Wanda Sztander Rodzina z problemem alkoholowym

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Warszawa 1995

Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w
sposób przynoszący szkodę. Głównie dotyczy to rodzin, w których ktoś jest uzależniony od
alkoholu. Człowiek pijący w sposób uzależniony lub nadmierny dostarcza wszystkim innym
problemów życiowych, finansowych i emocjonalnych, co sprawia, że cała rodzina boryka się z
szeroko rozumianym „ problemem alkoholowym”.
Można powiedzieć , że problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten kto pije , bo nikt nie
pije w próżni społecznej. Mają je wszyscy, którzy pozostają w więzi z alkoholikiem. Ci , którzy
są od niego zależni finansowo lub emocjonalnie, którzy żyją z nim w jakiejkolwiek wspólnocie.
Ponieważ choroba obejmuje całą rodzinę, więc także tych jej członków, którzy nie piją, można
pracę nad rozwiązaniem problemu rozpocząć od nie uzależnionych członków rodzin. Zmiany
systemowe potrafią doprowadzić do zmian w „ poszczególnych elementach” czyli ludziach, co
wiele zmienia w sprawie alkoholu.
Rodzinę stanowi grupa społeczna zależna od siebie zaspokajaniu swoich potrzeb uczuciowych,
społecznych, duchowych. Jest ona wspólnotą. Oznacza to, że ludzi łączą cele, które chcą oni
osiągnąć razem poprzez środki dostosowane zarówno do celów, jak i do ludzi, którzy je
realizują. Takie widzenia sprawy oznacza, że życie w rodzinie nieść musi wiele różnych
problemów, bo często trudno o zgodność tego, co niosą cele i co mogą ludzie. Także tego, jak
różni ludzie chcieliby realizować te same cele.
Nie ma rodzin bez problemów. W różnych fazach ludzkiego życia i życia rodzinnego dylematy
co do celów i środków przybierają różne rozmiary , z dramatami ludzi włącznie, ponieważ cele
jak i środki użyte do osiągnięcia ich mogą się wielce różnić w podejściu różnych ludzi. Nie ma
rodziny bez konfliktów. Rzecz w tym by konflikty rozwiązywać konstruktywnie a sprzeczności
w miarę możliwości godzić.
Rodzina z problemem alkoholowym ma szczególny rodzaj problemu, lecz ważne jest to, by
podkreślić , że nie jest on ani lepszy, ani gorszy niż problemy innych rodzin, a nawet nie można
powiedzieć że jest on większy czy mniejszy niż inne.

Psychologowie wymieniają cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:
- pozytywna tożsamość i autonomia poszczególnych członków rodziny
- otwarte i skuteczne komunikowanie się
- wzajemność
- połączenie ze światem zewnętrznym

Terminy te brzmią może trochę sztucznie i uczenie , nadmieniam jednak by je „ oswoić” i
spróbować zrozumieć, ponieważ wyjaśniają one wiele z reguł stanowiących o tym, czy rodzina
jest dobrą, szczęśliwą rodziną, czy też nie .
Interesujące, jak owe cechy mogą występować w rodzinie z problemem alkoholowym.
Przyjrzyjmy się znaczeniu każdej z nich.

Pozytywna tożsamość

Pozytywna tożsamość oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne poczucie
„ jestem w porządku”, nawet jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę. Jestem w porządku,
ponieważ mam prawo dopuszczać się błędów poszukując lepszych sposobów życia. Mam swoje
ograniczenia i słabości. Niektóre z nich akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie do zmiany.
Ostatecznie akceptuję siebie wraz z moimi ograniczeniami, oraz dobrymi, silnymi stronami.
Jestem tak samo ważna, jak inni ludzie, a moje potrzeby i pragnienia nie są gorsze ani mniej
ważne niż pragnienia i potrzeby innych. Akceptuję siebie jako kobietę ( mężczyznę) i pozwalam
sobie czerpać siłę i radość z faktu, że jestem istotą płciową. Mama prawo zaopiekować się sobą,
gdy cierpię i poświęcać sobie więcej uwagi, gdy tego potrzebuję . Nie ma powodu, bym
traktowała siebie gorzej niż swoich najbliższych. Ostatecznie to z sobą samą będę obcować do
końca swoich dni i z tego punktu widzenia jestem dla siebie osobą najważniejszą. Pozytywna
tożsamość oznacza poczucie, iż zasługuję na uwagę i szacunek innych ludzi, oraz że mam
prawo zarówno dawać jak i brać. To wszystko nie zwalnia mnie od uwagi, jaką poświęcam
odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? I odpowiedzialności za realizację poznanej odpowiedzi.
Odwrotnością tej postawy jest egomania z jednej strony , albo niepewność i nie akceptacja
siebie z drugiej strony. Te dwa bieguny stanowiące odwrotność harmonii pomiędzy „ ja i inni”
paradoksalnie łączą się ze sobą i przez to właśnie są też odwrotnością pozytywnej tożsamości.
Niepewność i lęk każą wywyższać się nad innych, zaś nieuszanowanie siebie pozwala na
nieuszanowanie innych ludzi. Niechęć i karanie siebie łączy się z urazą i agresją do innych.
Głęboka życzliwość dla innych ludzi jest nie do osiągnięcia bez życzliwości dla siebie samego.
Dobre relacje z drugim człowiekiem – także w małżeństwie i rodzinie, można budować dopiero
wtedy, gdy człowiek wie , kim jest. Skąd mam wiedzieć, jak poradzić sobie z tobą, gdy nie
wiem jak radzić sobie z samym sobą?

