matura matematyka 2016 odpowiedzi pdf

( matura_matematyka_2016_odpowiedzi_pdf.pdf )

http://www1.filehost.pm/view/matura_matematyka_2016_odpowiedzi_pdf#

Podobne: matura matematyka 2016 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2011 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2013 odpowiedzi pdf,

matura matematyka 2015 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2016 odpowiedzi cke, matura z matematyki 2016 odpowiedzi pdf,

matura z matematyki 2012 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2015 odpowiedzi maj,

STRUKTURA OPERACYJNY

1. POJECIA ZASADNICZE

Zad. 001

Za sprzet uwaza sie sprzet w komputerze: od momentu monitora, za posrednictwem dysk twardy, CD-ROM, drukarke, procesor, kosci pamieci

operacyjnej az po plyte glowna. Przeciwienstwem jest software.

Software- wszechstronne pojecie okreslajace programy uruchamiane na komputerze. W celu software'u nalezy system operacyjny, programy uzytkowe i

pomocnicze.

Zad. 002

System operacyjny? oprogramowanie zarzadzajace sprzetem komputerowym, tworzace otoczenie do uruchamiania i kontroli zadan konsumenta.

W celu uruchamiania i kontroli zadan konsumenta system operacyjny zajmuje sie:

? planowaniem oraz przydzialem czasu procesora poszczegolnym zadaniom,

? kontrola a, takze przydzialem pamieci operacyjnej na rzecz uruchomionych zagadnien,

? dostarcza mechanizmy do synchronizacji zadan a, takze komunikacji pomiedzy zadaniami,

? obsluguje sprzet, i zapewnienia rownolegle wykonywanym zadaniom jednolity, nieograniczony od interferencji dostepu sluzace do sprzetu.

Zad. 003

Zlaczka uzytkownika? w technice czastka urzadzenia odpowiedzialna za interakcje z uzytkownikiem. Czlowiek nie wydaje sie byc zdolny sluzace do

bezposredniej komunikacji z maszynami. Aby bylo to realne urzadzenia beda wyposazone w odpowiednie wyposazenia wejscia-wyjscia tworzace razem

zlaczka uzytkownika:

? zlaczka tekstowy? narzedzie wejsciowe to klawiatura, oraz wyjsciowe to drukarka znakowa lub wyswietlacz w trybie znakowym,

? interfejs graficzny? wejscie to urzadzenie wskazujace (np. myszka), a wyjsciowe to wyswietlacz graficzny,

? zlaczka strony internetowej? wstapienie i rozwiazanie jest wykonywane poprzez witryne internetowa wyswietlana w przegladarce netowej

Zad. 004

Powloka ukladu operacyjnego a mianowicie program komputerowy pelniacy role agenta pomiedzy ukladem operacyjnym albo aplikacjami oraz

uzytkownikiem, zakladajac jego uwagi i "wyprowadzajac" wyniki operowania programow. Skorupa czesto sama zawiera podstawowe polecenia, gdy

jednak wydane przez konsumenta polecenie nie wydaje sie byc wbudowane, pchanypobudzany jest program zewnetrzny. Po zalogowaniu konsument

znajduje sie w miarki polecen a, takze moze wydawac polecenia systemowi. Zacheca fita do tego tzw. znak zachety- zwykle to '> ', '$' albo '#'.

Zad. 005

W calej srodowisku MS Windows z systemem operacyjnym komunikujemy sie za posrednictwem okien, w ktorych zachodza przerozne operacje.

Zad. 006

W calej srodowisku Linux/Unix z systemem operacyjnym komunikujemy sie za pomoca srodowisk graficznych

Zad. 007

Graficzny interfejs konsumenta -czesto zwany tez srodowiskiem graficznym? wszechstronne okreslenie rodzaju prezentacji danych przez blaszak oraz

interakcji z uzytkownikiem, polegajacego pod rysowaniu a, takze obslugiwaniu widzetow.

Zad.1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego pozostanie pohanbione,

jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na

akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest do

nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie

ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i

wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad

rodem Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie frakcji:

osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie odgrywaja skladac

bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy

buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka sile jak Bog, jego piesn

jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje

niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu.

Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna jest najwazniejsza,

potrzebuje sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak trafic do panstwa cieni, gdyz zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo,

az finalnie przypomniano sobie o zanim i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki kamien na gore. Syzyf wzial sie do

wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf

bezustannie wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem mogl z synem

wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz

piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie

wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za

posrednictwem Niemcow. Tez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne oraz kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej swiadomosci w

takowym wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily procedury

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni uchwycic

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera w

charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku

wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do zyjacych. Na

taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic wytrzymuje

Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, nieustannie stawiany w

wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzorzec – odslania, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie owego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka,

zas przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o walke na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a adaptuje

sie tak szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy lubowac sie

rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, ile potrzeba, odrzucic za sporo, ale i

odrzucic za niewiele. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze tworzenie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za istnienia poeta, jest jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

dzierzy juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze mozemy je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z glowna

fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - takze

i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos znakomitego, a

ow lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

sprawa biorac chodzi o to, ze kazdy ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym systemem wartosci,

przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta

konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla takiej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien.

Aczkolwiek i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature macierzynstwa i

wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to lecz, ze mity odeszly w

jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one gwoli nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie mieli poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my teraz.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i beda obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlek, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali na te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie zas sam

swiadectwo wyboru, pomijajac fakt, ktore z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja napotkac za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Wybor jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Zechce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena jest inna. Leka sie o swoje los i odrzucic chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim

przypadku slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli swoim bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny gwoli

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji z synem

Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy

wizja sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze

od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca

bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji w panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha.

Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca

tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci jest wartoscia w

„Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Pani

jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja jest po do

niej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po

niejakiej ze witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest do Boga. W celu

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest najczesciej wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia pan losy

bohaterow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej dzialaniu

(w ktorej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’ -

piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski

ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma

podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, iz

racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie

sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna -

Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany nadzwyczajna konstrukcja

losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich

losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta

ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem istnienia codziennego,

pozostala zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w swiat. Dobrobyt

roztrwonil lecz szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony synek wrocil do ojca nasz sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak umarly, zas teraz

ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i

cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym ludziom

milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same,

jednakze jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na rozmaite podloze. Jednego razu padlo na droge i wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym ziemi, ani

pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci,

wyszukac jej sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje

nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania

przykazan i prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to warianty

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swoich bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do godnego

chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze

wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to przypadkowy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia jest walka w

obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej zbyt swe

ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce wybiera wzgorze, aby

byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens swoim

zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac stac sie ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza zlokalizowanie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej

- wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stoliku. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci na wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie

przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora to zaprasza do tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz pojawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie na polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego z ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow i

pouczen, jak powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Do niej istota i cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca przedstawicieli przeroznych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

jednakze zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI

w., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. W calej XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane i staranie dopracowane od

strony formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod

Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom tamtej epoki,

odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa.

Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt

nigdy ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej nierzadko nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w

Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych,

archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy

trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona,

slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu

wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to

rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu z

konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w

tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja skale i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym chetniej

boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, na przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

albowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich podopieczni, ale takze z

powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza Jest

kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby niesienia do niej

pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace

z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa,

bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednakze nie

oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka

zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie stanie sie musiala tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z minionej epoki

historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― wiele np.:

slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlek zostal stworzony na wizja i

podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest wyszukac w sobie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego

godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania wiedzy, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy zobligowani

przystanac na krotko i rozwazyc o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej obecny w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

los. Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelakiej epoce. Milosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage dzierzy dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych na legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te

mialy istote dydaktyczny. Tworzenie sie nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow w

kosciolach czy tez w celowo wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna jest

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w

Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to

dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Panstwu utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do glosu na przyklad tworczosc mistyczno

- metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu

w srodku swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach

absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie i miejsce w raju na

smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O

wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem

oraz duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne

pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze,

slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic

milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna w Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki

ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej z prosba o wstawiennictwo u

Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski

przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica"

wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o

co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis

slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis

powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila ciagle nieodlaczna

odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie szlachetnosc i

odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i wierny damie swego serca.

