Stanisław Esden–Tempski

Kundel

Opowieść tę, która jest moim osobistym pożegnaniem z minioną Epoką,

dedykuję Carli,

computerelli, która urodziła się jak ja – w XX wieku.

Chłopcy galijscy nigdy nie spadali ze skały. Uczyli się wspinaczki od

najwcześniejszego

dzieciństwa. Wyrastali na krępych, zwinnych mężczyzn – urodzonych

wspinaczy. Kościec mieli

w pewnej mierze ptasi. Kostki ich stóp były dwa razy odporniejsze na

skręcanie niż kostki osób

urodzonych gdziekolwiek indziej, a paluchy stóp mieli długie, krogulcze,

odchylone w bok...

I

1.

Coś wreszcie jej nie usłuchało, złamało jej dumę! Po stypie pomyślałem: „No,

ma czego

chciała, poszła do piachu!” Myślałem, że mam ją wreszcie z głowy. Jak

bardzo się myliłem,

poczułem w Londynie.

Wynająłem pokój na Green, w Richmond. Moją lanlord była ostrożnie

wścibska pani Medow

– zadbana wdowa, uśmiechająca się na mój widok zgryźliwie i serdecznie

zarazem. Gdy

wieczorem wróciłem z POSK–u, wysławszy do „Dziennika” ostatnią

korespondencję z

karnawału pan, Medow wysunęła siwy pyszczek zza oszklonych drzwi pokoju

przeznaczonego

na biuro i spytała, czy wszystko załatwiłem.

– Tak, już ją pochowali – rzekłem obojętnie.

– Czy to była bliska osoba? – drążyła dalej.

– Ciotka Asia była moim ulubionym generałem.

Przez twarz gospodyni przemknął delikatny cień rozbawienia. Więcej okazać

nie umiała,

dlatego zamknęła płochliwie drzwi, jakby bała się, że chcę się włamać do jej

serca. I

zbezcześcić jej duszę.

Uciekłem do pokoju na pierwszym piętrze. Tam, w fotelu pod oknem, było

bezpiecznie.

Śmierć ciotki, jakkolwiek by to brzmiało, bardzo ułatwiła mi życie. Mój byt

został zapewniony,

zależny od własnej inicjatywy. Nie miałem nikogo, ale też na samą myśl, że

ktoś mógłby się

wtrącać w moje życie jak ojciec czy ciotka Asia, robiło mi się nieswojo.

Londyn był tylko

przystankiem do dalszej podróży. Chciałem otrząsnąć się z domowych

miazmatów i uciec od

męczących widm rodzinnych. Musiałem poskładać się w samotności. Za

spadkowe pieniądze

mogłem wreszcie pojechać na Hebrydy. Na wyspę Old Storr.

Wszyscy ciągną na Południe. Jakby w upale, w słońcu łatwiej się było

odnaleźć. Głupi

przesąd. To, co najistotniejsze, jest zawsze ukryte, tkwi w chłodzie i mroku.

Dopiero w walce z

ciemnością i zimnem krzepnie wosk ducha. Pastor Macculoch pisał w 1851

roku:

„Utopia, tak długo szukana – gdzie ją znaleźć? Gdzie znajdziesz ziemię, na

której nie ma

armii, pieniędzy, kodeksów, gdzie lekarstwa są zbędne, nie ma polityków ani

podatków, żadne

gazety nie zaniepokoją cię swoimi sądami, nie spotkasz dziesięciny u drzwi

kościoła, ręce prawa

nie dosięgną białych, morskich głuptaków... Jest taka ziemia, powiadam wam.

Ta ziemia – to

Old Storr. Możemy ją łatwo zniszczyć naszym wścibstwem, zabić naturalne

szczęście Storran...”

Po ukończeniu cyklu korespondencji z karnawału w Notting Hill Gate

planowałem ruszyć w

drogę.

Zmierzchało już i z zielonych trawników Green dochodził szmer kroków.

Nagle coś spadło

mi na kark jak ciemny liść lub cień. Byłem pewien, że od tej chwili nic nie

będzie już takie

samo... Ogarnął mnie lęk tak silny, że na czole wystąpiły kropelki potu.

Ścisnęło mi się gardło, a

stóp dotknęła fala zimnej, lodowatej pustki. Kręciłem się po pokoju, nie mogąc

znaleźć sobie

miejsca. Skąd ta nagła emocja – pytałem siebie. Dlaczego?!

Wstydziłem się swoich emocji, jak niegdyś wstydziłem się pryszczy i

wychudzenia. Pryszcze

już dawno znikły, stałem się postawnym mężczyzną, ale uczucia goniły we

mnie bezładnie jak

szczury w ciemnej piwnicy. Zawsze byłem nieopanowany. I – co tu dużo

gadać –

nieobliczalny... Ciotkę bardzo to gniewało. „Masz to po matce” – mówiła. To

właśnie, w jej

oczach, obnażało niższość mojej rasy...

Ale przecież j a musiałem c z u ć mocno, żeby być czegokolwiek pewnym. Nie

ufałem

myślom! Osamotnione, chłodne myśli – myśli bez mocnych uczuć – stawały

mi w gardle jak nie

podlany sosem kawał wołowiny. Jednak lęk, który mnie nagle ogarnął, nie

chronił mnie, nie

dodawał pewności. Przeciwnie – zdawał się być gniewnym pomrukiem Ciotki.

Tak! Wciąż żyła

we mnie niby jakiś dokrewny gruczoł lub krystaliczny procesor!

Zerwałem się z fotela i wybiegłem na Green. Nie piłem długo – dwanaście lat.

Właściwie

uważałem się za wyleczonego. Ale pomóc mógł mi jedynie alkohol...! Tylko

on.

Nosić na głowie gliniany dzban – to wymaga ostrożności, ale nosić na głowie

czajnik pełen

wrzątku – to horror! Więc czemu się wahać? Czyż nie zasłużyłem sobie na

chwilę psychicznego

komfortu?! Na chwilę ulgi?!

Wargi mi wyschły, gdy wszedłem do pubu Gold Crown. Za barem stała tamta

kobieta w

towarzystwie rudzielca w okularach. Rudzielec miał nerwową, inteligentną

twarz. Znałem

mnóstwo takich typów, podobnych do mnie – sparaliżowanych tym, że się

narodzili. Nawet gdy

uciekają, ich bieg jest kurczowy.

Kobieta uśmiechnęła się po angielsku, to znaczy tak, jakby uśmiech ten

wywołało

zahamowanie nad przepaścią. Poprosiłem ją o whisky. Zapytała o którą. Co

za różnica?

Powiedziała coś do rudzielca i spostrzegłem, że pod jej układnością czai się

agresja. Długo nie

mogłem dojść, skąd to wrażenie. Dopiero gdy się odwróciła, jej profil obnażył

to, co kryło się

pod uśmiechem. Jej twarz nie była ludzka, płaska – była pyskiem ogolonej

małpy!

Nie mogłem dłużej znieść tego widoku. Wychyliłem jednym haustem alkohol i

poczułem, że

wszystko się nagle zmieniło. Moje przerażenie, moja gorycz doznały ulgi.

Mężczyźni chodzili w

krótkich spodniach, kobiety czesały długie włosy. Whisky wprowadziła mnie

znów w świat

doskonałej jednoznaczności.

2.

Jedynym dźwiękiem, dochodzącym do mego pokoju, był głos samolotów,

chroniących się na

Heathrow. Rzeczywistość stała się na powrót spójna. Była cała, jak cała jest

noga w bucie.

Mogłem po prostu siedzieć i myśleć. Zapomniałem, jakie to szczęście.

Dwanaście lat – to już

prawie inne życie!

Lecz to, co widzę za oknem, może być zawsze dwojakie. Pełne słońca i

słodyczy jak spacer

po kwiaty, jak poranek w Garczynie, gdy siedząc w fotelu dziadka Beno

mieściłem się w nim

cały, a światło słoneczne było tak niewyobrażalnie miłe, jak może je

odczuwać tylko chłopiec,

spędzający wakacje daleko od domu. A potem ciotka Marysia przykrywała

mnie

przedwojennym, wełnianym kocem. Leżałem na puchowej mieliźnie, wiedząc,

że gdy się

obudzę, zjem pajdy świeżego, żytniego chleba, a Kasia zrobi psikus i pocałuje

w policzek.

Ale to samo może być zupełnie inne – ciemne i rozpaczliwe, obce, jakbyś już

nie miał prawa

do życia. Gdy żagwie lęku zapłoną w moich żyłach. I nie będę wiedział, czy

wytrzymam choćby

tę jedną chwilę, potrzebna, by się ubrać. Kiedy jak wściekły pies będę bał się

wody! I dobrze mi

będzie jedynie w kompletnej ciemności, gdy będę czuł, że zasypiam, marząc

o Hebrydach.

Stary, zakurzony numer „Problemów”, który uświadomił mi istnienie Old Storr,

znalazłem u

ciotki w szufladzie ogromnej gdańskiej szafy. Chciałem natychmiast lecieć

piętro wyżej, do

Mirka, by pochwalić się znaleziskiem. Nie zdążyłem jednak zrobić ani kroku,

gdy do salonu

weszła ciemna od urazy i oburzenia sama Joanna Somk, grożąc chudą,

szponiastą ręką:

– A kto ci, kawalerze, pozwolił wchodzić tutaj pod moją nieobecność?! Czy

tam, na dole,

uczą cię, że można grzebać w cudzych szufladach? Wyjdź, proszę –

rozkazała.

Później cała rodzina przypominała mi, gdy tylko była ku temu okazja, ten

incydent jako

przykład, do czego mogą doprowadzić braki w kindersztubie. Bo przecież ja

nie byłem w

Gdańsku s w o i m, ani nawet przyjezdnym, jak moja matka. Urodziłem się i

trwałem w jakiejś

bolesnej strefie niczyjej. Mama mówiła, że jestem po prostu k u n d l e m.

Do pieczar ciotki Asi wkradałem się pod jej nieobecność, zwykle po to, by

dotykać rzeczy,

do których nigdy nie będę miał prawa. W szufladach ciotka gromadziła cały

śmietnik. Zwiędłe

róże z butonierki Antonio Wiatraka, konsula prawie wszystkich bananowych

republik, rękopisy

liryków Pompowskiego i Przybyszewskiego, guziki i wizytówki prababek,

pożółkłe blankiety

firmowe dziadka Beno... Nad tym wszystkim unosił się swąd naftowego

oświetlenia jak zapach

cmentarnych chryzantem. Bez tej archeologii tamten świat, Wolne Miasto

Gdańsk, mógł zostać

podany w wątpliwość, mógł zostać nawet zanegowany. A wtedy nasz dom

stałby się pustą

karoserią, mój umysł komputerem bezsensownie świecącym w półmroku, a ja

sam –

człowiekiem bez programu. Moje maszyny mogły zamilknąć na zawsze. To

przerażało.

Ciotka umierała dwa lata, oglądając telewizję. Pewnego dnia nie mogła już iść

sama do

sklepu monopolowego, by kupić swój codzienny koniak. Wykrzykiwała wtedy:

– Nie chcę już żyć, Jacek. Chcę do piachu!

To było fałszywka. Myślała, że tym bluźnierstwem wyjedna zwłokę. Wystraszy

kostuchę!

Była agresywna – lęk walczył w niej jak kot w worku, ranił każde jej słowo.

Jakie binokle wkładała na swój haczykowaty nos, gdy krzyczała tak w nocy?

Może wołało z

niej jakieś trzecie ego, z którym obcowaliśmy codziennie, nigdy go nie znając

– ego Ciotki Asi,

ego Starego Karamazowa? Nie wiem i nigdy się tego nie dowiem.

Któregoś dnia położyła się na tapczanie przed telewizorem i już nie wstała.

Pochowaliśmy ją

obok pradziadka na cmentarzu w Oliwie. Byliśmy zadowoleni, że mamy taki

grób, grób wielu

pokoleń i nie musimy wałęsać się po jakiś Łostowicach czy Srebrzyskach.

Było to w samo

skwarne południe. Płakałem, jak to mężczyzna, raczej wyciskając łzy na

dowód płaczu niźli

dając się ponieść uldze.

Między nami nie mogła być do pomyślenia jakakolwiek równość. Czy dlatego

tak mało było

we mnie żalu? Całując jej dłoń na przywitanie i pożegnanie, zawsze miałem

wrażenie, że to

dłoń istoty wyższego gatunku. Myślałem o zmianie nazwiska. Ale jak długo

można udawać, że

nie jest się częścią tego, co cię tworzy? Bez czego byś nie istniał? Nawet w

piwnicy na

Kuźniczkach, we Wrzeszczu. Ze zdziwieniem dowiedziałem się od adwokata,

że po sprzedaży

domu dziadka Beno, gdzie kitwasiliśmy się wszyscy, otrzymam niezłą kasę.

Zapragnąłem

szerszego oddechu. I wyjechałem.

3.

Wolałbym go, rzecz jasna, nie spotkać. Ale stało się – wpadłem na niego i

Janice. Wysiadłem

na stacji Notting Hill Gate. Cały peron wypełniony był tłumem, który posuwał

się stopa za stopą

między szpalerami policjantów. Stacja od rana przyjmowała pasażerów „do”,

lecz nie „z

powrotem”. Nie można było stąd wyjechać aż do siódmej wieczorem, by nie

tamować ruchu

przyjeżdżających.

Przed wyjściem z podziemia tłum kontrolowały nowe szpalery bobbych i

policja konna. Na

malutkim rondzie siedzieli długowłosi chłopcy i ich łysa dziewczyna z dwoma

rudymi

szczeniakami, które sikały i szczekały. Łysa dziewczyna była spokojna i

ziewała, nie

zakrywając ust. Na słupach świateł ulicznych wisieli młodzi ludzie,

podrygujący w takt muzyki

reggae, dobywającej się z tysięcy głośników. Po chwili ogłuchłem i

zobojętniałem. Krok tłumu

stał się taneczny, jeśli to, co robiłem z nogami, posuwając się o pół stopy do

przodu i ćwierć

stopy do tyłu, można nazwać tańcem. Sprzedawcy zachęcali do kupna

gwizdków, grzechotek,

bębenków i marakasów. Przed nami jechał samochód z brazylijską orkiestrą,

a ponad głowami

tłumu widniały czarne tancerki z pióropuszami na głowach.

Przez chwilę znów ogarnął mnie łapczywą, niemiłosierną falą lęk. Niosłem w

sobie dźwięk

bardziej przejmujący, niźli muzyka płynąca głośników. Dźwięk, poprzedzający

katastrofę.

Kiedy usidlało mnie to uczucie, mogłem tylko bezwolnie posuwać się z

tłumem. To znaczy –

szły moja rozpacz, mój brak sił. Było to bolesne, jakby każdy mięsień kurczył

się w innym

czasie. I ten skurcz trwał. Ale próbowałem i potrząsałem marakasem, który

chyba kupiłem przed

chwilą. Podeszła do mnie czarna tancerka i pocałowała w usta. Pachniała

czymś, co

przypominało jesień. Odwdzięczyłem się jej grymasem. Gdy spróbowałem ją

objąć, uciekła.

Nagle zobaczyłem go, jak wynurza się spomiędzy tancerzy. Początkowo nie

dostrzegłem

żadnego podobieństwa. Miał sztuczną brodę, zawinął spodnie i wpuścił

nogawki w długie

skarpety, nosił koszulę w gryzącym kolorze pink i góralską kamizelkę. W

ustach trzymał

piszczałkę, w którą poświstywał. Rozbawieni tym widokiem Anglicy ciągnęli go

za brodę, a on

przewracał oczyma i z ust wypełzał mu pomarańczowy fallus. Wybuchały

salwy śmiechu. Za

nim szła kobieta ledwie po trzydziestce z miną i w stroju, który natychmiast

wzbudził moją

niechęć. Była to wysoka blondynka, zapięta na ostatni guzik, trzymająca się

prosto i niosąca swą

niezależność od tłumu jak bukiet. Nasze oczy spotkały się na chwilę.

Odwróciłem wzrok. Nie

chciałem mieć nic do czynienia z tą parą. Po chwili jednak Lajkonik wyrósł

przed mymi

oczyma.

– To ty? – zapytał.

– Nie rozumiem – odparłem nieprzytomnie.

– Nie poznajesz mnie?

Zastanowiłem się chwilę. Ta czterdziestoletnia twarz coś mi mówiła. Ale kto to

mógł być, u

diabła?

– To ja, Mirek.

Wtedy sobie przypomniałem. To był Mirek! Ale skąd w Londynie? – myślałem

szybko. –

Czy to możliwe? Według moich ostatnich informacji powinien być na terapii

grupowej z

narkomanami w Ohio. Psychologia – to nie był jego wyuczony zawód. Jak

większość został

terapeutą z przypadku. Najpierw odbębnił kurs social worker w Nowym Jorku.

Co mu strzeliło

do głowy z tą sztuczną brodą?

To już piętnaście lat... Od czasu, gdy ujrzałem człowieka, malującego fugi

pomiędzy cegłami

muru pewnego domu w Oliwie. Jechałem tramwajem, i widząc go,

powiedziałem sobie: „Jakie

białe są te fugi!” – Zrobił właśnie trzy rzędy. Fugi świeciły świeżą bielą jak

zęby telewizyjnej

kukły. – „Ja go w tym momencie zapamiętam.” – Będzie żył, wyciągając rękę,

by nabrać farby

do pomalowania fugi czwartej. Lecz się zatrzyma (rzeczywiście się

zatrzymał!). Nie będzie

malował dalej. Będzie żył we mnie pomiędzy fugami i palił papierosa jak na

przerwie między

lekcjami. Klęczący na rusztowaniu, w ciemnoniebieskim kombinezonie i pijący

piwo. Mój

tramwaj go minął.

W międzyczasie zniknął mur berliński, rozpadł się Związek Sowiecki i umarła

w

bezlitosnych boleściach ciotka Asia. Ja natomiast stałem się dalekowidzem, a

teraz tracę oko i

najbliższe badanie w Charing Cross Hospital ma potwierdzić ten wyrok. Nie

wyobrażałem

sobie, jak być jednookim. Milicjant, który mi to zrobił, przeszedł właśnie

weryfikację i będzie

służył nowemu ustrojowi. Moja depresja nic go nie obchodzi.

Mirek uśmiechał się do mnie serdecznie. Janice uśmiechała się także.

Zaofiarował się, że

przyniesie z baru trzy piwa.

– Nie piję...

– Ty?!... Od kiedy?

– Od... tamtej nocy.

– Gratuluję. Ale... coś musiało się stać...? – był szczerze zaniepokojony. – Co

się stało? Po

prostu robisz ze mnie wała? Co? Przyznaj się – próbował przyjąć to jak dobry

żart.

– Co za różnica? Wierzysz, nie wierzysz – twoja sprawa. Wiesz, ciotka poszła

wreszcie do

piekła! – powiedziałem ze złością.

Mój głos był cichutki i cienki, ale nie potrafiłem mówić głośniej. Mirek

wyciągnął szyję, by

mnie dosłyszeć. Ulica ryczała, młody barman puszczał ostrą rockową

muzykę.

– Szkoda.

– Jasne, że szkoda.

– Jak to możliwe? Nie była przecież taka stara...

– Była żywotna, ale pamiętaj, że miała osiemdziesiąt sześć lat.

– Aż tyle?

– Wydawało się, że będzie żyć wiecznie.

– Jak to się stało?

– Nie wiem, tego właśnie nie rozumiem. Pod koniec życia stała się bogata i

cały czas

szykowała się wyjechać do Niemiec. Ale potem jej przeszło. Posyłała mnie na

Wallenroda po

swoją ulubioną brandy.

Janice uśmiechała się.

– Przynosiłeś jej?!

– Tak.

Wbiłem wzrok w okno pubu. Zatrzymały się tam trzy czarne piękności z

pióropuszami na

głowach i ogromnymi kołami w uszach, miały srebrne lub złote biustonosze.

To było całe ich

ubranie. Po lewej stronie okna wisiał portret angielskiego dżentelmena w

cylindrze.

– Nic ci nie zostawiła? – spytał dociekliwie.

W tym pytaniu tkwiła niewyrażona obawa: „Czy to znaczy, że teraz ty jesteś

właścicielem

chałupy Somków?”

– Zostawiła – zapiszczałem. – Coś zostawiła i wszystko zabrała. Teraz

naprawdę już

wszystko się skończyło. Wraz z odejściem ich obojga – jej i starego

Karamazowa... On też

kopnął w kalendarz.

– Karamasov – wtrąciła z dumą przysłuchująca się tej rozmowie Janice – to z

Dostojewskiego?

– Stary Karamazow – to mój ojciec...

Janice spojrzała na mnie w milczeniu. Miała oczy szare jak piasek w

Garczynie.

– You are poor... – powiedziała cicho.

Nienawidziłem takich bab. Już chciała mnie zagłaskać! Była opięta w

dżinsową kamizelkę,

własnoręcznie wyhaftowaną, jak w kamizelkę kuloodporną. Nosiła

rozpuszczone dwoma

skrzydłami jasne włosy. Była zamknięta na zatrzask, który mieścił w jej

jasnomalinowych

ustach. Jej zęby były strasznie białe, prawie sztuczne. Już jej nie znosiłem!

– Karamazow... Współczuję ci... – żachnął się Mirek. – Zdawało mi się jednak,

że był między

wami jakiś ciepły kontakt?

– Nienawidziłem go, zresztą... czy ja wiem?

Moje palce poczuły znów, jak wpycham do ust jedzenie, by ojciec zjadł

cokolwiek. Miał

ptasie spojrzenie spomiędzy poduszek. Teraz wiem, że nie jadł, bo się bał..

Ja też jadam

niewiele.

– Dobrze ci tam jest? – zapytałem bezradnie.

– Co to znaczy dobrze? Czy mi dobrze w Stanach? Tak, stary, robię to, co

zawsze chciałem

robić.

Wyciągnął z portfela kolorowe zdjęcie na tle palm. Palmy były ogromne, a on

sam mały jak

mysz.

Zamyślił się. – „Nie możesz poddawać się temu stanowi. Jacek! – krzyknął. –

Czemu robisz

takie głupie miny? Co ty, dziecko?” – wystawiałem język do Janice, która była

zaskoczona i

próbowała się uśmiechnąć.

– Gdzie mieszkasz? – spytał.

– Nie powiem ci.

– Dlaczego?

– Wiesz sam. Będziesz się wtrącał!

– Nie możesz być sam. Ty przecież sam się nie wyciągniesz... Zaczniesz

chlać, stary! To

pewne, jak w banku!

Zrobiło mi się gorzko.

– Jedź z nami do East Isley. To urocze miejsce – bredził. – Wynajmiesz tam

pokój, a jeśli nie

masz forsy, pomożemy ci...

– Nie mogę. Czy nie widzisz, w jakim jestem stanie?

– Do narzekania zawsze znajdziesz mnóstwo powodów, ale później, zgoda?

Posłuchaj,

przyjacielu... Nie możesz się poddać. Jeśli poddasz się, nie będzie ci

potrzebne żadne

towarzystwo, a szpital! Nie rozumiesz?

– Myślisz, że tego nie wiem? Nie!

– Dlaczego?

– Boję się.

– Po co się bać?

– Nie ma „po co”! To fakt!

– Gdzie? – rozejrzał się wokoło. – Nie widzę nic, co może wywoływać lęk. Po

jaką cholerę ci

lęk?

– Nie możesz zrozumieć.

Popatrzyłem na Janice. Jej uśmiech znaczył tyle, co „przyjechałam z daleka.”

– Ty sam – wskazał na mnie paluchem – musisz zdecydować!

– Zamknij się! Nie będę miał oka!

– Co?

– Słyszysz.

– O kurczę! Jeszcze po tamtym?

– Tak.

– Zamieszkaj z nami... Proszę.

– Ani mi się śni.

– Dlaczego?

– Nie wiesz dlaczego, kutasie?! Kamienica na Grażyny już sprzedana!

Rozbiorą ją i zbudują

dom handlowy. Nigdy już tam nie wrócisz!

– To był wasz dom, nigdy nie dawałem ci odczuć...

– O nie, zawsze byłeś w porządku... Zbyt w porządku, żebym w twoim

towarzystwie nie

wypadał gorzej.

– Byliśmy... jesteśmy?... przyjaciółmi. Zapomniałeś już?

– Nie, nie zapomniałem. Tyle, że ty zawsze mieszkałeś wyżej...

– To naprawdę depresja – zdecydował. – Tu jest moja wizytówka. Zadzwoń

do mnie,

proszę... Strasznie się cieszę, że cię spotkałem.

– Me too – dołączyła Janice.

– To cieszcie się beze mnie...!

Odwróciłem się na pięcie i wyszedłem. Już po chwili tego żałowałem.

W otwartych drzwiach pubu minąłem się z dużym, grubym ptakiem z

papierowym dziobem.

Welcome – powiedział mechanicznie barman.

4.

Nie chciałem iść do kostnicy, lecz wreszcie mnie zmuszono. Musiałem

dokonać identyfikacji

zwłok. W trumnie wyglądała jak namalowana. Wspominając to, wciąż się

lękam, że zaraz się tu

zjawi i nieznośnym głosem starej panny zgani mnie, że w ogóle śmiem

myśleć na ten temat.

Jakby to było coś intymnego, co tylko jej dotyczy i jakby chciała mieć, tam w

Oliwie, spokój. W

owej chwili padał deszcz i bałem się, że ją zmoczy, choć przecież była już

dobrze opakowanym

trupem, schowanym w drewnianej skrzyni głęboko pod ziemią.

Siedziałem na ławeczce nad Tamizą. Od rzeki tchnął ku mnie spokój wody.

Na drugim

brzegu stały stateczki spacerowe z oknami wielkimi jak u nas w suterenie. W

powodzi nocnych

świateł trwał Richmond Bridge. Wokół panowała absolutna cisza. Na ścieżce

wiodącej od mostu

dostrzegłem czerwony ognik papierosa. Musiałem się uzbroić, by ten ktoś, kto

zmierza w moim

kierunku, nie spłoszył rodzącego się we mnie spokoju. Przypatrywałem się

dużemu żukowi,

mijającemu moją stopę. Podniosłem z ziemi gałązkę i dotknąłem go. Żuk

znieruchomiał, lecz

nie próbował zmienić trasy. Po prostu leżał na ścieżce jak nieżywy.

Próbowałem poruszyć go

palcem, ale nie reagował. A przecież nie był nieżywy! Czym jest depresja?

– Czy on się boi? – pytałem siebie. Czy ja zachowuję się tak samo? Nic nie

pomoże

siadywanie na ławkach. Po długim procesie wyrodnienienia siatkówki,

spowodowanym wciąż

jeszcze tymi urazami z 83 roku, oślepłem na jedno oko. Pora to uznać, a dla

kobiet ważne jest i

tak co innego, więc – skoro nic nie widać...

Czerwony ognik papierosa zdekonspirował się wreszcie. Tkwił w rękach

młodego, czarnego

chłopaka w towarzystwie białej dziewczyny. Dziewczyna opowiadała coś

żywo, a chłopak

milczał. Miał minę podnośle–smutną, jak zwykle na pierwszych randkach, gdy

mężczyzna

próbuje ocalić swą samotność, a kobieta chce się w nią wedrzeć z mnóstwem

dobrych

pomysłów na życie.

Odchodzili w kierunku mostu kolejowego, przecinającego rzekę. Chciałem się

ukryć. Śmierć

ciotki Asi wykopała dół pod moimi stopami. Ta groźna pustka musiała zostać

czymś

wypełniona, lecz wypełniła się lękiem. Dwa lata wcześniej zginął w wypadku

ulicznym ojciec.

Odejście Starego Karamazowa nie dobiło mnie tak skutecznie, jak

wygaśnięcie funkcji

bioelektrycznych tej starej jędzy.

Teraz jeszcze Mirek – to było ponad moje siły! Nie umiałem mu wybaczyć. Z

biegiem lat to,

co działo się w akademikach, stało się nierealne jak kadry cudzych

wspomnień. Byłem już

innym człowiekiem. Ale on, Mirek, był ciągle tą samą osobą – złodziejem

uczuć, który

wykorzystał nas oboje – mnie i Olę! Gdyby nie to, znalazłbym świetną zabawę

w obronie mej

metamorfozy. Cieszyłbym się z każdego blasku zdziwienia w jego oczach.

Przecież tak byłem

dumny, że udało mi się zrzucić togę papieża gdańskich alkoholików.

Znalazłem upodobanie w

czymś, co kiedyś wydawało mi straszliwie głupie, w opisywaniu w gazetach

moich w r a ż e ń

z oglądanych sztuk teatralnych, czytanych książek, zamiast po prostu je p r z

e ż y w a ć. Ale

dzisiaj?! Nie, nie zadzwonię do niego – postanowiłem i lżej mi się oddychało.

Poszedłem w ślad

za zakochanymi.

Gdy doszedłem do wiaduktu, skręciłem w prawo. Minąłem pałac i obok mnie

zahuczał

pociąg. Nagle poczułem tchnienie zrozumienia. Wszystko, co się zdarzyło

przed chwilą, miało

długą tradycję. Depresja, leczona wysiadywaniem nad Tamizą. Spacerujący

nad rzeką

zakochani, pociąg mijający kogoś z hukiem, obcojęzyczny dziennikarz w

Londynie. Poczułem

się pewniej, jak w znanym sklepie. Tak, wszystko to już było, krążę wśród

stereotypów jak

narciarz w slalomie. Gdy doszedłem do Green, zaskoczyło mnie pytanie: „W

takim razie gdzie

szukać siebie?”