W rodzinie z problemem alkoholowym

trudno o akceptację siebie i pozytywną tożsamość. Już raczej wszyscy mają pretensje do siebie
samych i do siebie nawzajem. Zarówno alkoholicy, jak ich rodzina czy współmałżonkowie , a
nawet dorastające dzieci związane są węzłami krzywdy i winy, urazy, agresji oraz poczucia, ze
nikt nie jest w porządku.
Wraz z oskarżeniami , poczuciem winy i nieadekwatności ( nie jestem dobrym mężem, ale to
przeze mnie, ja nie umiem być dobrą żoną) pojawiają się inne trudne , przykre uczucia.
Emocjonalna atmosfera rodziny alkoholowej ogniskuje się wokół wstydu, żalu, złości, lęku,
poczucia winy i krzywdy. Inni ludzie i inne rodziny także przeżywają te wszystkie stany, jednak
rzadko kiedy w tak nasilonym połączeniu i chaosie jak ma to miejsce w rodzinie z problemem
alkoholowym. Złość zamienia się w żal , żal w poczucie winy, wina w lęk a lęk w poczucie
krzywdy. Taka lub podobna kombinacja destrukcyjnych połączeń emocjonalnych mało sprzyja
akceptowaniu siebie i realistycznemu widzeniu swoich problemów.

Autonomia

Autonomia jest obok akceptacji siebie drugą ważną cechą osób, które z powodzeniem budują
swoją wspólnotę. Autonomia stanowi w pewnym sensie przeciwieństwo wspólnoty, lecz
godzenie sprzeczności jest wielką sztuką życia. Autonomia oznacza prawo jednostki do
niepowtarzalnego kształtu własnej osoby i prawo do budowania osobistej wersji swojego życia.
Dojrzała wspólnota autonomicznych osób, a więc wspólnota oparta na wyborze , a nie na
niewolnictwie. Jeżeli moje związki z ludźmi opierają się na poczuciu iż coś „ muszę” jestem
bliska niewoli. Jeśli opierają się na poczuciu „ decyduję się” i „ wybieram”, jestem bliska
autonomii. Aby jednak trafnie i klarownie odczytywać tego typu stany, potrzeba w miarę jasnej
orientacji co do granic swojego ja i tego co mną jest, a co nie jest. Trzeba rozeznania co jest
moim lękiem, a co cudzym lękiem. Co jest moim zadaniem, a co nie jest moim zadaniem. Co
podlega mojemu wpływowi a co nie.

W rodzinie z problemem alkoholowym

obszary psychologiczne poszczególnych osób przenikają się, zaś granice są chaotyczne niejasne.
W miejsce odpowiedzialności jest albo jej odrzucenie albo nadmierna odpowiedzialność, co
oznacza traktowanie innego, dorosłego człowieka jak dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej .
Ludzie wchodzą wzajemnie w swoje psychologiczne terytoria wiecznie robiąc coś „ za kogoś”
lub myśląc „ za kogoś”. Pozwalają też, by ktoś inny za nich myślał , planował, wykonywał. By
ktoś inny wiedział , czego chcą lub co jest dla nich dobre. Przeżywają intensywnie czyjeś życie
zamiast swojego, chcąc za kogoś i martwiąc się za kogoś. Mogą też oddawać swoje pole
psychologiczne we władanie innych osób pytając: Powiedz mi, co mam robić? Przecież znasz
mnie lepiej niż ja sam. Najlepiej załatw to za mnie. Zamęt i niejasność granic nie sprzyjają
budowaniu dojrzałych związków. O spotkaniu się dwóch osób można mówić wtedy, gdy są one
wystarczająco odrębne.