W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do

oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw powstal

sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, beda one

poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosyc

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do

tzw. spraw ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie na

spotkanie ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa w reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek minie przez los skromniej, tymze jego zebranie ze

Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, potrzebuje z zanim

dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna, gdyz jest

pan jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow na przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przewaznie

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub normy budowy).

Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zwiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej wprowadzil na niego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Narasta czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci do

miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko poszczegolnego watku, skoncentrowanie sie na jednym jedynie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo nasz gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie

mogily ) i nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne

nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych

epokach literackich i jest zwiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy.

Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn i

uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego

naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju

postepowania i mysl, iz zasluguje sobie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika do

refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, zas nam

prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wioski, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej

w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca

je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - borykac sie w

obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja.

Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy,

jedynie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze

Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz

zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni zreperowac

bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla

sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest zalezne od

poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z radoscia

umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw gwoli urokow natury. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy

stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, iz nawet w czasie zabawy powinno sie zachowac, tak ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc -

"Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej za posrednictwem

Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie w piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi

opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie

wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto

poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk

krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci

ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom

myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym fragmencie tej wypowiedzi choru

umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw.

W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej

juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej

jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu

jest stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym

tworca piesni i wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety.

Beda one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow

piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o

kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli mam racje i z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serduszko i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje swiata.

To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali utwor Boskie-od

dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz ze spizu ).

Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba stworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dorosleje

sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Robota na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek zas jest powodem do pychy. Po

wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Czlek zyje na wsi w harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, albowiem to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i

harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace z zycia mezczyzny na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w

z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci prosto z serca,

podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i jezyk mozemy

podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa badz przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, badz tez

zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek

przedstawia Szymonowic osob i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja

prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne

i zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i bohaterowie

utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej

obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze jest przepych sluby i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory

wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, zas chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda

sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami.

Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban,

ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie

chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na

przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt

sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie,

iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz

panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka

podobnie jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i

nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa ukojeni. Pan

karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek malzenski

nalezy zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek byc wyposazonym

owoce i pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i

ludzie zle operuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Aczkolwiek i

podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z wytworami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i owiec i cielat

kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop podobnie

o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej

sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty na

tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie

wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod

atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni

swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a zawod jego jest

znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali

wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego

swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji znajdujemy echa ideologii

epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody na

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w globie, zastanawiaja ponad nim samym

zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec czyste

sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do gry, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika.

Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie

uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie.

Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej

slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza

takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest

jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela beda tez swietne nie

tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po

temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i

stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr

nawet lepiej zycia. Taki ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden schemat –

rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego

ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na

weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow

najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z najistotniejszych

wartosci, wobec ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z natura i odrzucic szuka sporo do

szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni z

niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany w 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Dla przykladu prawo

karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, nasz problem

jest nadal obecny. Tak juz bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel,

jednakze zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach

unikaja kary czy tez dochodzenie w ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki i

wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac

oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi

ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol,

szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto i dzieci czesto musza kroczyc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja

zazwyczaj zbytnio male zasoby finansowe na postep pracowni i zakup podpory naukowych, czasami nawet na utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie z

kolei mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina

niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien byc legalnie

przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy przepis

prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone na ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

oferuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny jest podstawowym musem

kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie zestawiac w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro

wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, energii, zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie beda spojni, odrzucic

tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej jest

jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar

przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na

wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac panstwa zanim poganami, gdyz

rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola do obrony wiary katolickiej,

w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od

wszelakich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne wykonywanie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore maja polozenie w kraju oraz proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i w duzej

frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie

liczby swietych, na ktorych nieustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego

tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze papieza,

oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i kosztuje ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich ow

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt

swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory pochowal

swego psa na cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika.

Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego,

oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja

plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich oddanych

jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne

piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samemu, rownoczesnie chce

dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola

chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, do miejsc w ktorych przebywala zanim

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen -

we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka jest szczesliwa. Postura ojca

adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Na tym strawil,

zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem gwoli prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi i jest gwoli nich powodem do

pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze krajowej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie rzecz, ale sposob, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

potocznych i narzeka razem z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony istnienia

na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Powoduje to posadzenie o niewiernosc i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na

swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce zapowiadajacego nowa

jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza hen

poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii,

gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie

opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim

Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc

utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem ludzi

niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. W

celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a

stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien polegac, bowiem

jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, zakloca mu

koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Sens rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), lecz najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas w dalszym ciagu

silna i znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie

oraz obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa i

obzarstwa, zas niezdolna do zadnego trudu, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda zdolali w przyszlosci rzadzic

panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, naruszyc go i nie

zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne,

terazniejsze i skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa na jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt nasz moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem

zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zyciu szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja i wychowaniem podopieczni

szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez

taniec i spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug.

Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za posrednictwem caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw

owocow i warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie druhow i dzinki, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje uciecha. Dbajacy

o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac drozej w innych rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy

praktycznej przedstawiciel owego wysokiego formy spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta jest pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Robota ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia,

zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Ogromny wplyw na

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci beda czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

rozwazania na nasz temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to

pielegnowana w sercu mezczyzny moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda i placa" oraz swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana jest tak

zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na

most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia i sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic

obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o

powetowaniu strat i stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym

umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej

ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, aby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie w poszukiwaniu przygod i

gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc na roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki zostaly dobrze

wychowane i aby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to renesansowa

pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i stoickie, aby

przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego

zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w Piesniach II,

IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora to byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore

zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, humanistyczna

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic zapewniaja

rzetelnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

stalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego

ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu z rozumu, ale i w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako wielkiego

Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez wizja czlowieka

godnego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk i cierpienia oraz obawy zanim smiercia. Tym

dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie

poeta z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami, podarowac sile duchowa i porzadne

szczescie oraz czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po

stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego

tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo

w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn

o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o

swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka W celu gor i lasow, stworzona w momencie, gdy

liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne („przypasany

do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory

proch dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne beda tez tematy. W wielu utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkania rodzinnego

(Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu kluczowa

byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten pierwszy

liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego ukladu wartosci. Czlek i

swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka swoim utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie 20 wersach w lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i zachecaja go do

kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

kimac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta dzierzy na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie

odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien nie

zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po sobie dobre retrospekcja. Nie

jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog odroznil mezczyzny od

zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej

slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w

zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych odbiorcow

wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia sile i

odwage powinni z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie umie

budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie

kupi, iz i zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia ten narod od plemion barbarzynskich.

Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od poczatku bycia

naszego panstwa, ale albo takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie zastanowic

ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie pewien

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc organizmu – kraju – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski

w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszelakiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie nie jest mi

obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow zaczynajac, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym zachowaniem

Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego

czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tej epoce produkuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wioski

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to wszystkim przynosi radosc

i rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, uwazaja

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, iz „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i

nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz uzasadnial

potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela i do rangi zawodu

instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore

istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo zapamietac, gdyz dzis jest on takze

aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne

mu czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, odrzucic zaluje

do niej swoich towarow, a takze i zycia - taki ideal ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego stanow i

pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich

zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza -

Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat

Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale odrzucic

posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta obrazuje

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro kraju.

Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci

wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych

wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najlepsza pozycja jest tragedia

pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme trzymanych

gatunkow i o artyzm jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia

zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej

literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania do antyku w dorobku

Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to

prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i

literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt

wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo

gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete za posrednictwem

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie

mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu lecz odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej od konca XV

do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi

scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad

Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w srodku badan i zainteresowan;

miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W calej

mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co ludzkie nie

jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je na

jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Dobrobyt to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej normalni

powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o

swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci dla pani

a samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy cechujaca

je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie na

sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac z absolutnym

samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek i

posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie na

do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek

sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana jest z

pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy niedostatek stalego

ukladu obronnego kraju. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im niebezpieczenstwie;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, jednak w sposob

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu gwoli prostoty i kontaktu z natura. Wies,

wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu

zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wioski, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora na stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dzierzy skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odparowac

przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu.