Depresja zaczyna się zawsze od drobnego niepokoju. Przechodzi fazę

rozpoznania terenu, z

wielu możliwych rozwiązań zawsze wybierając najgorsze. I karmi się tym, i

urasta. Urasta. By

stać się wreszcie tym, czym jest w istocie – lękiem. Kiedy doszedłem do

swojego nie–swojego

domu, byłem już pewny: nie ma mnie! Zgubiłem się, krążąc po świecie. To, co

użyło przed

chwilą klucza, by otworzyć drzwi domu pani Medow, stanowiło pusty futerał.

Zbyt szybko

uznałem za siebie to, co widzę w lustrze. To było tylko puste, skórzane

opakowanie. M n i e j u

ż t a m n i e b y ł o!

Moje zachowanie nie było moim zachowaniem. To słodkie, co ssałem ciągle

w ustach,

mówiąc: „Ja, ja ja” – rozpuściło się gdzieś, zostało dawno wyplute. Przyjąłem

to spokojnie, lecz

lęk, który runął na mnie, był lękiem, jaki odczuwać może jedynie skazaniec,

wiedziony do celi

śmierci. Więc mnie nie ma? To co w takim razie tak boli?! Byłem gotów

zgodzić się na

wszystko, byle tylko nie cierpieć. Oddychałem powoli, jakby własne myśli

wprawiły mnie w

zadyszkę. Chciałem tylko ciszy we mnie. Co zrobić, by wrócić tam, skąd

przyszedłem?

Zapaliłem papierosa i poczułem bóle w piersiach. Zdenerwowałem się

podstępnością anty–

mnie we mnie. O n wykorzystuje każdy dogodny moment. To pasożyt! Każdy

taki ból może

stać pierwszym kamykiem lawiny. Nie chodzi mu bowiem ani o racjonalność,

ani o miarę

zagrożenia. Jest cudzożywny. W tej chwili zaczyna się od papierosa i

nerwicowego bólu w

piersiach, ale jego rozrost na inne rejony ciała i duszy budzi grozę. Może

zaraz doprowadzić do

utraty kontroli nad losami mego spokoju!

Nie mogłem m u się poddać – bo znaczyło to zostać kaleką. Zbyt dobrze

miałem w pamięci

dni, spędzone na kanapie w oczekiwaniu chwili wytchnienia od lęku przed...

niczym. Istotnie –

umarła mi ciotka, z matką nie miałem już dawnego kontaktu, ojciec wpadł pod

autobus do

Gdyni, długo leżał w deszczu, nim go zabrali. Ja sam wreszcie straciłem oko

po długim procesie

wyrodnienia siatkówki. Ale przecież widziałem! Więc czemu się bać?! Lęk,

podobny do

ćmiącego bólu, ogarniał w końcu całą duszę. Z powodu jednego papierosa?!

Przecież to

idiotyczne! Podszedłem do okna, w którym lśniła Tamiza. Napompowałem do

krwi tlenu.

Poczułem możliwość zawrotu głowy, ale lęk cofnął się i bóle ustały. Kurewska

depresja! Jak

długo będzie trzymać?! Czy ta dziwka, ciotka Asia, jest warta, bym przez nią

tak cierpiał? Skoro

i tak już umarła? A przecież rzeczywiście umarła! I nic nie jestem w stanie jej

pomóc. Żaden jej

dzwonek już mnie nie zmusi, bym pobiegł na górę z wiadrem węgla!

Stałem przed otwartym oknem. Powietrze było kryniczne. Ciągle za mało

oddycham.

Pamiętam: w przedszkolu, gdy jakiś chłopiec próbował mi przycisnąć główkę

do pościeli,

wiłem się jak piskorz. Odczuwałem wtedy lęk taki, jak teraz. Więc to, co

odczuwam teraz, to lęk

przed uduszeniem? Ponowiłem eksperyment z kontrolą oddechu. Lęk

przygasł, ciemność za

oknem była zupełna. Ja trwałem u jej brzucha jak mszyca. I nie bałem się.

Byłem tym, kim

jestem. J a. Poczułem coś w rodzaju chromego szczęścia.

Niechętnie położyłem się do łóżka. W postawie wyprostowanej mogłem w

każdej chwili

uciec albo wyskoczyć przez okno. Gdy tylko zamknąłem oczy, przypominałem

sobie t a m t o!

– ranę, która raz otrzymana, jątrzyła już całe życie. Do dzisiaj.

Opowiadałem o tym Mirkowi wiele lat temu. Byliśmy jeszcze uczniami.

Spojrzał na mnie z

wrogością.

– Ty jesteś c h y b a c h o r y!

Był tak obcy, jak wszyscy – a przecież był moim przyjacielem. Żałowałem, że

mu to

powiedziałem. Nie wolno zwierzać się z takich rzeczy. Nikomu.

– ...Wychodziłem wtedy przed dom cioci Marysi w Garczynie, siadywałem na

schodkach i

medytowałem do późna w nocy. Myślałem o różnych ważnych i nieważnych

sprawach.

Wymyśliłem wtedy tę dziwną zabawę... Polegała na wyobrażeniu sobie

możliwości n i e i s t n i

e n i a. Rozumiesz? Doszedłem w tych akrobacjach do takiej wprawy, że

czasami d r o g a p o

w r o t n a wydawała mi się już niemożliwa. Taki nieistniejący, zawieszony w

głębokim,

milczącym mroku, między gwiazdozbiorem Wegi a konstelacją Panny,

pozostawałem tam jakby

już na zawsze – obłok mglistej, opalizującej materii. Z tej perspektywy

powroty na dół, do

domku ciotki Marysi, pomiędzy zwykłe, codzienne sprzęty, zawsze zadziwiał.

To właśnie ona –

realność – była niesamowita, a tamte wyobrażone stany jedynie prawdziwe.

Zaprzestałem tej zabawy, gdy wydarzyło mi się coś, co zbulwersowało

rodzinę i wyrobiło

opinię chłopca nie całkiem normalnego. Którejś nocy, gdy jak zwykle zrobiłem

przegląd

codziennych wydarzeń i postanowiłem zrobić spacer po granatowym, letnim

niebie – poczułem,

że zabawa może się skończyć inaczej niż zwykle. W każdym razie szybko

wprawiłem się w

stan, w którym mogłem opuścić ciało, zawisnąć wysoko nad Garczynem i z

wysoka oglądać

dom ciotki, ogród, zabudowania sąsiadów. Nagle poczułem paraliżujący lęk,

jak człowiek, który

zgubił drogę. Chciałem wrócić do siebie, do ciała, które zostawiłem na

przyzbie, ale nie

mogłem. A im bardziej się starałem, tym ono – to moje ciało, siedzące na

schodkach z głową

opartą na rękach i spoglądające w górę – stawało się odleglejsze, tym

bardziej niedostępne. Lęk

przerodził się w przerażenie, a stamtąd, z dołu, doleciał mnie nieludzki,

przeciągły głos. Moje

ciało wyło! Był to głos zwierzęcy, przyprawiający o dreszcze. Nigdy później

nie zdarzyło mi się

usłyszeć niczego równie okropnego. Psy z sąsiedztwa obudziły się i zaczęły

szczekać i wyć jak

ja. A ja ciągle nie mogłem wrócić! Czułem drapanie w gardle i brakło mi

powietrza, lecz

musiałem wrzeszczeć, wyć przenikliwie, z taką siłą, że byłem pewien, iż

struny w gardle mi

pękną. Słyszałem, jak budzą się ciocia Marysia i Kasia, czułem szarpanie, w

końcu ktoś chlusnął

na mnie wodą z wiadra, ale wrzeszczałem dalej. Aż wreszcie słony smak łez i

zapach ziemi, w

którą wtulałem twarz, przywróciły mi przytomność. Pierwsze, co zrobiłem – to

obejrzałem ręce.

Były brudne i drżały. W całym ciele czułem przenikliwe zimno. Zaniosły mnie

do domu i

przykryły kołdrą. Nie mogłem zasnąć pod kołdrą – ciepło własnego ciała było

obrzydliwe. Noc

spędziłem w kącie pokoju, siedząc w kucki. Dopiero wtedy powróciła mi

radość, zwykła radość

życia. Bo przecież tak naprawdę to na chwilę umarłem.

5.

Londyn wydawał mi się teraz podwójnie groźny. Chodząc po rozgrzanych

ulicach

Richmondu, powtarzałem sobie: „Muszę to wszystko zrozumieć, bo póki nie

zrobię porządku z

własną duszą, zawsze będę się bał! Każda przeciwność losu wpędzi mnie w

depresję”. Lecz co

to znaczy zrozumieć?

Surgery była całkiem blisko, znacznie bliżej niż myślałem. Kiedy tam szedłem,

moje nogi

próbowały mi w tym przeszkodzić. Odzywały się bólami i skurczami mięśni.

Musiałem

przystawać, by złapać oddech. Póki siedziałem w pokoju i gapiłem się

beznadziejnie na Tamizę,

nie czułem ich zupełnie. Dopiero, gdy szedłem na spotkanie z okulistą, nogi

zbuntowały się

przeciw mnie, jakby nie chciały, bym szukał pomocy. Co się ze mną działo?

Czułem, jakby ktoś

wykręcił mi najważniejszą śrubę i w wszystko we mnie latało, nie reagując na

wolę.

Wizytę zamówiłem telefonicznie. Musiałem za nią zapłacić, ale to nieistotne.

Najważniejsze

było, czy mają tam tomograf, który potwierdziłby stan siatkówki lewego oka.

Niestety,

widziałem coraz mniej. Czekałem na dzień, gdy obudzę się z rana i stwierdzę,

że widzę świat

już tylko jednym okiem. Właściwie to nawet wolałbym, by tak się stało...

Byłaby to jakaś

pewność. Czekanie na dzień zasłużonego półoślepnięcia wzbudzało we mnie

panikę.

Przyjął mnie doktor Grant. Był to trzydziestoletni mężczyzna w typie „Dyzio–

marzyciel”,

który śmiał się do mnie szeroko i prawie poklepywał po plecach. Pytał

fachowo o okoliczności

urazu i objawy niedowidzenia. Przejął się, że doszło do tego w czasie

demonstracji politycznej.

On też był niedawno na demonstracji – w sprawie Kurdów. Interesuje się

losem tego narodu,

oglądał nawet film o Kurdystanie...

– Kurdystan – to gdzie indziej, chyba w byłym ZSRR – zauważyłem.

– Och tak, doprawdy... Ale w ogóle polityka to gangsterstwo, a w świecie jest

tyle

nienawiści...

– Dużo – zgodziłem się.

Gdy poprosiłem o jakieś leki antydepresyjne, choćby uspokajające, spojrzał z

wyrzutem.

– Nie mogę. Takie rzeczy może przypisać tylko psychiatra, a ja jestem

okulistą.

– A czy do ogólnego zdrowia pacjenta nie należy psychika? – zauważyłem

nieśmiało.

– Tak, ale ja pana nie leczę...

– A co pan robi?

– Żeby przypisać leki psychiatryczne, musiałbym mieć pana pod obserwacją

dłuższy czas i

zrobić odpowiednie badania. Co do pańskich leków decyzję podejmie

profesor Gravestone

(„Nagrobek”?! – wzdrygnąłem się z lękiem) – w Charing Cross Hospital.

Doktor Grant miał zmartwioną minę, jakby odmawiał najbliższemu

przyjacielowi. Za tym

współczuciem kryła się pogarda. Chciałem wreszcie przestać się bać! Dlatego

właśnie to

powiedziałem.

– A jeśli to czekanie na profesora Gravestone skończy się powrotem do picia?

Bo przecież

wiem, jak sobie poradzić. Wystarczy jedna kolejka whisky, a miną wszystkie

problemy. A jeśli

na kacu po tym leczeniu zdarzy mi się utonąć w Tamizie?

– Proszę pana, czy nie myśli pan – zapytał – że to szantaż?

– Tak, to szantaż...

Doktor Grant nie przepisał mi żadnych psychotropów. Leczy się to, c o w i d a

ć. A po

mnie niewiele można było poznać. Pani Medow starała się nie zwracać uwagi,

że bywałem

nieuczesany, wychodząc po papierosy do pobliskiego newsagent. Ale była

zdziwiona i jakby

trochę przestraszona. Rzadko wychodziłem z pokoju i całe dnie spędzałem,

wpatrując się w

konar rozłożystego drzewa przed domem. Zza tego konara można było

dostrzec masywne ciała

samolotów, zniżających swój lot nad Richmond. Konar dębu, stabilny i

starożytny, był jedyną

cząstką rzeczywistości, jaka nie budziła mych obaw. Siedziałem całymi

dniami w fotelu i

paliłem papierosa za papierosem. Pokój zaćmił się od dymu. Jadałem byle co,

a moją duszę

napełniało poczucie niezawinionej straty. Przeczytanie jednego akapitu trwało

piętnaście minut,

a do każdego zdania musiałem wracać po kilkanaście razy. Czyżbym po

prostu zwariował?

Gdyby ktoś mnie dotknął, jak ja owego żuka na ścieżce – nie zrobiłbym

niczego w swej obronie.

Co musiałbym zrobić, by znów być sobą? Decydować, na co mam w tej chwili

ochotę, nie bać

się zostać w pokoju sam na sam ze sobą? Doznać raz jeszcze słodyczy

zwyczajnego poznania?

Marzyłem o tym, by mieć obok siebie pełną butelkę. Widziałem siebie,

idącego do sklepu Tesco

i wybierającego odpowiedni gatunek. Potem nalewającego sobie szklaneczkę,

gapiącego się w

telewizor. Mogłem uczynić to w każdej chwili. Nikt by mnie za to nie skarcił,

nikt by się tym

nie zainteresował...

Szukając na czworakach zapałek, które wypadły mi z dłoni, zajrzałem do

torby podróżnej,

stojącej pod stołem. Wyjąłem zeń niespodziewanie dla siebie d y s c y p l i n

ę. Rodzinną

nahajkę o pięciu rzemieniach, z węzłem na każdym końcu. Woziłem ją ze

sobą jak żartobliwą

pamiątkę utraconego raju. Trzymałem twardy koniec dyscypliny, obciągnięty

skórą, i było mi

wreszcie dobrze, swojo, domowo – puściły zardzewiałe zamki pamięci i

wróciłem tam – do

Kuźniczek.

Tyle rzeczy zdarzyło w moim życiu i o tak wielu rzeczach zapomniałem!

Dlaczego, zamiast

być właścicielem przeszłości, stałem się biedakiem, zdanym na litość każdej

obecnej chwili?

Siedzącego na podłodze w obcym angielskim domu ogarniało mnie tchnienie

tamtych

piwnicznych woni – mieszanina zapachu zbutwiałego drewna i zaschniętego

jak krew wapna..

6.

Śnieg był zawsze najgorszym moim wrogiem. Może dlatego, że mieszkaliśmy

w piwnicy.

Nasza piwnica miała normalne okna, ale wszyscy wokół wchodzili do

mieszkań po schodach.

Do nas można było wejść wprost z chodnika. Często robił to wiatr, zdarzało

się to także

śniegowi. Nosiłem wówczas traktory – buty z grubej, świńskiej skóry o

podeszwach z

prasowanej gumy. Te buty były bardzo praktyczne. Nie ślizgały się po śniegu.

Miały jednak

jedną wadę – mimo codziennego pastowania przemakały całą powierzchnią.

Moje skarpetki co

wieczór wisiały na kaloryferach. Chusteczka do nosa, pracowicie składana

przez matkę w

regularny kwadrat, była bardzo ważną częścią mojego ubioru. Na plecach

nosiłem kartonowy

tornister, a w tornistrze drewniany piórnik z ładnie pachnącą obsadką,

stalówką i gumką. Byłem

dumny z tego tornistra – był zupełnie nowy. Na głowie miałem czapkę z

pomponem. Szalik z

gryzącej wełny też zrobiła na drutach mama.

Zawsze uśmiechałem się do pana Konstantego. Ten człowiek bardzo mnie

smucił. Był stary,

tak stary, że przy nim moje ciotki wyglądały młodo. Miał wielki nos, wyłysiałą

czaszkę i drżące

usta, jakby wiecznie zbierało mu się na płacz. I nigdy nie słyszałem, by

cokolwiek powiedział.

Chodził zawsze z laską, ale nie wiedziałem, po co. Zawsze trzymał się prosto

i nie oglądał na

boki. Czasami tylko odwracał się gwałtownie, jakby chciał sprawdzić, czy ktoś

za nim nie idzie.

Jego wielkie, brązowe oczy były wówczas przerażone. Sprawiał wrażenie, że

wolałby, by nikt

nie poznawał go na ulicy. A przecież znaliśmy się bardzo dobrze. Ponoć był

nawet w kościele,

gdy mnie chrzczono. Dziwne, bo mama mówiła, że to bezbożnik.

Nosił czarny, sukienny płaszcz, nawet latem. No i tę swoją laseczkę. Lecz

kiedy mówiłem

mu grzecznie: „Dzień dobry” – wydawał z siebie taki okropny dźwięk: „Grrr,

grrr, grrrh...”, i

uciekał, uciekał kracząc jak wrona. Brnąc w śniegu i potykając się – wielkie,

stare ptaszysko –

w czarnym kapeluszu, z przyczepioną na końcu skrzydła laseczką. Znikał w

tunelu dworca, a

ciotka Asia martwiła się potem. Mówiono, że jest baronem.

Nasz dom na Grażyny był trzypiętrową kamienicą o dwóch wieżyczkach i miał

wejście z

gankiem, dokąd wiodły łukowate schody, a przy rzeźbionych drzwiach stały

dwa atlanty,

podtrzymujące mały kamienny dach. Ciotka Joanna mieszkała od podwórza.

Jej okna

wychodziły na browar. My zajmowaliśmy suterenę.

Kuchnia, do której wchodziło się z głównego pokoju, miała także tajemne

wyjście na

piwnicę. Odkryłem je kiedyś w szafie ściennej, szukając szufelki do śmieci.

Wyjście to

prowadziło do wąskiego korytarzyka, który był moją prywatną własnością.

Można było doń

dotrzeć tylko przez owe drzwiczki, na których ocalała blaszka, przytwierdzona

dwoma

zardzewiałymi gwoździkami, z nazwą tej restauracji – Kleinehammer.

Kleinehammer – to to

samo, co powojenny Lotos. Tej restauracji także już nie ma.

W jej drzwiach stał zawsze gruby pan z czapką z daszkiem, na której otoku

widniała nazwa

LOTOS. Otok miał kolor czerwony, a litery były złote. I żadnego dziecka tam

nie wpuszczano.

Przed wojną w Dworze w Kuźniczkach, jedynym budynku w mieście, który

pozostał nietknięty,

spotykała się wrzeszczańska Polonia. Ale gdy tłumaczyłem to panu w czapce,

napomykając o

dziadku Beno i skrzypcach, które leżały ciągle na szafie u ciotki Joanny, nie

wierzył mi i

twierdził, że nikt tam nigdy nie grywał na niczym prócz szafy z płytami. Jak

mogłem go

przekonać? Mógłbym pokazać mu tę dużą altanę, w której grała zawsze

parkowa orkiestra.

Mógłbym mu opowiedzieć o wielu rzeczach, jakie widziałem z okienka. Lecz

skoro nie...

W dniach wypłat wyciągałem z Lotosu ojca, bo nie mógł trafić do domu. Nie

było to daleko

– trzy minuty drogi, lecz tato był zmęczony już po pierwszej butelce wódki,

więc serdeczni

przyjaciele zostawiali go śpiącego z głową na stole, bo po prostu nie chcieli

go budzić. Ja

rozumiałem to, idąc po niego z mamą, a w miarę, jak rosłem, coraz lepiej

radziłem sobie z

dźwiganiem na plecach jego zmęczenia. Tata nie opierał się i nie łajał mnie,

„bo przecież to

ważne, żeby utrzymywać kontakt z ludźmi po pracy – czyż nie?”. A poza tym

pod wpływem

tych rozmów zasypiał i mruczał cicho jak kot lub podśpiewywał. Fotel taty stał

pod oknem

wychodzącym na chodnik (z którego nie było nic widać, co się dzieje w domu,

bo wisiały gęste

firanki). Mama mówiła: „Nie pal tyle”, a tata palił giewonta o cudownym

zapachu i mówił: „Ty

nawet nie wiesz, jak bardzo cię kocham.” Rzeczywiście nie wiedziałem, ale

kiwałem głową, bo

gdybym tak podał w wątpliwość to wyznanie albo zażądał dowodów – ojciec

mógłby wpaść we

wściekłość, a nie ma nic gorszego niż widok własnego taty, który lata po

kuchni z mieczem, i w

związku z tym niebezpiecznie jest nawet go dotknąć, a najlepiej, żeby sobie

po prostu wyleciał

przez komin!

Z mojego korytarzyka przez małe piwniczne okienko gapiłem się godzinami

na podwórko. A

jeśli długo patrzysz, to możesz zobaczyć znacznie więcej, niż gdy tylko

spoglądasz pobieżnie,

jakbyś w ogóle nie chciał widzieć.

Zanim jeszcze powstał ten okropny budynek basenu, którego tył widać teraz,

widywałem

rzeczy zapierające dech. W jednej chwili znikały chwasty i nowe garaże

ujawniały swą historię,

zmieniając się w mały domek Śliwów, którzy mieli przecież przydział, a nadto

nie chcieli mieć

nic wspólnego z ciocią Asią! Kiedyś stary Śliwa, zanim został kuratorem

społecznym, a nawet

ławnikiem w sądzie, rozbił mi wargę kamieniem. Pamiętam to jak dzisiaj –

gapiłem się na

mewy, nurkujące do naszego śmietnika, a chłopaki grały w klipę na dachu

Śliwy. Wtedy

odezwał się wrzask i poczułem, jak coś rozcina mi usta. To była skamieniała

gorycz Śliwy,

skupiona w kamyk nie większy niż pięć złotych. I ta gorycz mnie zmartwiła.

Mali Śliwowie i

tak nie mieli przyjaciół, „bo w ich budzie bieda aż piszczy”, a Mirek mógłby nie

latać po

cudzym dachu, miał przecież własny pokój, zaś jego ojciec głowę na karku,

do partii się zapisał,

i naprawdę niczego im nie było trzeba.

Więc gdy tak stałem przed piwnicznym okienkiem, za płotem Śliwów odrastał

jak

amputowana kończyna ogród Dworu w Kuźniczkach – biły w górę fontanny,

zasilane Strzyżą,

po trawie chodziły daniele, spomiędzy liści lśniły posągi Minerwy i Apollina.

Nad Strzyżą

łapano raki, w altanie siedział pijany Wiatrak i krzyczał, że jego babka urodziła

się w Prusach.

Grała orkiestra grzmiąco–dudniąca, a w kierunku domu zmierzał biskup

O'Rourke, o którym

opowiadano, że polskiego uczył się od pewnego lwowianina, dlatego to „l” tak

z lwowska

wymawiał. Obok biskupa szedł brodaty i włosaty dziadek Beno, wymachiwał

skrzypcami i

smykiem, rozzłoszczony zachowaniem Antonio Wiatraka, który był konsulem

tylu krajów

naraz, że właściwie powinien był zostać prezydentem świata, więc niechaj

wraca do tej swojej

Wenezueli, skoro tak bardzo mu się tu nie podoba...

Na upartego można by powiedzieć, że mieszkaliśmy w piwnicy. Ale przecież

nigdy nie

myślałem tak o naszym domu. Częścią piwnicy pomieszczenia te stały się po

wojnie z woli

Urzędu Kwaterunkowego. Przed wojną mieścił się tam skład płyt

gramofonowych Loebinga,

Prusaka z Królewca, zaprzyjaźnionego bardzo z dziadkiem Beno. Dom na

Grażyny nie był więc

dla mnie tylko domem na Grażyny, jak bywają domy tu i teraz. Ani też

miejscem, które

chwilowo zamieszkiwaliśmy. Był jakimś miejscem ostatecznym. A suterena? –

suterena była

raczej maskaradą...

7.

Wyjrzałem przez okno. Przed sąsiednim budynkiem o nazwie Maple Court

zatrzymał się

biały samochód nienormalnej długości – limuzyna. Byłem pewien, że zaraz

ujrzę wychodzącą z

pojazdu pannę młodą w białej sukni, ale zamiast tego z samochodu wysiadł

purpurat z krzyżem

na piersiach i w piusce. Tak mógł się ubierać biskup O'Rourke. Tamten

przedwojenny klecha

jeździł jednak wyłącznie tramwajami i mógł istnieć jedynie w Gdańsku. Każda

panienka z

Polskiej Macierzy podkochiwała się w owym kaznodziei – powiedziała mi to

ciotka Marysia.

Przeszłość rodzinna była jak ciężki sukienny płaszcz, przeszyty z

marynarskiego płaszcza

jakiegoś komandora. Chronił przed mrozem i krępował ruchy.

W torbie podróżnej pod stołem leżał mój laptop, wspaniałe, amerykańskie

liczydło liter. Nie

otwierałem go od chwili wysłania ostatniej korespondencji. Myślałem, że to

depresja po prostu

uniemożliwia mi wszelką pracę. Tak t a k ż e zresztą było. Jednak moja

niechęć, by włączyć to

urządzenie, miała również przyczynę głębszą. Dopóki bowiem mój komputer

był jedynie

niezawodnym rodzajem maszyny liczącej, czułem się wobec niego

niezależny, ale przecież

bywałem nieraz skonfundowany, gdy ów bezduszny kalkulator zadawał mi

pytania, świadczące

o jakimś pełgającym w nim, krępującym rozsądku. Były to przypomnienia

czegoś, co

powinienem pamiętać, ale z powodu niedoskonałości mego myślenia

zapominałem lub

lekceważyłem.

– CZY CHCESZ NAPRAWDĘ ZMAZAĆ TEN DOKUMENT? – pytał komputer.

– UWAŻAJ, BO JEŚLI NIE UTRWALISZ TEJ STRONY – ULEGNIE

ZAPOMNIENIU! –

ostrzegała maszyna.

Niekiedy na ekranie pojawiał się rysunek bomby z zapalonym lontem, a napis

na ekranie był

jak krzyk:

– UWAGA! ZROBISZ JESZCZE JEDEN KROK, A WYMAŻĘ CAŁĄ PAMIĘĆ!

–

straszył.

W tej niemej potyczce były zaciętość i pewność siebie rodem z bardzo

ludzkich emocji. Nie

mogłem tego znieść! Nie chciałem, by jakaś głupia liczbowa katarynka

wtrącała się w me

postępowanie. Miałem o wiele poważniejsze zadanie: musiałem pojąć, co

zepsuło się w moim

systemie, powodując bezlitosny, nieprzekupny lęk, w którego szczękach

trwałem już tyle dni!

Chodziło o moje emocje, moje uczucie, o których ta smętna maszynka do

mielenia myśli, nie

mając wątroby, jąder, nie pożądając nigdy niczego, nie mogła mieć żadnego

pojęcia. A spraw do

wyjaśnienia zostało tak wiele...

Karnawałowe spotkanie z Mirkiem przypomniało mi boleśnie, jak wielka dziura

ziała w

mojej emocjonalnej pamięci. Czułem wstyd i skruchę.

Nigdy nie wtajemniczyłem Mirka w to, co było największą naszą sromotą.

Ojciec, żeniąc się

z rozwódką zza Buga, sprawił, że drzwi Rodziny zamknęły się przed nim raz

na zawsze. Długo

nie mogłem zrozumieć, dlaczego dotyczy to także mnie. Nie wiedziałem

jeszcze, że Mora

przenosi się z pokolenia na pokolenie. Małżeństwo rodziców było

mezaliansem. Dwoistości

doznawałem wszędzie.

Życie zawsze wydawało mi się snem, lecz nie Historia. W naszym domu

istniały obok siebie

dwa światy. Pierwszym był z pewnością ten, którego nie ma. Mirkowi, jak i

większości moich

znajomych, wydawało się, że Gdańsk jest opuszczonym przez Niemców

miastem, do którego

polskość została przywieziona przez ich rodziców. Nie mogłem oczywiście

głośno temu

zaprzeczyć. Nie chodziło nawet o to, że straciłbym kolegów, przyjaciół takich

jak Mirek. Nie,

nie o to szło. Gdybym wyznał im inność, jak inny kolor skóry, sam skazałbym

się na samotność,

a to w wieku dorastania jest katorgą gorszą niż bieda. Więc nigdy nie

rozmawiałem z Mirkiem

na ten temat. Ustrój zrównał nas i pozbawił nasze osobiste historie

jakiejkolwiek znaczenia.

Musiałem się przed wszystkimi ukrywać. Do niczego nie miałem prawa.

Nawet fizyczne

ślady tamtego świata zostały starte z ziemi, za pomocą min łańcuchowych,

gdy Rosjanie

wyburzali całe dzielnice, by wypłoszyć ukrywających się po piwnicach

gdańszczan i Niemców.

Ostatnie grupy gdańszczan zginęły pod Halą Targową, zalane wodą

uszkodzonego

wybuchami systemu kanalizacyjnego. Ciotka Asia mówiła, że do 1947 roku

czuć było jeszcze

smród rozkładających się ciał. Zanim nie sprzątnięto tego wszystkiego –

kości, głów, całej tej

brei śmierdzącego ludzkiego mięsa, by składować marchewkę i ryby. A

przecież tamto miasto

wciąż żyło we mnie, bowiem zniszczyć można wszystko, lecz nie można zabić

legendy...