Otwarta komunikacja

Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w stanie
rozmawiać w sposób nie zagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego życia. Oznacza to,
że potrafią o nich zarówno mówić, jak też, że potrafią tego słuchać.
Jest wiele powodów, dla których ludzie nie mówią wzajemnie sobie o różnych sprawach i nie
słuchają się nawzajem. Może dziać się tak ze strachu przed odrzuceniem i agresją ( nie wolno
mu tego powiedzieć, bo on na mnie nakrzyczy) : z lęku by nie urazić drugiej osoby ( nie można
jej tego mówić, bo będzie jej przykro) : z lęku by nie odsłonić jakichś postaw czy myśli ,
których się w sobie nie akceptuje ( jak to powie? Okaże się wtedy, że go podejrzewam….) : z
poczucia beznadziejności ( to nic nie da), wreszcie z obawy, by nie nazwać trudnych rzeczy po
imieniu, ufając , że dopóki się ich nie nazwie , to nie istnieją. Najtrudniejsze bywa
komunikowanie uczuć. Mówienie o głębszych obawach, słabościach i pragnieniach. Wielu z
nas boi się odsłonić swoje słabe strony, by nie zostać zranionym. Boi się poprosić, by nie
doznać odmowy; pokazać , że coś jest ważne, by nie zostało odebrane. Są tez rodziny, w
których nie wolno okazywać złości i siły, bowiem jest to zbyt zagrażające dla innych. Usunięte
z rodzinnej przestrzeni uczucia i sprawy powodują, że powstaje obszar „ tabu”, martwa strefa,
której się nie dotyka. W zależności od tego, jak jest ona duża, jak wiele obejmuje spraw,
zaburza w większym lub mniejszym stopniu porozumiewanie się w rodzinie.

W rodzinie z problemem alkoholowym

obszarem martwym są uczucia i przeżycia związane z alkoholem , a nawet sam fakt picia czy
upijania się . Zawsze raczej „ tata źle się czuje” i „ mam jest zmęczona” , niż ktoś się po prostu
upił. Wstyd i lęk każą kłamać nawet przed sobą, obawa zaś przed tym, by nie zepsuć relacji
pijącego rodzica z dziećmi zamyka w tym przedmiocie usta dorosłym. Znam ojca, który w
dobrym związku i z miłością spędzał wiele czasu ze swoim aktualnie 16- letnim synem.
Wyjeżdżali na wakacje, biwakowali w wyprawach na ryby. Nigdy , ani razu nie padło między
nimi stwierdzenie że matka pije. Chłopiec , gdy miał 6-8 lat , pytał tylko co rano: Jak mama się
dzisiaj czuje, czy znów jest chora? Potem przestał pytać.
Martwym polem są nie tylko fakty dotyczące nadużywania alkoholu , ale też uczucia związane z
tą sprawą. Domownicy obawiają się tego, co będzie gdy alkoholik przyjdzie pijany , lecz nie
rozmawiają o tym. Irytują się i zaprzeczają, jeśli ich o to spytać. Wstyd nie pozwala mówić o
tym, co zdarzyło się wczoraj i kto jak czuł się z tym wszystkim. Owszem, są awantury. Lecz
desperacja, awantura, epitety i pełne pretensji zarzuty, chociaż pozwalają upuścić wiele z
wewnętrznego napięcia, nie są rozmową. Atak rodzi kontratak. Natomiast wszyscy żyjący
blisko z osobą uzależnioną wiedzą, że otwarta i życzliwa rozmowa z alkoholikiem jest
niemożliwa.. Jego system iluzji i zaprzeczania, rodzaj wewnętrznego zakłamania , w którym
żyje , nie dają przystępu do wewnątrz ani faktom, ani ludzkim słowom. Atmosfera w rodzinie z
problemem alkoholowym przypomina burzę albo ciszę przed burzą.. Napięcie i rozładowanie ,
od których można uciec wychodząc z domu albo izolując się słuchawkami na uszach, lekturą,
którą się bardziej „ ćpa” niż czyta, światem własnych marzeń lub nerwowym zajmowaniem się
czymś, co wcale nie wymaga tyle energii i wysiłku- sprzątaniem, czyszczeniem , układaniem w
szafie, dzierganiem – pozwala jednak znaleźć ukojenie. W tej atmosferze trudno odważyć się ,
a jeśli zbierze się na odwagę, trudno przebić się do mamy z kłopotami szkolnymi. Wiadomo , że
są większe sprawy i mam ma większe zmartwienia. Trudno podejść do syna i spytać , co u
niego, bo może napomknąć coś o przykrych wydarzeniach wczorajszego dnia. Matce nie można
powiedzieć , że nie ma się już siły bo przecież przestrzegała by nie wychodzić za niego za mąż.
Wstyd koleżance powiedzieć, że nie ma się już ani grosza, przecież ona wie że mąż nieźle
zarabia. I tak dalej. Martwe Pol komunikacji związanej z piciem i jego skutkami paraliżuje
otwartą i szczerą wymianę myśli z innymi ludźmi. Sprawia, że ludzie są bardzo samotni, przez
co ciężar życia zwiększa się wielokrotnie.

