, że moje chrześcijaństwo nie przeszkodzi mi w
uzyskaniu jego pomocy. Jednak służba chciała odprawić mnie z kwitkiem, każąc przyjść kiedy
indziej, jutro... pojutrze... lub za kilka dni, czy tygodni, jeśli taka będzie „wola Allacha”, gdyż
władca jest zajęty ważną rozmową. Nie wpadło mi nawet na myśl pożegnać się z nimi po turecku,
to znaczy, odejść pokornie i bez szemrania. Przeciwnie, posłałem moje legity-macje do
wielkorządcy i czekałem na rezultat. Już po kilku minutach, zaproszono mnie, wśród głębokich
ukłonów do selamliku. Siedział tu, paląc fajkę i pijąc kawę z misternej filiżanki, wysoki urzędnik.
Rozmawiał z jakimś człowiekiem, opalonym na brązowo. Człowiek ten, odziany jak Beduin,
musiał być nie lada personą, skoro spotkał go zaszczyt zasiadnia po prawicy mutessarifa.
Gospodarz przyjął mnie łaskawym skinieniem ręki i przyłożywszy moje papiery, 243 opatrzone
sułtańską pieczęcią do czoła, ust i piersi, poprosił bym spoczął. Mówił po francusku, kalecząc język
z takim zapałem, że słów właściwie zrozumieć nie mogłem, a sens musiałem zgadywać. Gdy
usiadłem klasnął w dłonie i kazał, aby podano filiżankę kawy i fajkę. Siedzieliśmy w milczeniu
pijąc i paląc. Dostojnik wiedział, że jego francuszczyzna jest dla mnie niezbyt zrozumiała, nie
mając jednak innej rady, używał jej nadal, ale tak się zaplątał, że zmuszony byłem przyjś~ mu z
pomocą i zakomunikować, iż władam językiem jego kraju.
- Allachowi niech będą dzięki! - zawołał z radością. - Mowy Zachodu, są jak koła wozu; słyszy się

ich dźwięk, lecz słowa milczą. Pady szach, oby mu Allach użyczył tysiąca lat, otoczył cię
szczególną opieką. Wyczytałem twe imię w papierach, jak się je wymawia?

- Imię moje brzmi obco w tym kraju. Bądź łaskaw używać imienia, nadanego mi przez

miaszkańców Wschodu.

- Jak ono brzmi?
- Kara Ben Nemzi.
Siedzący obok niego Beduin wydał okrzyk zdziwienia i zapytał, zwróciwszy na mnie zaciekawiony
wzrok:
- Czy jesteś tym Almanim, któremu Mohammed Emin podarował wspaniałego ogiera, Rih?
-‘Iak.
-Maszallah! Wiele o tobie słyszałem!
Po czym począł coś mówić o mnie do mutessarifa, okazując tym, w stosunku do mnie brak
grzeczności, choć zapewne wbrew intencjom. ‘Iiearz wielkorządcy rozjaśniała się coraz bardziej,
aż wreszcie zato-nęła w dobrodusznym uśmiechu.
- Ja również słyszałem o tobie. Jesteś tym cudzoziemcem, który tak zręcznie zmusił mutessarifa

Mossulu, aby dał dymisję własnemu makredżowi i uwolnił podsądnych?

-‘Ihk-odpowiedziałem, chociaż pytanie to było dla mnie, z rozmaitych względów, których tutaj nie

mogę wyłożyć, niezbyt 244 przyjemne.

Dotychczas uśmiechał się tylko, teraz począł śmiaE się na całe gardło:
- Nie lękaj się! ‘Pdmten mutessarif był moim zajadłym wrogiem, który mnie i wielu innym

wyrządził mnóstwo przykrości. Kucharz wydał tajemnicę tego zdarzenia, a pan jego wkrótce
został zwolniony z obowiązków wielkorządcy. Jestem twoim przyjacielem. Jeśli masz do mnie
jakąś pro~bę, spełnię ją z przyjemnością.

- 1’ak. Mam do ciebie prośbę.
- Mów śmiało.
- Jestem zmuszony prosić o twoją opiekę.
- Przeciw komu?!
- Przeciwko Abd el Kahirowi, szejkowi szczepu Muntefik.
- Abd el Kahir? Czy dobrze słyszę?
- Abd el Kahir? - zapytał również Beduin.

Obydwaj spojrzeli po sobie zdziwieni i potrząsnęli głowami.
- Co zarzucasz temu szejkowi? - zapytał mutessarif.
- Bardzo wiele.
- Powiedz wreszcie!
- Abd el Kahir jest mordercą i zbrodniarzem! Proszę o ukaranie go z całą surowością prawa.
- Zbrodniarz? Morderca? - zawołali równocześnie, jakby nie dowierzając własnym uszom.
Zdawało mi się, że uważali szejka za człowieka z gruntu uczciwego, niezdolnego do popełnienia
zarzucanego mu czynu. Dlatego nie zwlekałem z wyjaśnieniami. Mutessarif słuchał spokojnie, lecz
gościem owładnęlo rozgorączkowanie. Co chwila przerywał mi wtrącając dosadne wyrazy.
Zaledwie skończyłem, zawołał w nie-pohamowanym gniewie:
- Nie przypuszczałem nigdy, aby mogło się zdarzyć coś podobne-go! Biada temu psu, jeśli mi

kiedykolwiek nawinie się pod rękę! Mutessarif uśmiechnął się znowu, tym razem ironicznie.

245

- Czy możesz nas przekonać, że twoje opowiadanie jest zgodne z prawdą?
-‘Tak.
- Widzę, że jesteś pewien swego. A mimo to mylisz się. Nie powiedziałeś prawdy; oskarżyłeś

zupełnie niewinnego.

- Jeśli tak, to przeczucie mnie nie myliło. Zbrodniarz nie był Abd el Kahirem szejkiem

Muntefików.

- Właśnie, Abd el Kahir siedzi tutaj obok nas.
‘Id niespodziewana okoliczność niezbyt mnie uradowała, lecz po-mimo to nie zmieszałem się ani
na chwilę; wszak szejk nie miał powodów obrażać się na mnie, skoro oskarżyłem go w dobrej
wierze? Tym bardziej oburzony był na człowieka, który pod przykrywką jego imienia popełnił
rabunek i zbrodnię. Szejk nie przestawał biegać po selnmliku, nie przestawał pytać, kim był ów
łotr. Opisałem go jak mogłem najdokładniej i wspomniałem o bliznach.
-‘Pa okoliczność nic nam nie wyjaśni - odpowiedział. - Blizna-mi napiętnowani są wojownicy

rozmaitych szczepów.

- Jednak to może dać podstawę do poszukiwań, trzeba tylko odnaleźć jego szczep.
- Czy tych śladów nie pozostawił cios przypadkowo zadany?
- Nie jestem pewien, że wycisnęła je tradycja.
- W takim razie ludzie jego mieli takie same blizny.
-‘I~go niestety nie wiem.
- Jak to? Musisz wiedzieć. Widziałeś ich wszakże, walczyłeś z nimi.
- Widziałem tylko przez chwilę, a podczas walki byliśmy otoczeni kłębami kurzu.
- Może Haddedihnowie ich widzieli?
- Zapytam ich o to.
- Jeśli pozwolisz, sam się do nich zwrócę!
Oddalił się, a powróciwszy po chwili rzekł:
- Wszyscy mieli te same blizny; była to więc oznaka plemienia.

246

Dwie blizny przecinające czoło równolegle z prawej strony na lewą, noszą je niektóre szczepy
Arabów Tamim.
- Gdzie koczują te szczepy?
- Na drodze karawanowej z Bassory do Mekki.
- Czy mógłbyś mi dokładnie określić miejsce ich pobytu?