W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie jest z osoba, ktory na

starosc jest chorowity, wiecej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia,

starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej,

bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. Cztery opisy poszczegolnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, uklad swojego stylu i odmiane uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu jest czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wrecz tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w bitwie pod Chicimiem w 1621 r.

Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar i

poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych wczesniej obustronne preparowania, a potem bardzo

szczegolowo, dzien na dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do

opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow i krytyke osob

wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde

fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce i sasiadami nigdy

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie

do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia i urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel, motyw

smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: zanim

miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego i wojennego

rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety beda niestale w uczuciach. Myslenie ta wyrazona

jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly

szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach

kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich oddzialywanie na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanom skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

gentlemenski, przykladala duza wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala

za najwyzszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie takze sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach,

bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty jest wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec gentlemenski i

zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna dlatego mowic

przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz

Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres sluzby wojskowej.

Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz

autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury -

z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696 "Moralia", w

1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca atencje na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje odrzucic

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza

u Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, zas mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy pilnuja o osobiste

dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama dla siebie i nie

zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz

jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy i rokowan. Komplet

przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu

Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie

wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosyc znaczna sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym pochodzeniem

poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow,

a odrzucic milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi.

Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial borykac sie w

obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek

taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci opisuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor

mniema ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest

troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na los polityczne w

owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow i klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W

celu walki z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizja zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie nierzadko sa lecz uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz

rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w tytule, zas

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie jest atakiem na

sarmacje, na jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest pesymistyczna -

wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez zwyczajne cechy Mlodych polakow,

ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i pod lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk prezentowana

byla w sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co autor chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego i

obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V. w.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostanie poprzez

celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i wzorem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem

sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic i na pejzaz

ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do pelnego zbioru jest „Wstep do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, zapewniajac ze

spotykamy ludzi swietnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem na jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem powszechny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i odrzucic

zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce i uwaza, iz jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza

sie z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie na fakt, iz powstala ona po pierwszym rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki pragnal

napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie dominuje

ustawa silniejszego, iz racja jest po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem

dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w Boga i smieje sie ze

kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko teoretyczne

madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, z leku zanim utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Gadal o wymagania utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter klasyczny –

zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana jest w niejakiej konwencji.

„Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome publiczna oraz na postawe

polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych

jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w

charakterze durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia wielka i wyzwolona z pod

obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, iz Starosta pozwala na

wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za maz, aby

jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego niedostatek

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory

roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu

odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic

dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na postep tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla

to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl pan pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej kraju.

Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze

i roznorodne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy do redakcji

i odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola w 1765 roku

kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem

Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766

roku kalendarzowego dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal na niego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie

w szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne beda

dobre ksiazki dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie nowych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, , ktorzy

wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie

stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest uczucie, ogarniajaca

caly narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Jego pragnienie

wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego rzetelna. Pycha popycha go do

bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na

swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest

dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci czlowieka w

opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na watpliwosc

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady

ludzi ludzi zostaly jedna z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach na cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi

kleske. Mozna zatem w dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal wyrzucony w

bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do

starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

dlatego rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze pan do odbiorcy

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna

pozostanie przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu owego

nie mozna osiagnac ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tej doskonalosci jest porownanie do hostii. W calej wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi

do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w cieniu ogromnych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc za swoja

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater

o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka

glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta

ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta

naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza

wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali sie od

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski

patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we

wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna uwazac go

zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie

Polakom owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy

wypadek o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic z nich i

samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda przeznaczone dla siebie przez

Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic majatkowych i

nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom

ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za

posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt

podobnie opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie