ŚWIATŁO I CIEMNOŚCI

Temat

światłości ukazuje się na przestrzeni całego objawienia biblijnego. Oddzielenie światła od ciemności było

pierwszym aktem Stwórcy

(Rdz 1,3n)

. Pod koniec historii zbawienia

światłem nowego stworzenia będzie sam Bóg

(Ap 21,23)

. Od

światła fizycznego, które tu na ziemi pojawia się na przemian z *mrokami nocy, przechodzi się do

światłości, która nigdy nie znika i która nie ma końca

(1J 1,5)

. Historia, która w

łaśnie toczy się w tym czasie,

przyjmuje równie

ż postać konfliktu, polegającego na ścieraniu się światłości z ciemnościami. Jest to konflikt bardzo

podobny do zmagania si

ę *życia ze *śmiercią

(por. J 1,4n)

. Nie chodzi tu jednak o

żadną metafizykę dualistyczną,

która by mia

ła uczynić bardziej surowym ten dramatyczny obraz świata, jak to ma miejsce np. w iranizmie. Lecz tym

niemniej cz

łowiek jest wciągnięty w ten konflikt; jego ostateczne przeznaczenie zamyka się w kategoriach światła i

ciemno

ści tak samo jak w ramach życia i śmierci. Temat światłości zajmuje więc miejsce centralne wśród symboli

religijnych, którymi pos

ługuje się Pismo święte.

STARY TESTAMENT

I. BÓG

ŚWIATŁOŚCI

1.

Stwórca

światłości.

Światło, podobnie jak wszystko inne, jest dziełem Boga: światłość dnia, ukazująca się w

pierwotnym chaosie

(Rdz 1,1-5)

;

światłość *ciał niebieskich, które oświecają ziemię we dnie i w nocy

(Rdz 1,14-19)

.

Bóg wysy

ła światło i znów przywołuje je ku sobie, a ono słucha Go z drżeniem

(Ba 3,33)

. Ciemno

ści, które

przeplataj

ą się na przemian ze światłością, znajdują się zresztą w takiej samej sytuacji, bo przecież ten sam Bóg

„stwarza

światło i ciemności"

(Iz 45,7

;

Am 4,13, LXX)

. I dlatego ten sam hymn na cze

ść Stwórcy śpiewają zarówno

ciemno

ści, jak i światłość

(Ps 19,2n

;

Ps 148,3

;

Dn 3,71n)

. Nie ma tu miejsca na

żadne interpretacje mityczne. Nie

przeszkadza to jednak, aby zarówno ciemno

ści, jak i światłość posiadały znaczenie symboliczne.

2.

Bóg odziany w

światłość.

W rzeczywisto

ści bowiem światło, podobnie jak inne stworzenia, jest znakiem,

który w sposób widzialny ukazuje co

ś z Boga samego. Jest ono jakby odbiciem Jego *chwały. Z tego też względu

stanowi ono cz

ęść owej oprawy zewnętrznej, która służy do przedstawienia każdej teofanii. Jest ono *szatą, w którą

si

ę Bóg przyodziewa

(Ps 104,2)

. Gdy On ukazuje si

ę, „wspaniałość Jego podobna jest do światła, promienie z rąk

Mu tryskaj

ą"

(Ha 3,3n)

. Sklepienie niebieskie, na którym jest umieszczony Jego tron, jest wspania

łe niczym kryształ

(Wj 24,10; Ez 1, 22)

. Zewsz

ąd wychodzi z Niego *ogień

(Rdz 15,17

;

Wj 19,18

;

Wj 24,17

;

Ps 18,9

;

Ps 50,3)

lub

ukazuj

ą się błyskawice *burzy

(Ez 1,13

;

Ps 18,15)

. Wszystkie te symboliczne obrazy wytwarzaj

ą pewną więź

pomi

ędzy obecnością Bożą a wrażeniem, jakie robi na człowieku olśniewająca światłość. Ciemności zaś nie

wykluczaj

ą *obecności Boga; przenika je bowiem i widzi wszystko, co tylko się dzieje

(Ps 139, 11n

;

Dn 2,22)

.

Natomiast prawdziwe ciemno

ści, te z szeolu — to miejsce, w którym znajdują się ludzie całkowicie już wyjęci „spod

Jego r

ęki"

(Ps 88,6n

;

Ps 88,13)

. Tak wi

ęc w ciemnościach Bóg widzi, lecz nie jest widziany, jest obecny, lecz nie

udziela si

ę nikomu.

3.

Bóg jest

światłością.

Mimo tego odwo

ływania się do symboliki światła, trzeba było jednak czekać na ukazanie

si

ę Księgi *Mądrości, by można było obraz światłości zastosować do pojęcia Boga. Jako objawienie się chwały

Bo

żej, Mądrość jest „odblaskiem światła wiecznego", przewyższającego wszelkie światło stworzone

(Mdr 7,27

;

Mdr

7,29n)

. Symbolika osi

ąga tu pewne stadium tego rozwoju, który w Nowym Testamencie będzie dalej postępował

naprzód.

II.

ŚWIATŁO, JAKO DAR BOŻY

1.

Światło żywych.

„Przyjemne jest

światło, miło oczom widzieć słońce"

(Koh 11,7)

. Do

świadczył tego każdy

cz

łowiek. Stąd też rodzi się to skojarzenie pomiędzy światłością a *życiem: rodzić się — to znaczy „ujrzeć światło

dzienne"

(Hi 3,16

;

Ps 58,9)

.

Ślepiec, który nie widzi „światła Bożego"

(Tb 3,17

;

Tb 11,8)

, odczuwa przedsmak

śmierci

(Tb 5,11n)

; i odwrotnie, chory, którego Bóg wydziera z r

ąk śmierci, raduje się, że znów może oglądać

„

światłość żywych", która nad nim świeci

(Hi 33,30

;

Ps 56,14)

. Szeol jest bowiem królestwem ciemno

ści

(Ps 88,13)

.

Światło i ciemność mają dla człowieka wartości sobie przeciwne i mogące wskutek tego służyć za symbole.

2.

Symbolika

światła.

W pierwszym rz

ędzie jednak światłość teofanii posiada znaczenie związane z samym

istnieniem dla ludzi, którzy korzystaj

ą ze światła pojmowanego albo jako uwydatnienie majestatu Boga, który stał się

tak bliski cz

łowiekowi

(Wj 24,10n)

, albo jako objawienie si

ę istoty pełnej grozy

(Ha 3,3n)

. Do tego tajemniczego

obrazu obecno

ści Bożej przenośnia oblicza lśniącego światłem dorzuca odcień podnoszącej na duchu dobroci

(Ps

4,7

;

Ps 31,17

;

Ps 89,16

;

Lb 6, 24nn

; por.

Prz 16,15)

. Otó

ż ta obecność Boga to dla człowieka obecność przede

wszystkim opieku

ńcza. Swoim *Prawem oświeca Bóg kroki człowieka

(Prz 6,23

;

Ps 119,105)

; jest dla

ń w ten sposób

*lamp

ą, która go prowadzi

(Hi 29,3

;

Ps 18,29)

. Ratuj

ąc go przed niebezpieczeństwem, oświeca jego oczy

(Ps 13,4)

;

staje si

ę w ten sposób jego światłem, ocaleniem

(Ps 27,1)

. Wreszcie, je

śli człowiek jest sprawiedliwy, prowadzi go

ku rado

ści owego dnia pełnego światła

(Iz 58,20

;

Ps 36,10

;

Ps 97,11

;

Ps 112,4)

, podczas gdy z

ły błąka się w

ciemno

ściach

(Iz 59,9n)

i widzi, jak ga

śnie jego lampa

(Prz 13,9

;

Prz 24,20

;

Hi 18,5n)

. W ten sposób

światłość i

mroki przedstawiaj

ą ostatecznie dwa rodzaje przeznaczenia czekającego ludzi: szczęście i nieszczęście.

3.

Obietnica

światłości.

Nic tedy dziwnego,

że symbolikę światła i ciemności odnajduje się znów u proroków w

perspektywach eschatologicznych. Ciemno

ści, bicz groźny, którego uderzenia spadły na Egipcjan

(Wj 10,21...)

, s

ą

jednym ze znaków zapowiadaj

ących dzień Jahwe

(Iz 13,10

;

Jr 4,23

;

Jr 13,16

;

Ez 32,7

;

Am 8,9

;

Jl 2,10

;

Jl 3,4

;

Jl

4,15)

: dla

świata grzeszników *dzień ten będzie ciemnością, a nie światłem

(Am 5,18

; por.