- Musiałbym wiedzieć do jakiego szczepu ‘Pdmimów należeli ci łajdacy, którzy pohańbili moje

uczciwe imię! Zapłacą mi za to! Przy-łączę się do wojska, które wyślesz przeciw nim.
Mutessarif, do którego były zwrócone te słowa, wzruszył ramiona-mi i rzekł:

- Władza moja sięga tylko do El Hufier, granicy Iraku, a szczepy Tamimów mieszkają z drugiej

strony. ‘Pdm już nie mogę rozkazywać! Tymczasem każe sprowadzić kupca, u którego
spotkano fałszywego szejka.

Wysłano żołnierza, który niebawem powrócił z kupcem. Okazało się, że nie znał prawdziwego Abd
el Kahira, dlatego uwierzył człowie-kowi, który się podszył pod jego imię. Kupił od niego wiele
różnych przedmiotów, prawdopodobnie łupy z jakiejś zbójeckiej wyprawy. Nie dowiedzieliśmy
się zatem nic nowego. Po naradzie doszliśmy do wniosku, że morderców należy szukać u
Tamimów. Nie pozosta-wało nic innego, jak udać się spiesznie na karawanową drogę. Żywiłem
jeszcze nadzieję, że rabusiów zdradzą ślady. Powiedzia-łem to szejkowi, a on zachęcił mnie do
natychmiastowego rozpoczęcia pościgu. Byłem gotów, lecz nie miałem konia. Wobec tego
mutessarif ofiarował mi wierzchowca ze swojej stajni; poczęto go spiesznie siodłać.
Szejk wyskakiwał ze skóry. Był zdecydowany udać się w pościg ze mną i Haddedihnami, którzy
jednak nie mogli wyruszyć od razu w drogę, gdyż najpierw musieli pogrzebać Mesuda. Halef nie
chciał czekać, a mutessarif także dla niego kazał przyprowadzić konia. Nie wiedzieliśmy dokąd
zaprowadzą ślady, więc abyjadący za nami Haddedihnowie, mogli nas odszukać, umówiliśmy się,
że zostawię dla 247 nich wskazówki lub list w Mangaszania, miejscowości leżącej w po-bliżu
Bassory.
Konie stały już na podwórzu. Pożegnałem mutessarifa i ja z Hale-fem odjechaliśmy, nie mając przy
sobie żadnej broni. Co prawda, mógłbym wziąć strzelbę od gubernatora, ale wolałem nie obarczaE
się starym gruchotem. Jechaliśmy galopem do Kubbet el Islam, gdzie mieliśmy pożegna~ Omara, a
potem podąży~ śladami rzekomych Munte~ków.
Omar czuwał przy zwłokach szwagra, a obok wetknięty był jego nóż. Zgodnie ze zwyczajem
Haddedihnów był to znak, źe nic nie odwiedzie go od krwawej zemsty. NiezłomnośE tego
postanowienia przebijała z jego twarzy i wzroku jakim nas przywitał. Opowiedziałem mu o
wszystkim, co zaszło u wielkorządcy. Wysłuchał spokojnie i rzekł:
- Gdyby brat mojej żony posłuchał ciebie, efendi, żyłby dzisiaj.
Sam jest winien swej śmierci. Jednak muszę go pomścic i nie wrócę do namiotów Haddedihnów,
póki nie zgładzę mordercy. Ed dem b’ed dem - krew za krew! Muszę spełnić swój obowiązek, jeśli
nie chcę zwrócić na siebie pogardy całego szczepu.
-‘Pdk, ten krwawy czyn musi byE pomszczony-zgodził się Halef.
- Jeśli nie uczynimy wszystkiego, co leźy w naszej mocy, by znaleźć i ukaraE zbrodniarzy, nie

będziemy się mogli pokazaĆ na oczy naszym wojownikom, a Hanneh, najpiękniejsza i najlepsza
z kobiet zwątpi we mnie.

Pożegnaliśmy się z Omarem. Na północnym krańcu ruin natrafili-śmy na ślady morderców, tak
wyraźne, źe bez trudu można było podążać za nimi. Prowadziły w kierunku południowo-zachod-
nim i powinny były zawieść nas na drogę karawanową z Bassory do Mekki. Byłem z tego po trosze
zadowolony. Na drodze gęsto zalu-dnionej mogliśmy zasięgnąć potrzebnych informacji, ale
należało pamiętać, że mieszkańcy tej okolicy byli fanatycznymi mahometana-mi i gdyby odkryto,
że jestem chrześcijaninem, groziło mi wielkie 248 niebezpieczeństwo.
Ślad był widoczny tylko w dzień, dlatego popędziliśmy konie. Przed zapadnięciem zmroku
ujechaliśmy spory szmat drogi, po czym udali-śmy się na spoczynek, a skoro świt ruszyliśmy dalej.
Po dwóch godzi-nach dojechaliśmy do Mangaszania. Była to miejscowość, w której wódz arabski
Keis, na długo przed narodzinami Mahometa, kazał wybudować wieżę strażniczą. Obecnie
mieszkali tutaj Beni Mazin, odłam szczepu 1’dmimów. W tej nędznej norze miałem zostawić dla
towarzyszy wskazówki. Wokół roiło się od różnych drabów. Pozdra-wiali nas z przesadną

przyjaźnią, w taki sposób, że nie można było posądzić ich o szczerość. Zdawało mi się, że
oczekiwali naszego przybycia, a badawcze spojrzenia, którymi nas obrzucali, nie budziły
zachwytu. Spytałem, czy mogę pomówić z szechem el Beled - star-szym wojskowym i udałem się
pod wskazane miejsce. Mieszkał w dość dużej lepiance. Ukazał się w drzwiach natychmiast, gdy
usłyszał głos naszych kroków. Na pytanie, czy widział przejeżdżających tędy jeźdźców,
odpowiedział:
- Naturalnie, widziałem. Zatrzymali się przy studni i napełnili swoje bukłaki wodą.
- Dokąd pojechali?
-‘I~m - odparł, wskazując palcem na zachód.
- A więc zboczyli z karawanowej drogi?
- l~k, bo tą drogą nie dotarliby przecież do swego duaru, a zmierzali wszak do domu.
-Do domu? Wiesz gdzie mieszkają?
-1’dk.
- I kim są?
- Naturalnie.
- Kim więc?
- Był to Humam ben Dżihal, szejk Arabów Hadesz, z kilkoma wojownikami. Wracali z Kubbet el

Islam, gdzie modlili się na grobie Ibn Rissa. Szejk wypełniał ślubowanie.

249

- A gdzie mieszkają?
- W wadi Baszam, po drugiej stronie Wasit, dobre trzy dni drogi.
- Czy jesteś tego pewien?
- Ja mam się mylić? Przecież Humam ben Dżihal jest moim bratem i przyjacielem; często go

odwiedzam.

- Jak długo bawił w waszej wsi?
- Z pół godziny; bardzo się spieszył do domu, do wadi Baszam.
- Czy nie mówił co go skłoniło do tego pośpiechu?
- Nie. Nie pytałem o to. Czy zejdziecie z koni i napełnicie wodą wasze bukłaki?
-‘Iak, jeśli pozwolisz!
- Pozwalam, lecz nam za to zapłacicie.
Dałem mu pieniądze, była to suma raczej symboliczna. Zsiadłem z konia i kazałem Halefowi
napoić wierzchowce oraz napełnić bukłaki. Sam zaś udałem się na krótką przechadzkę, by
zobaczyć dokąd pro-wadzą dalsze ślady ściganych. Szech el Beled powiedział prawdę, ślady szły
we wskazanym kierunku. Pomimo to instynktownie nie dowie-rzałem Beni Mazinom.
Dowiedzieliśmy się kim byli ścigani. Pośpiech był zbyteczny. Mogliśmy spokojnie czekać na
szejka Muntefików, by udać się w dalszą drogę z nim i jego ludźmi. Halef był tego samego zdania,
tym bardziej, że znając miejsce pobytu morderców, mogliśmy nie dbać o ślady.
Mieszkańcy Mangaszani przynieśli nam za skromną opłatą żyw-ność, okazywali przy tym
niezwykłą uprzejmość. Mnie obchodzili wokoło i kilkakrotnie zauważyłem, że ich dziwne
spojrzenia kierują się głównie na moją twarz. Czy opisano mnie jako znanego Kara Ben Nemzi?
Mogli to uczynić jedynie mordercy, przekonani, że będziemy ich ścigać. Moja nieufność wzrastała.
Po południu przybył Abl el Kahir z Haddedihnami i Mutefikami.
Zdziwił się zastawszy nas tutaj. Gdy wyjaśniłem przyczynę, rzekł:
- 1b bardzo możliwe! Szejk Arabów Hadesz jest znanym rabu-siem i mógł ten czyn popełnić.