Wzajemność

Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać oparcie, uwagę
podtrzymanie i energię. Role w rodzinie charakteryzują się pewną stałością. Matka przez wiele
lat jest matką, a dziecko dzieckiem, toteż kierunek wsparcia między nimi jest stały , dopóki
dziecko nie stanie się dorosłe. Lecz wszyscy wiemy, że jest wiele chwil i sytuacji, w których
dorosłej i silnej osobie trzeba wsparcia i pomocy i dobrze jest , gdy inni , nawet mniejsi, mogą
jej to dać. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił wypada ze swojej roli lub nie spełnia
swojego zadania , jego aktywność przejmują inni. W zdrowej psychologicznie rodzinie takie
„ świadczenia” dzieją się naprzemiennie i są wzajemne. Dzisiaj ja oprę się na tobie , jutro zaś
dam oparcie tobie. Dzisiaj ja ciebie pocieszę, jutro ty mnie. Obdarzę cię maksymalną uwagą i
wyrozumiałością w twoich humorach, bo wielokrotnie doświadczyłam twojej mądrej
wyrozumiałości w moich chandrach.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Brak jest wzajemności. Poprzez fakt, że alkoholik permanentnie nie wypełnia swojej roli:
współmałżonka, rodzica i partnera życiowego , poprzez fakt , że umowy z nią czy z nim są nie
spełniane a terminy nie dotrzymywane, wsparcie, energia i uwaga przepływają w jedną stronę.
To alkoholikowi trzeba dawać wsparcie, łatać jego niedociągnięcia, uważać na jego posunięcia,
zabezpieczać jego zamierzenia. Ze strony osoby uzależnionej nie można liczyć na to samo albo
można liczyć w niewielkim tylko wymiarze. Jeśli brak wzajemności trwa całe lata i dotyczy
wielu istotnych dziedzin życia, w rodzinie powstaje atmosfera urazy. To uraza sprawia, że
pytanie „ która godzina” może wywołać awanturę z ciężkim pobiciem.

Otwartość

Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza, że rodzina
nie jest zamknięta. Jest raczej jak żywa komórka półprzepuszczalną błoną. Istnieje wymiana.
Przychodzą ludzie i wychodzi się do ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje , które w rodzinie
się przetwarza, jedne pozostawia, inne usuwa jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze
swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi, by łatwiej znaleźć właściwy dystans do tego, co
nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązań niż
izolowanym fragmentem układanki.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Ludzie zamykają się przed innymi. Nie wywleka się brudów , a nie ma się czym specjalnie
pochwalić. Ponieważ przestaje się zapraszać ludzi do siebie przez wstyd, co mogą zastać w
domu, przestaje się zapraszać ludzi do siebie przez wstyd , co mogą zastać w domu, przestaje się
też ich odwiedzać , by nie prowokować , zaproszeń i dopytywania się.
Lub odwrotnie: przestaje się odwiedzać innych w celach towarzyskich ze względu na
niebezpieczeństwo upicia się osoby uzależnionej, toteż nie ma okazji do rewanżu. Dzieci nie
zapraszają kolegów, a że w tej sprawie także obowiązuje pewna wymiana , wychodzą najdalej
na ulicę Rodzina izoluje się . Zostają samotni, nie kontaktujący się ze sobą ludzie w izolowanej
rodzinie. Bardzo trudno wyjść z tego zaklętego kręgu, by sięgnąć po oparcie czy po prostu
zwrócić się o pomoc. To zaś sprzyja zarówno chorobie alkoholowej, jak i dysfunkcji całego
systemu rodzinnego.

