Wykład 2

Koszt jako kategoria

badawcza

Zagadnienia:

1. Koszt – pojęcie

2. Koszt a kategoria nakładu straty i

wydatku

3. Klasyfikacje kosztów

4. Rachunek kosztów - istota

Klasyfikacja

Koszt= C + V + M

C

- zużycie środków produkcji (środki pracy i przedmioty pracy),

V

- zużycie siły roboczej

M

- koszty finansowe (wynikające z systemu prawnego)

Cechy kosztu:

1. Wartościowe ujęcie
2. Zużycie czynników produkcji
3. Przypisanie do okresu

4. Wystąpienie efektu (celowe zużycie

)

Koszty…

wyrażone w

pieniądzu

, zużyte w toku

normalnej działalności gospodarczej w pewnym okresie

czasu r

zeczowe składniki majątku, usługi obce oraz

praca ludzka

pod warunkiem, że zaangażowane

składniki przynoszą efekty w postaci wytworzonych

wyrobów lub świadczonych usług.

To również pozycje nie związane w sposób bezpośredni ze

zużywaniem zasobów lecz zaliczane do kosztów działalności

na mocy odpowiednich przepisów prawa np. podatki

kosztowe, ubezpieczenia społeczne, majątku, itp.

Definicja kosztów wg Ustawy o rachunkowości

art. 3, ust. 1. pkt. 31

Koszty i straty

to uprawdopodobnione zmniejszenie, w

okresie sprawozdawczy, korzyści ekonomicznych o

wiarygodnie określonej wartości, w formie:

•

zmniejszenia

wartości aktywów (np. celowe zużycie

zasobów, sprzedaży, przekazania składników

majątkowych poza jednostkę lub utratę wartości),

•

zwiększenie

wartości zobowiązań i rezerw, które

doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego (lub

zwiększą jego niedobór) w inny sposób niż wycofanie

środków udziałowców lub właścicieli.

Koszty a nakład

Nakład

– wykorzystywany w toku prowadzonej działalności gospodarczej, zasoby

wyrażone w naturalnych jednostkach miary

W ramach tych zasobów wyróżnia się:

- zasoby trwale

(aktywa trwałe) – pomiar w skali zużycia

- zasoby obrotowe

(aktywa obrotowe) – pomiar ilości zużytych składników

- aktywa pieniężne

– pomiar kwoty środków pieniężnych

- pracę ludzką

– pomiar – ilość przepracowanych roboczogodzin

Przyjmując, że istnieje możliwość ustalenia dla każdego ze zużywanych zasobów jego

ceny stwierdzamy, iż wspólną miarą wielkości zużycia różnorodnych zasobów jest

miernik pieniężny

.

Poprzez wyrażenie wartościowe zużycia zasobów przedsiębiorstwa

jesteśmy w stanie stworzyć podwalinę jednej z podstawowych

kategorii ekonomicznych, którą jest

KOSZT

Koszty a strata

Strata

– wyraża nieekwiwalentne i niecelowe zmniejszenie składników majątkowych,

pomniejszające wynik jednostki gospodarczej.

W ramach strat wyróżniamy:

-Straty produkcyjne

– pojawiające się w momencie gdy następuje zużycie czynników

produkcji wiązane z prowadzeniem działalności operacyjnej jednostki lecz zużyciu
temu nie towarzyszy ekwiwalentny efekt przyjmujący postać użytecznego rezultatu
prowadzonej działalności (np.. Pojawienie się ubytków naturalnych, braków, itp..)

- Straty nadzwyczajne

– powstające w sytuacji gdy zmniejszenie zasobów staje się

skutkiem zdarzeń losowych, trudnych do przewidzenia. Zgodnie z ustawą o
rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 33) za stratę nadzwyczajną rozumie się straty
powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością
operacyjną jednostki i nie związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia.

Straty produkcyjne

traktuje się jako koszty działalności w

przeciwieństwie do

strat nadzwyczajnych.

Koszt a wydatek

Wydatek

– każde wykorzystanie środków pieniężnych stojących do dyspozycji jednostki, bez

względu na cel jego poniesienia

Ponoszenie wydatków

(w przeciwieństwie do kosztów) wiąże się ze zmniejszeniem tylko

jednego składnika zasobów majątkowych jednostki którym są środki pieniężne.