Pewnego sierpniowego dnia 1937 roku, dziesięć lat przedtem, nim pod Halą

Targową ulotnił

się odór gnijących gdańszczan, ciocia Asia urzędowała w bibliotece Macierzy

Polskiej w

budynku DOKP. Owego dnia wiele razy wyskakiwała na korytarz, by zajrzeć

do biura dyrektora

Wagnera. Za drzwiami dyrektora zniknął także Księżulko, ksiądz

Rogaczewski. Nad biurami

Macierzy Szkolnej mieścił się malutki klasztor polskich dominikanek. Te

„wydry”, jak mówiła

ciocia Asia, ciągle między sobą spiskowały. Wewnątrzklasztorne intrygi musiał

rozcinać

dyrektor Wagner, do którego przychodziły na skargę. Wówczas jednak

przepełniła się miarka.

Na mieście było coraz niespokojniej. Ataki Hitlerjugend na uczniów polskich

szkół stanowiły

rozpaczliwą codzienność. Macierz zorganizowała dla poturbowanych azyle w

Ełganowie i

Suminie. Nastroje Polaków były więc solidarnościowe, a tu, z samego rana,

jedna z sióstr

zakonnych, Jadwiga, przyszła do Wagnera z donosem na Euzebię,

oskarżając ją, że po zakupach

na Hali Targowej odkłada dla siebie guldeny i kantuje, jak tylko może.

Księżulo, obecny przy

tym haniebnym donosie, wpadł we wściekłość i zagrzmiał za drzwiami

gabinetu dyrektora, a

potem pobiegł na górę do klasztoru. Z góry dochodziły odgłosy, jakby do

świętego przybytku

wpadła banda loisów! Szurano meblami, na dół dochodziły cienkie,

przerażone piski zakonnic, a

pomiędzy nimi grzmiał bas Księżulka. Wreszcie dzwonek obwieścił mszę

południową i zaległa

cisza. Zakonnice krzątały się cicho. Ksiądz Rogaczewski trzymał do nich

długą przemowę.

Odezwał się telefon i Joanna Somk wpadła w przerażenie. Bruno, jej

braciszek, wtedy uczeń

ledwie po szkole elementarnej, został ciężko pobity przez młodych

hitlerowców. Rogaczewski

zdecydował, że powinien pojechać do Sumina. Ciocia Asia sto razy wykręcała

numer

kolonijnego ośrodka Macierzy, zanim odezwał się w słuchawce głos „cywilnej”

wychowawczyni, pani Bogumiły. Odmówiła jednak przyjęcia Bruna. Ośrodek

pękał w szwach

od napływu uciekinierów. Ciocia rozpłakała się w głos – nie była pewna, co

zaszło, ale

wiedziała, że Bruno skory jest do bijatyk, a ci gówniarze z Hiterjugend chodzą

zawsze

uzbrojeni, mogło więc stać się wszystko!

Księżulo odebrał jej słuchawkę i znalazło się wyjście. Dwaj zdrowi chłopcy

musieli

przenieść się do sali gimnastycznej. Stan zdrowia mego ojca budził poważne

obawy. Dostał dwa

bardzo ciężkie ciosy w głowę, najprawdopodobniej okutą laską – jeden w

skroń, a drugi w

prawą część czoła. Wieczorem spod biura Macierzy, odjechał czarny adler z

bardzo pewnym

kierowcą, niedawno przybyłym z Kalisza, młodym studentem Politechniki.

Mały Bruno

odzyskał przytomność po trzech tygodniach w Suminie. Nie mówił jednak nic,

lub prawie nic,

aż do wyzwolenia.

Wspominanie tych odległych spraw rozgrzało mnie i cieplej spoglądałem

przez okno mego

angielskiego pokoju na facjatki na dachach sąsiednich domów, dryfujące w

toni granatowego

nieba jak szczątki rozbitego okrętu. Mógłbym oczywiście spróbować to

wszystko zapisywać.

Sypiałem przecież za dnia, a nocami wylewał się ze mnie ciąg fabuł. Dopóki

jednak byłem i nie

wyłączono mnie z malutkiej sieci wspomnień, ważniejsza była dla mnie

szansa zrozumienia

przynajmniej samego siebie – to jest całego dostępnego mi świata.

Wśród członków Macierzy panował pogląd, że ów wrogi czas trzeba po prostu

przeczekać.

Przypadek mego ojca, Bruna Somka, zatonął wśród setek, tysięcy podobnych

wydarzeń.

Somkowie byli przyzwyczajeni. W końcu żyli w tym trudnym, pięknym mieście

od zawsze. To

jest, by tę rzecz ująć dokładnie, od czasu, gdy 18 czerwca 1416 roku

pospólstwo zaatakowało

ratusz Głównego Miasta i krzyżacką mennicę. Tłum wyładował emocje na

domach tych

wrednych arschleckerów, tych dupolizów krzyżackich – burmistrza Gerta von

der Beke i

ławnika Łukasza Mekelfelta. Pomienieni zbiegli, ostrzeżeni wcześniej, ale

pierze ich pierzyn i

tak dość długo fruwało w powietrzu. Zwycięska tłuszcza zamknęła bramy

miejskie i bawiono

się świetnie trzy dni. Wypito dwieście pięćdziesiąt beczek piwa,

rozdziewiczono sto dwanaście

dziewic, cały klasztor tańczył nago na środku Długiego Targu... zanim

Krzyżacy nie ochłonęli. I

nie odbili grodu. Później śpiewano całe wieki:

A w Raduni krwawa woda...

Dowódcy buntu – browarnicy Jan Lupi i Konrad Bell – zdołali się ukryć. Onże

Lupi zamknął

się w eremie u cystersów w Kuźniczkach i grał na nosie wszystkim z drugiego

brzegu Strzyży.

Nigdy jednak nie zaufał już żadnej ludowej rebelii – był typem aspołecznym i

milkliwym.

Wręcz nieprzyjemnym. To do niego przylgnęło przezwisko Somk, które

wszyscy nosimy w

dowodzie osobistym.

Lubiłem tę historię – obojętne, czy prawdziwą, czy zmyśloną. Czułem zawsze

wyraźnie, że

jest we mnie wiele właśnie z Jana Lupiego. Oczywiście oficjalny pogląd ciotek

na tę sprawę był

inny. Szczególnie ciotce Asi mogę zawdzięczać, że nigdy nie odważyłbym się

w ich

towarzystwie domagać się uznania za prawowitego członka rodziny.

Powiem od razu: ciotce na pewno zawdzięczaliśmy bardzo wiele. W końcu to,

że byłem teraz

w Londynie, to także był wynik jej bohaterskiej, samobójczej śmierci.

Walczyłem z nią całe

życie i nienawidziliśmy się pewnie z równą mocą.

Jeśli bywałem na drugim piętrze naszego domu w pieczarach ciotki Asi, to

zazwyczaj z

inicjatywy babci. Taka jest jedna z prawd o naszym domu i naszej piwnicy.

Ciotka nie mówiła nigdy Jacuś – zawsze Jacek. Pamiętam, że kiedyś zdarzyło

mi się

powiedzieć do ciotki: „Ciociuniu”, być może wówczas, gdy zdjęła mi mokre

skarpetki i

powiesiła na drzwiczkach duchówki. Ciotka ofuknęła mnie i zganiła:

– Mów „ciotka”, to zupełnie wystarczy...

I wyszła z pokoju. Babcia poradziła z namysłem: „Jeśli lubisz Joannę, to mów

do niej

ciociuniu, ona to bardzo lubi.”

Nie bardzo rozumiałem, o jaką stawkę toczy się gra, bynajmniej nie

przypuszczałem, że

może nią być moje serce. Mówiłem więc, jak mi wypadło – raz „ciociu”, raz

„ciociuniu”.

Wywoływało to niesmak na babcinej twarzy.

– Ja nie wiem, czy to dziecko kiedykolwiek będzie Somkiem – rzekła do córki.

– Cóż chcesz, z taką matką...? – odpowiedziała ciotka.

Nic z tego nie rozumiałem. Wydało mi się to głupie: jak mogłem nie być

Somkiem, skoro

właśnie byłem?

Ciotki ukuły specjalny kod, by mnie odstręczyć od siebie. Tym kodem była

„niemieckość”.

By mi pokazać, że nie wszystko powinno dotrzeć do moich uszu, używały,

mówiąc o miejscach,

które doskonale znałem, niemieckich nazw ulic, jakby wojny nie było w ogóle.

Język niemiecki

był bezpiecznym schronieniem dla treści, które nie miały do mnie trafić.

Przyjmowałem to

naturalnie – ciotki zawsze miały przed nami swoje tajemnice. W ten sposób

dowiedziałem się,

jak jest po niemiecku biustonosz. Zaraz się domyśliłem, gdy to słowo padło w

rozmowie –

biusthalter. Biust, powtarzałem sobie, biust – i ciotka Joanna? W tej językowej

maskaradzie

ciotki zamykały się przede mną, jak w jakimś krzyżackim zamku.

Skutek tej maskarady był taki, że narodowa niechęć do Niemców znalazła we

mnie głęboko

intymne źródło, wiążąc się ze słowem „biusthalter” i trudnym do wyobrażenia

biustem ciotki

Asi.

Dopiero w Londynie pojąłem, jak były rozdwojone. Genetyczna, słowiańska

polskość ciotek

zawodziła je całe życie. Stawały się z czasem kwaśne i nieopanowane, jakby

wiecznie obrażone

na świat. Polskość wyobrażały sobie za czasów Wolnego Miasta jako

obowiązek moralny, coś

jak zamęście, po którym traci się dziewictwo. I tak się stało – tyle, że przy

okazji seksualne role

uległy odwróceniu.

Ciotka Marysia wyznała mi po kielichu:

– Czasami czuję się jak mąż, obarczony żoną–alkoholiczką. Nic tu się nigdy

nie udaje,

wszystko zawodzi, dlaczego? Czy jesteśmy głupi? Nie! – ja się nie czuję

głupia. Ale pamiętam,

że były czasy, gdy cała ulica pachniała świeżym pieczywem i nikt nie zdjął z

klamki cudzego

woreczka z bułkami. I jakoś wszystko szło do przodu.

– Tak daleko do przodu, że aż zaszło pod Moskwę –odparowałem

natychmiast, bo w ich

towarzystwie czułem się zawsze reprezentantem tego, c o j e s t przeciw

temu, c o m i n ę ł o,

a co nosiły w sobie jak chorobę. To c o ś zagrażało mi jak duch w

ciemnościach.

– Chodzi o solidność – mówiła dalej – chodzi o odpowiedzialność. Ja bym po

prostu na ich

miejscu się wstydziła. Tak zadłużać kraj!? – ciotka wściekała się na

Gierkowskie pożyczki. –

Kto potem to odda? My? Ja, żeby zarobić na talerz zupy, muszę cały dzień

roznosić listy, choć

przecież mam szkołę, po francusku umiem, po niemiecku. Ale nikt nie da mi

szansy, bo słyszysz

– jestem obca klasowo, a w ogóle to N i e m r a! Ale mogę być listonoszem...

proszę bardzo,

bo można mi zaufać – ja nie ukradnę. Kiedy patrzę wokół siebie, jestem

przerażona, skąd w

ludziach ta czelność, skąd ta chciwość, wyzierająca z oczu, skąd ta chęć

zjedzenia na obiad

całego świata?!

Propaganda i opowieści wojenne dorosłych, wspominających okupację

niemiecką, jak

koszmarny sen nauczyły mnie nienawidzić Niemców, więc nienawidziłem. Z

całego serca! Bo

przecież zrobili tyle strasznych rzeczy itd. Moja zdeklarowana

antyniemieckość dziwiła jednak

ciotki. Ciocia Marysia rzekła kiedyś w Garczynie:

– Skąd w tobie tyle nienawiści do Niemców? Przyznaję, że mnie to dziwi. Ty

sam przecież

nie doznałeś żadnej krzywdy od Niemców, więc czemu?

Nie wiedziałem. Wtedy pokazała mi ten pamiętnik. Sztambuch mojej babci

Magdaleny de

Loisseaux.

Pani Borkowska pisała tam po angielsku:

Come ye disconsolate, where'er you languish...

All that's bright must fade! – pisała Mary Paweletzki.

Ty wierzysz w szczęście, o moja droga,

Porzuć te mary dziecinne!

– czarnowidziła pani Ossowidzka.

Mon coeur est en repos, mon âme est en silence...

– wpisała się Regine Beauhaus.

Marya Wilczyńska napisała po prostu:

„Droga Magdo!

Gdy opuścisz ten zakład, w którym z Twemi koleżankami tyle miłych chwil

spędziłaś, otworzą

się przed Tobą bramy tego zwariowanego i nielojalnego świata, gdy chwila

smutku lub

cierpienia Cię dopadnie, przypomnij sobie te słowa, które wpisała ci twoja,

kochająca cię Misia.

O!, bo kielich naszej doli

Dużo kropel ma...

Trzeba pić i cierpieć powoli

i wypić do dna...”

Wszystkie te wpisy dokonane zostały jednego dnia, 16 sierpnia roku 1900,

gdy zapłakana

Magda opuszczała katolicką pensję w Berent, by w dziesięć lat później, gdy

usamodzielnił się

dziadek Beno, powiedzieć „t a k!” na polskim nabożeństwie w kościele

świętego Mikołaja...

Dzięki tym zapiskom łuk mojej pamięci objął jak tęcza cały wiek. Zestarzałem

się w jednej

chwili i zawsze już czułem, że coś nieodwołalnie mija. Że tamta epoka

powolutku zamyka

drzwi. Kiedy ze złością zatrzasnęła za sobą tę bramę ciotka Asia, począłem

się bać. Dryfując w

strudze mego czasu, chwytam się fragmentów, ocalałych szczątków rozpadłej

na moich oczach

Epoki.

Powracam do nich, choć mnie przecież wówczas nie było. Ale trwały ślad

tamtych zdarzeń

upewnia mnie w tym, że żyję. Z niepokojem myślę, co przyniesie mi jutro, gdy

będę musiał

opuścić ten cichy, angielski pokój.

Po cichej śmierci z kromką chleba z pomidorem w ustach dziadek Beno

począł istnieć

między nami o wiele realniej niż wówczas, gdy zamykał się w sypialni

małżeńskiej, by wypalić

śmierdzące cygaro. Za życia widywałem go rzadko. Dopiero po śmierci stał

się aż nadto realny.

Stanowił cel tysięcznychwoń. N ł miarą, bowiem wzystko nzym żu różniło się

od jego rozumnego, uczciwego życia, pełnego inwencji i handlowej

skuteczności. Dziadek był

horyzontem, tłem wszystkich naszych działań.

Dla wyjaśnienia – dziadek nie był żadną wybitną postacią. Ostatni z dawnych

Somków całe

swoje życie miał możność bycia tym, kim był zawsze. To wszystko. Nie musiał

się zmieniać.

Trwał w domu, w którym spłodził swe dzieci. Całe tysiącletnie miasto padło w

gruzy, a on

rzępolił na wciąż tych samych skrzypcach, przed tym samym oknem,

wychodzącym na ten sam

browar. Co prawda piwo gdańskie po wojnie bardziej przypominało kolorem i

smakiem koński

mocz, lecz dziadek wyniośle pomijał tę kwestię. Nie był małostkowy. Cierpiał

nad tym, że jego

Kleinehammer stał się „głupim” LOTOSEM, ale wobec tego, że Bóg był tak

dobry, że nie tylko

oszczędził jego dom, ale wraz z domem całą dzielnicę, nie robił z tego

powodu awantury. I tak

mu się udało. Całą wojnę modlił się, by Bóg nie odebrał jego dzieciom dachu

nad głową, i tak

też się stało. Miałby się handryczyć o jedną, głupią knajpę? Zresztą, kto

miałby tam przychodzić

– zdecydowana większość znajomych albo zginęła, albo wyjechała, czy też

ogłuchła albo

oślepła, wielu zgłupiało do reszty, a on miał się dobrze aż do niespodziewanej

śmierci na

czerwonej kanapie, którą kupił w zeszłym wieku pradziadek. Umarł przy

własnym stole, obok

własnej żony, w trakcie skromnego posiłku. I tak właśnie powinno być.

Dziadek Beno był po prostu dostawcą portowym w firmie Atlantic na

Hundegasse 89, ale

współpracował także z Rotbertem i Kilaczyckim (sp. z o. o.) i trudno było tego

nie robić, skoro

ich pokoje sąsiadowały na tym samym piętrze. Niekiedy dziadek przedsiębrał

dalsze wyprawy

maklerskie aż do Warszawskiego Towarzystwa Transportowego, które

mieściło się na tej samej

ulicy pod numerem 117. Warszawiacy czuli się w Gdańsku, jak na placówce

w obcym kraju,

choć było to głupie i niepotrzebne. Główne Miasto zbudowała Hanza, lecz

gdańscy mieszczanie

każdy ze swych domów ozdabiali polskim orłem. Zamalowali te herby na

czarno dopiero w

latach trzydziestych. A tak naprawdę – Gdańsk tkwił w pruskich łapach

zaledwie sto na tysiąc

lat swej historii. Mimo wszystko dziadkowi niezręcznie było tak lgnąć do

rodaków, bo zawsze

był u siebie – urodził się i umarł na ziemi Somków. Był więc ostrożny w

kontaktach z

warszawiakami, szczególnie wówczas, gdy próbowali rozmawiać z nim po

niemiecku.

Dopiero budowa Gdyni postawiła dziadka na nogi. Kupno i sprzedaż działek

budowlanych na

Kamiennej Górze, Orłowie lub nawet na granicy w Kolibkach – to był interes

jego życia. Za te

pieniądze kupił kamienicę na Grażyny i ożenił się ze spolszczoną Francuzką,

Magdaleną de

Loiseaux, prawnuczką napoleońskiego oficera. To ona stworzyła salon w

Kuźniczkach. Salon,

w którym oprócz nierozłącznej pary Czarliński – Pilarczyk z Topfergasse

(artykuły biurowe,

chorągwie i emblematy narodowe, dewocjonalia, druki, księgarnia, artykuły

szkolne, obrazy,

oprawa tychże, introligatorstwo itd., itd.) można było spotkać Antonio Wiatraka

(konsula

wszystkich możliwych krajów świata, a w szczególności Gwatemali,

Hondurasu, Kostaryki,

Nikaragui itd., itd.). Bywało, że przywlókł się pijany, postarzały poeta

Przybyszewski, a „gęste

kremy pomidorowe” Magdaleny serwowano biskupowi O'Rourke, lecz

stołowali się przecież

także budowniczowie o inżynierskich tytułach, Kwiatkowski i Cymon, oraz

niezbyt natchniony

literat Pompowski, dla którego cioteczna babka, siostra Magdaleny próbowała

targnąć się na

życie: wielu, bardzo wielu światłych ludzi, dla których Wolne Miasto stanowiło

pomost, nie zaś

barierę, uniemożliwiającą porozumienie. Dlatego Gdańsk w końcu jest nie

tylko moim

rodzinnym miastem, Gdańsk stał się moją ideologią.

Ulica Grażyny w Wrzeszczu nazywała się kiedyś Elsenstrasse. Tam był mój

Elsynor.

8.

Zadzwonił telefon. Oburzony na tego, kto wykręcił zły numer, wyciągnąłem

rękę spod koca i

odnalazłem w półmroku aparat pod łóżkiem. Gotowałem się odburknąć:

„Wrong number”, gdy

w słuchawce usłyszałem głos Mirka.

– Stary, nie wygłupiaj się. Muszę się z tobą zobaczyć.

Odłożyłem słuchawkę. To, że znalazł mój numer, nie znaczyło, że zaraz tu

przylezie. Koc,

pod którym leżałem, był moim schronem. Jak mógł jeszcze szukać ze mną

kontaktu. Po tym

wszystkim, co stało się między nami? Zapomniałem o nim – to wszystko, co

mogłem dla niego

zrobić w imię naszej przyjaźni. Nie zamierzałem zmieniać tej sytuacji,

jakikolwiek by miał do

mnie interes.

Kolejną noc spędziłem w fotelu, przypatrując się lukarnom bardzo podobnym

do tych, jakie

zdobią dachy domów na Wajdeloty. Dopiero gdy pod budynkami poczęły

otwierać się garaże i

wyjeżdżać ukryte przez noc samochody, zdecydowałem się pójść do łóżka.

Znów niestety dużo

paliłem. Otwarłem okno i wbiłem się w posłanie.

Nagle cała chałupa zaczęła się trząść – to nad Richmond przelatywał

concorde, ale nie

chciało mi się już wstawać. Zwinąłem się w łuk, jak niegdyś, przed

urodzeniem, i wbiłem głowę

w poduszkę. W takich chwilach zawsze wyślizgiwałem się z Kultury, jak z

jakiegoś kokonu, a

cały mój mały światek zaczynał się koncentrować wokół Płci. Płci i Oddechu.

Łóżko było zawsze moim konfesjonałem. Cierpiałem w nim jak Hiob. Moja

samotność była

szczera i lepka jak sperma. Każda jej strofa była egoistyczna. Zanim

zrozumiałem, że moje

pożądanie ludzie nazywają miłością, mój głód był wolny od wszelkich określeń

– n i e m i a ł

żadnych słów. Nie odczuwałem potrzeby miłości ze strony innych istot niż

własna matka.

Bardziej przypominałem roślinę niż człowieka. Na początku wystarczyło mi

zupełnie

przyleganie ciała do ciała – reszty musiałem uczyć się stopniowo. Nie

musiałem kochać – sam

sobie wystarczałem bez reszty.

Teraz jestem pokonany przez własne uczucia. Przez lęk. A przecież, nie

musiało tak być.

Dopiero w szkole, wśród takich malców jak ja przekonałem się, że tkwił we

mnie pewien

przymus miłości. Na początku eksperymentowałem i właściwie obojętne mi

było, komu to

uczucie przeznaczę. Łatwo wywołać w sobie miłość poprzez ustawiczne

wpatrywanie się. Pod

wpływem skupionego patrzenia, jak w promieniu soczewki, twarz przestaje

być obojętna i

zaczyna się jarzyć po trosze jak lampion – wtedy można już kochać. I jest

wtedy tak, jakby się

czegoś sekretnego dowiedziało.

Mój trodel nie uczestniczył w tym kochaniu wcale. Nie wpuściłbym go na

salony tych uczuć.

Trodel dobry był do sikania, a nie do miłości. A jednak, gdy przeżywałem w

myślach spacery z

dziewczynkami ze szkoły po parkach, mój świntuch tężał i musiałem go

masować. Okazało się

to całkiem przyjemne. Któregoś wieczora, gdy tak go masowałem w naszym

kibelku w piwnicy,

położywszy wygodnie nogi na sankach, poczułem, że dzieje się we mnie coś,

czego nie

rozumiem, ale o czym ciągle się rozmawia. Mój trodel przestał mnie słuchać i

ręka ledwie za

nim nadążała. Tak! Zacząłem się branzlować, tak sam z siebie, a wtedy on –

ten mój narząd –

zbrukał mą jedwabną dłoń i wstydziłem się dwa tygodnie. I przestałem umieć

kochać.

Coś we mnie pękło – otwierałem się kolczasty, zielony i kompletnie

niestrawny jak kasztan.

To było niesamowite, że b y ł e m. Granica pomiędzy mną a nie–mną była

dolegliwa. Jeśli

bałem się, to do płaczu, jeśli kochałem – to do śmierci, jeśli nienawidziłem, to

do morderstwa

(przynajmniej do myśli o nim). Sądzę, że nawet niezbyt odczuwałem smutny

fakt, jak mało

mam przestrzeni do życia. Ja s a m mieściłem się cały w sobie doskonale. Nie

było żadnej

szczeliny między mną a światem. Byłem Somkiem z Kuźniczek.

Ocknąłem się znów i poczułem się brudny, jakby kalały mnie wspomnienia.

Ale nie

poszedłem do łazienki – pani Medow nie lubiła zbyt wczesnych porannych

hałasów. Wstałem

jednak i wyjrzałem przez okno – Green był całkiem pusty. Świtało.

Niespodziewanie dla siebie

zatęskniłem za nim! Spotkanie starych przyjaciół po latach zostawia gorycz.

To zrozumiałe.

Świadomość jest procesem i ciągle ulega zmianie, ale ślad cudzej obecności

musi być trwały, bo

rozprzęgłby się niczym informacja w komputerowym dokumencie. Po latach

człowiek, o

którym myślałem, że jest tym, kogo znałem, staje się kimś całkiem innym.

Przyzwyczajam się

do ludzi, lecz wolałbym ufać kamieniom.

Każda wizyta w domu państwa Dzierżawskich to były małe wakacje – przerwa

w mym

własnym życiu. Po południu nosiłem zwykle wiadro z węglem do mieszkania

ciotki.

Zostawiałem je w kuchni, po czym pukałem do drzwi na drugim piętrze. Gdy

otwierała pani

Dzierżawska, pytałem grzecznie:

– Czy mogę przyjść do Mirka?

Jego matka prowadziła mnie do wyperfumowanej łazienki, nakazując umyć

ręce, uwalane

węglem. I bawiliśmy się...

– Czemu nie siedzicie z Mirkiem w jego pokoju? Co tak ciekawego jest w tej

okropnej

piwnicy? – strofowała nas.

Pod wychodzącym na podwórze okienkiem opowiadałem Mirkowi o cudach

ogrodu Dworu

w Kuźniczkach: o Antonio Wiatraku, dziadku Benonie i biskupie O'Rourke –

Mirek zawsze

zazdrościł mi tych tajemnic, a ja dzieliłem się nimi oszczędnie...

Potem waliliśmy konia albo paliliśmy amerykańskie papierosy – chesterfield

albo Philip

Morris. Mirek powinien to pamiętać – były w takich szarych, plastikowych

opakowaniach i

miały czarny, węglowy filtr. Papierosy kupował zawsze Mirek, podkradając

mamie lub ojcu

ciężkie dziesięciozłotówki. W moim domu nie byłoby to możliwe. Raz, że

rodzice nigdy nie

mieli pieniędzy, drugi raz, że ojciec poszatkowałby mi tyłek jak tatara w

restauracji. Ale Mirek

był jedynakiem... Mama mówiła, że „z jedynaka to ni pies, ni sobaka”. Może..

W każdym razie

w domu państwa Dzierżawskich byłem jednak jakoś akceptowany. Co prawda

na mojego ojca

nie czekała codziennie przed domem warszawa z osobistym kierowcą (ojciec

Mirka był

dyrektorem), ale – formalnie rzecz biorąc – dom na Grażyny należał wciąż do

ciotki Asi.

Jedyne, co ciotka mogła z tą własnością począć, to martwić się, czy dekarze

dobrze naprawili

dach lub sprzątać przed kamienicą chodnik. Państwo Dzierżawscy, zajmujący

piękne

mieszkanie na drugim piętrze, mieli po prostu przydział z kwaterunku. Lecz

fakt, że ciotka była

właścicielką, budziło w nich polityczną skruchę i starali się to okazać. Choćby

tym, że zawsze,

gdy przychodziłem do Mirka, częstowano mnie herbatą yunan i słodyczami.

Czteropokojowe, jasne mieszkanie Dzierżawskich było dawnym mieszkaniem

Loebinga.

Mirek uważał, że to świństwo, iż we własnym domu nie możemy żyć jak

ludzie. Ja też tak

myślałem. Bał się, że w związku z tym muszę go „nie lubić...”. W istocie nigdy

nie poznał mnie

do końca... Zresztą gdzie jest taki koniec? Czy Wszechświat ma jakiś koniec?

Stojąc na molo w Sopocie i patrząc na słabo oświetlony Grand Hotel,

wspominając tragedię

Ingrid i jej niespełnioną miłość do Ebiego, słuchając pisku mew i czując

zapach m o r z a,

trudno nie wierzyć, iż nie zostałeś stworzony do rzeczy równie doskonałych

jak ów zimny,

jesienny wieczór I że to cudowne, iż masz w tej upajającej sztuce życia

choćby tak maleńką

lożę, jak suterena na Grażyny. I możesz schronić się przed wiatrem, przed

deszczem, postawić

przemoczone trampki przy piecu, a płaszcz zawiesić na skoblu drzwi do

duchówki i napić się

herbaty, zapalić papierosa w świetnie ci znanej piwnicy. I jesteś naprawdę

wytrwałym widzem,

wrażliwym teatromanem, najchłonniejszym odbiorcą spektaklu istnienia.

Mirek poznawał moimi oczami miasto swego urodzenia. Beze mnie był ślepy!

Nauczyłem się

wtedy wprowadzać go do mego korytarzyka w naszej piwnicy, wyłącznie w

formie nagrody.

Nasi znajomi mieszkali już wówczas w nowym centrum Wrzeszcza. To nowe

centrum zdążyło

się w trakcie naszej młodości zestarzeć oraz stać się obiektem kpin i

szyderstw, bo zbudowana

po II wojnie na miejscu starego centrum Grunwaldzka Dzielnica

Mieszkaniowa wygląda jak

tymczasowa makieta z cegły i kartonu, niwecząc romantyczny charakter

dzielnicy.

Gdzieniegdzie zachowały się podwórka z końca zeszłego wieku. Na rogu

Jaśkowej Doliny w

prostopadłościanie biurowo–mieszkalnego budynku przetrwał fragment

elewacji secesyjnego

domu towarowego Sternfelda. Ale już od stu lat we Wrzeszczu nie było

ratusza ani rynku, a za

mojej pamięci usunięto ostatnie lampy gazowe. My jednak urodziliśmy się w

centrum tego

innego, Somkowego Wrzeszcza, gdzie wszystko trwało takie, jakie było, bo

nasze domy nie

stały na drodze czołgom. W końcu nawet kochałem tę naszą suterenę.

Nasz dom zmieniał się, gdy przychodził stryj Feliks. Mama mówiła, „że po to,

by się nażreć”

– może, ale w taki dzień nasza piwnica zamieniała się w salon. Na okrągłym

stole przed

drzwiami mama ustawiała kwiaty i kładła czysty obrus. Stryj Feliks nadymał

się i opowiadał.