FAZY PRZYSTOSOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE Z PROBLEMEM
ALKOHOLOWYM

Rodzina musi sprostać wynikłym z frustracji i zamętu sytuacjom i czyni to głównie poprzez
pewien rodzaj przystosowania. Przystosowanie to jest naturalnie kosztowne z punktu widzenia
zdrowia poszczególnych członków tej rodziny. Wydaje się jednak , że aby przetrwać jako
rodzina ( nie rozwodząc się natychmiast po ślubie) ludzie muszą przebyć względnie typową
drogę. Wymienia się następujące fazy:

Faza 1

Pojawiają się incydenty nadmiernego picia i chociaż są sporadyczne, tworzą napięcia w
układzie małżeńskim. Rodzina ( najczęściej żona) podejmuje próby interwencji, ale wobec
oporu osoby pijącej nie odgrywają one większej roli. Rozwija się system wymówek,
usprawiedliwień oraz obietnic, które są coraz częściej niedotrzymywanie. Dominującą postawą
wszystkich domowników jest zaprzeczanie obecności problemu alkoholowego , przy
równoczesnym gorączkowym poszukiwaniu „ powodów picia” w sytuacji domowej,
zawodowej, lub historii życia osoby pijącej.

Faza 2

Wraz z nasilaniem się incydentów alkoholowych rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej myśli,
energii i aktywności jej członków koncentruje się wokół picia. Wzrasta napięcie i nabrzmiewają
pretensje. Wyraźnie pogarszają się relacje małżeńskie. Pojawiają zaburzenia emocjonalne u
dzieci. Podejmowane są próby utrzymania struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci i
zaprzeczanie, jakoby istniał poważny problem alkoholowy.

Faza 3

Rodzina zaczyna rezygnować z próby sprawowania kontroli nad zachowaniami alkoholowymi i
piciem osoby uzależnionej ( w tym nad ilością wypijanego alkoholu). Jej członkowie zajmują
się przede wszystkim doraźnym zmniejszaniem kosztów picia. Rozwijają się rozliczne
symptomy zaburzeń dziecięcych ( zaburzenia snu, łaknienia, zaburzenia emocjonalne,
zaburzenia zachowania , trudności uczenia się, itp.) lub utrwalają się u dzieci patologiczne
wzory zachowania . Rodzina przeżywa chaos i dezorganizację, lecz powoli kończą się złudzenia
co do „ poprawy „ alkoholika.

Faza 4

Żona ( lub ktoś inny z rodziny) całkowicie przejmuje kierowanie życiem rodzinnym traktując
alkoholika jak krnąbrne , duże dziecko. Litość i uczucia opiekuńcze stopniowo zastępują
przeżywane poprzednio pretensje i wrogość . Rodzina staję się trochę bardziej stabilna i
zorganizowana w taki sposób, by zmniejszyć szkody związane z piciem. Dzieci są już duże i
mogą ( każde na swój sposób) włączyć się do tego zadania.

Faza 5

( Jeśli do niej dojdzie)Rodzina odseparuje się od nadal pijącego alkoholika. Następuje fizyczne
lub/ i prawne rozstanie. Może także do tego dojść przez opuszczenie domu przez alkoholika.
Postępowanie żon jest skoncentrowane na rozwiązywaniu problemów bytowych i
emocjonalnych związanych z determinacją pod hasłem „ uratować siebie”. Faza ta może
sprzyjać rekonstrukcji psychicznej członków rodziny, w tym wybaczeniu i poszukiwaniu
nowych jakości życia.

Faza 6

O ile alkoholik żyje i podejmie abstynencję , może pojawić się faza włączenia go z powrotem
do rodziny. Oznacza to nowe wyzwania i trudne poszukiwanie nowych wzorców życiowych dla
wszystkich członków rodziny.
Każda z tych faz może trwać wiele lat. Czasem przystosowanie do życia w rodzinie alkoholowej
zatrzymuje się na fazie czwartej i tak zostaje. Alkoholik orbituje na obrzeżach rodziny, gdy inni
jej członkowie łatają dziury w budżecie , porządku życiowym, uczuciowym, itd. i można
powiedzieć, że „ jakoś sobie radzą” chociaż trudno tę sytuację uznać za zdrową i
satysfakcjonującą.