Nie wszystkie wydatki

są kosztami

a wszystkie koszty

wiążą się z wydatkami. Można mówić

o wydatkach stanowiących koszty działania jednostki gospodarczej (np. wypłata
wynagrodzeń, opłata prowizji z prowadzenie rachunku bankowego) i wydatkach, które
ze swej istoty kosztów nie stanowią (np. zapłata raty kapitałowej kredytu, regulacja
zobowiązań z tytułu podatku VAT).

W ramach wydatków

stanowiących koszt funkcjonowania jednostki możemy zaobserwować

rozbieżność czasową pojawiania się tych kategorii ekonomicznych (wydatek – koszt,
koszt – wydatek, koszt = wydatek).

Istnieje możliwość

poniesienia kosztów bez dokonania wydatków

w sytuacji zużycia przez

jednostkę jej zasobów otrzymanych nieodpłatnie od innych podmiotów.

Zasada generalna

„różne koszty dla różnych celów”

• Kryterium klasyfikacji kosztów do celów

wyceny zapasów i pomiaru wyniku
finansowego (do celów sprawozdawczych),

• Kryterium klasyfikacji kosztów do celów

decyzyjnych,

• Kryterium klasyfikacji kosztów do celów

kontrolnych,

Podział kosztów do celów wyceny zapasów i pomiaru wyniku

finansowego – ściśle powiązany ze sposobem wyceny kosztów

produkcji sprzedanej i niesprzedanej a zarazem układem

Układ ewidencyjny

kosztów produkcji

Zakres pytań, na które

uzyskujemy odpowiedź

Układ rodzajowy ewidencji Jaki koszt

poniesiono?

kosztów produkcji

Jaki koszt poniesiono?

Układ funkcjonalny ewidencji

kosztów produkcji (tzw.

podmiotowy)

Gdzie koszt poniesiono, w jakich

fazach procesu produkcyjnego, w

jakich komórkach organizacyjnych?

Układ kalkulacyjny ewidencji

kosztów produkcji (tzw.

przedmiotowy)

Na co zostały poniesione koszty, na

wyrób A, B, C, zlecenie X, Y, Z?

Rodzajowy układ kosztów produkcji

Jedyny

obligatoryjny układ ewidencji kosztów

dla jednostek objętych ustawą

o rachunkowości obejmuje wszystkie koszty poniesione w okresie
obrachunkowym bez wskazania miejsc ich powstawania (komórek
organizacyjnych) i nośników (produktów na które je poniesiono). Koszty
zgrupowane w układzie rodzajowym mogą być

fakultatywnie, rozliczane

na układ funkcjonalny

(obejmujący koszty wyodrębnionych faz procesu

gospodarczego)

i układ kalkulacyjny.

Układ rodzajowy obejmuje następujące grupy kosztów prostych:

•

A

mortyzacja,

•

Z

użycie materiałów i energii,

•

U

sługi obce,

•

P

odatki i opłaty,

•

W

ynagrodzenia,

•

Ś

wiadczenia na rzecz pracowników,

•

P

ozostałe koszty rodzajowe,

Funkcjonalny układ kosztów produkcji

Obejmuje koszty związane z określoną sferą działalności

(funkcją

gospodarczą). W ich grupie wyróżnia się:

• Koszty fazy zakupu

– wiązane z zaopatrzeniem surowcowo materiałowym

(transport, ubezpieczenie, wynagrodzenie zaopatrzeniowca, itp.),

• Koszty fazy produkcji

– wiązane z podstawowym celem prowadzonej

działalności gospodarczej. Tworzone przez część zwaną kosztami
bezpośrednimi wytworzenia produktu usługi i część zwaną pośrednimi
kosztami produkcji powstającymi na wydziałach produkcji podstawowej
(np. energia elektryczna, amortyzacja maszyn, wynagrodzenie
kierownictwa wydziału),

• Koszty fazy sprzedaży

– ponoszone w związku ze sprzedażą produkcji

(transport, ubezpieczenie, reklama),

• Koszty zarządu

– dotyczące organizacji i obsługi działalności firmy oraz

realizacji funkcji zarządzania jednostką.

Kalkulacyjny układ kosztów produkcji

Opiera się na podziale kosztów rodzajowych na

koszty bezpośrednie i pośrednie

.