Iz 8,21nn)

.

Lecz dzie

ń Jahwe ma posiadać także inne oblicze, oblicze radości i wyzwolenia dla upokorzonej i uciśnionej

*Reszty sprawiedliwych; wtedy „naród krocz

ący w ciemnościach ujrzy światłość wielką"

(Iz 9,1

;

Iz 42,7

;

Iz 49,9

;

Mi

7,8n)

. Obraz ten ma bardzo pospolite znaczenie i nadaje si

ę do różnorakiego zastosowania. Przede wszystkim

nasuwa my

śl o jasności pewnego dnia cudownego

(Iz 30,26)

, poranka, w którym nie b

ędzie następstwa dnia i nocy

(Za 14,7)

. Jest to dzie

ń oświetlony „Słońcem sprawiedliwości"

(Ml 3,20)

. W ka

żdym razie jutrzenka, która wzejdzie

nad now

ą *Jerozolimą

(Iz 60, 1nn)

, b

ędzie innego rodzaju niż ta z obecnych czasów: to sam Bóg żywy, który oświeci

swoich wyznawców

(Iz 60,19n)

. Jego *Prawo o

świeci narody

(Iz 2,5

;

Iz 51,4

;

Ba 4,2)

; Jego *S

ługa będzie światłem

*narodów

(Iz 42,6

;

Iz 49,6)

.

Dla sprawiedliwych i dla grzeszników urzeczywistni

ą się w ten sposób, w ów dzień ostateczny, ich przyszłe losy,

których bardzo znamiennym wzorem by

ła historia *wyjścia z Egiptu: ciemności ogarnęły bezbożnych, natomiast

pe

łne światło spłynęło na świętych

(Mdr 17,1 — 18,4)

. Sprawiedliwi zaja

śnieją jak niebo i gwiazdy, podczas gdy

grzesznicy pozostan

ą na zawsze w przerażających ciemnościach szeolu

(Dn 12,3

; por.

Mdr 3,7)

. Otwieraj

ą się

perspektywy dla

świata przemienionego na wyobrażenie Boga światłości.

NOWY TESTAMENT

I. CHRYSTUS JAKO

ŚWIATŁOŚĆ ŚWIATA

1.

Wype

łnienie się obietnicy.

W Nowym Testamencie

światłość eschatologiczna zapowiedziana przez proroków

staje si

ę rzeczywistością: kiedy Jezus poczyna nauczać w Galilei, wypełnia się proroctwo zawarte u

Iz 9,1

(Mt 4,16)

.

Kiedy zgodnie z zapowiedziami proroctw zmartwychwstaje, to po to,

żeby „głosić światło, zarówno ludowi, jak i

poganom"

(Dz 26,23)

. Tak te

ż kantyki przekazane nam przez Łukasza witają w Nim, już w czasach Jego

dzieci

ęctwa, Wschodzące Słońce, które ma oświecić tych, co pozostają w ciemnościach

(

Łk 1,78n

; por.

Mt 3, 20

;

Iz

9,1

;

Iz 42,7)

,

Światłość, która ma oświecić narody

(

Łk 2,32

; por.

Iz 42,6

;

Iz 49,6)

. Powo

łanie Pawła, głosiciela

Dobrej Nowiny w

śród pogan, będzie zgodne z myślą tych samych tekstów prorockich

(Dz 13,47

;

Dz 26, 18)

.

2.

Objawienie Chrystusa jako

światłości.

Jako

Światłość świata objawia się Jezus przede wszystkim w swoich

czynach i s

łowach. Uzdrowienia ślepców

(por. Mk 8,22-26)

maj

ą pod tym względem znaczenie zupełnie szczególne,

jak to uwydatnia Jan w opowiadaniu o uzdrowieniu

ślepego od urodzenia

(J 9)

. Jezus powiedzia

ł wtedy: „Jak długo

jestem na

świecie, jestem światłością świata"

(J 9,5)

. Gdzie indziej za

ś wyjaśnia: „Kto idzie za mną, nie będzie

chodzi

ł w ciemności, lecz będzie miał światłość życia"