Zespół cierpień i zaburzeń członków rodziny alkoholowej określa się pojęciem
współuzależnienia.

Obejmuje on następujące objawy:

- uporczywa koncentracja myśli i działań zorientowanych na alkoholika i jego picie ( myślenie o
tym czy alkoholik upije się czy nie, w jakim stanie wróci, co zrobi, jak zachować się , gdy
przyjdzie pijany), co oznacza , że osoba , która nie pije także krąży wokół alkoholu

- zgoda na coraz większe , niedopuszczalne przedtem koszty, jakie ponosi rodzina za sprawą
picia,

- zaburzenia życia uczuciowego w postaci gwałtownych zmian nastroju ( huśtawka
emocjonalna) czarnowidztwo, nastroje depresyjne, zamęt uczuciowy doprowadzają często do
sięgania po środki chemiczne zmieniające ( poprawiające) nastrój, w tym po alkohol

- zaburzenia psychosomatyczne i nerwice. Zaburzenia psychosomatyczne ( bóle głowy, mięśni,
serca, żołądka, itp. ) prowokują do sięgania po środki przeciwbólowe i nasenne, co może
doprowadzić do uzależnienia

- pustka duchowa w postaci nerwowej koncentracji na szczegółach życia codziennego, bez
niezbędnego dystansu do spraw drobnych, który zyskujemy przez zatrzymanie się i refleksję nad
sensem życia oraz bytowaniem w świecie duchowym. Wypływają stąd : rozpacz, desperacja i
brak nadziei.

- wspomaganie choroby alkoholowej przez zwolnienie alkoholika z odpowiedzialności za skutki
jego picia ( kłamstwo w celu osłonięcia go , tuszowanie wielu spraw, ochrona przed
przykrościami, które mogą być konsekwencją tego, że „ narozrabiał”, itp.)

Współuzależnienie jest ceną , którą bliscy alkoholika płacą za życie w sytuacji
uporczywego stresu psychologicznego.
Wywikłanie się ze skutków tej sytuacji wcale nie jest proste, szczególnie, że nie da się wykonać
tego wyłącznie własnymi siłami. Trzeba zwrócić się do ludzi – najlepiej takich, którzy
przeżywali podobne trudności i problemy. Czasami trzeba sięgnąć po psychologiczną pomoc
profesjonalną , bowiem poziom desperacji, cierpienia i zaburzeń osiągnął stan wymagający
interwencji specjalistycznej. Istnieje pogląd, że każdy rok życia w rodzinie z problemem
alkoholowym wymaga miesiąca pracy własnej psychologicznej nad osobistymi problemami i
dopiero ta proporcja gwarantuje powrót do zdrowia i uzyskania pogody ducha..

Co dzieje się z dziećmi?

Dla wielu osób – z punktu widzenia destrukcyjnych zjawisk w rodzinie alkoholowej –
najbardziej interesujące jest to, co dzieje się z dziećmi.

Dzieci przeżywają zamęt i cierpienie podobnie jak dorośli. Można powiedzieć , że
pobierają nauki nie sprzyjające zdrowiu i pogodnemu życiu.

Uczą się trzech rzeczy :
- po pierwsze, nie wolno opierać się na dorosłych,
wobec nie spełnionych obietnic, nie realizowanych planów i niekonsekwencji rodziców, a także
widocznego zagubienia dorosłych, doświadczenie to prowadzi do braku oparcia i porządku.
Może prowadzić do przeświadczenia, że świat jest chaosem lub dżunglą. Chaos ani dżungla nie
sprzyjają poczuciu bezpieczeństwa niezbędnego do budowania się podstawowej ufności wobec
życia. Oznacza to często ucieczkę w fantazję, wewnętrzny świat przeżyć i rzeczywistości
oderwanej od „ tu i teraz”. O dzieciach tego typu mówi się jako o „ zagubionym dziecku”,
niewidocznym dziecku czy dziecku we mgle. Są to dzieci niekłopotliwe lecz jednocześnie
nieobecne. Te zaś , które decydują się szukać oparcia na zewnątrz rodziny albo znajdą dobre i
zdrowe oparcie w kimś dorosłym, oferującym dobry i bezpieczny porządek świata
( dziadkowie, dalsza rodzina) albo znajdą oparcie w grupie wyznającej normy aspołeczne lub
antyspołeczne, co stworzy niebezpieczeństwo przesunięcia w kierunku marginesu społecznego.