Podział taki wynika z chęci ostatecznego przyporządkowania wszystkich kosztów do
jednostki kalkulacyjnej którą może być produkt, usługa, asortyment, zadanie
inwestycyjne, itp.

Koszty bezpośrednie

– to takie, które bez żadnych procedur kalkulacyjnych dadzą się

przyporządkować poszczególnym wyrobom.

Koszty pośrednie

– kontrolowane wg miejsc ich powstawania (komórek

organizacyjnych, funkcji realizowanych w przedsiębiorstwie) a rozliczane na
produkty za pomocą odpowiednich kluczy.

Celem

tego układu jest kalkulacja kosztu jednostkowego wytworzonych produktów.

Układ kalkulacyjny kosztów:

1. Koszty bezpośrednie (materiały, robocizna, pozostałe
2. Koszty wydziałowe
3. = 1+2 Techniczny koszt wytworzenia
4. Koszty ogólnego zarządu
5. = 3+4 Fabryczny, zakładowy koszt wytworzenia
6. Koszty sprzedaży
7. 5+6 Koszt własny sprzedaży

Układy ewidencyjne kosztów a bilans i rachunek zysków i strat

Koszty

rodzajowe

Koszt zakupu

Koszty

bezpośrednie

produkcji

Wyroby

gotowe

bilans

Koszty

wydziałowe

niesprzedane

sprzedane

Koszt

Własny

Sprzedaży

Koszty

zarządu

Koszty

sprzedaży

Porównawczy

Kalkulacyjny

Przychody ze sprzedaży

Rachunek zysków i strat

lub

+/- korekta

Koszty produktów i koszty okresu

Techniczny lub

zmienny koszt

wytworzenia

Koszty produktu

(koszt

materiałów i

wynagrodzeń

bezpośrednich,

amortyzacji

maszyn

produkcyjnych)

Bilans

Koszty

sprzedaży,

zarządu lub

koszty

stałe

Koszty okresu

(koszty

administracji,

koszty

sprzedaży,

reklamy)

Rachunek

wyników

Koszty rozliczane na produkty,
biorące udział w ich wycenie.
Prezentowane zarówno w
bilansie (poprzez ich
aktywowanie) jak i w
rachunku zysków i strat

Koszty pomijane w procesie
wyceny zapasów i
traktowane
jako koszty danego okresu
sprawozdawczego, poprzez
swą
reprezentację jedynie w
rachunku zysków i strat

Podział kosztów do celów decyzyjnych

Kryteria podziału kosztów

Rodzaj kosztów

Reakcja na zmianę wielkości

produkcji

Koszty stałe i zmienne

Wpływ na decyzję

Koszty istotne i nieistotne

Stan dokonania

Koszty przesądzone i

nieprzesądzone

koszty stałe

- niezależne od zmian wielkości produkcji lub stopnia wykorzystania zdolności

produkcyjnych,

koszty zmienne

- wykazują korelację z rozmiarami produkcji lub stopniem wykorzystania

zdolności produkcyjnych znajomość kosztów stałych i zmiennych pozwala na pozyskanie
odpowiedzi na pytania: ile wytworzyć wyrobów by pokryć koszty, ile wytworzyć by
wygenerować założony poziom zysku, o ile zwiększyć poziom produkcji by obniżyć
koszty jednostkowe i osiągnąć założony poziom zysku, czy założony wzrost produkcji
wymusza zakup dodatkowych maszyn i urządzeń, inne,

koszty istotne

- koszty mające wpływ na wybór określonego wariantu działania koszty

istotne to koszty przyszłe, każda decyzja dotyczy przyszłych wariantów działania tylko
koszty różniące się rodzajem albo/i wielkością w poszczególnych wariantach działania
mogą być kosztami istotnymi te same składniki kosztów o tej samej wartości w różnych
wariantach działania nie mają wpływu na podjęcie decyzji, są więc kosztami
nieistotnymi.

koszty przesądzone

- koszty wywołane decyzjami podjętymi w okresach poprzednich,

których nie można uniknąć zmienić na etapie podejmowania decyzji bieżących

koszty przyszłe [niezapadłe]

- koszty których można uniknąć gdyż nie są one pochodną

wcześniejszych decyzji. Są to koszty zależne od rodzaju podjętej decyzji w okresie
bieżącym

koszty utraconych korzyści

- rodzaj kosztów alternatywnych określający to co podmiot traci

na skutek odrzucenia lub ograniczenia alternatywnego wariantu działania.