(J 8,12

; „Ja przyszed

łem na świat jako światło, aby każdy, kto

we mnie wierzy, nie pozostawa

ł w ciemności"

(J 12,46)

. Jego w

łaściwości oświecające wypływają z tego, co jest w

Nim samym: *S

łowo samego Boga, *życie i światłość ludzi, Światłość prawdziwa, która przychodząc na ten *świat,

o

świeca każdego człowieka

(J 1,4

;

J 1,9)

. W ten sposób dramat, jaki si

ę rozgrywa dokoła Niego, jest ścieraniem się

światła z ciemnościami: światłość świeci w ciemnościach

(J 1,4)

; z

ły świat usiłuje ją zdusić, bo ludzie wolą

ciemno

ści niż światło, gdyż ich *uczynki są złe

(J 3,19)

. Wreszcie gdy nadejdzie godzina m

ęki, kiedy Judasz opuści

wieczernik, aby wyda

ć Jezusa, Jan — nie bez określonych zamiarów — notuje: „A była *noc"

(J 13,30)

. W

momencie za

ś swego pojmania Jezus mówi: „To jest wasz czas i panowanie ciemności"

(

Łk 22,53)

.

3.

Chrystus przemieniony.

Jak d

ługo Jezus żył tu na ziemi, Światło Boże, które w sobie nosił, było zakryte

marno

ścią Jego *ciała. Zaistniały jednak raz pewne okoliczności, w których uprzywilejowani świadkowie dostrzegli

ow

ą światłość w widzeniu zupełnie wyjątkowym, jakim było *przemienienie. To oblicze rozpromienione, te *szaty

l

śniące jak światłość

(Mt 17,2 paral.)

nie przynale

żą już do stanu, w jakim żyje śmiertelny człowiek. Są one

zapowiedzi

ą postaci Chrystusa zmartwychwstałego, który ukaże się Pawłowi w światłości oszałamiającej

(Dz 9,3

;

Dz 22,6

;

Dz 26, 13)

; ukazuj

ą one symbole, tak bardzo typowe dla teofanii starotestamentowych. W rzeczywistości

bowiem,

światłość, która widnieje na *obliczu Chrystusa — to blask chwały Boga samego

(por. 2Kor 4,6)

: „jest On

odblaskiem chwa

ły i odbiciem istoty Jego"

(Hbr 1,3)

, w

łaśnie dzięki Jego godności *Syna Bożego. W ten sposób,

poprzez Chrystusa,

światło ukazuje coś z istoty Boga. Bóg nie tylko „zamieszkuje światłość niedostępną"

(1Tm

6,16)

, nie tylko mo

żna Go nazywać „Ojcem światłości"

(Jk 1,5)

, lecz jak to wyja

śnia Jan, „jest On samą światłością,

a ciemno

ści nie ma w Nim żadnej"

(1J 1,5)

. Dlatego te

ż wszystko, co jest światłością, od Niego pochodzi, od czasu

stworzenia w dniu pierwszym fizycznego

światła

(por. J 1,4)

a

ż do oświecenia naszych serc światłem Chrystusa

(2Kor 4,6)

. Wszystko za

ś, co jest obce tej światłości, należy do królestwa mroków: mroki nocy, ciemności szeolu i

śmierci, ciemności szatana.

II. SYNOWIE

ŚWIATŁA

1.

Ludzie pomi

ędzy ciemnościami a światłem.

Objawienie si

ę Jezusa jako światłości świata uwypukla w

specyficzny sposób antytez

ę: ciemności — światło, i wprowadza ją nie na płaszczyznę metafizyczną, lecz w ramy

wymaga

ń moralnych: światłość oznacza Królestwo Boga i Chrystusa jako królestwo dobra i sprawiedliwości,

podczas gdy ciemno

ść jest synonimem królestwa *szatana, czyli zła i nieprawości

(por. 2Kor 6,14n)

, chocia

ż trzeba

przyzna

ć, że szatan, by uwieść człowieka, przybiera niekiedy postać anioła światłości

(2Kor 11,14)

. Tak wi

ęc

cz

łowiek znajduje się pomiędzy ciemnością a światłem: musi wybierać, stając się „synem ciemności" albo „synem