-po drugie,
nie mówić,
to nauka prowadząca do izolacji, zamknięcia się i samotności. Wstyd każe kłamać i nadzieja
każe kłamać. Ostatecznie każdy chciałby mieć wspaniałego ojca i kochającą matkę , dopóki jest
więc nadzieja, podtrzymuje ona iluzję. Poza tym istnieje silny nacisk, nie formułowany wprost ,
iż nie mówi się o tym, co dzieje się w domu. Dlatego tak trudno rozmawiać z dziećmi z
domów, w których pije się nadmiernie o sprawach ich rodziny i alkoholu. Ten efekt sprawia , iż
dzieci , poprzez zamknięcie się , dodatkowo mają utrudnioną możliwość oparcia w innych
ludziach.

- po trzecie,
nie odczuwać
niektóre uczucia są zbyt wielkie i za trudne, by im sprostać. Cierpienie, lęk, wściekłość,
upokorzenie. Wyjściem jest odseparować się od innych i nie czuć. Także nadzieja i miłość
mogłaby być wiele razy boleśnie zawiedzione i zranione. Bezpieczniej jest więc tłumić je w

zarodku, gdy tylko chcą się pojawić. Efektem tego stanu rzeczy może być ogólne
„ zamrożenie”, pozorna bezuczuciowość lub odwrotnie – rozregulowanie życia uczuciowego
wraz z huśtawkami nastrojów i nadmiernymi emocjami, tak jak rozregulowanie żołądka
wskutek niestrawnej potrawy

* Nie wszystko, co jest związane z alkoholem musi mieć dramatyczny wymiar. Często
alkoholik to ktoś otumaniony, znieczulony, pełen poczucia winy i nieobecny w rodzinie.
Lecz w niektórych rodzinach zdarzają się drastyczne rzeczy, takie jak przemoc i seksualne
wykorzystywanie dzieci. To ostatnie zdarza się częściej , niż nam się wydaje, Jak wiele
kobiet w gruncie rzeczy nie ma w doświadczaniu żadnej próby nadużycia ( jakiejś formy
molestowania)? Nadużycia seksualne nie muszą mieć charakteru gwałtu i najczęściej nie
mają takiego charakteru.. Częściej są to uwiedzenia , pieszczoty zbliżenia dziejące się bez
protestów dziecka , choć z pełnym poczuciem, że są to „ inne pieszczoty”. Dotyczy to
ukochanych córeczek ( wnuczek, siostrzenic) czy innych, zaprzyjaźnionych.. Często samym
dzieciom ( w większości chodzi o dziewczynki – lecz nie tylko) sprawia to wstydliwą
przyjemność, są to bowiem chwile bliskości , intymności i seksualnego podniecenia. Dzieci
czują się winne i to utrudnia jakąkolwiek ingerencję w tym przedmiocie, z lęku i winy
zachowują bowiem milczenie. Ilekroć jednak dziecko zdradza niezrozumiałą niechęć do
kogoś dorosłego, objawia zmieszanie czy apatię, jakieś dziwaczne zachowanie, warto
uważnym wzrokiem objąć między innymi jego relacje z dorosłymi członkami rodziny czy
przyjaciółmi.

Agresja w rodzinie z problemem alkoholowym prowadzi nieraz do przemocy. Nie ma
wątpliwości, że jest w tej sprawie do zrobienia jedno: skutecznie bronić siebie i dzieci. W
niektórych rodzinach ukrywa się fakty przemocy, tak jak ukrywa się fakt nadmiernego picia,
, co jest praktyką niezbyt mądrą i krótkowzroczną. We wszystkich trudnych sprawach
musimy mieć sojuszników, ponieważ z prawdziwie trudną sytuacją nie jesteśmy w stanie
poradzić sobie sami. Jeśli nikt nie wie o przemocy, trzeba by się ktoś dowiedział. Podobnie
z jest z nadmiernym piciem. Istnieją społeczne i prawne środki obrony przed przemocą,
trzeba mieć jednak jasną , wewnętrzną decyzję, by z nich korzystać. Trzeba rozstać się z
fałszywym wstydem i nie służącymi nikomu oporami przed obdukcją, prokuratorem, policją
i sąsiadami. Milczenie ofiary sprzyja przemocy. Niepewność ofiary buduje pewność
agresora. Często trzeba przełamać swój lęk, by zareagować. Jeśli to za trudne, trzeba
znaleźć oparcie w innych ludziach, co zawsze oznacza wyjście z izolacji i wyciągnięcie ręki.
Wszędzie są tacy , którzy podadzą swoją dłoń , choćby desperacja i brak nadziei kazaly
wątpić w taką możliwość.