Allach wszechmocny zniszczy go za to,

250 że śmiał pohańbić moje nieskalane imię. Natychmiast wszyscy za nim! Chociaż nie byłem
nigdy w wadi Baszam, znam drogę do tej miejsco-wości.

Ruszono i jechaliśmy galopem, aż do zapadnięcia nocy. Wówczas rozłożyliśmy się w szczerej
pustyni. Poprosiłem szejka, by wystawił warty, on jednak zbył mnie wyrozumiałym uśmiechem.
Przyzwyczajo-ny do tego niezbędnego na pustyni środka ostrożności, rozstawiłem moich ludzi na
posterunkach. Czuwałem z jednym z Haddedihnów, jako pierwsza straż. Po dwóch godzinach
zluzowali nas Halef i Omar, a my udaliśmy się na spoczynek. Nie trwał on jednak długo, wkrótce
usłyszałem strzał. Skoczyłem na równe nogi, by sprawdzić kto strzelał - uczynił to Omar. Zobaczył
jakąś skaradającą się postać, zawołał na nią, a nie otrzymawszy odpowiedzi, wypalił. Nie wiedział
nawet, czy wziął na cel człowieka, czy zwierzę.
Rozpoczęliśmy poszukiwania i znaleźliśmy uzbrojonego Beduina, a właściwie jego trupa, kula
Omara roztrzaskała mu czaszkę. Przy świetle zapałek, ku naszemu zdumieniu rozpoznaliśmyw nim
jednego z morderców.
- Czy przyznajesz teraz, że miałem rację, rozstawiając warty? - zapytałem szejka. - Czekali i

podkradli się pod obóz, by na nas napaść. ‘I~raz musimy wystawi~ podwójne straże! Nic
nowego nie zaszło do rana. Gdy się rozwidniło, spostrzegliśmy na piasku liczne odciski stóp.
Było jasne, że tylko strzał Omara pokrzyżował szyki mordercom, którzy zamierzali pod osłoną
nocy, napaść na obóz. Nowy ich ślad zbaczał na lewo.

- Chcą nas zwieść z drogi - rzekł szejk, - ale się im nie uda. Nie pojedziemy za nimi, lecz udamy się

tak jak postanowiliśmy do wadi Baszam.

Zgodziłem się i ruszyliśmy w obranym kierunku. Przez cały dzień jechaliśmy przez tak dziką
pustynię, że odniosłem wrażenie jakbym był na Saharze. Wieczorem znaleźliśmy się na drodze
karawanowej, wiodącej z Wasit do Dsul Oszar. Rozłożyliśmy obóz przy studni 251 obfitującej w
niezbyt odpowiednią do picia wodę. Rano ruszyliśmy dalej, chcieliśmy dojechać do wadi Baszam,
by tam zaskoczyć morder-ców. Stało się jednak inaczej.
Przed samym południem napotkaliśmy jeźdźców, którzy zbliżali się do nas z lewej strony. Było ich
czterech i być może należeli do tych, których tropiliśmy. Oddział nasz ż bronią w ręku, czekał, aż
się zbliżą. Podjechali z wolna i wówczas spostrzegłem, że to nie oni: Muntefiko-wie jednak, którzy
nie znali zbrodniarzy, zawołali:
- To oni, emirze, to oni! ‘Il;n jadący na czele to Humam ben Dżihal, szejk szczepu Hadesz.
- Czy znasz go osobiście? - zapytałem.
-‘Pak.
- W takim razie szech el Beled z Magaszanii oszukał nas, gdyż nie ci napadli na nas w Kubbet el

Islam.

- Co? To nie ci sami?
- Nie!
- Niech Allach potępi tego kłamcę! Niech ukarze go bez litości!
‘Ij~mczasem Arabowie Hadesz zbliżyli się i powitali nas. Przywódca zapytał jaki jest powód i cel
naszej podróży. Uważałem za najwłaści-wsze powiedzieć mu całą prawdę. Wyglądałjak prawdziwy
zbójca, lecz wszyscy tutejsi Arabowie są po trosze zbójcami.
-Allnh, I Allah! - zaśmiał się, wysłuchawszy. - Nie biorę wam za złe, że mieliście mnie za rabusia,

ale powiadam, że zrobiłbym to lepiej niż tamten. W każdym razie chciałbym wiedzieć kim on
jest? Czy nie zechciałbyś go opisać?

Spełniłem prośbę. Gdy wspomniałem o bliznach zawołał nagle:
-Maszallah! Czy szły przez czoło od lewej skroni ku prawej?
-‘Idk.
- Czy tylko ten jeden człowiek był nimi naznaczony?
- Nie, każdy z nich miał te same blizny.
-Bismillah! Wiem już, kto to był.
- Kto? - krzyknąłem z niecierpliwością.

252

- Był to... nie, - przerwał, a twarz jego wykrzywił grymas podstę-pu - czy będziecie ścigali tego

człowieka?

-1’ak.
Nawet do jego obozu?
- Oczywiście.
- Przyrzeknij mi więc jedno.
- O co ci chodzi?
- Przyrzeknij, że pojedziesz drogą, którą wam wskażę.
- Nie mogę złożyć takiego przyrzeczenia, gdyż nieprzewidziane okoliczności mogą nas zmusić do

obrania innej drogi.

Wtem ozwał się Abd el Kahir:
- Odmawiając Humamowi przyrzeczenia, tym samym zamykasz mu usta. Chcę wiedzieć kim był

wódz morderców i zgadzam się na żądanie szejka Hadesz!

- Dobrze, trzymam cię za słowo, - odparł Humam - zresztą nie musicie wciąż iść za nimi; jeśli

pojedziecie w moim towarzystwie do wadi Baszam, to i tak morderca wpadnie w wasze ręce.
Bowiem i ja poprzesiągłem mu zemstę krwi! Szczepy nasze są na wojennej stopie. Byłem w
tamtej okolicy i wszystko tak zgotowałem, że musi wpaść w moje ręce. Dowiedziałem się, że
pojechał do Bassory i pociągnąłem do jego duaru, by mu spłatać grubego figla. Jaki to był
kawał, tego nie powinniście wiedzieć. Zepsujecie wszystko, jeśli nie udacie się drogą, którą
wam wskazałem. Wiem na pewno, że ten łotr po powrocie z Bassory wyruszy na walkę z moim
szczepem. Nazywa się Abd el Birr, jest szejkiem szczepu Malik ben Handhala w wadi es
Szagina.

- Allah lAllah! Tb możliwe, - rzekł szejk Abd el Kahir. - Rozumiem również, dlaczego szech el

Beled w Mangaszania okłamał nas. Jest przecież członkiem tego szczepu. Mangaszanię
zamieszkują Beni Mazin, należący do wielkiego szczepu ‘Pamim, a Malki ben Handhala
również się do niego zaliczają. Abd el Birr wciągnął swego współplemiefica do zmowy.

- Masz rację. Powiadam wam, zabójcą którego poszukujecie, jest 253 Abd el Birr. Przysięgam na

Koran!

- Za nim więc!
- A czy nie lepiej byłoby go oczekiwać w mym wadi? Przybędzie na pewno.
- Nie, nie mamy na to czasu.
- Radzę więc, powrócić do miejsca waszego ostatniego postoju i stamtąd udać się jego tropem.