Podział kosztów do celów kontrolnych

koszty kontrolowalne

- koszty których wysokość i

struktura jest pochodną decyzji kierownika danego
ośrodka odpowiedzialności

koszty nie kontrolowalne

- koszty na których wartość i

strukturę nie ma wpływu kierownik danego ośrodka

odpowiedzialności

„ośrodek odpowiedzialności za koszty”

wyodrębniona

organizacyjnie część podmiotu gospodarczego

zarządzająca określonymi zasobami której kierownik
jest osobą odpowiedzialną za koszty,

Rachunek kosztów:

Ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia

procesów zaopatrzenia produkcji i zbytu

,

zachodzących w przedsiębiorstwie

przez ujęcie, zgrupowanie i

interpretację

w stosownych przekrojach

zmierzonych ilościowo i wartościowo

kosztów własnych produktów

pracy, za pewien okres czasu.

Rachunek kosztów i jego modele

Funkcje rachunku kosztów

Funkcja

kalkulacyjna

Wykorzystanie informacji kosztowej w procesie wyceny zapasów

wyrobów gotowych i produkcji niezakończonej, ustalanie cen w

przypadku wykorzystania formuły kosztowej

Funkcja

decyzyjna

Wykorzystanie informacji kosztowej w procesach decyzyjnych

dotyczących np.: oceny opłacalności wytwarzania, struktury

asortymentowej, doboru reżimu technologicznego, itp.

Funkcja

analityczna

Możliwość porównywania informacji kosztowych tworzonych w

warunkach ex-ante i ex-post, co daje możliwość wyodrębnienia

odchyleń i dalszej ich analizy.

Funkcja

fiskalna

Rozliczanie kosztów produkcji podstawowej i pomocniczej celem

ustalenia wyniku finansowego i obciążeń podatkowych.

Funkcja

kontrolna

Narzędzie kontroli racjonalizacji zużycia zasobów przez

wewnętrzne podmioty przedsiębiorstwa, poprzez wyznaczenie

planów kosztowych dla poszczególnych komórek i funkcji, a

docelowo budżetów kosztowych.

Funkcja

statystyczna

Dostarczanie danych kosztowych dla organów statystyki

państwowej.

Rachunek kosztów i jego modele

Rachunek kosztów – cel – dostarczanie wieloprzekrojowych informacji

ekonomicznych o kosztach działalności podmiotu

Jako

system przetwarzania informacji

obejmuje:

• pomiar kosztów / zużycia czynników produkcji,

• dokumentację kosztów / zużycia w związku z zaopatrzeniem, produkcją,

zbyciem,

• ewidencję kosztów,

• kalkulację kosztów,

• sprawozdawczość kosztową,

• analizę kosztów,

RACHUNEK KOSZTÓW

Informacje

Rachunkowość finansowa

czerpie informacje o kosztach

wytworzenia produktów

przedstawiane w bilansie i

rachunku zysków i strat

informacje

Rachunkowość zarządcza

czerpie informacje o kosztach

wykorzystywane w rachunkach

problemowych [decyzyjnych] –

ocena rentowności produktów,

efektywności gospodarowania,

kontrola działalności

[analiza odchyleń]

Modele rachunku kosztów -tradycyjne

Kryterium 1.

Rodzaju i zakresu kosztów rozliczanych na produkty

• rachunek kosztów pełnych,

• rachunek kosztów zmiennych,

Kryterium 2.

Stopień normowania kosztów i sposób ich

prezentacji

• zbiorczy rachunek kosztów

[rachunek kosztów rzeczywistych ex post],

• rozdzielczy rachunek kosztów

[rachunek kosztów apriorycznych – postulowanych – ex ante. Występują w nim
koszty pożądane, zadane do wykonania]

Modele rachunku kosztów - nowoczesne

1. Rachunek kosztów działań ABC

2. Rachunek kosztów celu

3. Rachunek kosztów jakości

4. Rachunek kosztów cyklu życia produktów

5. Rachunek kosztów Kaizen

KONIEC

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