Co jest do zrobienia?

* zacznij uczyć się faktów o chorobie alkoholowej i o tym, jak współuzależnienie dotyka
członków rodzin osoby pijącej. To może zapoczątkować pracę nad sobą

•

wyjdź do ludzi . Spróbuj się przełamać w tej sprawie i uwierzyć, że jest to krok
niezbędny w procesie zdrowienia całej rodziny. Wasza rodzina musi odbudować
połączenia i każdy z was musi zacząć od siebie. Poszukaj więc wspólnoty Al.- Anon ,
gdzie znajdziesz niezbędne ci wsparcie . Al.-Anon jest wspólnotą członków i przyjaciół
ludzi uzależnionych, dzielącą się siłą i nadzieją. W twoim chaosie, samotności i
cierpieniu jest to ci niezbędne. Grupy Al.- Anon spotykają się raz w tygodniu. Możesz

tam przyjść i być- nic nie mówiąc o sobie. Informacje o grupach znajdziesz w ośrodkach
i poradniach leczenia uzależnień lub w telefonie zaufania.

•

jeśli będzie cię już stać na to, zacznij mówić z dziećmi o problemie uzależnienia w
waszej rodzinie. Temat trzeba oswajać krok po kroku. Pamiętaj, wasze dzieci pobrały
skuteczną naukę, że o tym się nie mówi.

•

Zacznij wytyczać granice swojego terytorium i mówić „ nie”. Jeśli trzeba , podejmij
skuteczną i zdecydowaną obronę siebie i swoich dzieci. Zrewiduj swoje poglądy w
kwestii czy współżycie seksualne jest obowiązkiem małżeńskim bez względu na koszty,
czy też nie. Może uznasz, że jesteś wolnym człowiekiem , który nie musi gwałcić swoich
zasad i swoich granic zarówno cielesnych jak i psychicznych.

•

Buduj swoją pozytywną tożsamość. Zadbaj o swoje prawa, ich wyrażanie i obronę.
Jesteś nie mniej ważna i nie mniej warta niż inni. Zasługujesz na szacunek i miłość.

•

Pozwól alkoholikowi ponosić w pełni konsekwencje jego picia. Przestań leczyć jego
kaca, kłamać, załatwiać zwolnienia, udawać , że nic się nie stało. Otwórz drzwi.*

•

Spróbuj metody interwencji wobec twojego pijącego alkoholika.

•

Sięgając po wsparcie i pomoc innych ludzi zobacz co może znaczyć w twojej sytuacji
być bardziej konstruktywnym rodzicem

•

Pracuj nad powstrzymaniem się od inwazji w cudze terytorium. Przestań myśleć za, żyć
za kogoś. Można przeżyć tylko własne życie.

•

Zwróć uwagę czy równowaga między autonomią i wspólnotą znajduje się w waszej
rodzinie we właściwym miejscu. Może komuś trzeba więcej autonomii i samodzielności,
a komuś innemu więcej wspólnoty? Zadbaj w tej kwestii o siebie.

•

Ucz się stwarzać warunki otwartego i szczerego rozmawiania o ważnych sprawach
waszej rodziny. Być może najpierw ty sam, czy sama, musisz się tego nauczyć poza
rodziną

•

Badaj swoje uczucia, pragnienia, wartości i to jak widzisz świat i innych ludzi. Poznawaj
siebie i sprawdzaj wartość swoich poglądów. Dbaj o lepszą jakość swojego życia i
lepszą jakość relacji z innymi ludźmi.

•

Zmieniaj w swoim życiu to, co możliwe, nie poprzestając na użalaniu się nad sobą i
karmieniu się swoją ofiarnością. Być może nikomu ona nie służy w dobry sposób.
Pamiętaj równocześnie, że nie na wszystko masz wpływ.

•

Być może część tych zadań jest za trudna , by podjąć je samodzielnie. Jeśli tak jest ,
poszukaj pomocy profesjonalnej. Znajdź kogoś , kto zna się na problemach uzależnienia,
a w szczególności na problemach rodzin alkoholowych.