O hotelu w stolicy Ugandy, o zachodach słońca na Adriatyku, o delhijskich

rikszarzach. Miał

w pamięci parytet wobec dolara prawie każdej waluty na świecie – łącznie z

krajami, w których

nie był, lecz które miał w nieograniczonej perspektywie swego losu kiedyś

odwiedzić.

Miał wszystko – samochód, inteligencję i ciekawe życie. Życie to,

gdziekolwiek się znalazł,

wystawiał na kocu jak uliczny sprzedawca. Był automatyczny. Wystarczyło, że

usiadł, a już

mówił o Ugandzie, o trudnościach aprowizacyjnych w Afryce,

niebezpieczeństwie korzystania z

wody pitnej i możliwościach oszczędzania na dietach. Nie było w nim

najmniejszego wahania,

wszystko mu się zgadzało. Kiedy już przeliczył każdą sytuację, w jakiej się

znalazł, odzywał się

w nim brzęk, wysuwał szczękę jak szufladę, kładąc na stół ściśle odliczone

kupki wspomnień.

Mogliśmy brać je, jak cudzoziemskie monety, i podziwiać. Wtedy uśmiechał

się dumnie. Stryj

Feliks nigdy nie przystanął na drodze realizacji sukcesu. Nie przeszkodziła

mu w tym nawet

wojna. Uczył się na Politechnice Gdańskiej i był członkiem Klubu Polskich

Studentów. Po

wojnie delikatnie się zaróżowił i zrobił doktorat, po czym stał się światowym

specjalistą w

swojej dziedzinie. Jego spokój płynął z umiejętności logicznej analizy.

– Mówisz – zwracał się do ojca – że chcielibyście otworzyć sklep z kwiatami.

To może

nawet dobry pomysł. Nawet ten lokal (rozejrzał się po jedynym dużym pokoju

w naszej

piwnicy) świetnie nadawałby się na kwiaciarnię. Ale po pierwsze, co na to

Joanna?

Ojciec sromał się: – Jeszcze z nią o tym nie mówiłem...

– Dlaczego? To przecież jej dom!

– O czym ty mówisz, Felek! – podniecał się ojciec. – Kto teraz patrzy, co jest

czyją

własnością... Mamy socjalizm.

– Socjalizm nie wyklucza prawa prywatnej własności, a tylko je ogranicza.

– I ty w to jeszcze wierzysz?

– Staram się przystosować i mam ciągle nadzieję... Nie chcę marnować życia

na

bezużyteczną depresję...

To był cały Feliks – gruby, łakomy, inteligentny. Kiedy przyjęcie dobiegło

końca i Feliks

szedł na przystanek tramwajowy na placu Komorowskiego, bo zawsze

oszczędzał na benzynie,

opanowywała mnie dziwna mania – ćwiczyłem ruchy automatyczne. Starałem

się wyobrazić

sobie, że moje nogi i ręce poruszają się za pomocą sprężynowego

mechanizmu. A potem, że

psuje się we mnie automat. Siadałem i wstawałem z krzesła.

– No, idź wreszcie albo zostań! – krzyczał ojciec.

Więc biegłem po schodach na górę do Mireczka. Nie była to błaha decyzja.

Wspinanie się po

schodach, ucieczki przed krzykiem ojca, uczyły mnie ważnej wertykalności

życiowej. Musiałem

mieć inne, lepsze miejsce, by wytrzymać w piwnicy. Nie zmieniłem się pod

tym względem do

dzisiaj.

Nasze „konferencje”, jak je nazywaliśmy, prowadziliśmy w samodzielnym,

dużym pokoju

Mirka, którego okno wychodziło na sąsiednią kamienicę. Z jej murów

ostrzegał nas napis w

języku MIN NIET, podpisany przez lejtnanta Leonowa.

Mirek miał adapter marki Tesla, który ukazał nam możliwości czegoś

niezwykłego –

stereofonii. Słuchaliśmy pierwszego u nas zachodniego albumu płytowego.

Była to słynna

Orkiestra Klubu Samotnych Serc Sierżanta Pieprza. Czy mógł ktoś wymyślić

lepszy tytuł?

Siedzieliśmy na podłodze, notując zmianę kierunku dźwięków, płynących z

małych

głośniczków, rozwieszonych w dwóch rogach pokoju i byliśmy oczarowani. W

jednym głośniku

słychać było perkusję i bas, w drugim zaś gitarę prowadzącą i wokal. To było

niezwykłe!

Pozycje instrumentów zmieniały się, jakby wykonawcy spacerowali sobie po

pokoju. Za oknem

zaś ostrzegał (dlaczego tak wysoko umieszczony?!) napis:

MIN NIET!

l–nt Lieonow

Było to inne stereo. Pokój zawisał w przestrzeni, bezwiednie formułującej

nasze myśli i

działania. Z jednej strony był to lejtnant Leonow, rozbrajający miny, a z drugiej

– sierżant

Pieprz, łączący serca. Pragnęliśmy żyć poza Historią. Wydawało się nam, że

samo nasze

istnienie jest dostatecznie ważne, by od tej chwili zaczynał się wszelki nasz

Czas. Beatlesi

bardzo nam w tym pomagali.

To, że Dzierżawscy mieszkają w mieszkaniu Loebinga, Mirkowi niewiele

wadziło. Jego

rodzice przyjechali z centralnej, mazowieckiej Polski i po wojnie zaczęli życie

na nowo. Pan

Dzierżawski po wielu próbach zrezygnował wreszcie z usunięcia tabliczki z

nazwiskiem

Loebing z drzwi ich mieszkania. W końcu, jakby dopełniając pewnej

sprawiedliwości dziejowej,

widniały tam dwa nazwiska:

LOEBING – tabliczka mosiężna,

Dzierżawski – tabliczka plastikowa.

Ich świat dzielił się prosto: na przed i po wojnie. Moje stereo brzmiało zupełnie

inaczej.

Do dziś mam żywo w pamięci opowiadanie ciotki o tym „poczciwym

kupczysku”, Loebingu,

który znalazł swój grób pod Halą Targową jak setki innych naiwnych

gdańszczan. Ciotka

opowiadała:

– ...Któregoś sierpniowego dnia 39 roku, gdy atmosfera w mieście stawała się

dla Polaków

całkiem nieznośna, dziadek i Loebing stali na ganku naszej kamienicy,

rozprawiając o sprawach

publicznych, a Loebing wytrząsał się, że on, choć Niemiec, jest przede

wszystkim

gdańszczaninem i nie chce wojny, mordowania Żydów, prześladowania

Polaków. Tego

wszystkiego pragną ci zbrodniarze i mordercy – tu pokazywał drżącą ręką na

przechodzących

akurat chodnikiem butnych i pewnych siebie SA–manów. Potem, gdy wypadki

toczyły się coraz

szybciej, stary nie chciał już gadać, zamknął się w sobie, skapcaniał... A

dziadek trafił do

Victoria Schule... Nie uczą was o tym w szkole? No tak...! Polaków zaczęli

katować taśmowo

właśnie w Victoria Schule. „Niech pan się nie boi – uspokajał dziadka znajomy

oficer – wir sind

keine Barbaren, wir sind Humanitären.” Jak to się skończyło, wszyscy

wiemy... W dzień

zwycięstwa nad Polakami w Gdańsku każdy z miejscowych Niemców, mający

jakąś urazę do

Polaka, mógł przyjść do Victoria Schule, upatrzyć sobie ofiarę i skatować ją

do woli.

Skorzystało z tego przywileju bardzo wielu. Potem więźniowie maszerowali

czwórkami do

więzienia na Schiesstange. Chodniki wypełniał gęsty tłum, roześmiany,

wyjący z zachwytu,

bijący brawa. Sporo młodzieży. Tłuszcza zadowolona, pijana tryumfem,

szczęśliwa...

„Chcieliście iść na Berlin! Macie swój Berlin!”

– „Na Berlin, na Berlin!” – szydziły setki gardeł. Jakaś czcigodna matrona w

mantylce i

tradycyjnym czepcu napluła dziadkowi w twarz. Dziadek spokojnie wytarł

rękawem policzek...

„To nasze miasto – mówił – pogoda tutaj okropna, zmienna, narody

przychodzą i odchodzą, my

zostajemy. Ale co zrobić takiej starej kobiecie? Nawet jej jeszcze pochować

nie można.” Z

więzienia uratował dziadka ten dyplomata – Antonio Wiatrak. Wiem, drogi –

mówiła ciotka,

żadnej szkolnej wycieczki nie zaprowadzą do Victoria Schule, bo nas,

gdańskich Polaków, tu

nie ma, jak twojej matki w jej rodzinnej wsi.

W każdy Dzień Zmarłych ciotka zanosiła pod Halę Targową „Lebensbaum” –

wieniec ze

świerku, jak Kaszubi mówią, „żebo beło piękno” i paliła Loebingowi „wieczny

wid”. Długo

czekaliśmy z ciotką, aż pójdą sobie wszyscy klienci i zamkną się wszystkie

stragany, byśmy

mogli spokojnie się pomodlić. Obok wieńca ciotka kładła bułkę z makiem.

Widziałem, jak się

tego wstydziła. Gdyśmy wracali, upominała mnie kilka razy, bym szedł

środkiem ulicy

Lawendowej. Trąbili na nas kierowcy. Nie chciała wyjaśnić mi, czemu, ale

wiem, o co jej

chodziło. Hala Targowa była dla niej cmentarzem. Nigdy nie kupiła tam

żadnego artykułu

spożywczego. Wieczorem z cmentarza wychodzą dusze, a one nie chodzą

środkiem drogi, tylko

stegnami, ścieżkami i wtedy łatwo je podeptać. Oddychałem swobodnie

dopiero na Podwalu

Staromiejskim.

W jeden z takich zaduszkowych wieczorów, wybierając się do Mirka,

gwizdałem na

schodach jakąś piosenkę. Nagle drzwi mieszkania ciotki się otwarły. Stanęła

w nich ciotka

wroga, milcząca, zirytowana jak Pan Bóg i rzekła: „Kiedy tak gwiżdżesz

wieczorem, sam diabeł

po płotach tańcuje! Już nie pamiętasz, że byliśmy na cmentarzu? Oddaj mi tę

butelkę!” W

dłoniach trzymałem butelkę oranżady. Odebrała mi ją gniewnie i wylała

zawartość do zlewu.

Słyszałem, jak ostrzegała niewidzialnych pokutników, chcących być może

wejść do jej kuchni:

– Ne, tero sę posenita, jezle wa tu jesta...!

Ciotka miała wiele dusz. W Dzień Zmarłych odzywał się w niej najstarszy z

dybuków –

celtycki czort, uwalniający się z ukrytych w ziemi popielnic. Ale przecież był to

ledwie

początek całego szeregu jej tajemnic.

Nikt nie dorównałby ciotce w zamykaniu pełnych pamiątek pokojów za

zakrytymi szafą

drzwiami. Gdy ktoś pukał do jej wielkich, dwuskrzydłowych drzwi, ciotka

niezmiennie

odwarkiwała niechętnym barytonem

– A co za łotr tam się kręci?

Wielu czmychało, widząc jej oko, ciskające gromy zza szybki spod odsłoniętej

nieco firanki.

Zdarzało się, że ciotka waliła kościstą piąstką w drzwi, odzywające się wtedy

jak bęben, by

odstraszyć listonosza, który przynosił jej rentę. Starsi doręczyciele znali ten

numer i pozdrawiali

ją serdecznie, bo od lat obcinali sobie końcówki przynoszonych sum. Wołali

przez drzwi:

– Jak się pani ma, pani Somk?

Ciotka odpowiadała:

– Jeszcze żyję! Jeszcze żyję, jeszcze nie możecie grzebać w moich szafach.

Do widzenia, do

widzenia – syczała zza okienka.

Ciotka stała niewątpliwie na czele jakiejś sekty. Sekty beznogich mecenasów,

chorych na

jaskrę lekarzy, sekty wojażerów, wysługujących się reżimowi za cenę diet w

zachodnich

stolicach. Sekty właścicieli gdańskich nieruchomości. Wszyscy oni byli

półsenni i schyleni, od

dawna cierpieli na schorzenie kręgosłupa. Szeptali sobie do ucha, by nikt ich

tajemnic nie

usłyszał. Aktorzy trybun pierwszomajowych byli znacznie prawdziwsi. Mówili

gromkimi

głosami i ich spotkania odbywały się w pełnym słońcu.

Z każdej jednak demonstracji politycznej, na jakie musieliśmy chodzić całą

szkołą, trafiałem

w półmrok ciocinych opowieści. Byłem podniecony i wywyższony. Być

obiektem zwierzeń

ciotki Asi, znaczyło istnieć podwójnie, znaczyło mieć w zapasie inny kostium.

Któregoś dnia ciotka zabrała mnie ze sobą do Zoo. Pukając do wielkiej bramy

piekielnej jej

mieszkania, modliłem się, by coś stanęło na jej drodze i nie kazała mi wziąć

parasola... Ciotka

była jednak przygotowana. I choć zaledwie mżyło, wyciągnęła zza szafy

przekleństwo mego

dzieciństwa.

– Masz tu parasol... – uśmiechnęła się, wydzielając z siebie zapach naftaliny.

Parasol! Wielki, londyński parasol dziadka Beno. Gdy ciotka wysyłała mnie po

papierosy, bo

nie chciało jej się wychodzić na deszcz, musiałem brać ze sobą ten okropny

parasol! Wszystkie

dzieci z okolicy goniły za mną, wrzeszcząc „parasolnik idzie, parasolnik!”

Nienawidziłem go z

całego serca. Był dwa razy większy ode mnie i gdy się go otwarło, tworzył coś

w rodzaju

ogromnego wigwamu. Kiedyś, idąc na religię do kościoła na Czarnej, broniłem

się przed

wichrem, dmącym od strony Górek i wbiłem się szpicem w brzuch jakiejś

ciężarnej kobiety. Na

szczęście nie powiła dziecka na chodniku, ale zlała mnie siatką, w której tkwił

bardzo krwawy

kawałek mięsa, więc gdy wreszcie trafiłem na religię, całą twarz miałem

umazaną krwią, a białą

koszulkę poplamioną tak, jakbym właśnie popełnił morderstwo. Gdy

wszedłem do sali w

piwnicy plebanii, jednej z dziewczynek zrobiło się niedobrze i obrzygała

księdzu sutannę, a inna

wpadła w histerię. Oczywiście ksiądz mnie wygonił, a na dodatek ojciec złoił

mnie dyscypliną.

Jakby tego było jeszcze mało, musiałem się wyspowiadać.

Pojechaliśmy jednak do ZOO. Rzecz jasna po drodze musieliśmy wpaść na

cmentarz w

Oliwie, żeby odwiedzić grób pradziadka. Ciągle zastanawiałem się, o co

ciotce może chodzić,

bo przecież nie zapraszała mnie na ten spacer tak sobie – nie miała takiego

zwyczaju.

Mżyło już przenikliwie, ale ciągle nie otwierałem parasola, jakbym się bał, że

uwolni to

jakieś ciemne siły. Schroniliśmy się pod wiatą przystanku autobusowego.

Staliśmy stłoczeni i

nagle ujrzałem twarz ciotki Asi. Każda rzecz, oglądana z bliska, traci swój

symboliczny wyraz.

Ujawnia strukturę. Przeraziłem się bogactwem tektoniki jej cery. Jej twarz

przypominała

pokrytą kurzem skórę gada.

– Myślałam ostatnio, mój drogi, o twoim znikaniu z domu – powiedziała. –

Boję się, że

towarzystwo, w jakim się obracasz, ci szkodzi. Posłuchaj mnie, starej kobiety:

naprawdę z

niejednego już pieca chleb jadłam, o czym nie wiesz. I wiedzieć nie musisz.

Ta z b i e r a n i n a

w twej szkole, dzieci z naprawdę różnych środowisk, może mieć zgubny

wpływ. Dzisiaj nie ma

już nadziei na dotarcie do środowisk r a s o w y c h osób. Nie ma już takich

środowisk. Ta

dzisiejsza Polska – to jeden wielki mezalians. Wszystko się skundliło. Ty też

jesteś mieszańcem.

Niestety. Ale czuję, że w twojej duszy tkwi wiele dobrych inklinacji. Chyba

będziemy chcieli

(kto?! – załkałem cicho, jacy o n i?), żebyś poszedł do szkoły z internatem

przy pewnej niezbyt

jawnej szkole jezuickiej.

– Dlaczego, ciociu?

– Nie pytaj dlaczego, tylko słuchaj. My naprawdę chcemy dla ciebie dobrze!

Czułem się dziwnie. Nienawidziłem ciotki, a musiałem się do niej uśmiechać.

Powinienem

cieszyć się z tego pomysłu. Ale Gdańsk – to przecież całe moje życie!

Przeczuwałem w tym

akcie opieki coś pogardliwego. Znając skłonność ciotki do politykowania,

mogło to też znaczyć,

że chce nas odseparować. A to już mnie wkurzało. Z nią zawsze tak było. I

teraz ten m i e s z a

n i e c! Mieszaniec, czyli kundel! Próbowałem zostawić w autobusie ten

straszny parasol.

Ciotka spojrzała na mnie kąśliwie: „Czy chcesz, żebyśmy zmokli?”

Nie poszedłem w końcu do żadnego jezuickiego internatu. Ciotka, widząc, że

jej

najukochańszy braciszek, Bruno, coraz częściej zagląda do kieliszka, chciała

decyzję w sprawie

mego wychowania wziąć we własne ręce. Nie przewidziała jednej przeszkody.

Była nią matka,

która zwyczajnie i po prostu nie wyraziła zgody, bym „włóczył się po jakichś

przytułkach”. W

domu było biednie i często nie starczało do pierwszego, ale to był n a s z

dom. I ze swej istoty,

niby atom, mało podatny wszelkim rozbijackim knowaniom. Ciotka, nie chcąc

stracić

inicjatywy, wzięła się na inny sposób. Obserwując mą rosnącą pasję

historyczną, częściej

zapraszała mnie do siebie, bym słuchał jej opowieści. Chciała wzbudzić we

mnie nałóg

narkotyku, skrywanego w jej wielkich, starych szafach:

...W czasie wojny ciotka miała lat ze trzydzieści, a może sto, nikt się nigdy

tego do końca nie

dowiedział. Ingrid, jej młoda przyjaciółka, była siedemnastoletnią panną, której

ojciec zginął na

froncie, a matka jeszcze przed wojną trafiła do Kocborowa. Na stałe. Ingrid

nic nie wiedziała o

losie matki. Czy objął ją program eutanazji? Ciocia Asia trochę matkowała

młodej panience.

Może i podkradała jej młodość, wysłuchując zwierzeń. Wyglądała wtedy

inaczej, – jej

zmarszczki nie były jeszcze tak pokaźne, nie przypominała wcale

wymalowanej, bezzębnej

włoskiej kapusty z siwym czubem włosów.

– Ingrid była prawdziwą gdańszczanką – mówiła – nigdy nie zerwałyśmy

kontaktu, choć była

Niemką i musiała chodzić na zebrania BDM. Nosiła specjalny mundurek i

wściekała się na

Ingeborgę, u której odbywały się zebrania, że tak się szarogęsi. Ale na plus

grupowej można

było zaliczyć dwóch przystojnych braci. W Gdańsku nigdy nie było zaciekłej

indoktrynacji. Nie

przypominam sobie, by Ingrid narzekała, że zmusza się je maszerować. Jeśli

już Ingeborga

kazała im czytać sprawozdania z frontu albo przepytywała z życiorysu

Förstera czy Hitlera, to z

własnej inicjatywy.

Miasto było wtedy bardzo smutne. Wciąż obowiązywało zaciemnienie. W

jesiennym mroku

oświetlano sobie drogę nędznymi latarkami, a na wystawach królowały

konewki, szpadle i

filcowe buty. Wszystko, oczywiście, na kartki. Dziewczyny natomiast, jak to

dziewczyny,

pisywały listy i wysyłały paczuszki do żołnierzy. Robiły to z zapałem, w końcu

miały dopiero

szesnaście czy siedemnaście lat. Listy te rozsyłane były do żołnierzy, którzy

nie otrzymywali

korespondencji. Żadna nie znała adresatów. Rozdzielały więc adresy drogą

losowania.

Musisz wiedzieć – mówiła ciotka – że w moich czasach nie mogło być mowy o

tak otwartym

traktowaniu spraw męsko–damskich, jak dzisiaj. Dlatego skierowanie Ingrid

do pracy w

lazarecie Hotelu Casino (Grand Hotel) było dla niej, rzecz jasna, piekłem.

Pielęgniarki widziały

nieraz i nie dwa, jak żołnierzom z postrzelonej czaszki wypływał mózg. Nie

brakło i innych

postrzałów. Ingrid korespondowała wówczas z pewnym Eberhardtem.

Nazywała go Ebbie. To

był inteligentny chłopak, rozkochany w romantycznej poezji. Jego listy

cytowała z rumieńcami.

Nazywał wojnę „oschłą bałwaniadą”. Pisał do Ingrid, że być może uda się im

spotkać w

Gdańsku, bo ich jednostkę przerzucają w pobliże. I rzeczywiście, spotkali się

– w lazarecie.

Któregoś dnia Ingrid, zajmując się pacjentem z obandażowaną głową, odkryła

koc i ujrzała, że

otrzymał też postrzał w krocze. Miała trudności z podłączeniem cewnika. To

był właśnie jej

Ebbie.

– Przyszła do mnie następnego dnia – opowiadała ciotka – i wyciągnęła mnie

do Café Blum.

– Gdzie? – spytałem.

– Dzisiaj jest tam kawiarnia Newska, przy Grunwaldzkiej. Ale tego domu już

nie ma.

– Wiem – ożywiłem się. – Zanim zbudowano ten nowy, długo widniały tam

odkryte piwnice.

Na przerwie szkolnej skakaliśmy z chłopakami z jednego murku na drugi.

Jeszcze mam szramę

na biodrze...

– No tak, właśnie tam. W tej kawiarni można było wymienić kartki na chleb, a

czasem nawet

na lody. Tego dnia Ingrid postawiła mi właśnie lody i serdecznie się żegnała.

Nie widziałam,

czemu. W nocy popełniła samobójstwo.

– A ciocia nie musiała chodzić na zebrania BDM?

– Ja jestem Polką, gdańszczanką, ale Polką. Mogłam co najwyżej pójść do

obozu.

– A co się stało z Ingeborgą?

– Koniecznie chcesz wiedzieć? Też popełniła samobójstwo, gdy wkroczyli

czerwoni i

wszystko zaczęli burzyć...

Poznałem Gdańsk przez pryzmat ocalałych fundamentów. Skakaliśmy po nich

przez

szerokość nieistniejących korytarzy. Bawiliśmy się wśród nich z

bezgrzesznością cmentarnych

kwiatów. Żaden krzyk nie przedarł się przez grubą opończę czasu.

Odnajdywaliśmy świat

czysty i całkiem nowy. Zawsze zazdrościłem cioci Asi jej lukrowanego

dzieciństwa. Wtedy

jeszcze wszystko było całe. Ja musiałem już zadowalać się atrapami.

Oburzało mnie to i

poniżało. Z drugiej jednak strony to przeszłość właśnie, przeszłość Starego

Gdańska, była

szczepionką, która mnie uratowała...

9.

Wgapiałem się w Tamizę, gdzie bulwarem spacerowali nieznani ludzie ze

szklankami piwa, a

na trawiastym stoku rozsiadła się i hałasowała grupa skinów. Tamte sprawy

sprzed dwudziestu

pięciu lat były zupełnie nieważne. Nieważne dla kogokolwiek, prócz mnie.

Przepływał statek

rzeczny. I znikał.

Za rogiem Quinn Street była maleńka włoska pizzeria. Po południu głód

wygnał mnie z

pokoju. Idąc wąską uliczką byłem skazany na ocieranie się o przechodniów.

Było ciepło,

wiktoriańska atmosfera Richmond skłaniała turystów do spacerów. Wszystko

to wydawało mi

się groźne i napełniało niechęcią. Rozsądek podpowiadał mi, że powinienem

coś zjeść, bo

inaczej będę odrywał filtry i ćmił papierosa za papierosem. Coś zablokuje

mnie ostatecznie, a

przecież nie myślałem jeszcze o powrocie do rodzinnego miasta. Nie było tam

już nikogo, kto

mógłby mi pomóc. Byli lekarze i tabletki. Tabletkami mogłem leczyć oko – ów

prymitywny

mechanizm – ale nie duszę. A właśnie ona sprawiała mi ból.

Głód szarpał mi wnętrzności i jak woda ze źródła zasilał przerażenie.

Słonecznym

popołudniem w Richmond byłem bliski myśli o samobójstwie. Ledwie udało mi

się wydukać po

angielsku zamówienie. Wziąłem makaron.

Okno pizzerii wisiało nad stolikiem jak ekran kinowy. Przechodziły przede

mną jakieś

kobiety, jacyś mężczyźni, jacyś włóczędzy, od czasu do czasu kaleka, ale ja

nie należałem do

tamtego świata.

Było tam kolorowo, lecz jednocześnie świat nie posiadał barw. Nawet śmiech

skądś z tyłu

był solą na moje podrapane plecy. Chciałem położyć głowę na stoliku i

płakać, lecz dawno już

nie byłem do tego zdolny. Miejsce uczuć zajął lęk. Byłem jak zwichnięty

mechanizm ze

światełkiem w środku, które nie wiadomo po co mruga. Bezradny niczym w

więzieniu, z

którego nie ma wyjścia. Nawet poza celą, nawet poza murami!

Machinalnie zacząłem jeść. Usta, wypełnione parzącym smakiem, stanęły w

ogniu. Ale nie

popijałem wodą. Pragnąłem tego bólu... Poczułem, jak lęk wypływa ze mnie

jak woda ze zlewu.

Ogarnęła mnie niespodziana radość. Ujrzałem nagle, że okno, wiszące

przede mną jak gondola,

ukazuje zupełnie inny świat. Był to świat tchnący ciepłą bryzą jak kobiecy

oddech. Poiłem się

tym widokiem: motocykl zaparkowany przy ulicy, słup przystanku piętrowych

autobusów,

śmietnik i ławka, dalej sklep z sukienkami – wszystko to było ciche i piękne.

Więc jest jeszcze

jakiś świat nie ubłocony moim lękiem? Ile jest takich światów? Gdzie można je

odnaleźć?

Chciałem jak najszybciej dotrzeć do innych takich okien. Przez chwilę

ujrzałem wyrwę w

murze, który otaczał mnie od tylu dni! Wionęło stamtąd krystalicznie czyste

powietrze.

Moje okno w pokoju pani Medow dzieliło się na małe szybki. Rozłożysty konar

dębu i linie

ram okiennych tworzyły siatkę, w której tkwiłem jak pająk. Cały wieczór

siedziałem na

podłodze, czekając na przeloty samolotów: SAS, British Air, American

Airlines, LOT, Kuweit

Airlines. Majestatycznie przesuwały się przede mną i lądowały na Heathrow.

Jak to możliwe, że

pomógł mi makaron? Makaron nie jest żadnym neuroleptykiem. Co więc

leczy, a co niesie

chorobę? Czy mogłem się tego kiedykolwiek dowiedzieć? Ilekroć starałem się

ułożyć coś sobie

w głowie, wracałem w to samo miejsce, niczym na zdartej płycie ze sklepu

Loebinga. Żadna

bowiem historia nie posiada w istocie końca i wciąż powraca w to samo

miejsce. Powraca,

powraca, powraca...

Nie miałem chęci ruszyć się z miejsca. Wewnątrz pędzącego we wszystkie

strony świata,

schylony, kołysałem się w przód i w tył. Chciałem ukołysać sam siebie, bym

się nie rozproszył

jak dmuchawiec w burzach, wichurach upływającego wieku. W miejscu, gdzie

osiedlił się mój

lęk, niosłem zwój nerwowy, o którym myślałem, iż żarzę się w nim sam. Nie

było we mnie żalu

ani żądzy rewanżu, żałosnej pychy – raczej ciekawość, podsycona zapachami

stajni, woniami

klatek bestiarium mego życia. Nade wszystko obawiałem się telefonu od

Mirka. Był jednym z

kluczników mej depresji. Nie, nie mogłem mu podarować tego, co zrobił z Olą!

Lecz co

uczynię, gdy zechce, bym mu wybaczył? Nie, tego też nie wiem.

Rodzina przypomina zwykle zepsuty zamek. Możesz wkładać doń dobry klucz

i siłować się

godzinami, a żadna obiecująca zasuwa nie ruszy z miejsca. Zamki naszego

domu, jak zamki

jakiejś zaczarowanej skrzyni, były zawsze zacięte. Do wyjątków należały

sytuacje, gdy

otwierały się lekko, dając dostęp do jakiejś rodzinnej akceptacji, spokoju,

wzajemnego

szacunku, tzw. „miłości”. Byliśmy stłoczeni i stanowczo nie na swoim miejscu.

Nad nami w

mieszkaniu na wysokim parterze mieszkali hałaśliwi Śliwowie.

Ojciec przechwalał się po pijanemu:

– Czego mi brakowało? – szedłem ulicą i tylko pokazywałem palcem – ta, a

nie żadna inna. I

każda była moja.

– Tak, tak – potwierdzała mama mechanicznie. – Wyżej dupy nie

podskoczysz...