Pojechał drogą Wasit do Dsul Oszar, a potem podąży mekkańskim traktem. Czy posłuchacie
mnie?

-‘Iak, przyrzekam ci! Zresztą to najbliższa droga do duaru tego łotra.
Byłem innego zdania niż Abd el Kahir, lecz nie odezwałem się ani słowem, odkładając sprzeciwy
na później. Zamieniliśmy z Humamem jeszcze parę grzecznościowych słów i rozstaliśmy się.
Humam ben Dżihal pozostał ze swymi ludźmi, by sprawdzić czy dotrzymamy przy-rzeczenia.
Kiedy oddaliliśmy się na tyle, że zniknęli nam z oczu, skręciłem z dotychczasowej drogi na prawo.
- Co czynisz? - zapytał Abd el Kahir. - Jedziesz w złym kierun-ku!
- Mylisz się, to jest właśnie dobry kierunek.
- Ale nadłożysz drogi.
- Wprost przeciwnie. Nasi przyjaciele są na południowym zacho-dzie, a myjedziemy cały czas na

południe, więcjak ich mamy dogonić?

- Udamy się za nimi do ostatniego miejsca postoju.
- ‘Pak, ale na tym krążeniu stracimy cały dzień, a będzie to nie-powetowana strata.
- Być może, przyrzekłem jednak!

- Ty, ale nie ja. W ogóle cała ta sprawa nie ma dla ciebie wielkiej wagi. Nawet nie dotrzymawszy

tego cokolwiek bezmyślnego przy-rzeczenia, nie popełniasz grzechu. Jeżeli zaś, chcesz
koniecznie do-trzymaE słowa, nie mam nic przeciw temu, byś jechał w dalszym ciągu na
południe. Co do mnie nikomu nic nie przyrzekałem i nie mam najmniejszego zamiaru nadkładać
drogi. Muszę ich pojmać zanim

254 powrócą do swego duaru. Jeśli złoczyńcy zdążą dostać się do domu, zadanie nasze będzie
połączone z daleko większym niebezpieczeń-stwem. Ponadto nie podoba mi się wcale
postępowanie tych Arabów Hadesz, trąci od nich jakimiś ciemnymi sprawami. Przedsięwzięli coś,
o czym nie powinniśmy wiedzieć, a ja zwykłem grać w otwarte karty, nie lubię zostawiać za sobą
tajemnic. Muszę wiedzieć z kim się stykam.
Jechałem nadal w obranym kierunku. Halef, Omar i Haddedihno-wie ruszyli za mną, po pewnym
namyśle i Muntefikowie poszli w nasze ślady, przekonawszy się, że nie zamierzamy zboczyć z
obranego kie-runku. C6ż mogło mnie obchodzić lekkomyślne przyrzeczenie ich szejka, miałem do
spełnienia ważniejsze zadanie, niż życzenia Huma-ma ben Dżihal.
Wkrótce natrafiliśmy na poszukiwane ślady i kierowaliśmysię nimi aż do wieczora. Po drodze nie
wydażyło się nic godnego uwagi. Okolica była ponura i sprawiała przygnębiające wrażenie; w
dodatku odczuwaliśmy brak wody. Pomimo to nie chciałem zboczyć na połud-nie do wasit, by nie
tracić czasu i nie narażać się na spotkanie ze szczepami wrogich nam ‘Idmimów, zamieszkujących
pobliskie okoli-ce. Arabowie ci sprzyjali naturalnie Abd el Birrowi, który prawdopo-dobnie nie
omieszkał poinformować ich o wszystkim. Należało się ich wystrzegać, gdyż na pewno
nastawaliby na nasze życie. Dopiero w górze okolicy koczowały inne szczepy, którym można było
choć tro-chę zaufać. Popędzaliśmy konie, by czym prędzej zostawić za sobą niebezpieczny kraj.
Gnaliśmy tak póki zmrok nie zapadł, a konie i jeźdźcy padali prawie ze zmęczenia. Układając się
do snu nie zapo-mnieliśmy o wartach. Nawet Abd el Kahir, po ostatnich przygodach, nie
lekceważył tego środka ostrożności.
I tej nocy zostałem zbudzony przez Omara, potrząsał moim ramie-niem i szeptał, by nie pobudzić
innych:
- Sidi, wstań na chwilę i posłuchaj tych dźwięków. Nigdy jeszcze nie słyszałem głosu takiego

zwierzęcia. 255

Posłuchałem go. Oddaliliśmy się trochę od obozu i począłem nad-stawiać ucha. Wokoło panowała
martwa cisza. Wtem przerwały ją jakieś dziwne dźwięki, których nie umiałem określić. W każdym
razie nie wydawało ich zwierzę. Głos powtórzył się kilkakrotnie.
- Dziwne, jeśli to nie głos płaczącego dziecka, to już nie wiem e ~ to może być - powiedziałem. -

W każdym razie nie przypomina szczekania szakala, ani wycia hieny. Zbliżmy się powoli. W
miarę jak się zbiżaliśmy, głos nabierał wyrazistości; rozróżnia-łem dwie sylaby „zar - ka”, które
wydawało jakieś płaczące dziecko. Zarka jest to rodzaj żefiski arabskiego wyrazu assrak,
oznaczającego kolor niebieski. Było więc użyte jako imię kobiety lub dziewczyny. Samotne
dziecko? ‘Iiitaj na pustyni? Niemożliwe. W pobliżu musiały być jeszcze inne osoby; należało się
mieć na baczności. Skradaliśmy się coraz bliżej i bliżej, póki nie zobaczyliśmy ze zdumieniem,
że dziecko leży samotnie na piasku. Mogła to być pu-łapka i dlatego postanowiłem dokładnie
przeszukać okolicę. Tńvało to dość długo; gdy już przetrząsnąłem wszystkie krzaki i zarośla,
powróciłem do Omara. Siedział na piasku z dzieckiem na rękach. Malec objął jego szyję
rączkami i spał.

- Pst, sidi, nie budź go - szepnął. - Śpi. Wrócimy pomalutku do swoich.
Wstał ostrożnie by nie obudzić dziecka gwałtownym ruchem i zaniósł je do obozu. ‘Pdm usiadł i
bez ruchu z dzieckiem na ręku pozostał przez całą noc. On surowy i dziki Beduin... Ostatnią wartę
miałem pełnić ja i dlatego mogłem przy brzasku nadchodzącego dnia zobaczyć niezwykłą czułość

okazywaną dziecku przez Omara. Był to chłopiec, miał może półtora roku. Nagle poruszył się i
jeszcze pogrążony we śnie zawołał:
- Zarka!
Podniósł powieki i ujrzałem cudowne, błękitne oczy. Chłopiec arabski o błękitnych oczach. Omar
krzyknął głośno ze zdziwienia i zachwytu. Okrzyk zbudził towarzyszy, którzy byli szczerze
zdziwieni 256 widokiem dziecka. Śliczny chtopczyk zląkł się ich, objął Omara za szyję, jakby
prosząc o obronę i znowu nawoływał Zarki. Daliśmy mu trochę mleka i parę miękkich daktyli, po
czym ucichł. Co począć z dzieckiem? Zabrać ze sobą nie mogliśmy, a tym bardziej zostawić na
pustkowiu. Najbliższym osiedlem było EI Acha-did, na drodze Wasit. 1’dm chcieliśmy je umieścić,
sądząc, że stamtąd pochodzi. Osiedle nie leżało na naszej drodze, lecz nie mając innej rady
musieliśmy z niej zboczyć. Ruszyliśmy więc w tym kierunku. Chłopczyk bał się i zanosił od
płaczu, ilekroć ktoś do niego podcho-dził. Tylko Omarowi okazywał serdeczność, z której
poczciwiec był ogromnie zadowolony. Posadził małego przed sobą na siodle i opie-kował się nim
troskliwie. Nie przypuszczałem, że jest zdolny do takiej tkliwości.
- Sidi - rzekł, - takie dziecko to prawdziwy klej not. Przysięgam na Allacha, że oddam je tylko w

ręce ojca!