światła". Już sekta z Qumran odwoływała się do tych kategorii, chcąc przedstawić *wojnę eschatologiczną. Jezus

pos

ługuje się nimi, by odróżnić *świat obecny od *Królestwa, które zapoczątkuje: w Jego oczach ludzie dzielą się na

„synów tego

świata" i na „synów światłości"

(

Łk 16,8)

. Podzia

ł między ludźmi dokonuje się, gdy przychodzi na

ziemi

ę Chrystus-Światłość: ci, którzy czynią zło, stronią od światła, ażeby się nie objawiły ich *uczynki; ci zaś,

którzy post

ępują w prawdzie, spieszą do światła

(J 3,19 nn)

i wierz

ą w światło, ażeby stać się synami światła

(J

12,36)

.

2.

Od ciemno

ści do światła.

Na mocy samego urodzenia wszyscy ludzie nale

żą do królestwa ciemności, czyli są

poganami o „umys

łach pogrążonych w mroku"

(Ef 4,18)

. Bóg jest Tym, „który wezwa

ł nas z ciemności do

prawdziwego swojego

światła"

(1P 2,9)

. Wyrwawszy nas z mocy ciemno

ści, przeniósł nas do Królestwa swojego

Syna, aby

śmy dzielili los świętych w światłości

(Kol 1,12n)

. Oto

łaska, jakże skuteczna! Otrzymujemy ją podczas

chrztu, kiedy to „Chrystus zaja

śniał nad nami"

(Ef 5,14)

i kiedy to zostali

śmy „oświeceni"

(Hbr 6,4)

. Kiedy

ś byliśmy

ciemno

ściami, teraz zaś jesteśmy światłością w Panu

(Ef 5,8)

. I to w

łaśnie wyznacza nam kierunek postępowania:

„

żyć jak synowie światłości"

(Ef 5,8

; por.

1Tes 5,5)

.

3.

Życie synów światłości.

Ju

ż sam Jezus nakazywał człowiekowi

(por. J 12,35n)

, aby nie dopuszcza

ł do

zaciemnienia swego wewn

ętrznego światła; by nad nim czuwał tak, jak czuwa nad swoimi oczyma, które są *lampą

jego cia

ła

(Mt 6,22 n paral.)

. U Paw

ła tego rodzaju napomnienia powtarzają się ciągle. Należy się uzbroić w

światłość, a odrzucić uczynki ciemności

(Rz 13,12n)

w obawie, a

żeby *dzień Pański nas nie zaskoczył

(1Tes 5,4-8)

.

Wszystkie pouczenia moralne mieszcz

ą się z łatwością w tych samych perspektywach: „owocem światłości" jest

wszystko to, co jest dobrem, sprawiedliwo

ścią i prawdą; „bezowocne czyny ciemności" obejmują wszelkiego rodzaju

grzechy

(Ef 5,9-14)

. Jan naucza tak samo. Trzeba „chodzi

ć w światłości", jeżeli chce się pozostawać we wspólnocie

z Bogiem

(1J 1,5nn)

. Kryterium stanowi *mi

łość braterska: po niej poznaje człowiek, czy jest w ciemnościach czy w

światłości

(1J 2,8-11)

. Ten, który tak

żyje jak prawdziwy syn światłości, sprawia, że na innych ludzi promieniuje

światło Boże, którego on jest depozytariuszem.

4.

Ku

światłości wiecznej.

Wszed

łszy na taką drogę, człowiek może liczyć na cudowną przemianę, obiecaną

przez Boga sprawiedliwym w Jego Królestwie

(Mt 13,43)

. W rzeczywisto

ści bowiem *Jerozolima niebieska, do

której w ko

ńcu dojdą, będzie oświetlona światłem Bożym, zgodnie z tekstami prorockimi

(Ap 21,23nn

; por.

Iz 60)

.

Wówczas wybrani, kontempluj

ąc oblicze Boga, będą olśnieni tym światłem

(Ap 22,4n)

. Taka jest nadzieja synów

światłości; taka jest też modlitwa, którą Kościół kieruje do Boga za tych spośród wybranych, którzy już opuścili

ziemi

ę: „Aby dusze wiernych zmarłych nie były pogrążone w ciemnościach, lecz aby święty Michał Archanioł

wprowadzi

ł je do świętej światłości. Spraw, aby świeciła nad nimi światłość nieustająca!" (liturgia pogrzebowa).