– To nie mężczyzna wybiera, lecz kobieta akceptuje – twierdził ojciec i za tym

przekonaniem

kryła się niewyjawiona chęć, by pomniejszyć swą winę. Tą winą byliśmy my –

ja i Tomuś, mój

braciszek. Mama w czasie takich sprzeczek stała przed oknem kuchni,

wyprostowana, jakby

witając swą przyszłość kwiatami. Ojciec, nienaturalnie zgięty, krył się w kącie i

za najbliższego

przyjaciela miał papierosa giewont. W grząskim powietrzu drżała

elektryczność ich swarów, jak

przed burzą, która wybuchała w końcu i trafiała błyskawicami krzyku w liszaje

ścian.

Biegłem wtedy na górę i pani Dzierżawska wpuszczała mnie, bo Mirek miał

bardzo wiele,

więcej niż ja, lecz poza mną nie miał nikogo. Czytywaliśmy wtedy na głos

jedną z luźnych

kartek czasopisma, które wykradłem z szafy ciotki Asi i ukryłem pod koszulą.

Ocalona strona

zawierała opis zwyczajów na hebrydzkiej wyspie Old Storr:

„Kobiety i młode dziewczęta płynęły na jedną z okolicznych skał, gdzie można

było znaleźć

maskonura. Ptaki te gnieździły się w torfie, w długiej, ciepłej norze. Samica

składała tam jedno

jajo. Wyspiarki wytresowały psy do wypłaszania samców maskonura z nor.

Gdy wystraszony

ptak pojawiał się na powierzchni, wpadał w pułapkę. Przy wylocie nory leżała

bowiem misterna

sieć małych pętli. Gdziekolwiek ptak stąpnął, musiał wdepnąć w którąś z nich.

Pojmanego ptaka

kobiety obdzierały z piór, pozostawiając je jednak na ogonie i skrzydłach. Tak

okaleczonego i

ośmieszonego samca puszczały ze śmiechem na wolność. Storrańskie

kobiety wierzyły, że do

takiego ptaka dołączą inne i łatwiej będzie je zabijać...”

Nie bardzo rozumieliśmy sens tego, co robiły wyspiarki, ale byliśmy pod

wrażeniem

naukowego opisu. Do naszego słownika, jako żartobliwe przezwisko, weszło

określenie

„maskonur”.

– Maskonurze, wyjdziesz z nory wieczorem? – pytał Mirek.

W towarzystwie dziewcząt drwiłem:

– Patrz pod nogi, Maskonurze...

Albo prowokowałem: „Teraz idę się schować w torfie...” Tworzyliśmy własny

język i było

nam dobrze razem w tym naszym maleńkim gangu. Marzyliśmy wspólnie, by

pojechać kiedyś

na Hebrydy. Obaj pragnęliśmy tego z równą siłą, jakbyśmy byli połówkami

jednego orzecha

włoskiego, jakbyśmy mieli jeden mózg.

Myślę, że dopiero to, co stało się między mną a Kasią, wynaturzyło nasze

wzajemne,

chłopięce zaufanie. Nie stało się to z dnia na dzień ani też nagle. To rosło

powoli jak gałąź. Aż

wreszcie było. Niespodziewanie pojawiło się między nami kilka poziomów

szczerości. Nie

kłamstwo, lecz właśnie przemilczenie – stan, w którym nie można już

powiedzieć w s z y s t k i

e g o. To, co zwykle nazywamy dorosłością. Do dziś dnia Mirek stosuje tę

metodę, gdy spytać

go o Olę... Nasza porozumienie skazane było na posługiwanie się językiem, a

język, podobnie

jak światło w wodzie oceanu, nigdy nie dociera do samego dna – koloryzuje

tylko ciepłe

akweny przy brzegach każdej rzeczy. Reszta tonie w ciemnościach, a fauna i

flora ciemności,

wynurzona na światło, umiera, samym kształtem budząc grozę.

Kasia i ciocia Marysia (Maria Schwarz, siostra Joanny Somk) mieszkały w

Garczynie. Wuja,

Leona Schwarza, właściwie nigdy nie było. Schwarzowie rozeszli się zaraz po

narodzinach

Kasi. Powód był ten sam, co w przypadku odsunięcia nas do piwnicy.

Nieposłuszeństwo. Leon

był Żydem, co nie było jeszcze najgorsze, ale powojenne depresje lubił

moczyć w alkoholu, a

przy tym ganiał za kobietami. Tego już ciotka znieść nie mogła, uciekła do

Garczyna i została

tam listonoszem. Bardzo narzekała na swą pracę, że ciężka i nisko płatna, ale

w małych

miasteczkach ludzie mają do dziś ten miły zwyczaj, że zostawiają końcówki

przekazów

pocztowych doręczycielom. Był z tego wcale niezły dochód. Ciotka, wysoka i

rumiana, szybko

stała się osobą bardzo popularną. Gdy szła ulicą we własnoręcznie

zrobionych wełnianych

skarpetkach do kolan, z końskim ogonem zwijanym w kok, z wielką torbą

pocztową na

ramieniu, każdy witał ją z uśmiechem.

Choć nosiła mundur pocztowy i robione na drutach rękawiczki, zachowywała

się jak wielka

pani. W istocie była wielką panią – nigdy nie dopuściłaby myśli, że może być

inaczej. Kawę

podawała w dzbanku, a nie w szklance na fusach, zupę w wazie, jarzynki w

salaterce. Przy stole

siedziała zawsze, jakby połknęła kij. Kasia w jej towarzystwie traciła

dziewczęcy urok i

zachowywała się jak dorosła, a ciotka paliła papierosa w szklanej lufce,

patrząc w milczeniu

przez okno.

Specjalnie dla mnie Kasia stworzyła historię, w której grałem rolę

zakochanego w niej

kuzyna. Lubiłem Kasię – była inteligentna i z samozaparciem, które w niej

podziwiałem,

udawała grzeczną dziewczynkę, wyzbytą wszelkich szpetnych myśli.

Któregoś wieczora, gdy

oglądaliśmy w trójkę telewizję, pod kocem na tapczanie moja ręka jak złodziej

zawędrowała w

okolice jej brzucha. Kasia patrzyła nieruchomo w ekran. Ciotka paliła

kolejnego „ćmoka”,

gapiąc się to w okno, to w telewizor. Widziałem jej ubrane w mundur

pocztowy plecy i

przedzierałem się milimetr po milimetrze w zakazane rejony Kasinego

brzucha. Pierwszy włos

łonowy, jaki poczułem pod opuszką, powitałem głębokim westchnieniem. Nie

wiedziałem, po

co to robię. Może dlatego, że Kasia była dziewczyną, a ja chłopcem? Może

dlatego. Moja ręka

dążyła uparcie i nie wiedziałem, gdzie wreszcie dotrę. Pchnąłem barkiem

Kasię, chciałem, by

odwróciła się do mnie, ale była wgapiona w telewizor. Odważyłem się więc

przedrzeć głębiej i

wsunąłem dwa palce między jej szczupłe uda. Znalazłem jej wargi – delikatnie

badałem jej

śliskie usta. Było tam wiele różnych niespodzianek!. Uprzedzając koniec filmu,

wyjąłem rękę i

powąchałem. Kasia była zarumieniona. Nigdy potem o tym nie

rozmawialiśmy, choć nasze

wieczorne rozmowy kończyły się zawsze pocałunkowym maratonem.

– Jesteś we mnie zakochany? – pytała.

– Ja? Dlaczego?

– No, bo tak patrzysz...

Nie wiedziałem, co ze sobą począć. Kasia stała przede mną tak realna, ze

wszystkim, co tak

mnie podniecało, i pytała, czy jestem w niej zakochany? Nie wiedziałem,

gdzie kończy się

pożądanie, a zaczyna miłość. Nie wiedziałem, czym jest miłość. Nikt tego nie

wie. Niegdyś

własne uczucia mogłem traktować jak coś niezależnego ode mnie, nie

musiałem odpowiadać za

żadną myśl. Byłem wolny. A teraz ona pytała, czy ją kocham? To znaczy co?

Że mam dzielić

się z nią własnym uczuciem? Poczułem się tak nagi, że nie mógłbym być

bardziej, nawet

zdjąwszy kalesonki.

Miłość rozumiałem jako nieustanne otrzymywanie przyjemności. Nie

dostrzegałem żadnych

związanych z tym problemów. Coś w rodzaju wspólnego ssania anyżków od

Szymańskiego.

Było to przyjemne i można było pójść potem do domu i onanizować się w

kiblu, myśląc o kilku

dziewczynach naraz. Nikogo nie mogło to obchodzić, bo przecież żadna z

dziewcząt, których

dotknął ogień mojej miłości, nic o tym nie wiedziała. Byłem ciągle dziewiczy –

byłem jeszcze

aniołem.

Czułem ogromny seksualny ból w jądrach – musiałem go rozładować.

Pojmowałem dobrze,

że stały związek z Kasią był niemożliwy. Przede wszystkim była moją

cioteczną siostrą, było to

więc kazirodztwo.

A przecież łączył nas związek „rewolucyjny”. Nasza miłość była „przeciw”.

Była buntem!

Ciotka Asia pogardzała nami, ale mnie, dodatkowo, chciała także wychować.

Było to

karkołomne zadanie ze względu na mą „klasową niedoskonałość” i

odziedziczoną po matce

pobudliwość. Dlatego było między nami tyle czułości – oboje byliśmy

bękartami. Kasia

przytulała się do mnie z mocą, bo byłem o wiele bardziej Somkiem, niż ona

mogła stać się

kiedykolwiek. Pochłaniałem ją jak jajecznicę. Seksualną jajecznicę.

W Richmond, czując, że jestem tak samotny jak nigdy przedtem, siedząc

przed pustym

kubkiem herbaty i zapełniając popielniczkę petami, wspominałem to

wydarzenia z niechęcią.

Miała piersi i usta, i łatwą miłość do mnie. A ja pragnąłem seksu tak bardzo,

że nie

pogardziłbym nawet staruszką. Więc...

Lecz coś się we mnie zepsuło. Rozdwoiłem się poniekąd na tego, który czuje,

i tego, który

czyni. Te dwie osoby działały sprzecznie. Otwarłem szczelinę, w którą jął się

wdzierać mrok –

ojciec wszystkich lęków.

10.

Minął już tydzień od ostatniego kontaktu z Mirkiem. Siedziałem w rogu pokoju,

oparty o

ścianę, wpatrzony w komodę na krzywych nogach. Zajmowało mi to wiele dni

i wiele nocy. Nie

chciało mi się pić ani sikać. Trudno powiedzieć, czy spałem, ani też, czy

byłem żywy. Mój

oddech spełzł w dolne granice zapotrzebowania na tlen. Wreszcie stało się

mimo lata bardzo

zimno. Chłód stał się nieznośny. Nie mogłem, jak pragnąłem, tylko trwać.

Trwać w węźle czasu

jak biologiczna drobina w kolanie rury. Musiałem zrobić jakiś ruch.

Oddychałem głęboko. Włączyłem radio. Trzymałem się nici oddechu.

Słyszałem nadlatujące

nad lotnisko samoloty. Komputer leżał złożony z innymi bagażami na

podłodze. Wiedziałem, że

nie rozpakuję go, nim nie odnajdę spokoju – smaku poranków i słodyczy

codziennego poznania.

Czułem zimny wiew od okna. Dotykał mojej łydki. Przed moimi oczyma –

wróć! – przed mym

okiem przesuwały się dawno zapomniane obrazy.

Najlepiej było, gdy zamykałem oczy. Wcale nie po to, by zasnąć, ale by nie

widzieć! By

usłyszeć szept kogoś, kto zmizerniały, skurczony tkwił we mnie jak obolały

organ. Poznawałem

go – to był on. Moja siewka, mój klon...

Na przystanku tramwajowym przed dworcem w Gdańsku mama powiedziała

do ojca:

– Widzisz, jak mu się głos zmienił?

– To mutacja – powiedział chłodno ojciec – każdy przez to przechodzi.

– Z naszego Jacusia robi się kawał mężczyzny.

Ojciec pominął tę uwagę milczeniem. Nie wiedział, albo udawał że nie wie, iż

w moim życiu

stało się coś niezwykłego. Pewna dziewczynka z Warszawy, niewysoka,

czarnowłosa harcerka,

uczyniła swój pierwszy w życiu wybór i przez koleżanki zaprosiła mnie na

spotkanie na polance

za obozem. Siedzieliśmy długo na zwalonym drzewie i rozmawialiśmy,

zawstydzeni

bezgranicznie sobą. Nie, nie całowaliśmy się, byliśmy w sobie „zakochani”, co

znaczyło tyle, że

żadne z nas nie wiedziało, co dalej z tym zrobić. Majka mieszkała na drugim

końcu Polski, ale

czas i przestrzeń nie miały żadnego znaczenia, podobnie jak w przypadku

Tristana i Izoldy.

Wiedzieliśmy bez żadnej nauki, że kochankowie nie mogą żyć w rozłączeniu,

bo ani to życie,

ani też śmierć, jeno życie i śmierć zarazem.

Majka przysłała kartkę dopiero na święta. Była w Zakopanem. Pisała o

śniegu, który tak

pięknie „drapuje góralskie chaty, choć jednocześnie – narzekała – neutralizuje

inne elementy

architektoniczne.” Śnieg zawalał wejście do naszej sutereny tak skutecznie,

że wychodząc,

musiałem sobie torować drogę szuflą. Nienawidziłem śniegu! Z kartki Majki

tchnęły spokój i

ciepło. W jej świecie śnieg był widokówkowym lukrem. Wiedziałem, że nie

zobaczymy się już

nigdy. Była zbyt daleko.

Mama zaczęła wtedy wyjeżdżać na handel do Niemiec i Rosji. Ojciec niby

sprzeciwiał się,

lecz w gruncie rzeczy był zadowolony. Robiła to, o czym zawsze marzył, a

nigdy nie mógł

zrealizować. Do NRD wywoziła kawę, a przywoziła bluzki. Do Rosji wywoziła

japońskie

peruki, a przywoziła złoto. Po każdym takim wyjeździe coś dostawaliśmy. Po

podróży do Rosji

dostałem radio z adapterem produkcji litewskiej, z wyłącznikiem, który, gdy

kończyła się

ścieżka, zatrzymywał płytę z hałasem tak głupim, jakby zderzyły się właśnie

wagony węgla w

kopalni. Koniec płyty był zawsze jak rozstrzelanie.

Słuchając Ewy Demarczyk, śpiewającej wiersze Baczyńskiego czy Tuwima,

wpadałem w

dziwne odrętwienie. Miałem wrażenie, że każdy wiersz mi się śni. Zasypiałem

na jawie, a

ilekroć postanawiałem sobie, że nie wystraszy mnie ten głupi automat,

przegrywałem. Każdy

koniec płyty – to była nieunikniona klęska, osobne rozstrzelanie. Czy właśnie

wtedy zacząłem

odczuwać to gorzkie przerażenie światem, które doprowadziło mnie do

Londynu, do wynajętego

pokoju, gdzie siedziałem w fotelu i głęboko oddychałem przez nos,

koncentrując się, by zgasić

płonąc żagwie trwogi gorzejące w mej głowie? Skazywało to mnie na byt nie

lepszy niż byt

żywego truchła. Zombie – oto, kim się stałem.

Ciągle czułem w rękach, choć minęło już ćwierć wieku, dotyk widokówki, którą

otrzymałem

rok później. Znów było lato i czytałem podniecającą wiadomość:

„Jestem na obozie w Trójmieście. Jeśli chciałbyś się ze mną spotkać,

przyjedź. Majka.”

Pojechałem natychmiast. Znalazłem ją w małym namiocie z tropikiem.

Spędzała wakacje w

Brzeźnie – nie jest to najpiękniejsza okolica, aczkolwiek nad morzem. Dawno

nie ma tam

oswojonych sarenek, które można by karmić mlecznymi bułkami z serem.

Przeryty kataklizmem

II wojny podgdański kurort Brzeźno nie odzyskał nigdy naturalnej urody, jaką

znałem z

opowieści ciotek. Wstydziłem się w tramwaju i byłem dumny. Jechałem na

randkę! Moje

wspomnienie o Majce wyprane było z seksu. Nawet przy pożegnaniu, tam na

obozie,

pocałowała mnie tylko w policzek. Zupełnie nie wiedziałem, kogo spotkam.

Majka czekała na mnie. To, co zobaczyłem, przeszło wszelkie wyobrażenia.

Stanęła przede

mną czarnowłosa królewna. Zmieniła się! Miała długie, gęste, sięgające

krzyża włosy i używała

leciutkiego makijażu. Wstydziłem się swych dżinsów z nalepką Szarik. Była w

każdym

anatomicznym szczególe k o b i e t ą. Uśmiechnęła się, widząc moje

zdumienie, i zaprosiła do

wnętrza namiotu. Siedliśmy na materacach. Pachniała czymś nieokreślonym,

słodko. Nie

wiedziałem, jak się zachować. Patrzyła mi prosto w oczy.

– Cieszę się, że przyszedłeś. Bałam się, że po prostu nie ma cię w Gdańsku.

– Czy mogę cię pocałować? – zapytałem.

– Mhm. Chyba tak.

Rzuciłem się na jej szerokie, wydatne wargi. Myślę, że całowaliśmy się z

piętnaście minut.

Raz tylko zdjęła mi rękę z piersi.

– Uspokój się. Już jestem. Nie widzisz?

Potem całowaliśmy się znowu.

To nie było ładne lato. Często mżyło i zmrok wieczorny przypominał swą

luminescencją

zimowy wieczór. Stawałem się grymaśny i rozdrażniony. Jedyną przyjemnym

punktem dnia był

wyjazd do Brzeźna. Kupowaliśmy bułki, oranżady i siedzieliśmy całymi

godzinami w koszach

na plaży. Kosze, z powodu ciągłej mżawki, można było wynająć bez trudu.

Były naszym

nadmorskim mieszkaniem. Po wielu dniach uporczywej walki, w której

używałem wszelkich

argumentów, łącznie z groźbami samobójstwa, udało mi się wreszcie Majkę

rozebrać. Jej piersi

– duże i podobne do łez – były miękkie jak wata i stały się obiektem moich

badań tak

intensywnych, jakbym był przekonany, że w rysunku naczyń krwionośnych na

ich powierzchni

tkwi tajemnica, której odkrycie mnie uleczy.

Majka raz tylko pozwoliła mi „spróbować”. Było to późnym wieczorem i była

przed

okresem, co wyznała mi z taką otwartością, że w jednej sekundzie zmieniłem

się z chłopca w

mężczyznę. Sama położyła ręcznik na piasku i rozkraczyła nogi. Wpadłem

wtedy w histerię. Z

kolanami w piasku wsadziłem nos w bujne włosy jej żotu i krzyczałem:

„Kocham, kocham,

kocham cię!” – jakby usprawiedliwiając naszą wzajemną nagość.

Uśmiechała się i czochrała mi włosy, aż wreszcie sapnęła z naciskiem.

– No, to zrób to, co chcesz.

Myślałem, że padnę ze wstydu trupem! Było mi na przemian gorąco i zimno,

ale mój trodel,

to świńskie zwierzę, które napinało się na widok matczynego biustonosza w

misce, które nie

dawało mi spokoju ani rano, ani wieczorem, wisiało jak flak i zdawało mi się,

że z każdą minutą

się zmniejsza.

– Muszę być chyba chory – powiedziałem grobowym głosem. Boleśnie wbił mi

się w serce

wrzaskliwy głos mewy. – Bo, widzisz, nie mogę...

Majka nie patrzyła w moją stronę, w kącikach jej oczu pojawiła się wilgoć, ale

szybko starła

ją wierzchem dłoni. Siadając na ręczniku, powiedziała:

– To się zdarza... Dużo na ten temat czytałam. Pierwszy stosunek bywa

nieudany z powodu

onanizmu...

Zdawało mi się, że gram w jakimś filmie. Majka sięgnęła do wiklinowego

kosza, wyjęła

grzebień, gumki i zaczęła upinać włosy. Z chwili na chwilę stawała się coraz

bardziej dorosła.

Gdy skończyła, bałem się jej dotknąć.

W jednej chwili nasze nadmorskie mieszkanie w koszach zdało mi się zimne i

nieprzyjemne.

Rzuciłem się ku niej i ogarnąłem ramionami.

– Daj mi się ubrać – śmiała się. – Ubierzesz się, czy chcesz nago jechać

tramwajem?

– Gardzisz mną?

– Jesteś głupi. To się zdarza.

– Daj mi jeszcze spróbować – poprosiłem płaczliwie.

– Inną razą...

Rozstaliśmy się i pojechałem do domu.

Niezgrabnie stoczyłem się z trzech schodków, wiodących do głównego pokoju

naszej

sutereny i potrąciłem stół naprzeciwko drzwi. Na stole stały kwiaty. Mój impet

przewrócił

wazon i woda wylała się na lnianą serwetę z nadrukowanym kalendarzem, a

co gorsza – na

teczkę z papierami biurowymi starego. Ojciec miał jakby szósty zmysł,

pozwalający mu zjawiać

się zawsze wtedy, gdy mi się coś takiego przydarzało. Wówczas też wylazł z

kuchni i

rozwrzeszczał się:

– Ślepy jesteś, czy jak?! Cholera! Zamoczyłeś moje erwuchy! Żeby cię szlag

trafił! Jak

mogłem spłodzić takiego głupiego syna! Już nawet znajomi pytają: „Co się

dzieje, ten Jacek jest

taki głupkowaty!” No, co tak stoisz i się gapisz? Leć po szmatę! Poproś

mamę, niech da ci jakiś

ręcznik. Człowiek może wypruwać sobie żyły, a przyjdzie taki idiota i całą

twoją robotę

zniszczy. No, leć do kuchni! Nie stój i nie patrz jak wół na malowane wrota!

Poszedłem i przyniosłem świeżą ścierkę. Od ojca dochodził zapach,

poprzedzający każdą

awanturę. Zapach, który czułem jak pies. Zimna woń nienawiści. Zdawało mi

się, że przez jego

usta przebiegają iskry i włączył się w nim straszny, elektryczny obwód

zabijania. Wycierał

dokładnie wodę i gardłował.

– Jak można być aż takim kretynem? – zadawał pytanie wszystkim zmarłym

Somkom – jak

można? Przecież wie taki jeden z drugim, że naprzeciw drzwi stoi stół, więc

drzwi należy

otwierać ostrożnie! Bo może na przykład stać tam matka z talerzem zupy albo

ktokolwiek. Ale

nie! On pcha te drzwi, jakby to był bydlęcy wagon i wlatuje do domu jak do

knajpy! – Ojciec

przeniósł zamoczoną teczkę z dokumentami i położył ją na bufecie pod

ścianą. A jest to wynik

zwykłej głupoty, niczego więcej! Egoizmu! Bo nie można pomyśleć, że wokół

żyją także inni

ludzie. Że świat nie kończy się na czubku własnego nosa!

– Jacek! – krzyknęła mama z kuchni. – Chodź tutaj. Wynieś wiaderko ze

śmieciami, proszę.

– Za chwilę – odpowiedziałem głosowi. Po tym, co stało się na plaży, zniżanie

mnie do

posług domowych wydało mi się rzeczą haniebną. Ojciec wyprostował się jak

bokser w ringu,

gotowy do walki.

– Słyszałeś, o co matka prosi?!

– Za chwilę – odpowiedziałem hardo. – Dopiero wszedłem.

– Zaniosłeś węgiel ciotce, idioto?

To zaczynało być groźne. Od ciotki zależeliśmy wszyscy.

– Nie.

Ojciec wyczuł mój lęk.

– Chodź no tutaj. Powiem ci coś.

– Mów!

– Chodź tutaj – powtórzył cicho. Widziałem, że wzbiera w nim pasja. Pasja,

która była

odpowiedzią na to, że mieszkaliśmy w piwnicy. Pasja, która wzbierała w nim

od młodości, gdy

widział, że śmierć Miasta, jakim je pamiętał, była nieodwołalna i że dlatego

nigdy już nie

pojedzie na obóz skautowski w szkockie góry ani nie będzie pływał żaglówką

po Bodensee, ani

też nie będzie mógł ukryć się przed pasją swego ojca Beno Somka w małym

domku ogrodnika

w ich ogródku, gdzie Śliwowie... Dlatego wołał mnie ze złośliwym uśmiechem:

– No, chodź. Powiem ci coś miłego.

– Jacuś! – krzyczała z kuchni mama, jakby wyczuwając sytuację. – Chodź,

wyniesiesz tylko

to wiaderko!

Od kuchni dzieliły mnie dwa metry, lecz te dwa metry były oceanem. Gdybym

uległ matce,

nigdy nie podniósłbym się z ziemi.

– Przyjdziesz tu wreszcie, kretynie?!

– Za chwilę! Mówiłem przecież – z a c h w i l ę!

Stało się to w jednej chwili. Mocna, mięsista ręka ojca uderzyła mnie w prawy

policzek z siłą

ściany, zwalającej się na mój bark. I już nie byłem tym samym Jackiem

Somkiem. Byłem już

zupełnie kimś innym!

– Jak mogłeś?! – cedziłem wściekle. – Ja się nie dam prać po pysku, jak jakiś

śmieć. Ja cię

chyba zabiję. Tak... – zdecydowałem – zabiję...!

Z tą myślą wyskoczyłem na Wajdeloty. Pobiegłem, by ochłonąć, nad staw

koło torów.

Zastanawiałem się, jak to zrobić. Jedyne, co mi przychodziło do głowy, to

bagnet. Bagnet ze

swastyką na metalowej pochwie. Szeroki, pewny w działaniu. Bagnet, mający,

być może, na

sumieniu już kilka istnień ludzkich, znaleziony przez ojca nad Strzyżą po

pijaństwie chłopaków

z Hitlerjugend.

To było rozwiązanie. Po prostu go zabiję! W każdym odezwaniu ojca, każdej

jego reakcji

czuć było wściekłość na moje „idiotyzmy”. Pewnego wieczora nakrył mnie, jak

stoję przed

lustrem i dotykam opuszkami warg. Była to szczególna chwila... – zadrżałem i

przez moje ciało

przebiegła iskra Patrzyłem we własną twarz, ale jej nie widziałem – w lustrze

widziałem mój

głód i kochałem go. Marzyłem wtedy, by tymi ustami móc dotknąć innych

warg, a mój trodel

szarpał się w spodniach jak zwierzę na uwięzi. I wtedy zobaczyłem w lustrze

złe, ironiczne oczy

ojca...

– Ten błazen jest chyba pedałem, bo całymi godzinami wpatruje się w lustro!

A zapomina o

myciu zębów, dlatego śmierdzi mu z gęby! – krzyczał. I mama go wtedy nie

zabiła!

Przypomnienie tamtego wieczoru dodało mi sił. Musiałem go zabić!

Postanowiłem zrobić to

zaraz. Wstałem ze stłuczek browarowych butelek i poszedłem. Minąłem

bramę bocznicy

kolejowej nad stawem. Minąłem Studio Rapsodyczne i restaurację Lotos.

Oczy mi błyszczały.

Myślałem o konsekwencjach. Najprawdopodobniej zamkną mnie w zakładzie

poprawczym.

Trudno. Nikt nie usprawiedliwi mnie za to, że zabiłem ojca, bo kazał mi

wynieść śmieci!

Okrzykną mnie potworem! Trudno. „Wbiję mu nóż – do krzyża!” – cieszyłem

się. Gdy

znalazłem się koło cukierni na rogu Grażyny, przed nosem wyrósł mi milicjant.

Miał dobrą

twarz ludzi, którzy zawsze mają rację i dla których wszystko jest proste.

Wobec takich ludzi

byłem zawsze bezradny. Przyglądał mi się uważnie. Nie było w jego wzroku

złości, raczej

troska.

– Pokaż legitymację.

Wygrzebałem z kieszeni legitymację szkolną.

– Gdzie mieszkasz, chłopcze?

Od roku przynajmniej nieznajomi mówili mi per „pan”. Byłem wysoki i wąs mi

się sypał. A

ten niemłody milicjant mówi do mnie „chłopcze”. Czułem, jak opuszcza mnie

złość. Sprowadził

mnie do prawdziwych rozmiarów. Odebrał całą elektryczność.

– Tutaj, zaraz za rogiem – odpowiedziałem grzecznie cienkim głosikiem.

– To nie włócz się po ulicach. Już późno – nakazał łagodnie. – I idź odrabiać

lekcje!

W drzwiach sutereny stał ojciec. Spotkaliśmy się wzrokiem. Był bezradny i nie

potrafił mi

tego wyznać.

– Idź, wynieś wreszcie te śmieci! Widzisz, że matka płacze.

– No jasne...

Kilka dni po owej kłótni byłem w domu sam i eksperymentowałem z frytkami.

Frytki jadało

się w restauracjach. Były zaprzeczeniem naszej kuchennej codzienności.

Pragnąłem frytek jak

jakiegoś innego życia. Kartofle – to było to, co musiałem przynosić z piwnicy:

śmierdzące,

pełne łętów, były, jak zapach naszego domu, tradycyjny, niezbyt dobry,

nieunikniony. Frytka

zaś, o!, frytka – to było coś zupełnie innego! Gdy o tym myślałem, napełniała

mnie gorycz,

jakby mi ktoś frytki kiedyś odebrał.

Ewa Demarczyk wojowała z zastępami niebieskimi, gdy strugałem ziemniaki,

by zrobić

pierwsze w życiu, niezależne od jadłospisu narodowego, frytki. Wlałem do

garnka olej

rzepakowy, myśląc o rzepie, którą prababcia ze strony matki, Malwina, kroiła

w środku dnia –

tam na Kresach, dodając cebulę i olej, i krzycząc do mamy: „Ania, chadzi

rećku jeść!”

Odczuwałem dumę, że tak się wyodrębniłem.