-Ajeżeli nie znajdziemy tego człowieka?
- Zabiorę je ze sobą i przywiozę Sahamie, perle mojej miłości, która będzie zachwycona jego

widokiem.

Przywiązanie Omara do chłopca rosło z każdą chwilą i, gdy wieczo-rem przybyliśmy w pobliże El
Achadid, zwrócił się do mnie:
- Chciałbym, żeby nie znaleziono jego rodziców! Patrz jak targa mnie za brodę i śmieje się

rozkosznie. Mimo to będę go musiał oddać, choćby ojciec mieszkał na krańcach Arabii. Na
Allacha! Przywrócę im utracone szczęście.

Nie przeczuwał jakie skutki będzie miała jego przysięga. Ponieważ EI Achadid nie był
zamieszkały przez żaden oddział ‘Pdmimów, nie obawialiśmy się niechęci jego mieszkańców i
śmiało \ wjechaliśmy do wsi. Lecz poszukiwania nasze nie miały powodzenia. Nikt nie znał
znalezionego chłopca i nikt nie wiedział, czy w pobli-skich duarach zauważono brak dziecka.
Zaproponowałem pozostawienie chłopca w tej wiosce. Przeszka-dzał w drodze, a mieszkańcy El
Achadid mogli wszak zająć się 257 poszukiwaniem rodziców, lecz Omar się temu sprzeciwił.
- Za żadne skarby, sidi. Ja go znalazłem, a jeżeli nie odszukamy rodziców, to należeć będzie do

mnie i zostanie moim synem. Czy mam go nazwać Zarka?

- Przecież to imię żeńskie?!
- Dobrze, nazwię go więc El Lakit - Znaleziony. Nie znam dla niego lepszego imienia.
Mieszkańcy El Achadid byli nam życzliwi. Wodę ofiarowali za darmo, a mąkę, owoce i inną
żywność po bardzo niskich cenach. Jeden z nich powrócił właśnie z okolicy Wasit, gdzie napotkał
Abd el Birra i jego Arabów Handhala. Gdy o tym wspominał z wyrazu jego twarzy poznałem, że
mówił o nich jak o wrogach. Wywnioskowałem, że pomiędzy osiedlem Achadid, a szczepem
Handhala panują wrogie stosunki. Opowiedziałem więc mieszkańcom, o naszych niemiłych
przygodach i wszyscy z całego serca życzyli nam powodzenia. Musie-liśmy pozostać jako goście
duaru i gdy nazajutrz wyruszaliśmy, udzie-lono nam wszystkich potrzebnych wskazówek. Było to
bardzo ważne, gdyż Muntefikowie nie mogli nas już prowadzić, nie znali dobrze tych terenów.
~ Wiedzieliśmy więc, że Malik ben Handhala znajdują się w odległo-ści pół drogi od nas.
Musieliśmy naglić, by wyrównać ten dystans. Na nieszczęście przeszkadzało nam dziecko, które
pomimo całej troskli-wości Omara, nie mogło wytrzymać takiej jazdy. Muntefikowie poczęli
sarkać, lecz Omar nie zwracał na to uwagi. błękitne oczy chłopca po prostu go zaczarowały. Myślał
teraz więcej o dziecku, niż o krwawej zemście, która nas tutaj sprowadziła. Paplał nieustannie ze

259 swoim Lakitem, choć jedyną odpowiedzią jaką otrzymywał był wyraz Zarka. Czyżby jego
matka tak się nazywała?
Pod wieczór znowu trafiliśmy na ślad ściganych i postanowiliśmy nie zbaczać z niego więcej,
chyba, że trzeba będzie okrążyć nieprzyja-zny duar.
Ścigani kierowali się dotychczas drogą Wasit. Nazajutrz jednak, ślady zaprowadziły nas do
Mawija, leżącego na mekkafiskiej trasie. Słyszeliśmy, że miejsce to zamieszkują Arabowie
Anbara, których nie mieliśmy się potrzeby obawiać, gdyż nie należeli do wrogiego nam szczepu.
Postanowiliśmy zasięgnąć u nich wskazówek co do obecnego miejsca pobytu Handlala. Byłem
jednak na tyle ostrożny, że pozosta-wiłem towarzyszy poza duarem, a sam z Halefem udałem się na
przeszpiegi.
Kilku ludzi stało przy pierwszych chatach i namiotach. Gdy nas spostrzegli poczęli uciekać, być
może chcieli zawiadomić pozostałych o przybyciu dwóch obcych. Pomimo to nikt nie wyszedł na
nasze spotkanie, nawet gdyśmy już wjechali pomiędzy domostwa, prócz jakiejś starej kobiety,
którą zapytałem o szecha el Beled. Wskazała duży namiot. Dojechaliśmy do niego i prawie
natychmiast odsunięto zasłonę, przykrywającą wejście. Ukazał się „władca duaru”. Nie czeka-jąc,
aż wyłożymy cel swego przybycia, zaprosił nas do wnętrza na kawę. Odmówiłem grzecznie,
tłumacząc się brakiem czasu, lecz gospodarz nie słuchając usprawiedliwienia, powtórzył swą
prośbę tak natarczy-wym tonem, że musieliśmy ulec jego gościnności. Odrzucenie po-wtórnego
zaproszenia byłoby niesłychaną obelgą, a zmycie jej wyma-gałoby krwi. Nie mogliśmy sobie
pozwolić na wrogów, tym bardziej, że droga powrotna również prowadził przez tę osadę.
Przywiązaliśmy więc konie do żerdzi namiotu.
Gospodarz przyjął nas pozdrowieniem: Alha wa sahla wa marha-ba co rozproszyło natychmiast
moje nieokreślone obawy, gdyż nigdy nie wita się tak osoby, której się źle życzy. Usiedliśmy. Na
palu wdsiało mnóstwo fajek, z których wybrał dwie najlepsze; po czym przyniósł 260 tytoń.
Przyjaźń okazywał w najwyższym stopniu; przysiadł się do nas, rozpoczął pogawędkę, nie pytając
nawet o nasze zamiary i stosunki.
Nagle wydało mi się, że słyszę odgłos wielu stóp; zbliżały się lekkie
kroki, co znowu obudziło moją czujność
- O ile spostrzegłem mieszkańców nie ma we wsi? - spytałem.
Władca wsi wstał. Na twarzy jego pojawił się ironiczny uśmiech.
- Wszyscy są, nikogo nie brakuje, czekaliśmy na was.
- Czekaliście? - spytałem, pozostając spokojnie na miejscu. - Czy wiedzieliście, że przybędziemy?
- Wiedzieliśmy. Abd el Birr, szejk Handhala ostrzegł nas o wa-szym przybyciu, chrześcijańskie

psy! Znieważyliśvie świętą drogę piel-grzymek! Zapłacicie za to życiem! Nasi mężowie ukryli
się, aby was śmierdzących szakali...

- Milcz! - krzyknąłem zrywając się razem z Halefem. - ‘Ihk, jestem chrześcijaninem! Ale

śmierdzącym szakalem jesteś ty!

- A twoi ludzie są dzie~mi suki! Tchórzliwe potomki psich wnu-ków! Mój bat oćwiczy te wywłoki!

- przerwał mi odważny Halef, zerwawszy wiszący zawsze u jego pasa gruby bat pleciony z
twardej skóry hipopotama. Raz, dwa, trzy... cztery uderzenia przecięły błyska-wicznie twarz
szecha.

Drab chciał krzyczeć, lecz przeszkodziłem temu jednym ciosem pięści. Odsunąłem zasłonę
namiotu. Dokoła stało przeszło stu uzbro-jonych mężczyzn i chłópców, gotowych rozszarpać
świętokradców, którzy ośmielili się znieważyć świętą mekkańską drogę. Za nimi wrzeszczał tłum
kobiet i dzieciaków, potrząsając groźnie pięściami. Chciałem skoczyE na konia i przebić się, lecz
mój mały, chytry Halef odsunął mnie na bok i zawołał, uprzedzając ryk fanatycznego tłumu.

- Cóż wam na myśl wpada, o wierni wyznawcy proroka, bohater-scy wojownicy Mawija!

Należymy do szczepu Handhala i żostaliśmy tu przysłani przez Abd el Birra, by zawiadomić
szech el Beled, że oczekiwani niewierni wkrótce przybędą. Za wcześnie opuściliście kryjówki!
Mogą nadejść lada chwila, a skoro zobaczą was zebranych

261 tutaj, nie wejdą do duaru i zdołają umknąc‘! Schowajcie się natych-miast póki czas! Żywo!
Biegnijcie! Spieszcie się! Pędźcie! Precz! O Allachu, giaurowie gotowi nam ujść!
Aby ich do kofica zmylić zniknął w namiocie, a ja udałem się za nim. Szech leżał nieprzytomny na
ziemi. Spojrzeliśmy przez szparę i stwierdziliśmy z niemałym zadowołeniem, że thzm zaczął się
szybko rozchodzić.
Sprytny Halef, patrząc na efekt swego pomysłu, zaśmiał się i rzekł:
- Widziszjak to pomaga, sidi! Ty pięściami zabiłbyś ze dwudziestu lub więcej ludzi, lecz mój język

rozproszył ich wszystkich. Hamdulil-lah! Nikogo już nie ma! Jazda więc, w drogę!

Gdy dosiadaliśmy wierzchowców nie było przed namiotem żywej duszy, lecz w tej samej chwili,
zza długiej niskiej chaty wybiegło paru ludzi. Poznałem Abd el Birra i jego łotrów.
- Oszukano was, okłamano! Okłamano! - ryczał ze złości - Na nich głupcy! Na nich! Prędzej!

Ucieknie nam przeklęty giuar! Ruszyliśmy galopem odprowadzeni wrzaskiem wściekłości,
który można było porównać tylko z rykiem Indian.

Należało się spodziewać, że fanatyczny tłum nie poprzestanie na tych objawach wściekłości, lecz
rzuci się w pościg, dlatego też nie przystanęliśmy przy naszych towarzyszach, lecz kazaliśmy im
podążać za nami. Skierowaliśmy się na północ, ażeby zmylić prześladowców. Po chwili
spostrzegłem tuż za sobą oddział gnających jeźdźców. Zre-zygnowali jednak z nadaremniej pogoni
i wrócili do duaru. ‘I~raz zatoczyliśmy łuk powracając do poprzedniego kierunku. Po drodze Halef
opowiedział towarzyszom o naszej przygodzie, nie zapomnia-wszy naturalnie o swoich
bohaterskich czynach.
Dopędziliśmy zatem tych łotrów i to dzięki’temu, że pozostali w Mawija, aby nas pochwycić w
zastawione sidła. Abd el Kahir ra-dził napaść na nich, gdy wyruszą w drogę. Ja byłem innego
zdania, a poza tym najbliższym osiedlem było Rakmatan należące do Ara-bów Handhala.
Mogliśmy więc łatwo dostać się między dwa ognie, 262 odłożyłem więc atak na później. Nikt nie
zaprotestował, uznając słuszność mego rozumowania.
Rakmatan leży na górnym końcu wadi Falg i w świecie mahome-tańskim słynie z tego, że właśnie
tam przebywał wielki poeta Maleka Ben er Reib el Mazini. Należało przypuszczać, że Abd el Birr
nie opuści tak szybko Mawiji, a później zaś będzie chciał przebywać w gościnie u swych
współplemieńcow w Rakmatan. Sądził zapewne, że po niemiłej przygodzie nie powrócimy tak
prędko, a może w ogóle zaniechamy pościgu. Mieliśmy więc czas do jutra. Nie spiesząc się więc,
okrążaliśmy zaludnione miejscowości w obawie by nas nie po-znano.
Zapadłjuż zmrok, gdy wjechaliśmy na drogę od strony Rakmatanu. Ukryliśmy się za skałami wadi
Maskat el Raml, gdzie rozpoczyna się pustynia Sziha.
Omar zajmował się przez cały czas malcem, na nic innego nie zwracał uwagi. Był to widok
doprawdy wzruszający, jak delikatnie opiekował się nim, jak łagodnie i miękko oddzywał się do
niego. Rodzona matka nie okazywałaby więcej czułości. ‘Ib też dzieciak nie chciał się rozstawać z
nim ani na chwilę.
Zależało mi bardzo na wiadomości, czy Abd el Birr jest jeszcze w duarze, czy też wbrew
oczekiwaniom, minął już Rakmatan. Postano-wiłem udaE się na zwiady. Halef chciał mi
towarzyszy~, poleciłem mu jednak pozostać. Zdjąłem z siebie jasny haik, który mógł mnie zdra-
dzić i ruszyłem.

Już podczas przybycia do wadi Maskat el Ram przyjrzałem się osiedlu. Duar był jakby przylepiony
do krzywizny wadi Falg. Oblicza-łem odległość od naszej kryjówki, na jakieś pół godziny drogi.
Po upływie tego czasu stałem przed pierwszą chatą. W otworach służą-cych za okna błyszczało
światło świecy lub oliwnej lampy. Nie chcąc by mnie spostrzeżono musiałem rozpocząć zwiad od
tyłu wioski. Skradałem się od jednego mieszkania do drugiego, dopóki nie dotar-łem do końca
duaru. T~m zawróciłem nieco, kierując uwagę na 263 największy w całym osiedlu budynek. Jeśli
należał do najbogatszego mieszkańca, to zapewne do szecha el Baled. Przed wejściem stało
przywiązanych kilkanaście koni. Tylna ściana miała cztery otwory okienne; trzy były oświetlone.
Podczołgałem się do pierwszego i zajrzałem do wnętrza. Ujrzałem prymitywne pomieszczenie, w
którym leżała na macie jakaś nieruchoma postać kobieca. Zdawała się nasłuchiwać; z sąsiedniego
pokoju dochodziły niewyraźne głosy. Przez drugie okno w izbie większej od poprzedniej ujrzałem
dwóch mężczyzn. Jeden z nich bardzo zdenerwowany kręcił się po izbie tam i z powrotem. Był to
szejk Handahla; nasz zacięty wróg.
-Awięc moje dziecko, pociecha starości, mój jedyny syn stracony.
Zrabował go Humam ben Dżihal, przeklęty pies Hadesz! -wołał-Czy to na pewno był on? Kto go
rozpoznał?
- Tieoja żona; wszak zna go dobrze. Była sama z dzieckiem na makbara i tam została napadnięta.
- Przeklęta! Niech ją pochłoną czeluście piekielne! Zaraz się z nią porachuję! Natychmiast! A

potem zgromadzę wojowników na wyprawę zemsty! Zgotuję tym szakalom krwawą łaźnię!
Wyruszę, skoro tylko nasze konie nieco wypoczną! Zrównamy z ziemią duar wadi Baszam, tego
rabusia! Zemścił się na mnie straszliwie, nie mógł wynaleźć lepszego odwetu. Wiedział, że
kocham dziecko nad życie. Zamordował je po drodze! Co warta ta kobieta, ta matka?! Siedzi w
domu i myśli zapewne czy do twarzy będzie jej w żałobie! Na Allacha! Zasłużyła na śmierć!
Pierwszą kulę przeznaczam nie Humamowi, lecz jej! Przysięgam na...