Niestety, gdy olej zaczął kipieć, stwierdziłem, że nie uda mi się zrobić ani

jednej frytki.

Ziemniaki się rozgotowały. Co, do diabła!? – zakląłem.

Wtedy właśnie w oknie kuchni ujrzałem uśmiechniętą twarz Kasi. – „Czyżby

dowiedziała się

o Majce i właśnie dlatego przyjechała?!” – myślałem gorączkowo. To, co

robiliśmy z Kasią po

wielogodzinnych dyskusjach, jak powinno wyglądać życie i wypaleniu dwóch

paczek caro, było

świńskie. Ale czy ktokolwiek może wyznaczyć granicę, gdzie kończy się

siostra cioteczna, a

zaczyna świństwo? Zapach jej żotu, gdy wyciągałem rękę z jej majtek, był dla

mnie równie

rodzinny, jak wszystko inne.

Nasze pocałunki były niewinne jak nasza ślina. Nasze języki witały się zawsze

radośnie i

mieliśmy wrażenie, że kiedyś sztucznie rozdzielono nas na dwoje osobnych

ust. Trudno jednak

całować, nie pożądając, Kasia musiała więc stać się moją sekretną,

seksualną jajecznicą.

Moja radość na jej widok była jednocześnie prawdziwa i udawana. Cieszyłem

się z

jajecznicy, jaką w sobie niosła, ale zbyt świeże były wspomnienie o Majce.

Kasia Schwarz

koniecznie chciała być Somkówną, może nawet bardziej niż ja. Podziwiałem

to w niej i rodziło

to mój lęk. Dzięki temu, że mama urodziła się na Kresach, czułem w sobie

jakąś obcość, którą

podsycała rodzina. Byłem mieszańcem. Kundle pozbawione są nerwic

genealogicznych. Są

nieczyste, więc siłą rzeczy skazane na odrazę. Są kochliwe i niezależne, gdy

się zrażą –

odchodzą bez żalu, bo pozbawione rodziny, obcują ciągle z bezmiarem.

Kundle uczą się żyć na

pustym polu. Nasz związek był zawsze nielegalną próbą parzenia się kundli.

Byliśmy wyklęci.

Na straży tej złowieszczej prawdy trwała dwa piętra nade mną ciotka Joanna.

Kasia nie wyglądała na swoje szesnaście lat. Ale nie to sprawiało, że czułem

się przy niej

młodszy bądź mniej dojrzały. Nigdy nie wiedziałem, jak się zachować. Żaden

tajny kod

rodzinny nie podsuwał mi właściwych rozwiązań. Śmiałem się więc tam, gdzie

inni byli

poważni, ubierałem się d z i k o, a co najgorsze – zachowywałem się s k a n d

a l i c z n i e.

Kasia rozumiała wszystko bez zbędnych podpowiedzi. W jej genotypie

przechowała się bogata

informacja o tym, jak winna myśleć i zachowywać się „młoda dama” z a a n g

a ż o w a n a w

kuzynie. A to, że narzekała teraz na mężczyzn w ogóle, zamiast na mnie w

szczególności, było

cechą jej światopoglądu, nie płci czy wieku. Czuła się inna. Nie odpowiadało

jej obecne

wcielenie. W przeszłym życiu wszystko było na swoim miejscu, a ona

wypełniała swe

przeznaczenie z całą powagą i odpowiedzialnością. Gwiazdy były na swoim

miejscu, na klimat

można było liczyć, lato było gorące, a zima – zima była zimna.

– A teraz? – mawiała – popatrz wokół. Rzygać się chce, kiedy się to widzi!

Ale nie rzygała. W każdym razie nie przy mnie. Uwielbiała natomiast

pogrzeby. Każda taka

uroczystość utwierdzała ją w mniemaniu, że wszystko przemija, lecz ona na

szczęście zajmuje

jakże korzystną pozycję aktora obecnych dziejów. To, że właśnie była w

czarnych wełnianych

spodniach i czarnej bluzce, znaczyć mogło tylko, że wraca z jakiegoś

pogrzebu.

– Kto umarł? – zapytałem.

– Dziadek Ewy.

– Znałaś go?

– Tak. To znaczy nie. Ewa wiele mi o nim opowiadała.

– Przyjechałaś z Ewą?

– Och, nie! Pokłóciłam się z nią, bo zamiast na pogrzeb, pojechała do

Sulęczyna.

– Ale to przecież nie nasza rodzina, ten dziadek.

– Ale ona jest mi tak bliska, prawie jak siostra.

Owego popołudnia Kasia ubrana była w smutek, jak wdowa. Wiedziałem, że

aby osiągnąć to,

czego chciałem, to znaczy „spróbować”, muszę jej współczuć. Wydawało mi

się głupie noszenie

żałoby po krewnych przyjaciół, ale czego nie można było z Kasią zrobić na

pewno – to

pozbawić jej ról, w które się właśnie wcielała. Nic nie obchodził mnie dziadek

Ewy ani jego

śmierć. W ogóle mało obchodziła mnie śmierć. Interesowało mnie życie, a w

szczególności

życie Kasi. Objawy tego życia nęciły mnie pod jej bluzką, więc spróbowałem

ją objąć i

pocieszyć, lecz mnie odepchnęła. Musiałem poczekać, aż usmażą się frytki,

które zrobiła

wreszcie za mnie.

Jej bluzkę czuć było naftaliną. To był zapach szafy ciotki Asi. Poniekąd więc,

całując Kasię,

uczestniczyłem w seksualnym kontakcie z „górą”. Nasz smok oglądał

telewizję dwa piętra nad

nami i Kasi udzieliła się pikantność sytuacji.

– Jak myślisz, co by zrobiła, gdyby zastała nas razem na tapczanie?

– Och, nie myśl, że ciotka była całe życie taka święta.

Wyjęła z torebki papierosa.

Wiesz, miałam w domu straszną historię. Nikomu nie mogę tego opowiedzieć,

ale ty jesteś

kuzynem... A propos, co z moim kochanym wujkiem Bruno?

Powiedziałem jej. Potem pytała o mamę i Tomka. Ucieszyła się, że jeszcze

tyle godzin

zostaniemy sami. Dla niej ojciec był „kochanym wujkiem Bruno”... i była

przekonana, że o

„wujku Bruno” powinno się pisać romanse. Może. Myślałem wówczas, że

otwarte pisanie o

miłości jest okradaniem miłości. Czymś w rodzaju pornografii.

– Ty wiesz, że ciotka Joanna była kiedyś zakochana? – rzekła Kasia.

– Oczywiście, kiedyś musiała. Mam nadzieję, że bez wzajemności.

– Jesteś okropny! Właśnie że z wzajemnością. Pokażę ci coś.

Ciotka Joanna nie znosiła Kasi, bo dręczyła ją zazdrość o nieudane

małżeństwo siostry z

Żydem. Małżeństwo to było nieudane, jak dowiedziałem się wiele lat później,

głównie z

powodu intryg Joanny. Ale i tak każde zjawienie się Kasi było jak wytknięcie

palcem: „I co?

Zostałaś na koszu!” Ciotka musiała mobilizować całą siłę nieugiętej woli, by

nie okazać, jak ją

to irytuje. Dlatego pomogła siostrze przenieść się do Garczyna, gdzie rodzina

miała letniskowy

domek, a w Gdańsku zrobiła wszystko, by mama Kasi nie dostała niczego z

majątku Benona.

Lecz mimo wszystko Kasia kochała ciotkę Joannę, bo gdyby przestała

kochać, przestałaby być

Somk, a zaledwie Schwarz, co bez wątpienia byłoby dla niej życiową klęską.

Na dobrą sprawę to od Kasi mam wszystkie wiadomości o rodzinie, która

zawsze była dla

niej F a m i l i ą. Kolorowym komiksem, trwającym przez stulecia. Rzecz jasna

fascynowały

mnie te podróże w czasie. Każde spotkanie z Kasią miało ten sam

scenariusz. Z otwartymi

oczyma informowała mnie, co udało się jej wyszpiegować w zakresie

historycznej spuścizny

klanu Somków.

Tego dnia wyjęła z torebki notes. Tkwiła w nim mała, czarnobiała fotografia

formatu sześć

na cztery centymetry. Przedstawiała mężczyznę o zaczesanych do góry,

czarnych włosach,

klęczącego z głupim wyrazem twarzy u kolan młodej kobiety. Właścicielka

szczupłych kolan

musiała w chwili zdjęcia powiedzieć coś, na co on z uśmiechem odpowiadał, a

może właśnie

zadawał pytanie. W górnej części fotografii widać było dwa kosmyki jasnych

włosów, które w

wyobraźni dałoby się dopełnić sportową fryzurą niezależnych panien. Ową

panienką, jak

świadczył podpis na odwrocie, była ciotka Asia! Musiało być lato, świadczyły o

tym stroje.

Poraziła mnie gwałtowna intuicja. To nie mógł być nikt inny. To był „on”,

strachliwy pan

Konstanty, były lokator mieszkania, w którym teraz kłócili się i wymieniali

obelgi Śliwowie.

Czy to możliwe?

– Skąd masz to zdjęcie? – zapytałem.

– Podkradłam mamie. I była o to straszna awantura.

– To tak, jak z tym bagnetem. Czego oni u diabła tak się wstydzą? Czy

przyszlibyśmy na ten

świat ot tak, w efekcie strzelenia paluchami?

– No właśnie.

Na dworze robiło się szaro, co w naszej suterenie oznaczało prawie zmrok.

Zapragnąłem jej

bardzo. Mogłem całować ją i pieścić. Im byliśmy starsi, tym żywiej reagowała

na łechtaczkowe

pieszczoty. Trzepotała biodrami jak duża, jasnowłosa ryba. Ale nigdy nie dała

zdjąć sobie

majtek. Walczyłem uparcie, by zsunąć choć jedną stronę, lecz gdy

zadowolony, że koniec

męczarni się zbliża, zabierałem się za drugą, poprzednia wracała na miejsce.

Przekonywałem ją,

żeby była człowiekiem, bo już naprawdę nie wytrzymam dłużej, że muszę

wreszcie

„spróbować”. Ale była uparta jak muł.

– Ty mnie nie kochasz – rzęziłem.

– Kocham cię, ale co się stanie, jak zajdę w ciążę?

– Nie zajdziesz – zapewniałem ją fałszywie. – Ja to zrobię tak nie do końca.

– Nie wierzę ci, kochany – głaskała mnie po włosach. – Jesteś jeszcze za

mały.

– Daj spokój, jestem dorosłym człowiekiem, mogę nawet spłodzić dziecko.

– No, właśnie o to chodzi, idioto!

I wtedy usłyszeliśmy pukanie. Poszedłem otworzyć. Za drzwiami stała Majka i

jeszcze ktoś,

kto robił wrażenie jej milczącego echa.

– Wpuścisz nas? – spytała.

– Ale jest u mnie Kasia – wyjąkałem. I w beznadziejnym przekonaniu, że

Majka wszystko

zrozumie, dodałem: – A czemu przyszłaś z koleżanką?

– Kasia – to twoja nowa dziewczyna? – rzekła Majka z przekąsem.

– Nie, to kuzynka.

– Siądźcie – zaordynowała Kasia, nie wstając z tapczana. – Może zrobiłbyś

im herbaty?

Majka patrzyła na mnie podejrzliwie. Jej wzrok pytał mnie: „To rzeczywiście

twoja

kuzynka?”. Patrzyłem bezradnie na jej piękną twarz. Przypominała pewną

rzeźbę w czarnym

marmurze, którą widziałem na cmentarzu. Majka i tamta zmarła kobieta miały

te same duże,

smutne usta i małe, krótkowzroczne oczy. Pod rzeźbą widniał skromny napis:

„Życie bez ciebie

jest bez sensu. Nigdy nie przestanę cię kochać, moja Machuleńciu.” Tego

dnia ogromne włosy

Majki upięte były w koczek.

Przestępowałem z nogi na nogę jak speszone dziecko. Trwało to całą

wieczność. Miałem za

sobą prawdę. Kasia rzeczywiście była moją kuzynką, ale korzystanie z tej

prawdy, jak z

parawanu, bardzo mnie krępowało. Było to bowiem i kłamstwo. Kasia była nie

tylko kuzynką!

Wpatrzyła się w nią kiedyś moja miłość, stąd była półnarzeczoną, półsiostrą, a

na koniec

wreszcie i seksualną jajecznicą! Zdradzałem więc swoją dziewczynę z moją

półsiostrą, a moją

półsiostrę z moją dziewczyną. I ten gąszcz powodował, że nie wiedziałem już,

kto jest moją

kuzynką, a kto dziewczyną i paskudnie się z tym wszystkim czułem.

I wtedy właśnie „postąpiłem wreszcie jak mężczyzna”, jak skomentowała to

później Kasia, i

rzekłem ostro do Majki:

– Niepotrzebnie przyszłaś, już więcej nie będziemy się spotykać.

– Dlaczego? – płaczliwie zapytała Majka i w owej chwili była tak bliska mej

bezradności, że

wyrwałbym sobie z serca sto kuzynek, byle tylko z nią zostać, byle tylko ją

całować. Ale za

moimi plecami leżała Kasia jak nauczyciel, obserwujący ucznia, i

powściągliwie gapiła się w

zgaszony telewizor. Tabu, jakie przekroczyliśmy, zobowiązywało nas do

lojalności – poczułem

to dotkliwie. I właśnie temu moralnemu nadużyciu byłem wierny, mówiąc:

– Wybacz, Majka, ale tak będzie lepiej.

– Co będzie lepiej?

– Nie wiem.

– To skąd wiesz, że będzie lepiej?

– Nie wiem, to wszystko jest tak skomplikowane.

– To proste. Kasia nie jest twoją kuzynką i niechcący nakryłam cię na

zdradzie...

– Nie, to nieprawda!

– Prawdą jest, że nie byłeś od dwóch dni w obozie, a ja czekałam. Czyż nie

tak?

– Majeczko...

– Co?

– Nic.

– Będziesz jeszcze tego żałował – powiedziała i wyszły w deszcz, który

zmienił się teraz w

ulewę, a w związku z tym jej gest zyskał znamię heroizmu. Spod drzwi

poczęła ciec strużka

deszczowej wody. W stopach poczułem wilgotny chłód.

– Dziękuję – powiedziała Kasia, przytulając się do mnie. Czułem się

wyjątkowo okropnie.

Kombinowałem, czy może nie pójść jutro do Majki i wszystko jej wytłumaczyć.

Ale co

miałbym tłumaczyć? Że dobierałem się do ciotecznej siostry? Więc nie

poszedłem.

Opowiedziałem Kasi, co się stało na plaży w Brzeźnie.

– Chcesz spróbować? – zapytała z miną rewolucjonisty.

– Nie, to niemożliwe. Zaraz przyjdą starzy.

– Zrobimy to kiedy indziej – obiecała – bo cię kocham.

To już było coś. Mogłem mieć przynajmniej nadzieję.

11.

W środku wydarzeń nie sposób dojrzeć ich struktury ani celu, do którego

wiodą. Na tym

właśnie polega tak zwana tajemnica życia. Niczego z niej się nie nauczyłem i

brnąłem dalej w

muł przyszłych wydarzeń ślepy jak kret.

By spotkać się z neurologiem i okulistą w Charing Cross Hospital, musiałem

przejechać kilka

stacji. Lekarz nosił okropne nazwisko Gravestone, co napędziło mi

porządnego stracha.

Wysiadłem z tubu na Hammersmith. W podziemiach handlowych stacji

odnalazłem spokój.

Byłem przygotowany, że stracę wreszcie oko. Nie można prowokować

tylekroć losu, nie płacąc

odpowiedniej ceny. Ciekaw byłem jedynie, co sławny lekarz mi powie. Moje

schorzenie było

dziwne. Zdarzało się, że lewe oko widziało prawie normalnie. Normą dla mnie

było

niedowidzenie na poziomie trzech–pięciu dioptrii. Ale bywało tak, że oko

ślepło całkiem, a

wówczas ogarniał mnie przeraźliwy lęk.

Znalazłszy wreszcie szpital, zapytałem portiera, gdzie jest oddział

neurologiczny. Za stołem

w eleganckim westybulu siedział starszy mężczyzna, łudząco podobny do

mego ojca!

Wstrząsnęło to mną do głębi. Jak to możliwe, że ten Anglik tak wygląda? –

„Are you OK?” –

zapytał. Musiałem siąść na twardej, szpitalnej ławce, by złapać oddech. Ten

widok całkiem

mnie sparaliżował.

Na profesora Gravestone czekałem długo. Może ze dwie godziny. Do

gabinetu wchodzili

pacjenci – Azjaci, Murzyni, biali, ale mnie nikt nie wołał. Dwa razy pytałem

chłopaka z

kolczykami w uszach, siedzącego za komputerem w wewnętrznej oddziałowej

portierni, czy

profesor przyjmie mnie dzisiaj? – „Z pewnością” – odpowiadał pedałkowaty

stwór o miłym

spojrzeniu. To „z pewnością” podsunęło mi myśl, że może mówi tak, bo

zwykle wszystko jest

OK. Ale ja nie byłem OK. Wszystko w mym życiu było do góry nogami. Nawet

moje dziecinne

łóżeczko stało w puszkach po marmoladzie, pełnych wody. Więc nic ze mną

nigdy nie było OK.

Lepiej było sprawdzić... Sprawdzałem.

Na koniec zawołano mnie do gabinetu. Profesor zrobił zwyczajne badanie

neurologiczne, a

potem okulistyczne. Oczywiście nic nie widziałem. Ale plamkę świetlną

lokalizowałem

poprawnie, pozycję świetlnych kresek też. Gorzej mi szło z liczeniem kręgów.

O literach nie

mogło być nawet mowy.

– Hm – rzekł profesor. Zrobił ze mną wywiad, zapisując go na małym

dyktafonie. Pałką

milicyjną na demonstracji nie zainteresował się wcale, choć właśnie o tym

miałbym ochotę

opowiedzieć. Pytał natomiast o warunki higieniczne w dzieciństwie (bardzo

mnie to

zdenerwowało), a potem, czy leczyłem się na depresję.

– Nie, nie leczyłem się, ale często miewałem, szczególnie, gdy piłem –

odrzekłem.

– A teraz pan nie pije?

– Nie, już od trzynastu lat...

– No właśnie, jest w tym coś ciekawego...

W następnym pokoju był tomograf. Hinduska pielęgniarka zrobiła mi zdjęcia

czaszki.

Profesor Nagrobek nie zajmował mną dłużej – kazał przyjść za miesiąc.

– Za miesiąc?! – jęknąłem.

– Tak. Muszę mieć czas na analizę zdjęć, a poza tym jest kolejka. Przez ten

czas proszę

koniecznie wyjechać z Londynu. To miasto źle działa na nerwy.

Za drzwiami stała niezwykle piękna, młoda kobieta w czerni. Miała czarną

woalkę i

ujrzawszy mnie, podniosła ją na chwilę, by otrzeć chusteczką oczy. – „To na

pewno nic nie

znaczy” – próbowałem się pocieszyć. – „To nie może nic znaczyć!” – Zanim

wyszedłem ze

szpitala, przysiadałem trzy razy na różnych ławkach. W windzie jechałem z

nieboszczykiem.

Spod prześcieradła wystawały nagie stopy z przytroczonym do palucha

numerem.

Nieboszczykowi towarzyszyła rodzina. Jedna z kobiet płakała. Korytarz

przebyłem biegiem.

Pod szpital zajechały dwa ambulanse. Zabroniłem sobie odwracania się.

Długo myślałem, czy

naprawdę muszę zejść do podziemia, by dotrzeć do pubu. W końcu wziąłem

taksówkę.

Wróciłem do Richmond. Pani Medow uśmiechnęła się, gdy wchodziłem do

domu. Profesor

Gravestone podarował mi jeszcze miesiąc nadziei. Nie miałem zielonego

pojęcia, co przez ten

miesiąc robić. Nie wiedziałem, na co czekam, ale czułem, że wciąż mam

przed sobą jakieś

ważne próby, nim zdołam na powrót się złożyć jak rozrzucony puzzle.

W piątek pojawił się znów o n. Mirek. Przestraszyłem się, widząc go.

Wyglądał jak

romantyczne widmo. Siadł na moim łóżku i wczepił się palcami w siwiejące

włosy.

– Janice znikła...– rzekł, jakbym to właśnie ja miał obowiązek trwać przy nim

przez cały

czas. Wybuchnąłem śmiechem, bo przypomniała mi się wdowa u drzwi

doktora Nagrobka.

– I co, pewnie myślisz, że masz patent na nieszczęście? Bo twoja zapięta na

ostatni guzik

Amerykanka dała w długą?

– W długą? Może... Nie wiem. Spakowała rzeczy i wyjechała.

Skarżył się irytująco, jakby nie było tych wszystkich lat rozłąki, jakby nie było

akademika,

jakby nigdy nie było pomiędzy nami Oli!

– Pytałem portiera w tym naszym hoteliku. Ponoć w nocy, gdy zasiedziałem

się w pubie nad

Tamizą (Janice nie chciała ze nią iść), miała telefon spoza Londynu,

spakowała się i wyjechała.

– I co? Nie popełniłeś samobójstwa?!

Mirek przestraszył się:

– Jak się czujesz?! – zapytał, jak terapeuta byłego wariata.

– Zdradzę ci tajemnicę, kochany. Czuję się chujowo. I marzyłem o tym, by

przyszedł do

mnie ktoś taki jak ty i zawracał mi głowę. Więc cieszę się... Witaj, druhu!

– Poważnie pytam... Masz lepszy głos... Jak sypiasz?

– Nie sypiam. Zrezygnowałem z zabawy w dzienny tryb życia. Noce są

znacznie

bezpieczniejsze.

– A ja myślałem, że ci się poprawi... Kurcze... I co teraz? Pójdę do Tesco coś

kupić... –

odpowiedział sobie.

Miałem nadzieję, że nie wróci, ale wrócił. Przyniósł ze sklepu butelkę

szkockiej whisky.

– Ty nie będziesz pił?

– Nie, Mirek. Ja już swoje wypiłem.

– Jak sobie chcesz... A ja mogę wypić przy tobie?

– Jasne, przy mnie możesz nawet tańczyć na golasa.

Patrzyłem na jego twarz. Była zmieniona, jakby naga. Zrobiłem sobie herbatę.

Obecność

Mirka napawała mnie ciepłym zadowoleniem. Czy brakowało mi charakteru,

czy też po prostu

nie umiałem nienawidzieć? Byliśmy znów razem i była z nami gorzała.

Czy myślisz, że to już koniec? – spytałem go wprost.

– Nie wiem, stary. To, co zrobiła, jest po prostu nie w jej stylu. Byłem jej

pewien. A tu nagle

szast prast – i nie ma Janice! Po prostu nie mieści się to w głowie! No, dobra.

Przepraszam, że

zrzucam to na ciebie, masz własne problemy.

Spojrzałem na niego. To był ciągle ten sam Mirek, choć wynurzył się ze

środka karnawału.

Teraz zdejmował maskę. Pod przebraniem był czterdziestodwuletnim,

zwyczajnym facetem o

psujących się zębach i chudnącej szyi. Łysiał. Dramat sprawił, że wydawał się

teraz mniejszy i

chudszy niż w rzeczywistości.

– Kochałeś ją?

– Dlaczego mówisz w czasie przeszłym? Naprawdę myślisz, że już nigdy się

nie pojawi? Nie

da znaku życia?

Żałowałem go. W gruncie rzeczy, w związkach z kobietami był zazwyczaj

stroną bierną. O

swej Janice mówił urywanymi zdaniami i z przekonywującym żalem.

...Dla niej Warszawa, w tamtym czasie, niedługo po stanie wojennym, to był

horror! Polska –

to był horror! Wiesz, Janice wykładała na psychologii tylko kilka miesięcy.

Mieszkała w

małym, dwupokojowym mieszkaniu na piątym piętrze bez windy, na

Marszałkowskiej.

Kamienica miała stróżówkę, w której mieszkała pani Wiktoria. Ta baba tylko z

imienia

przypominała kobietę – z twarzy i postury wyglądała raczej na wozaka. Do

Janice poczuła

natychmiast zasadniczą antypatię. Już w pierwszym warszawskim tygodniu

dała jej do wiwatu.

Kiedy Janice wynosiła śmieci, pokonując pieszo pięć wysokich,

przedwojennych pięter, pani

Wiktoria ruszyła do ataku.

– Jak pani nie wstyd – krzyczała po polsku – wyrzucać na śmietnik chleb!

Widocznie tam, w

Ameryce, za dużo macie, że tak nie szanujecie chleba! A przecież stary chleb

to świnie mogą

zjeść!

Janice była zdruzgotana, całkiem nie wiedziała, co ze sobą zrobić, gdy ktoś

na nią krzyczy.

Zresztą nie rozumiała, o co w istocie chodzi tej wąsatej starszej pani. W czym

zawiniła? Prawie

ze łzami w oczach biegła na górę. Chciała umyć ręce, lecz znów nie było

wody. Ponadto była

głodna i do kompletu czuła, że ma PMS...

– Premenstrual syndrome...

– Ty rozumiesz...? Ja z początku nie rozumiałem... Może otworzę okno, bo

już strasznie tu

napaliliśmy?

Chwiejnym krokiem podszedł do okna i podniósł szybę. Od strony Green

napłynęło ciepłe,

mokre richmondzkie powietrze. Znów sobie nalał. Jego obecność sprawiła, że

obojętne stało się

kilkanaście lat naszego rozdzielenia. Po prostu przyszedł i szczerze

opowiadał o sobie, to jest o

Janice.

– Więc Janice miała ten swój pi–em–es i z szybkością strąconego

kukuruźnika wpadała w

depresję. Chodziła w kółko po swym małym pokoju i przemyśliwała, co jej się

przydarzyło.

Starcie z panią Wiktorią napełniło ją bezradnością i rozgoryczeniem...

Wtedy ktoś zadzwonił do drzwi. Właścicielka mieszkania ostrzegła ją, by

zamykała drzwi na

łańcuch, więc tylko je uchyliła. A tam stała nieznana starsza kobieta w

czerwonym swetrze i

kożuchu, błyskając w ciemnościach złotymi zębami i krzycząc do niej:

– Paniusia otworzy! Ja mam cacaną kiełbasę. Takiej to paniusia nigdzie w

Warszawie nie

zobaczy. Tanio, tanio dam za kilo. No, niech otwiera! Co to, boi się, czy co?!

Baba z kiełbasą próbowała wepchnąć się do przedpokoju i bardzo

denerwował ją łańcuch.

Wreszcie Janice otwarła. Nie dlatego, by zapałała chęcią posmakowania

polskiej kiełbasy

wiejskiej – ta kiełbasa brzydziła ją do wymiotów, od roku już przechodziła na

wegetarianizm.

Otwarła jednak, bo niepokoiła ją starsza kobieta – a jakże nie uszanować

starszej osoby? Kupiła

więc od niej dwa kilo kiełbasy. Starsza pani przekonywała ją, że jak ma się

lodówkę, to głupio

kupować jeden funt, bo w ten sposób nic się nie zaoszczędzi... Gdy udało się

jej wreszcie

grzecznie wyprosić handlarkę, zapakowała ostro woniejące wędliny i

odruchowo chciała

wyrzucić je na śmietnik, lecz przypomniała sobie panią Wiktorię i poczuła, że

jest w pułapce!

Na dodatek w domu zrobiło się strasznie zimno. Dotknęła kaloryferów – były

chłodniejsze niż

powietrze za oknem. W radiu zapowiadano mróz piętnastostopniowy. Włożyła

na siebie dwa

swetry i okryła się kołdrą. Zaczynał się jej okres. Była pewna, że para bucha

jej z ust. Nie było

ciepłej wody, nie miała tamponów, a na dodatek musiała coś wymyślić, by

pozbyć się tej

cholernej kiełbasy. Z całej duszy tęskniła za supermarketem przy jej koledżu

w Indianapolis.

Nienawidziła supermarketów, ale wówczas taki sklep, gdzie można wszystko

dostać w środku

nocy, wydał jej się po prostu zasłużonym niebem!

Kilka już razy próbowała czytać „Zbrodnię i karę”. Zawsze jednak porzucała tę

książkę, bo

nie mogła pojąć emocji Raskolnikowa. Jak można było zabić z tak błahego

powodu niewinną

starą kobietę? Ale wtedy, leżąc w kilku swetrach w zimnym mieszkaniu w

Warszawie, czując

bóle menstruacyjne, martwiąc się, co zrobić z kiełbasą – zrozumiała. Tak!

Czasami można mieć

ochotę po prostu zabić starą babę... Pojęła Raskolnikowa i to ją przeraziło!

– Teraz rozumiesz?! – Mirek był już pijany. – To niepodobne do Janice, żeby

tak po prostu

sobie znikać... Nigdy nie uwierzę, że mnie opuściła – nie trafił papierosem w

popielniczkę.

Wyjąłem mu niedopałek z dłoni i zgasiłem.

– Idź spać! – rzuciłem go na kanapę.

II.

12.

Pędziliśmy wynajętym nissanem autostradą M1 na północ. Nie dojeżdżając

do Nottingham,

powinniśmy skręcić na zachód, na Eaton, by przez Derby i drogą numer 6

dotrzeć do Ripley –

jeszcze przed drugą, przed zamknięciem zamkowego muzeum.

Z zamkami łączył mnie tajemny psychiczny pakt. Ich istnienie świadczyło

niewątpliwie, że

przez świat przebiegają koliste linie, łączące przeszłe rzeczywistości – światy,

które ani na

chwilę nie minęły, lecz trwają w innym porządku sferycznym i temporalnym,

ukazując się

żyjącym teraz jedynie jako w y s p y. Znaczyć to mogło także, iż cała reszta

świata jak

niewidoczny korpus góry lodowej ukrywa się i stwierdzić to można dopiero w

chwili katastrofy.

Tylko bajka mogłaby mnie wyleczyć. Bajka, gdzie wielki zamek stałby na

brzegu zimnego

morza. Brytania pełna jest takich bajek.

Wydawało mi się, że kiedyś, gdy z ledwością umiałem dwa, trzy słowa i

wyprawa poza

granice podwórka stanowiła niebezpieczną podróż, miałem więcej siły. Prócz

tego zawsze

mogłem liczyć na ptaki.

Stawałem na środku podwórza i z całych sił naprężałem się, by wydać z

siebie ów jedyny

ton, jaki rozumieją. Pisk można było przedłużać, siekąc przestrzeń stalową

linką głosu,

płynącego z wewnętrznego lasera i trafiać wysoko, prawie pod chmury, a

wtedy zewsząd

nadlatywały żarłoczne mewy – niebo stawało się białe, powietrze pełne piór,

zrywał się wiatr

jak przed burzą. Białe ptaki o czerwonych dziobach pikowały całymi

batalionami z wysoka i

lądowały z powagą w śmietniku. Czułem w sobie ogromną moc, jakbym miał

gdzieś wysoko

utracone gniazdo...

Tamta siła opuściła mnie na zawsze. Nie mam już w gardle pewnej ważnej

struny.

Po godzinie jazdy zaczął się wahać.

– Teraz myślę, że najpierw powinniśmy byli pojechać do East Isley. Mogła

zostawić

wiadomość tylko w dwóch miejscach: u landlord, właścicielki zajazdu – ale

nie, ona mówiła, że

nic nie dostała – albo... – uśmiechnął się porozumiewawczo – –u barmana.

Lubiła godzinami

gadać z Barrym, który serwuje tam piwo. Może on coś wie...

– Może po prostu wyjechała z nim do Australii, co?

– Nic nie jest proste, p r z y j a c i e l u.

Mirek skurczył się i zamilkł. Te spacje nie były przyjazne. Wlepił we mnie

wzrok jak

zdradzana narzeczona. Paskudnie się z tym czułem.

Wymogłem na nim, że to ja będę prowadził. Minęliśmy Luton, poza którym

tężała wielka

autostrada północ–południe.

– W ogóle nie chcę rozmawiać – zastrzegłem się.

– OK. – zgodził się szybko.

Nie umiał jednak uciec od tematu swej pracy w Stanach, a ściślej – od cienia

Janice. Snuł

monolog, wypełniony terminologią terapeutyczną – depresjami,

rozwiązywaniem bloków,

rozkręcaniem się, pokonywaniem kompleksów, projekcjami, przeniesieniami,

traumą... –

obudowane było to wszystko nieznanymi amerykańskimi imionami jakichś

Johnów, Tedów,

Nicków i Mary'siek. Kaszlałem nerwowo, lecz nie reagował. Myślał pewnie, że

jeśli w ogóle

ruszyłem dupę z fotela, to można bezpiecznie zrzucić na mnie wszelki ludzki

nawóz.

Wiedziałem, że to nieprawda. Czekałem tylko, kiedy t o nastąpi. Ku

minionemu światu zamku

Jelousdych w Ripley jechaliśmy z szybkością stu czterdziestu kilometrów.

Milczałem.

W okolicach Ilkeston, pół mili za junction 16, zatrzymałem samochód.

– Coś jednak trzeba wrąbać – zaproponowałem dumny z siebie, choć przez

ściśnięte gardło.

Tak trudno wytłumaczyć komuś, kto tego nie zna, jadłowstręt – gdy w

zniszczonym żołądku

nabrzmiewa pęcherz trucizny, i każdy ruch może spowodować, że zaleje cię

ona jak zła krew i

wszystko stanie się inne... Byłem już daleko za Richmond, to lepiej. Ale

czułem czasami,

zwłaszcza jadąc na zakrętach wprost w słońce, jak w ostrym świetle ogarniał

mnie zimny,

piwniczny cień.

Pub nazywał się Hoskins Wharf. Ciągnął się tam dość szeroki kanał.

Wchodziło się przez

ciężki, zwodzony most. Kiedyś w tym miejscu stał osiemnastowieczny skład

handlowy.

Przypominało to w mniejszej skali spichrz nad Motławą. Jedna z odnóg

kanału płynęła wprost

pod barem. Okna pubu wychodziły na wodę, gdzie cumowały wąskie, długie

łódki regatowe. Te

same łódki, wraz nazwą lokalu, wymalowano na talerzach. Było gorąco, więc

kominek pod

jedną z ceglanych ścian był najchłodniejszym miejscem w lokalu. Gdy

siedliśmy do stołu,

poczułem, jakby opadła na mnie chmura brudnego piachu.

Mój motor nagle stanął. Trochę ogłuchłem jak po koncercie rockowym – szept

budził

dreszcze, a silny głos dochodził przytłumiony.

Kelnerka przyniosła oprawne w drewniane okładki menu. Nie mogłem zjeść

ani kęsa! Mirek

patrzył na mnie z niepokojem.

– Więc co zjesz?

– Nie wiem – powiedziałem cicho, jakby w lęku, że głos ujawni światu to,

czego nikt nie

chciał zrozumieć.

– Wybacz, stary – rzekł Mirek – wyglądasz, jak kiedyś na kacu – pamiętasz?

Nie mogłeś

zjeść nawet mielonego kotleta, który obowiązywał do piwa.

– A ty wypijesz piwo?

– Tak! Przyjechałem napić się angielskiego ale, ręcznie pompowanego z

beczki.

Znów ta cholerna duma! Że jemu się udało. Zawsze mnie tym dołował. Gdy

wracaliśmy z

balangi, odkażał usta Eolem, by matka nic nie poczuła, i spał przy otwartym

oknie. Pani

Dzierżawska nigdy nie przyjęłaby do wiadomości, że syn się rozpija.

Musiałaby wtedy coś

zrobić. Lecz jak można coś zrobić, kiedy już nie ma niczego, co kiedyś było?

Wszystkie

kamienne tablice jej zasad strzaskała wojna. Jedyne, czego chciała naprawdę

– to, by było

czysto w korytarzu i żeby nikt nie wchodził w butach do łazienki. I żeby Mirek

nie sikał na

podłogę w kiblu. Dopóki więc syn wycierał buty i pryskał sobie usta Eolem, a

nocne pijackie

wyziewy maskował otwartym oknem – matka milczała.

Przy stoliku obok siedziała para – młode małżeństwo z dwójką kneblowanych

od dzieciństwa

dzieci. Wreszcie wstali ostentacyjnie i poszli w inny kąt. Z karty dań wybrałem

chili con carne –

wydawało się najmniej groźne.

– O czym ma być ten wasz artykuł? – zapytałem, bo akt wyboru ofiarował mi

ścieżkę.

Wąziutką ścieżynkę na przełęcz.

– Tak ogólnie rzecz biorąc, to o problemie dyslokacji i bliznach psychicznych

po niej.

Łapiesz...? Za dużo teraz jeździmy, za szybko się poruszamy, a opuszczone

miejsce nie jest już

po powrocie takie samo. Tracimy kontakt z tym, co nas ograniczało, ale

dawało przy tym

poczucie kontynuacji. To horror!

– Przez ostatnie dwa tygodnie myślałem właśnie o tym... – w moich uszach te

słowa

zabrzmiały jak kłamstwo. A przecież nie były kłamstwem.

Chili w niczym mi nie pomogła, lecz rozsądnie wyczyściłem talerz do

ostatniego ziarenka

ryżu. Siedziałem sztywno przy stole, skoncentrowany bez reszty na

mechanicznym pochłanianiu

potrawy. Bałem się ruszyć, bo mogło to skończyć się gorzej, niż tylko

wymiotami.

Kiedy dojechaliśmy na miejsce, byłem silny jak tur i słońce uśmiechało się do

mnie solennie.

Zamek hrabiego Jelousdy zawiódł mnie. Nie miał nawet porządnej wieży.

Wyglądał jak

wielka, kamienna chałupa, stojąca nad brzegiem jeziora. Wchodziło się doń

przez Inner Hall.

Wisiał tam portret pięknego spaniela. Suka ta, imieniem Chloe, otruta przez

jakiegoś Włocha

pod koniec XIX wieku, wróciła do Anglii w cedrowej skrzyni, by spocząć na

psim cmentarzu

nieopodal. Hrabia John, jej wielbiciel, nigdy już potem się nie ożenił. Tak stało

w przewodniku.

Wędrowaliśmy wzdłuż kolekcji portretów, z których najstarsze sięgały epoki

Renesansu. Po

równi portretowano psy, hrabiów i chude, blade panie.

– Musimy się rozpytać – zdecydował Mirek. – Ktoś musiał ją zapamiętać...

może

bibliotekarz?

Pobiegł więc przede wszystkim do sal bibliotecznych, gdzie na rozległych

trzypiętrowych

regałach spoczywały tysiące ksiąg i starych woluminów. W kącie biblioteki,

zaraz przy wejściu

siedziała młoda, ostrzyżona po męsku blondynka, witająca wchodzących

nieco zakurzonym, ale

serdecznym uśmiechem. Ujrzawszy ją, Mirek podbiegł do biurka i zaczął się

łasić. W tym

adresowanym do młodej kobiety tańcu uczestniczyły poprawiające łysiejącą

czuprynę ręce,

wykonujące mikroskopijne akrobacje, biodra i przylepiony do twarzy uśmiech.

Stałem na tyle

blisko, by słyszeć, co mówi, i dość daleko, by nie krępować go swą

obecnością. Przyglądałem

się grzbietom książek, zamkniętym za zdobionymi kratami.

Tylko raz zapytał o Janice, a uzyskawszy przeczącą odpowiedź, przeskoczył

ten problem jak

kałużę. Począł udowadniać bibliotekarce, jaką też rozległą wiedzę posiada z

zakresu

bibliotekoznawstwa. Kobieta spytała:

– Z jakiego kraju pan przybył?

– Mieszkam teraz w Ameryce...

– Ach tak? Dużo Amerykanów przyjeżdża tutaj ostatnio. To bardzo miłe –

rzekła i powróciła

do przeglądania stosu fiszek.

Mirek stał niezdecydowany, jakby czekając na dalszy ciąg ekscytującej

znajomości. To mnie

zirytowało. Nie po to wlokłem go przez Anglię, by miał nowe „okazje”. Mógłby

to robić równie

dobrze w Londynie. O l a, Ola Parlewska.

O l a!!! – przypomniałem sobie jakby fiszki dwu dziewczyn z różnych epok i

krajów naszego

życia połączył w katalogu rzeczowym spinacz. „Tamta sprawa” chodziła z

nami jak trzecia

osoba w parze.

Schodami wąziutkiej klatki schodowej, gdzie mieściła się zaledwie jedna

osoba, poszliśmy z

jakąś wycieczką do średniowiecznej izby w najstarszej części zamku. Był to

turystyczny

przymus, a dla mnie okazja oderwania się od niewesołych myśli. Mirek był

jakby rozproszony i

niezbyt zdawał sobie sprawę, co oglądaliśmy. Usprawiedliwiało go to po

trosze w moich

oczach.

Środek sali o normańskim sklepieniu zajmował stół bilardowy rozmiaru ośmiu

normalnych

stołów. Walało się na nim mnóstwo rupieci.

Pan z wąsikiem w tweedowej marynarce, jednym słowem – przewodnik,

opowiadał:

– Tam, przy tej ścianie, gdzie stoi ten pan – miał na myśli mnie – mieści się

coś w rodzaju

closetu. Jest to zrobiony w 1584 roku schowek katolickiego męczennika,

hrabiego Francisa.

Closet ten musiał być bardzo użyteczny, gdy Rada Północna i królowa wysłały

w te okolice

wojska, by wyłapać katolickich księży. Do czasów współczesnych przetrwało

jeszcze w tym

ukryciu kilka ubiorów z epoki. Być może sam hrabia używał tego schowka,

gdy w 1644 roku

Cromwell zajął zamek nocą po bitwie na Marston Moor. W tradycji ustnej

przetrwała opowieść

o księdzu, który ukrył się w tej dziurze i zapomniany przez wszystkich umarł z

głodu. Do

niedawna w schowku tkwił jeszcze kościotrup, ale może rok lub dwa temu

nagle znikł.

Początkowo uznawano to za fenomen nadnaturalny, ale tajemnica wreszcie

się wyjaśniła. To

pewni studenci z Londynu wykradli go, bo potrzebowali egzemplum do

ćwiczeń, co oczywiście

nie jest godne pochwały, nawet pominąwszy różnice wyznaniowe... – Pokażę

państwu, to

interesujące miejsce...

Kilku zwiedzających odsunęło się od ściany, ja z nimi. Przewodnik otwarł

ukryte drzwi.

Westchnął i dał krok do tyłu. Na jego twarzy ujrzałem przerażenie.

W schowku siedział kościotrup ubrany w sutannę. Na głowie miał piuskę.

Czaszka posiadała

pełne uzębienie i sterczały z niej kępki bardzo długich ryżych włosów. Na

podnóżku trup

trzymał otwarty wielki brewiarz. Kustosz westchnął:

– It's him, again!

W Inner Hall powitał nas dobiegający od sufitu hałas. W plafonie umieszczony

był świetlik.

Stanowił on kiedyś element systemu wentylacyjnego zamku, lecz zaślepiono

go szklaną

kopułką. Zamek był nadal zamieszkany przez rodzinę Jelousedych.

– Jeden z hrabiczów – wyjaśniał przewodnik – pięcioletni Joslan, nabrał

paskudnego

zwyczaju sikania i plucia przez ten otwór na turystów.

Teraz widać tam było wykrzywioną twarz dziecka, które biło piąstkami w

grube szkło. Malec

krzyczał coś do nas. Przez chwilę skrzyżowały się nasze spojrzenia. Byłem

pewien, że dziecko

wykrzywiło się na mój widok. Słów malca nie było słychać, ale turyści

przycichli.

– Na pewno chce nas osikać! – drwił Mirek.

– Nie, nie przypuszczam... – broniłem dzieciaka.

– Skąd ta pewność?

– Bo to ja jestem Joslanem!

W kącie pubu przy zamku Jelousdych niby ekspres lotniczy odnalazły mnie

zazdrość,

nienawiść, rozgoryczenie...

– Coś się stało?

– Nie, nic – wycofałem się szybko.

– D a j s p o k ó j, to takie dawne sprawy... O co ci właściwie chodzi! –

próbował się bronić,

choć wcale nie zacząłem go atakować. Zdawało mi się, że „o” w

wymawianych słowach jest

dużą literą, jak w imieniu Ola. Lepiej nic by nie mówił. Lepiej byłoby dlań pić

po prostu to piwo

i milczeć.

Wstałem i wyszedłem z pubu. Miałem niesprecyzowaną nadzieję, że zdołam

złapać jakiś

samochód w stronę Londynu. Zapomniałem, że od zamku do szosy był spory

kawałek. Ale

musiałem wyjść! Pozostawanie z Mirkiem i patrzenie, jak się zapija, było

ponad moje siły.

Czy to dlatego, że zaczął mówić do mnie i n n y m językiem? Czy też istotnie

chodziło o

Olę? Nie wiedziałem. Jedyne, co czułem, to konieczność ucieczki!

Szedłem mroczną ścieżką parku, gdy dogonił mnie krzyk:

– Jacek! Jacek! Zaczekaj!

Mirek, zdyszany, zatrzymał mnie.

– Dlaczego? – zapytał.

– Dlaczego co?

– No – rejterował – czemu spieprzasz?

Wokół nas była ciemna noc, a nad nami gwieździste niebo – wszystko to nas

usprawiedliwiało. Każde słowo znaczyło podwójnie.

– Nie chcę się z tobą kłócić – mówiłem – nie chcę iść z tobą na solo.

Spieprzyłeś do

Warszawy, a potem do Nowego Jorku i wydaje ci się, że wszystko zostało

zapomniane... Nawet

do szpitala przyszedłeś z niechęcią... Nie, stary! Nic nie zostało zapomniane,

wszystko boli jak

dawniej.

– O co ci znów chodzi – bronił się – ty, ty... – cholerny Maskonurze?

Rozbroił mnie na chwilę, lecz nie umiałem już mu wybaczyć! Nie było sensu

go przyciskać.

On się po prostu nie przyzna. Wróciliśmy do pubu i zaczęła się druga część

naszego

przyjacielskiego wieczoru. Stawałem się coraz smutniejszy, a Mirek coraz

bardziej liryczny.

Kiedy odnosiłem go na łóżko, jak narzeczona zarzucił mi ręce na szyję. To

były cholernie

strome schody.

Drugą więc z rzędu noc spałem w jednym pokoju z Mirkiem i otwierałem okno,

bo

śmierdział chmielem gorzej niż wrzeszczańska Strzyża. Miałem przed sobą

całą noc. Musiałem

przypomnieć sobie wszystko, co mieściło się w pliku „OLA”, by znaleźć na

niego jakiś hak.

Mirek – to mój najstarszy przyjaciel. Coś mi się od niego należało!

Leżał na plecach i chrapał z otwartymi ustami. W niczym nie przypominał już

chłopca z

mieszkania nad ciocią Asią. Do czytania wydobywał okulary, a szyję miał

ogorzałą, jakby tylko

ją opalał. Przez chwilę nie byłem pewien, czy to, co zamierzam, ma w ogóle

sens. Minęło

przecież dwadzieścia pięć lat! Podejrzewałem go jednak o premedytację. I to

podsycało ogień,

który we mnie buzował. Za mało czułem w sobie altruizmu, by go

znienawidzić i za długo go

znałem, by po prostu mu to zapomnieć.

13.

Gdy poznałem Olę Parlewską, studentkę filologii, mieszkającą w akademiku

Uniwersytetu,

Mirek jak zakochana dziewczyna jął miewać ataki zazdrości. Rzucał

powieściami, które mu

pożyczałem. Pani Dzierżawska odganiała mnie jak w dzieciństwie od drzwi,

mówiąc, że jest

chory lub, że się uczy. Twarz obnosił chmurną i obrażoną, a w ogóle był

większym kłopotem

niż sama Ola. W końcu jednak wyjechał do Warszawy studiować na ATK i

nasz kontakt

sprowadził się do luźnej korespondencji. Raz na miesiąc przyjeżdżał do

Gdańska, by zaspokoić

uczucia matki. Na dworcu we Wrzeszczu rzekł mi na pożegnanie: „Życzę ci

powodzenia z tą

Olą”. Brzmiało to jak wyrzut. Długoletnia przyjaźń jest trochę podobna do

starego małżeństwa.

Oblałem wówczas swój pierwszy egzamin na studia i moim jedynym

naprawdę osobistym

terytorium stał się mały pokoik, przyległy do sali ćwiczeń w Instytucie Chemii

Nieorganicznej

Politechniki. Był to magazynek odczynników, pełen buteleczek i butli, płynów

używanych

codziennie do doświadczeń chemicznych studentów. Któregoś dnia odkryłem

między nimi mały

słoiczek cyjanku. Odsypałem sobie odrobinę śmiercionośnej substancji do

małej fiolki z

miniaturową zakrętką. Być może była to poza – tak, jak pozerstwem jest nosić

przy sobie nabity

pistolet...

Zamknął się pewien rozdział mego życia. Nauczyłem się gotować wodę na

herbatę na

palniku Bunsena, a zapach gazu i kurzu starych pracowni politechnicznych,

gdzie uczył się wuj

Feliks, miał swoją metafizykę i romantyzm. Na dziedzińcu Zakładu mokły w

deszczu bele

kauczuku, potrzebne do doświadczeń na Organice, a do nas przychodziły we

wzbudzających

szacunek słojach coraz dziwniejsze substancje, produkowane w odległych,

zamorskich krajach.

Chemicy zostawali w swych laboratoriach do nocy, produkując idee i wonie.

Osobnicy ci o

wełnianych twarzach i zepsutych nosach mieli w oczach wizje, a w dużych

metalowych

kubkach parzyli rozpuszczalną kawę zbożową Inka. Odczuwałem dumę, gdy

studenci starszych

lat tytułowali mnie „pan laborant”. Stałem się istotną cząstką życia Instytutu.

Z samego rana musiałem nastawić wodę siarkowodorową w wielkim baniaku,

stojącym w

wiklinowym koszu na balkonie. O dziewiątej zajmowałem pozycję przy

okienku, wydając

studentom probówki, zlewki i bagietki – całe to szkło laboratoryjne. Zaraz

potem otwierałem

magazynek odczynników. W międzyczasie profesor prosił, bym przyniósł na

salę wykładową to

lub owo na demonstrację. Wciąż ktoś czegoś ode mnie chciał. W wolnych

chwilach zwiedzałem

podziemia Instytutu. W jednym z zakamarków piwnic znalazłem porcelanową

dłoń, służącą

zapewne do produkcji rękawic gumowych. Wiedziałem, że coś takiego może

się przydać. Do

czego konkretnie? – nie miałem pojęcia. Ale mieć porcelanową rękę i nie

mieć, to jednak

różnica.

Wsadzałem moje znalezisko w rękaw fartucha i zaczajałem się przy drzwiach

naszego

pokoju. Gdy wchodziła laborantka Ilona (autorka trójki dzieci w Pruszczu),

wyciągałem

„witalisa” na powitanie. Czując zamiast ciepłego ciała porcelanowy chłód,

Ilona piszczała

przeraźliwie i prosiła:

– Jacku, nie rób tego więcej... Strasznie się przeraziłam!

W magazynku odczynników odkryłem także cudowny siarczan miedzi.

Kryształki tego

związku są tak niebywale niebieskie, że można patrzeć na nie godzinami jak

w niebo. To była

jedna z tych maszyn schizofrenicznych, jakie z zapałem produkowałem.

Genialnymi twórcami

takich wspaniałości są wszystkie dzieci. Bo przecież maszyna schizofreniczna

to coś, co

wyznaje się światu, albo drugiej, bliskiej osobie: pewne fragmenty starych

ogrodów, szkło od

butelki, sznurek, stara książka... – wszystko, dosłownie wszystko może być

taką malutką

cząstką wszechświata, dobrą do patrzenia i zachwycania się, jakby skupiała

piękno samego

bytu.

Olę poznałem, gdy padał deszcz, a na Uniwersytecie wyświetlano film

Kurosawy

„Rashomon”. Krążyłem wówczas wokół uczelni jak pies wokół jatki. Ktoś taki

jak ja nie

kojarzył się dobrze, zdradzając pokrewieństwo z tymi wszystkimi „menami”,

którzy mówili na

studentki z pierwszych lat „jeżyce”. Myślę, że musiałem wyglądać głupio, gdy

niby dziwny

owad wysuwałem przed siebie mackę czułości, jak ślepiec próbując odgadnąć

kształt każdego

dziewczęcego gestu.

Deszcz i depresje nie opuszczały nas już do końca. Nie miewaliśmy randek,

jak to zazwyczaj

bywa. Myślę, że Ola się mnie wstydziła. Po prostu pojawiałem się w

miejscach, gdzie bywała.

Czasami uśmiechała się do mnie cieplej i na tej podstawie budowałem

przekonanie, że jesteśmy

w jakiś sposób związani. Nie nazywałem uczuć. Nie miałem resztą śmiałości,

by przekroczyć

barierę, którą zbudowała. Byłem jednym z tych niezdarnych chłopaków,

którym łamie się głos,

gdy rozmawiają z dziewczyną i dla których nastrój tych spotkań ma coś

wspólnego z

klęczeniem i z modlitwą.

Pewnego dnia Ola zaprosiła się sama do naszej sutereny. Na symboliczne

trzy piwa i frytki.

Od czasu pierwszych frytek, które musiała zrobić za mnie Kasia, moje

zdolności kulinarne w

tym zakresie stały o niebo wyżej.

Oli się u nas podobało. Uważała, że Kuźniczki to bardzo piękna dzielnica, a

jeśli ładnie

posprzątać i przyozdobić ściany, to nawet w suterenie może być przyjemnie.

Trafiła na tę krótką

chwilę, gdy spomiędzy dwóch kamienic jak zaaferowany listonosz wpadało do

nas

pomarańczowe światło zachodzącego słońca.

Przyszła w białej obcisłej bluzce i kraciastej spódnicy, co mnie zdziwiło, bo w

akademiku

nosiła zwykle dżinsy. Pod bluzką było widać wyraźnie, jak mizerny miała

biust. To były

rzeczywiście wypryski. Od całej jej postaci pachniało intensywnie kobiecością.

Byłem tym

sparaliżowany. Jaki udział miała w tym jej skórzana torebka na pasku, z której

wyjęła szminkę i

w mojej obecności malowała usta?

Zrobiłem frytki i podałem na stół piwo. Ola oszołomiła mnie, sprawnie

otwierając butelki

zębami.

– Nie znasz tego?

– Nie – zaprzeczyłem solennie.

– Za przyjaźń... dziewiczku! – powiedziała.

– Za przyjaźń? – powtórzyłem.

– A coś ty myślał? Czyżbyś był, nie daj Bóg, we mnie zakochany? Nie rób

tego. Nic z tego

nie wyjdzie... Ja w ogóle nie chcę być z nikim.

Nerwowym gestem dłoni rozczochrała włosy.

W owej chwili do naszej piwnicy z powagą i smutkiem, jak ktoś z rodziny,

wpadło znów

słońce i rozjarzyło wszystko wkoło. Było pięknie i Ola strasznie mnie

denerwowała. Po co

przyszła, skoro nie chciała wpaść w tak skrupulatnie zastawione sidła?

Powinienem się już

obrazić. Ale czy można obrazić się na kogoś, wobec kogo ma się tak

jednoznaczne zamiary?

Na pomoc przywołałem Ewę Demarczyk. Istotnie, jej pieśni coś zmieniły. Ola

stała się

poważna i skupiona, a w pewnej chwili złapała mnie za leżącą bezradnie

pomiędzy brudnymi

talerzami dłoń. Spojrzeliśmy sobie w oczy. Uśmiechnęła się przepraszająco.

Wstałem od stołu i

pociągnąłem ją za sobą. Siedliśmy na tapczanie w moim pokoju „Muszę

uważać na spódnicę” –

powiedziała. Nie wiem czemu dotknęło mnie to. Spróbowałem ją pocałować.

– O co ci chodzi? – zapytała.

Nie odpowiedziałem.

– Możemy położyć się obok siebie. Ale nic więcej. OK.?

Kiwnąłem głową. Ogarnęło mnie uczucie dziwnego szczęścia. Ola leżała obok

mnie.

Całowałem ją i pomadka na jej wargach była całkiem nie na miejscu. Miała

smak mydła i

poziomek. To, czego szukałem w pocałunku, było właściwie bez smaku – czy

było w ogóle

materią?

– Smaczne? – zapytała.

Pokręciłem głową. Moje pocałunki zupełnie jej nie poruszały. Ostrożnie

dotknąłem jej piersi.

– „O Boże!” – westchnęła sarkastycznie. Nadal była bierna. Masowałem jej

„wyrostki”, usilnie

czekając na moment współdziałania, zmiany rytmu oddechu. Ogarniało mnie

rozgoryczenie. Nie

wiedziałem, jak się zaczyna miłość i oskarżałem się o wyrachowanie. Ale

przecież mogłaby być

lepsza ode mnie, skoro mówi się, że kobiety głębiej, mocniej kochają. Co

chce mi powiedzieć tą

biernością? – trwożyłem się. Wsadziłem nos w kącik, gdzie włosy były nieco

dłuższe i

całowałem jej szyję, chciałem, by mnie kochała – mnie właśnie: lokatora tej

sutereny. Nie tak od

razu, lecz żeby chociaż okazała mi jakiś gest, choć odrobinę dobrej woli...

Przyciskałem ją do

siebie coraz goręcej, całowałem jej policzki. Wtedy zobaczyłem coś, co

sprawiło, że rozgorzały

we mnie ognie wstydu. Cały czas ironicznie się uśmiechała!

A potem siadła i powiedziała:

– Nie wysilaj się... Ja w ogóle nie reaguję na te rzeczy... Jestem z drewna.

Rozumiesz? Nigdy

nic nie czuję, kiedy jestem z mężczyzną. Kapujesz?

– Jesteś chora?

– Nie wiem.

– Może potrzebujesz po prostu miłości?

– Nie staraj się zrozumieć, to dla ciebie zbyt trudne. A teraz już pójdę.

Nie zatrzymywałem jej. Dotąd wydawało mi się, że tylko mnie się nie

udawało... Na

pożegnanie pocałowałem ją w policzek. Patrzyłem, jak zgarbiona, w szarym

płaszczyku,

pokasłując, szła w stronę dworca i czułem, że stała mi się naprawdę bliska.

Do domu wróciła matka i rozpoczęły się te codzienne harce, gdzie

najdrobniejsze głupstwo

było okazją do okazania naszej głębokiej, wzajemnej nienawiści.

– Czy ten twój milusiński (mowa była o ojcu), pokazał się choć na chwilę w

domu –

krzyczała z kuchni. Oczywiście, nie... bo dzisiaj w y p ł a t a, więc pierwsze, co

musi zrobić, to

pójść z kumplami na piwo. Ale żeby choć na paru piwach się skończyło... Ale

nie, potem pójdą

na wódkę i z wypłaty zostaną grosze. Boże, czemu skazałeś mnie na taki los,

żeby zostać żoną

pijaka! – krzyczała w mrok za oknem.– A jaki milutki był, jakeśmy się poznali...