- Powstrzymaj się, nie przysięgaj! - przerwał mu gospodarz - ‘Iieej żony nie ma w domu.
- Gdzie jest?! - ryknął ze złością Abd el Birr.
- Pobiegła jak Iwica, której zabrano młode, za tym złodziejem dzieci.
- Zabił ją więc również i niestety teraz ujdzie mojej zemście.
Co pomóC może tej kobiecie pościg za zbrodniarzem? Czy dlatego 264 nazywasz ją lwicą?
Powinna bronić dziecka do ostatniej kropli krwi, wówczas zasłużyłaby na to miano. Przysięgam na
Allacha i wszystkich Kalifów, że jeśli ją znajdę...
-Nie przysięgaj!
Nie wyrzekł tego gospodarz, lecz kobieta, którą poprzednio wi-działem w drugiej izbie.Teraz
nastąpiła scena, przed opisem której wzdraga się pióro.
Matka w obawie o dziecko przybyła, by prosić pokrewny szczep o pomoc i znajdowała się tu
zaledwie od kilku godzin, gdy tak niespo-dziewanie napotkała męża. Ten z pianą na ustach,
przewrócił ją na ziemię, począł nieludzko kopać i ciągnąć za włosy po całej izbie, tłukąc jej głową
o ścianę. Zastrzeliłby biedną niechybnie, gdyż kilkakrotnie wyrywał broń zza pasa, gdyby mu inni
nie przeszkadzali. Wreszcie, bijąc niemiłosiernie wywlókł ją z chaty, popchnął tak silnie, że zato-
czyła się i upadła kilka kroków dalej, a on począł krzyczeć na całe gardło:
-Euti talikah bit telateh! - trzykrotnie cię odpycham!
Wyrazy te są przepisową formułą rozwodową. Od tej chwili prze-stała być jego żoną.
Okrążyłem bezszelestnie dom, aby zobaczyć, co się stało z nieszczę-śliwą, choć przedsięwzięcie to
było związane z dużym niebezpieczeń-stwem. Ujrzałem ją, gdy głośno łkając stanęła u węgła
chaty. Zadrżała ze strachu zobaczywszy obcego.
- Czy nazywają cię Zarka? - spytałem szeptem
-‘Pak, kim jesteś? -wyjąkała z trudem.

-‘Iieoim przyjacielem. Przynoszę ci pomoc. Choć za mną.
Ująłem ją za rękę i poprowadziłem. Szła bezwolnie, bez słowa protestu, za mną... za obcym,
któremu nie wolno było jej nawet dotknąć. Wpadła bowiem w apatię i własny los był jej zupełnie
obojętny. Cicho popłakując wlokła się tak, dopóki nie doszliśmy do wadi Maskat er Raml. ‘Pdm, z
miejsca, w którym ukryci byli moi towarzysze doszedł nas głos Omara, któremu inny
dźwięczniejszy i 265 delikatniejszy odpowiedział:
- Zarka.
Kobieta krzyknęła i pobiegła z szybkością strzały. Nie potrafię opisać radości, jaka ją opanowała.
Pochwyciwszy dziecko, okrywała je tysiącem pocałunków, oddalała od siebie i zbliżała, jakby
niedowie-rzając swym zmysłom.
Najmniej zadowolony z tego obrotu sprawy był oczywiście Omar, który zasypał mnie dziesiątkiem
pytań. Wszyscy garnęli się po wyjaś-nienia, lecz nie miałem czasu zaspokoić ich ciekawości.
Przecież Abd el Birr mógł natychmiast wyruszyć, a jeśli tym razem nie miał nam ujść musiano się
spieszyć. Zarkę z dzieckiem umieściłem tak daleko w wadi, że nic nie mogła słyszeć. Przy niej
pozostali dwaj Haddedih-nowie, otrzymawszy oczywiście odpowiednie instrukcje. Potem
przeciągnęliśmy przez całą szerokoś~ drogi moje lasso długości trzydziestu metrów. Konie
podcięte tą niespodziewaną przeszkodą powinny paść, a jeźdźcy tym łatwiej dostaE się w nasze
ręce. Czekali-śmy.
Upłynął kwadrans, zanim usłyszałem tętent kopyt. Arabowie po-mimo ciemności jechali ostrym
kłusem. Szejk klął, rzucał się bez-ustannie na siodle i ponaglał ludzi. Wreszcie znaleźli się przy
Hadde-dihnach. Lasso tu wiele zdziałało, wszystkie konie runęły. Błyskawi-cznie rzucono się na
zbrodniarzy; ja skoczyłem do szejka, którego poznałem po głosie. Początkowo leżał nieruchomo
jak głaz, opano-wany panicznym strachem, lecz po chwili począł się zaciekle bronić. Chciał wstać,
zachwiał się jednak i upadł z głośnym jękiem na ziemię. Złamaną miał prawą nogę. Ludzi jego
powiązano i ułożono obok siebie. Milczenie, które towarzyszyło walce wzmogło strach i obawę
napadniętych. Kazałem zachować absolutną ciszę aż do mego powro-tu. Wyjąłem szejkowi zza
pasa obydwa pistolety i udałem się w kie-runku wioski.
Przybywszy zakradłem się powtórnie do największej z chat, w której jak się później dowiedziałem
mieszkał rzeczywiście szech el 266 Beled. Wszedłem frontowymi drzwiami. W dużej izbie, paląc
fajkę siedział samotnie szech. Widocznie chciał uspokoić nerwy stargane ostatnimi wypadkami.
Zobaczywszy mnie skoczył przerażony na rów-ne nogi.
- Czy znasz tę broń? - spytałem, podsunąwszy mu pod nos pistolety.
-Maszallah! Pistolety szejka Malik ben Handhala!
- ‘I~k jest. Dał mi je jako znak rozpoznawczy dla ciebie. Nie ujechał daleko. Tkwi w tym

tajemnica, o której tylko ty się dowiesz. Czy masz parę fanamur?

-‘Iak.
- Przynieś je prędko i chodź ze mną! Zdarzyło się coś bardzo ważnego.
- Co się stało? Kim jesteś?
- Dowiesz się o wszystkim od samego szejka. Szybko! Każda sekunda droga.
Pewny ton jakim do niego przemawiałem, oraz pistolety szejka, wywarły pożądany efekt. Przyniósł
kilka latarni, zapalił jedną z nich i pobiegliśmy. Chociaż zamęczał mnie po drodze pytaniami nie
powie-działem ani słowa. Dopiero, gdy przybyliśmy do celu oznajmiłem, że jest moim jeńcem,
lecz nie powinien się niczego obawiać. Związano go, zanim się zdołał zorientować. Zabrano
latarnie i wszyskie je zapalono. W promieniu paru metrów zrobiło się całkiem widno. Szejk
Muntefików począł obsypywać Abd el Birra stekiem obelg i złorzeczeń; pozwalałem na to przez
pewien czas, lecz że trwało to zbyt długo, a Abd el Kahir nie zamierzał bynajmniej przestać,
starciłem cierpliwość.

- Skończ wreszcie i zahamuj potok swej wymowy! Idzie w tym wypadku o obrazę, za którą możesz

żądać przeprosin lub co najwyżej błahej kary, nie zaś o zbrodnie, za którą się płaci śmiercią.
liitaj oto stoi mściciel, żądający życia jeńea. Pozwól i jemu dojść do słowa. Lawina twych obelg
nie pozwala mu dojść do zdania!

267

Wskazałem na Omara, który od czasu pojmania Abd el Birra, zachowywał grobowe milczenie.
Teraz przystąpił i obrzucił jeńca wzrokiem, pełnym śmiertelnej nienawiści. Skinąłem skrycie na
Hale-fa. Zrozumiał mnie w okamgnieniu i ruszł niepostrzeżenie, by spro-wadzić Zarkę z
dzieckiem.
- Zamordowałeś brata mojej żony, ukochanego jedynaka czci-godnych starców - przemówił Omar

syczącym szeptem, stopniowo podnosząc głos. - Staję przed tobą zbrodniarzu, jako mściciel nie-
winnie przelanej krwi; czy znasz prawo; które brzmi: „oko za oko, ząb za ząb”?

- Zabij mnie! - odpowiedział dumnie szejk. - Allach oddał nas w twe ręce, przez tego oto efendi

Kara Ben Nemzi! O Mahomecie! O wielcy Kalifowie! Czemu Allach zabrał mi jedyne szczęście
mego życia, dziecię jedyne, spadkobiercę mych czynów. Nie chcę żyć dłużej! Kula z twej
strzelby położy kres moim cierpieniom. Zabij! Będziesz dobroczyńcą!

Tego Omar nie oczekiwał. Zmieszał się, chciał ukarać jeńca, a nie spełniać jego życzenia. Spojrzał
bezradnie na Abd el Birra, potem na mnie.
- Dlaczego nie strzelasz, Omarze? Może zakłujesz go nożem? - spytałem.
Zmieszanie jego rosło. Pożądał zemsty, lecz nie pociągała go rola kata, mordującego bezbronną
ofiarę.
-Rozumiem-ciągnąłem, zeświadomym fałszem tłumaczącjego niezdecydowaną postawę, - zwykła

śmierć jeńca ci nie wystarczy? Może przypieczesz go płonącymi węglami, poczynając od
głowy? Nagle skrępowany szejk wyprężył się jak struna, nie bacząc na ból złamanej nogi i
krzyknął przeraźliwie. Z gardła wyrwały mu się chrapliwe, nieartykułowane dźwięki. Zobaczył
żonę, która na rękach niosła chłopczyka. Uklękła przy mężu i podała mu dziecko do
pocałowania. Szejka opanowało niezwykłe, gorączkowe wzruszenie; na policzkach wykwitły
mu rumieńce, a oczy zdawały się 268 wyskakiwać z orbit. Ryknąl głosem, w którym nie było
nic ludzkie-go:

- Żyje! Mój mały żyje! Efendi błagam, zwolnij mi choć na chwile rękę, na jedno mgnienie oka.

Chcę raz jeszcze objąć mą dziecinę, choćby raz jeszcze objąć, pogłaskać! Allach! Allach!
Allach! Schyliłem się i rozwiązałem mu ramiona. Błyskawicznie pochwycił dziecko i przytulił
do piersi. Począł je pieścić dusząc w objęciach. Zachowywał się jak człowiek, który z radości
postradał zmysły. Przy-ciągnął wreszcie do siebie żonę i zawołał:

- Odepchnąłem cię szalony! ‘I~raz wracasz do mego serca! Jesteś znowu moją żoną! Jedyną, drogą

żoną! Czy mnie odrzucisz? Zaprzeczyła ruchem głowy. Mówić nie mogła ze wzruszenia, gardło
ściskałyjej łzy.

- Rozwiodłem się z tobą co prawda, ale to się naprawi - ciągnął dalej - pójdziemy do kadiego i ...
Umilkł nagle jakby rażony piorunem; przypomniał sobie, że życie jego wisi na włosku, że przed
chwilą sam jeszcze błagał, aby położono kres jego męczarniom. Zadrżał, śmiertelna bladość
pokryła jego ob-licze.
- O najmiłosierniejszy Allachu! Z wszystkim koniec! - biadał.
- Okup krwi! Okup! Zapłacę! ‘I~raz nie mogę umrzeć; nie chcę!
- A jednak zginiesz! Krew za krew! - odpowiedział Omar.
Wziąłem z rąk ojca chłopczyka o błękitnych oczach i podałem Omarowi.
- Maleństwo wstawia się za złoczyficą; to jego ojciec. Dwukrotnie przysięgałeś na Allacha, że

uszczęśliwisz rodziców chłopca, jeśli tylko będzie to w twojej mocy. Pamiętaj o tym!

Chłopczyk objął szyję Omara rączkami i wtulił twarzyczkę w jego brodę. Omar, ten sam Omar,
który przed chwilą gotów był zabićjego ojca, odwrócił się i zniknął z dzieckiem w ciemnościach
nocy. Nastą-piła przeraźliwa cisza. Szejk skorzystał z niej by spyta~ żonę, w jaki sposób odzyskała
stracone dziecko. Zamiast odpowiedzi niemym 269 gestem wsakazała na mnie. Opowiedziałem
wszystko.
-1’amten człowiek go znalazł, mściciel krwi. Krewny zamordowa-nego przez nas! - zawołał Abd el

Birr. - O Allachu! Jak ciężko mnie za ten czyn pokarałeś!

Właśnie powrócił Omar i gdy usłyszał ostatnie zdanie twarz jego przybrała dziwnie łagodny wyraz.
Oddał szejkowi chłopca i rzekł:
- Nie żądam twej śmierci, wystarczy mi okup... Podziękuj temu dziecku, które zabrało moją duszę,

- wykrztusił prawie łkając. - Wojownicy Haddedihnów nie wzgardzą mną chyba.

Podałem mu rękę i uspokoiłem go.
- Nigdy jeszcze nie postąpiłeś tak wzniośle i szlachetnie jak w tej chwili, gdy przezwyciężyłeś

siebie. Powiedz twoim, że ja Kara Ben Nemzi jestem tego zdania. A teraz podaj wysokość
okupu.

- Okup będzie wynosił tyle ile zapłacił Abd el Mottaleb, dziadek proroka - sto wielbłądów.
-To mój cały majątek! -zawołał szejk. -Nic mi nie pozostanie, zupełnie nic; obracasz mnie w

żebraka. Lecz będziesz to miał. Zabie-raj wszystko! Pozostanie mi wszak największy skarb:
dziecko i żona, dla których odtąd ży~ będę. Nie moja jednak ręka zamordowała twego
krewniaka. Zabójcę zastrzeliłeś owej nocy, gdy zamierzaliśmy was napaśE na drodze do wadi
Baszam.

- Sprawa więc załagodzona; jesteście wolni! - oświadczyłem.
Rozwiązaliśmy ludzi szejka. Abd el Birr nie mógł tutaj pozostać ze złamaną nogą; szech el Beled
oświadczył, że chętnie udzieli gościny rannemu, jego żonie i dziecku, a nawet i mnie zaprosił.
Przysięgał wraz z resztą naszych dotychczasowych wrogów, że nie planuje nic złego względem
nas, że uważają nas za swych przyjaciół i będą bronić przed wrogiem. Pociągnęliśmy więc jako
goście całego duaru. Przybywszy do Rakman, udaliśmy się do chaty szecha. Przewiąza-łem nogę
szejkowi, złamanie nie było skomplikowane. Na drugi dziefi chory czuł się na tyle dobrze, że
zawołał kadiego, by ponownie zaślubić odtrąconą żonę. Gdybym nie był chrześcijaninem,
dostąpiłbym 270 zaszczytu drużby. Wyręczył mnie Omar. Poczciwiec był tak wzruszony, że po
ceremoni odezwai się do powtórnego nowożeńca.
- Ofiaruję ci prezent ślubny, którego nie powinieneś odrzucać.
Jestem świadkiem waszego szczęścia i nie pozwolę by zdusiła je nędza. Wyrzekam się okupu, daję
go twemu synkowi! Niech was Allach błogosławi .
Szejk nie mógł wydobyć głosu, milczała również Zarka, a jej błę-kitne oczy zalane były łzami. Po
niej to odziedziczył synek te piękne, jedyne może w całej Arabi, błękitne źrenice.
Po tym dowodzie wspaniałomyślności Omara, szejk Abd el Birr wyrzekł się wszelkiej myśli o
zemście. W tym domu leżącym na drodze pielgrzymek do Mekki, wśród wielkich fanatyków
mahometanizmu postępowano wyjątkowo po chrześcijańsku.
Około trzech tygodni pozostaliśmy w Rakmatan, jako goście mie-szkańców; przez cały czas
naszego tam pobytu, nikt nie ośmielił się obrzucić mnie złym słowem. Prawdziwa miłość zwycięża
nawet nie-przebłaganą, najbardziej zaciętą nienawiść. Odzyskałem strzelby, a Haddedihnom
zwrócono pieniądze, zrabowane Mesudowi w Kubbet el Islam.

KONIEC