„Twoje

życzenie jest dla mnie rozkazem” – mówił. Rozkazem! Obłudnik! Jego żoną

jest teraz butelka!

Jacuś, co to za klucz z breloczkiem? Kto tu był w domu? Przyjmowałeś

kogoś?!

– Och, to nic – to klucz kolegi. Był tu dzisiaj – kłamałem jak z nut.

– I piliście piwo?

– No tak, co to są trzy piwa z frytkami...? Tego człowiek nawet nie poczuje...

– Byłeś tylko nie poszedł w ślady tatusia... Bo ja już tego nie wytrzymam.

Dobrze, że chociaż

Tomuś po kieliszek nie sięga. Odniesiesz klucz tej dziewczynie? –

powiedziała zupełnie

odruchowo, zanosząc klucz do pokoju, gdzie jeszcze przed chwilą leżała na

tapczanie Ola.

– Skąd wiesz...?.

– A co ty myślisz, że jestem głupia? Dla kolegi nie smażyłbyś frytek. To

musiała być

dziewczyna... Rozumiem, zaczniesz teraz latać jak kot w marcu... Ale

mógłbyś chociaż po sobie

posprzątać.

– Nie miałem czasu – wymknęło mi się.

– Wszystko jedno, posprzątam za ciebie. No, idź już! Bo nie mogę patrzeć,

jak nie wiesz, co

ze sobą zrobić!

Musnąłem w podziękowaniu jej ramię.

– Dobrze, dobrze, idź już sobie – miała łzy w oczach. Te łzy mnie nie

martwiły, jej także. Do

piwnicy wtoczył się, mamrocąc coś, ojciec. Wyszedłem. Do klucza Oli wisiał

przyczepiony za

ucho plastikowy miś. Pojechałem do akademika.

– Ale poczekasz na zewnątrz – warknęła zgryźliwie portierka. Popatrzyłem na

nią chłodno.

– Trzeba być człowiekiem, a nie włazić jak małpa po piorunochronach –

odpowiedziała

mojemu spojrzeniu.

– Chyba ma pani rację...

– No idź, idź – tłumaczyła się. – Nic ci się nie stanie, jak poczekasz na

powietrzu. Ochłoniesz

trochę.

Co miała u diabła na myśli? Znów zaczęło mżyć. Czekałem długo. Do

akademika wchodzili

różni tacy. Także dziewczyny. Każde ich spojrzenie bolało. Na pewno już

wszyscy wszystko

wiedzieli. Próbowałem ukryć się w kącie przy drzwiach, ale tak, żeby widzieć,

kto pojawi się w

westybulu. Zobaczyłem Buzuna. Miał czerwoną twarz faceta, który po prostu

m u s i myśleć,

że wszystko jest do dupy. Grzałem w spoconej dłoni klucz z platikowym

misiem.

– Czekasz tutaj na kogoś? – zapytał ze złym uśmiechem.

– Tak, muszę odnieść klucz do pokoju Oli...

– No, no – spojrzał na mnie z wyrazem podziwu. – Szybko ci idzie.

Chciałem wyjaśnić, że jest w błędzie, ale machnął ręką i poleciał do pokoju. –

Powiem Oli,

że tu czekasz! Na pewno siedzi u Cygana.

To ostatnie zdanie bardzo mnie zmartwiło. Ale cóż... Minęła cała wieczność

zanim pojawiła

się w drzwiach. Jej wzrok był rozbawiony i kpiący.

– Zostawiłaś u nas klucz – powiedziałem.

– Niepotrzebnie przyjechałeś. Mam zawsze zapasowy w pokoju obok. Już tyle

razy gubiłam

klucze! – westchnęła i poczułem, że nie mówi tego do mnie, ale do

towarzystwa, które właśnie

opuściła. Musiała już coś wypić. Przestępowała z nogi na nogę. W akademiku

chodziła w

drewniakach, głośno stukając. Teraz też cicho postukiwała, jakby stepowała

jakąś melodię.

Zrobiłem krok, by wejść do sieni, ale Ola zastawiła mi drogę, usuwając się, by

wpuścić do

środka znajomych. Nasze spojrzenia się spotkały. Poczułem, że pachnie

inaczej. Musiała pić

wódkę. Jej policzki zaróżowiły się i była zniecierpliwiona.

– No, to daj mi ten klucz i... spływaj!

Obok nas przeciskali się jacyś ludzie, a ja nie mogłem zrobić ani kroku. Nie

wiedziałem co

począć. Ten plastikowy miś w breloczku! Ogarnęła mnie rozpacz. Stała

przede mną żywa,

ciepła, pachnąca wódką i papierosami. Złowiłem badawcze spojrzenie Małpiej

Królowej z klatki

portierni. Zmarszczka na jej czole zwiastowała burzę. Musiałem odsunąć od

siebie to wszystko

jak ciężką skrzynię. Podniesienie ręki, w której tkwił rozgrzany ciepłem dłoni

klucz, sprawiało

mi fizyczną udrękę. Ola niecierpliwiła się, czekając, aż sobie wreszcie pójdę.

Na jej

poziomkowych ustach nie było śladu szminki i wszystko to miałem stracić,

choć gdyby nie

powiedziała tych wszystkich słów, które powiedziała, wszystko byłoby jeszcze

możliwe.

Wszystko.

– Masz! – wcisnąłem jej klucz w rękę.

– Przy... – zaczęła mówić. Ale ja już musiałem uciec. Uciec jak najszybciej, bo

dłuższe

przebywanie w tym miejscu mogłoby mnie przyprawić o śmierć z braku

powietrza.

Nagle usłyszałem czyjeś głośne kroki. Stanąłem i nawet nie zdążyłem

pomyśleć, gdy ktoś

złapał mnie za szyję. Ola szeptała:

– Ty wariacie! No i czego się tak wściekasz...?!

Stanęliśmy na środku trawnika pomiędzy akademikami i wgryzaliśmy się

sobie w usta, pijąc

łapczywie siebie. Wreszcie złapałem oddech i spytałem:

– Czy to znaczy, że będziemy ze sobą?

– A co ty myślisz? Że ja z każdym całuję się na środku trawnika?

– Och... Ola! – westchnąłem.

– No dobra, tylko się tu nie rozbecz. A w ogóle to już pójdę. Wpadnij jutro... I

przynieś coś

do jedzenia, bo z forsą krucho.

– Ola, Ola, Ola – powtarzałem w myślach, idąc na przystanek tramwajowy.

Gorzała we mnie

dziwna błogość – pomyślałem, że w domu zrobię sobie herbatę, siądę przy

oknie i będę palił

papierosa, patrząc na ulicę. Czekały mnie długie godziny absolutnego

wytchnienia. Ojciec

będzie chrapać, a mama leżeć cicho, odwrócona do ściany.

– Tylko nie pal tak dużo, bo potem boli mnie z rana głowa – szepnęła, kiedy

wszedłem.

Schowany w kuchni, spędziłem samotnie tamtą noc, siedząc na taborecie.

Gdy zacząłem być

senny, poczułem zawód. Spać? To jakby ktoś zamykał przede mną drzwi i

wyganiał na mroźną

ulicę!

Zapaliłem papierosa. Mirek leżał na wyrze z otwartymi ustami i mlaskał.

Zmorzyło go piwo.

Obudzi się pewnie o szóstej rano, by pijacką radością przerwać mój pierwszy

poranny sen.

Twarz miał teraz odprężoną i obcą. Odczuwałem podłą satysfakcję, że ciągle

nie mógł znaleźć

swojej Janice. Jakby to była słuszna kara za to, co wtedy zrobił. Ale czy zrobił

to

rzeczywiście...? Nikogo prócz nas trojga wtedy nie było. Potwierdzić lub

zaprzeczyć mógłby

tylko on lub Ola.

W środku Anglii, gdy róg księżyca wykłuwał czarnemu oknu oko, (Właśnie...

Oko...!), ów

miniony czas był moim azylem. Wróciłem do łóżka. Mogłem się w nim

schronić – przeciwko

niemu. Czy więc już wtedy stał się obcy – ten mój duchowy brat, towarzysz

wszystkich zabaw i

erotycznych inicjacji, to moje alter ego? A może po prostu zawsze

zazdrościłem mu, że

Dzierżawscy zajęli mieszkanie Loebinga, jak Śliwowie – mieszkanie pana

Konstantego? I nie

umiałem mu tego wyznać? I dopiero sprawa Oli przepełniła kielich goryczy?

W jednym z listów

Mirek poprosił mnie, bym zaprowadził go do akademika. Długo ociągałem się

z odpowiedzią.

Ci nowi przyjaciele: Ola, Żenia, Cygan, Buzun – to była moja osobista

zdobycz. Sprawili, że

udało mi się wyrwać z sutereny. Czy stać mnie było tak drogi podarunek?

Gdy mama obudziła mnie do pracy, pomyślałem: „Ola, Ola”. Nie nazywałem

tych uczuć –

było mi błogo. Ojciec awanturował się, nie mogąc od rana znaleźć podwiązek.

Wciąż nosił

podkolanówki bez ściągaczy. Każda para miała co najmniej dwadzieścia lat –

tak było taniej.

Zgadzali się w tym z ciotką.

Nieśmiertelność rzeczy stanowiła materialny dowód nieśmiertelności ich

przekonań.

Niemiecki młynek do kawy na korbkę, waga do listów dziadka Beno,

nowoczesny, elektryczny

piekarnik Carnifix, kupiony na targach poznańskich przed wojną – to były

symbole. Ich świat

nie umarł – uległ jedynie zawieszeniu. Nabierał z latami dostojeństwa. Nikomu

nie zwierzałem

się z tego, co stało się między mną a Olą. Zwłaszcza w domu było to

niebezpieczne. Groziło

całą serią pytań, które mogły zamienić to, co czułem, w stare, dobre,

wolnogdańskie mydło. Fuj!

Ola otwarła mi furtkę do tego, co jest – bez żadnego poniżającego k i e d y ś.

Musiałem w to

wierzyć – inaczej nigdy nie opuściłbym piwnicy.

Nie pamiętam, którego dnia postanowiłem zanieść Oli do akademika chleb i

kompot, bo

przecież była głodna. Spośród weków, zajmujących w piwnicy cały regał,

wybrałem mój

ulubiony trójowoc: jabłka, gruszki i śliwki. Odkroiłem pół domowego bochenka

i od razu

poszedłem na tyły akademika. Umocowałem mój wehrmachtowski plecak

ściągaczami na

piersiach i począłem wspinać się po piorunochronie. Do drugiego piętra szło

łatwo, ale na

balkoniku trzeciego zaczęły się kłopoty. Usłyszałem cichy brzęk. Spojrzałem

w dół – na

balkoniku leżała malutka buteleczka. Podniosłem ją i wsadziłem do kieszeni.

Miałem trudności z wepchaniem plecaka w okienko toalety na piątym piętrze.

Bałem się o

słoik z kompotem. Musiałem mocno wychylić się z balkoniku, by bezpiecznie

zsunąć ciężar na

ceramiczną posadzkę.

Plecak ciężko upadł na podłogę.

Nie pukałem do jej pokoju. Chciałem, by to było tak, jakbym miał pełne prawo

do wejścia.

Powitał mnie znany zapach nadgniłych jabłek i niedopałków. Uśmiech zgasł

mi na wargach,

gdy zobaczyłem na stole kartkę: „Czuj się jak u siebie w domu. Dostałam

wiatr w plecy, chce

mi się balować. Puść sobie Bolero Ravela. Nie wrócę szybko. Ola.”

Poczułem żal i rozgoryczenie. Pomacałem w kieszeni fiolkę. Była. Było mi

duszno.

Musiałem stamtąd wyjść, ale nie mogłem. Czekałem, by przyszła Ola i coś

rzekła. Cokolwiek,

co wyleczyłoby ból podejrzeń. Zamiast niej drzwi otwarła gwałtownie Małpia

Królowa,

wściekła, że musiała wyleźć za mną z portierni aż na piąte piętro.

– Albo wyjdzie pan sam, albo zadzwonię na milicję!

Nie miałem nic na wytłumaczenie. Pojechałem do Gdańska. Jakiś facet chciał

kupić ode mnie

plecak. Co za różnica? – i tak był już pusty. Dał za niego dwie jawki.

Poszedłem na Mariacką.

Piłem herbatę i gapiłem się na Grubą Mańkę. Kościół sprawiał wrażenie,

jakby szykował się do

skoku. Tyle cegieł – myślałem – tyle cegieł! Trzeba by bomby atomowej, żeby

go zburzyć.

Więc są jeszcze jakieś stałe rzeczy na świecie...?

Na Długiej spotkałem Cygana i Buzuna. A więc nie z nimi piła? Trochę mnie

to pocieszyło.

Cygan zaproponował, byśmy poszli do knajpy we Wrzeszczu.

Dancing Pod kominkiem zaczynał się o siódmej. Wzięliśmy taksówkę, tak

nam się śpieszyło.

– „Chłopcy – mówił w taksówce Buzun – poweselimy się trochę... A co?”

Dostaliśmy stolik w kącie sali. Obok nas usiadły samotnie dwie spracowane

niewiasty w tak

zwanym wieku produkcyjnym. Jedna z nich, stary pierdziel, wyglądała jak

ożywiona dzieża

ciasta. Była lekko tylko przykryta rozchyloną pod biustem bluzką w kolorze

sepii i pachniała z

daleka wodą kwiatową „Być może”, którą mama handlowała w Sojuzie.

Zareagowałem na nią

erotycznie, co mnie samego zdziwiło. Jej masywność dodawała mi otuchy,

jakby ta tusza była

moją osobistą zemstą. Usta miała lekko rozchylone. Wilgotne w środku

wilgocią skóry płaza.

Gdyby pachniała czosnkiem, poczułbym do niej nienawiść. Gdyby jej oddech

był ciepły i

bezwonny, kąpałbym się w nim ze strachem i skruchą. Na szczęście

chlupotała daleko ode mnie

ze swym wielkim brzuchem na wyrost i ambicją zasiedlenia gniazda.

Słuchałem ich dialogu.

Drugiej z kobiet nie widziałem, bo siedziałem do niej tyłem.

– Wytrzymać trzydzieści lat z jednym mężczyzną to poniekąd przydługo.

Czasami to już

mam tego zupełnie dość. Kiedy ja wiem, co on za chwilę powie, że kot nasikał

na dywan, że olej

w silniku...

– Gotować dla jednego chłopa, jak ty – mówiła ta zza moich pleców –

przecież to w głowie

się nie mieści! Już wolę mieć trójkę dzieci. Kiedy jego nie ma, odpoczywam...

O Boże, co za

błogi spokój. Mieć tylko dzieci. I żadnego, żadnego mężczyzny...

– Co ty...? Szklaną rurką? Nie, to bez sensu. Ale fakt, że mężczyzna to

zawsze ma lepiej.

Zagłębiły się w rozmowie. Zdawało mi się, że muszą być posiadaczkami

wielkich, ciemnych

tajemnic. Śmiały się do siebie i można by sobie wyobrazić ludzkość,

składającą się wyłącznie z

ich płci. W końcu jednak przyszli ich mężczyźni i śmiały się już całkiem

inaczej, jakby

przypomniały sobie, że są na służbie.

Cygan ostro polewał wódką i zdecydowałem się wreszcie zadać mu to

pytanie.

– Nie wiesz, co się dzieje z Olą?

– Z tego, co wiem, to załapała się na chlanie z jakimś adiunktem z

Leningradu. Gromow,

chyba tak się jakoś nazywa... I złapała wiatr w żagle. Ale radzę ci dobrze – daj

sobie z nią

spokój...

– Dlaczego?

– To szmata.

Patrzyłem na niego z nienawiścią.

– Cóż ty wiesz o niej, k o l e g o?

– Wystarczająco wiele. Wierz mi.

– Czytałeś „Tunel” Sábato? – zapytałem i natychmiast się zrozumieliśmy. Był

to czas, gdy

literatura i kino bardzo mieszały nam się życiem. Były prawdziwsze od życia.

Chciałem przypomnieć mu fragment, który mnie tak poruszył: „Nie broniłam

się. Patrzyłam

na niego z żalem, nie mogłam mu przecież niczego powiedzieć. Powinien

zrozumieć mnie bez

słów, zresztą nie znajdowałam odpowiednich określeń na to, co czułam. On

nie ma racji, a moja

męka była zbyt czysta, zbyt prawdziwa, bym mogła się przed nim bronić...”

– A czy wiesz może, czemu na to poszła? – starałem się znaleźć jakąś drogę

obrony.

– Co za różnica? Wiesz, stary. Mówisz: „Tunel”, OK. Ale chcąc otworzyć się,

musimy

żądać, by druga osoba wniknęła w „nasz tunel”. To oczywiście niemożliwe.

Dlatego usiłowania

Castela są groteskowe. Castel nie zna kompromisu, a Maria żyje przecież

życiem realnym. Jest

po prostu dupą...

– Jeżyca – dodał Buzun.

– To jest właśnie to, o co chodzi... – potwierdził Cygan.

C h ł o p a k i! – krzyknął Buzun – przestańcie piździaczyć. N i e w a r t o jest,

mówię

wam, n i e w a r t o. Pomyślcie tylko. Już masz jakąś w chacie. Już zgasiłeś

światło. Już

zaczynasz się do niej dobierać. I nagle taka myśl... a jeśli ona ma... różowe

majtki? Rozumicie,

takie barchanowe, ciepłe, różowe gacie?! – Na twarzy Buzuna widać było

inkwizytorskie

oburzenie. Zdawało się, że kolor majtek mógłby stać się dlań naprawdę

bolesną, niegojącą się

raną.

– Sam widzisz... – powiedział Cygan. – T u n e l.

Sięgnęliśmy po kieliszki. Dobrze się nam razem piło. Oczy miałem szkliste.

– Ty płaczesz? – zapytał Buzun.

– Nie, skąd... Duszno – obtarłem ręką oczy.

Na małej scenie w końcu sali rozpoczęły się występy. Rozpoczął je połykacz

ognia. Był to

siwiejący starszy pan o profesorskim wyglądzie, ubrany w czarny,

trzyczęściowy garnitur.

Podnosił do ust jakiś metalowy przyrząd, dmuchał i z ust strzelał mu długi

ogon ognia. Oblicze

magika tchnęło świętą, asyryjską powagą. Po każdej eksplozji kobiety przy

stolikach piszczały z

przerażenia.

– Jak on się nie poparzy? – dziwiła się za moimi plecami niewiasta, która

wolałaby pozostać

w domu „bez żadnego mężczyzny”.

– On to po prostu wytrenował – rzucił basem jej towarzysz.

Do tańca przygrywał zespół złożony z dwóch gitar, perkusji i małych organów.

Potem

odezwał się werbel i mężczyźni wychylili się sponad stolików w kierunku

scenki. Przeciągając

niemożliwie nuty jak samogłoski, organista grał „Girl” Beatlesów. Na scenkę

wybiegła

striptiserka. Była dobrze po trzydziestce i miała okrągły jak piłka plażowa

brzuch. Nad

brzuchem kołysały się wydatne piersi.

– Ta ma biucho... – westchnął Buzun.

– Nie wiem – zacząłem – ale wygląda, jakby była w ciąży.

– Ona nie tylko tak wygląda. Ona po prostu jest w ciąży – potwierdził Cygan,

obdarzywszy

mnie porozumiewawczym spojrzeniem jakby chciał dodać coś jeszcze, co

powinienem pojąć

sam.

Striptiserka niecierpliwie krążyła po małej scence, jakby czekała na kogoś lub

chciała już

wyjść. W sali było gorąco i patrzący nieznacznie otwierali usta. Ich kobiety

jadły albo

próbowały odwrócić uwagę towarzyszy. Striptiserka obnażyła biust, wielki,

nabrzmiały i

piegowaty. Mężczyźni zapalali papierosy. Nagle wokół rozjarzyło się dziesięć

małych ogników.

Buzun miał zmarszczone brwi, a Cygan wyraźnie się nudził. Twarz tancerki

była malutka i

pochodziła jakby z innego zestawu. Światło przygasło i artystka weszła na

krzesło niczym mała

słonica w cyrku. Znów odezwały się werble z towarzyszeniem piskliwych

organów. Kobieta

niecierpliwym ruchem zrolowała z siebie majtki i uśmiechnęła się do męskiej

części

publiczności. Zrobiła dwa kroki w stronę naszego stolika, kręcąc w powietrzu

gaciami. Wtedy

dopiero spostrzegłem, że majtki są różowe. Spojrzałem na Cygana. Pokazał

głową na Buzuna. A

Buz kipiał ze złości. Łyknął szybko kieliszek wódki i wpatrzył się gęsty,

krzaczasty trójkąt

łonowych włosów striptiserki. Jego twarz wyrażała święte oburzenie – nie

mógł pogodzić się z

jej brzuchem, z piegami na wielkich piersiach, z wieloma sprawami, które dla

niego samego

były tajemnicą. Dlatego zerwał się od stolika jak żołnierz z okopu i pobiegł w

jej kierunku,

krzycząc:

– Za mechechę ją, za mechechę!

I jak dziecko wyciągał ręce w kierunku jej łona.

Striptiserkę zasłonił połykacz ognia i zaraz pojawili się dwaj bramkarze.

Pobiegliśmy

Buzunowi na pomoc, ale striptiserka znalazła wśród zgromadzonych całą

kupę żarliwych

obrońców – jak cytadela.. Potem dotarła milicja z pobliskiego posterunku i tę

noc po raz

pierwszy spędziliśmy razem – na wytrzeźwiałce, na Orzeszkowej. „To już

dno” – powiedziałaby

ciotka, gdyby się jakimś cudem o tym dowiedziała.

Wprost z wytrzeźwiałki pojechałem na Politechnikę, spóźniając się trochę.

Ilona

poczęstowała mnie śniadaniem. Był to taki sam kwaśny żytni chleb

posmarowany margaryną i

przełożony mortadelą, jaki i ja nosiłem do pracy. Smakował mi jednak, bo krył

w sobie

obietnicę przebaczenia.

– Chyba popiłeś sobie wczoraj? – powiedziała. Sięgnięcie dna umieściła więc

w szeregu

spraw błahych – zwyczajnych i dopuszczalnych. Zbudziło to moją

podejrzliwość. Czyżby po

prostu już ze mnie zrezygnowała? Można zatem pozwalać sobie upaść na

dno i nie rodzi to

odpłaty równie gwałtownej jak kradzież czy morderstwo? Pracowałem do

zmroku.

Mijając kogoś na korytarzach Instytutu miałem wrażenie, że przygniatam go

milczeniem. Ale

nie potrafiłem wydobyć z siebie ani słowa. Było cicho, spokojnie i wszystko

miało swój

oczywisty cel. Tylko ja byłem już skalany.

Nie myślałem o tym, co zrobiła lub nie Ola. Po prostu tęskniłem za nią. Za

kimś, kto mówi i

kto się uśmiecha, śpiewa i jest w potrzebie lub może obudzić w sobie czułość.

Nie wierzyłem w

to, co mówił Cygan, wszystko musiało być jakimś okropnym

nieporozumieniem. Na Fiszera,

wchodząc w ulicę Do Studzienki, zadałem sobie po raz pierwszy otwarcie od

chwili jej

poznania, pytanie: „Czyżbym był zakochany? Czyżby tak właśnie objawiała

się miłość?” Nie

wiedziałem, bo jeszcze nikogo tak poważnie nie...

Zdarza się przecież, że w ludzkiej mierzwie, w ludzkim bagnie, z którego

płynie zawsze

jednakowy smród, gdzie ludzie lepią niepełne dobro lub niecałkowite zło,

poruszając się jak

marionetki w cudzych rękach – więc zdarza się, że w takim gnoju rodzi się

Anioł. Nie jest ani

piękny, ani brzydki, ani zdrowy, ani chory, wygląda jak każdy, choć każda

jego myśl, każde

jego słowo, każdy uczynek, przepełnione są tchnieniem nie z t e j ziemi. I

wszyscy doń się

modlą, bo jest z czystego dobra jak z czystego złota.

Od tej chwili zaczyna się walka, mająca na celu zabicie Anioła. Bo chociaż

obcowanie z nim

dostarcza paru chwil absolutnego szczęścia, każdy z nas prędzej czy później

swego Anioła

uśmierca.

Gdy wszedłem do domu, poczułem, że panuje tam inny zapach. Ojciec,

siedząc przed

telewizorem, powiedział konfidencjonalnym tonem: „Masz gościa”, a w kuchni

– nie, to

niemożliwe... – Ależ tak, to ona! W kuchni siedziała Ola i śmiała się głośno z

tego, co mówiła

mama. Wpadłem tam z radością i od progu oniemiałem. To była rzeczywiście

Ola, ale

wystarczył jeden rzut oka, by stwierdzić, że była pijana.

– Dlaczego? – zapytałem.

– Co dlaczego? Nie cieszysz się, że przyszłam cię odwiedzić?

– Tak, bardzo. Ale wiesz sama...

– A jak tam przedstawienie w wykonaniu Buzuna? – zapytała mściwie.

– Zostawię was samych – rzekła mama.

Więc Ola już wszystko wiedziała. Jakże mogło być inaczej. Nie miałem

pojęcia, co zrobić.

Co prawda wczorajsze pijaństwo skompromitowało mnie i odebrało wszelką

moc. Ale nie

mogłem pogodzić się z tym, że dziewczyna, że Ola, w której zaczynałem

grzęznąć z cudownym

poczuciem zakochiwania się, przyszła do mego domu – pijana.

– O co ci chodzi? Sam sobie idziesz na chlanie... Myślałam, że poczekasz w

akademiku...

– Małpia Królowa mnie wypędziła – wyjąkałem. – O której wróciłaś?

– Co za różnica? – krzyknęła urażona. – O burej! Już zaczynasz mnie

śledzić? Masz fajną

rodzinę. Twój tata to dowcipny facet (co on mógł jej nagadać – przeraziłem

się), twoja mama

zrobiła mi jedzonko. Taka byłam głodna, że mogłabym zacząć szamać własne

podeszwy. A ty

pytasz, o której wróciłam? Coś ty taki jezuita? Słyszałam, że trafiliście na

Orzeszkową...

Pysznie! Przyszłam do ciebie, bo...– zawahała się – bo miałam taką ochotę!

Już zaczynam

myśleć, że się pomyliłam.

– Och, Oleńko... – klęknąłem przy jej krześle. – Przecież wiesz...

– Nic nie wiem. Ja naprawdę nic nie wiem, a poza tym wstań z klęczek. Nie

znoszę tego!

Musisz mi obiecać – powiedziała trzeźwym nagle głosem – że nie będziesz

się do mnie wtrącał.

Możemy być ze sobą, ale w żadnym razie, rozumiesz, nigdy nie będę twoją

niewolnicą...

Przyrzekasz? A teraz już sobie pójdę, bo mam cię dość.

W taki właśnie sposób ustalił się nasz związek. To znaczy, miałem prawo

wspinać się po

piorunochronie do akademika i spędzać czas z ukochaną za szafką,

ustawioną w poprzek

pokoju, co tworzyło coś w rodzaju naszego kąta. Rozwiązywaliśmy razem

krzyżówki w

„Przekroju”, słuchaliśmy na okrągło „Bolera” i ballad Okudżawy. Ola

przyjmowała dość

obojętnie, że dobierałem się do jej mikroskopijnych piersi, i ani razu nie udało

mi się jej

namówić, by mi się wreszcie oddała.

– Mam ci do oddania coś ważniejszego niż zwykłe „bzykanie”. Bzykać można

się z każdym,

w końcu, ile z tym roboty...

Kiwałem potwierdzająco głową i byłem wściekły. A Ola, jakby odkrywając

przede mną

najtajniejszą z erotycznych tajemnic, szła do kuchenki na końcu korytarza i

smażyła dla mnie

jajecznicę z pomidorami.

14.

– Ej, stary! – siadłem na łóżku z wrażenia – pijesz z samego rana?

– Tak pięknie się złożyło, że jest jeszcze trochę piwa, więc czemu nie?

Siedział na łóżku jak ja, ale na jego kołdrze leżały cztery puste butelki. Było

rano, ale

wyglądał, jakby pił całą noc. Skąd wziął piwo? Co się do diabła stało?

– Pierdolę to wszystko! – klął.

– Mirek – siadłem na jego łóżku. Cuchnęło od niego. – Co się z tobą dzieje?

Nie chcesz już

jechać dalej?

– Piję tylko piwo...

– Chlejesz całą noc. Za kilka godzin nie da się z tobą gadać.

– Co ty stary, pielęgniarka? A może – przeraził się – Janice dzwoniła?

Powiedz!

Bałem się go. Cały mój wysiłek, by wyrwać się z Richmond, stanął pod

znakiem zapytania.

Zapijając się, odebrał wszystkiemu sens. Ogarnęła mnie złość.

– Nie chodzi teraz o Janice, ale o mnie! Skończ z tym chlaniem, stary!

– Nie jestem wcale pijany – tłumaczył się bełkotliwie. – To znaczy jeszcze...

– Coś mi się wydaje, że wcale nie szukasz Janice! A może jej zniknięcie jest

ci na rękę, co?

– Daj spokój – odrzekł zirytowany.

–.Mieliśmy jej szukać. Ja ci uwierzyłem, skurwysynu.

– Jak to ci, kurwa, powiedzieć? Kiedy przyjechaliśmy razem do Stanów –

spowiadał się,

popijając każde zdanie piwem – myślałem, że będzie OK. Janice miała

obstukane dojścia do

różnych terapii psychologicznych, subsydiowanych przez rząd. Wiesz,

ubezpieczenia, stałość

zarobków i tak dalej... Ale, kurczę, nie wziąłem pod uwagę jednej cholernie

ważnej rzeczy. My

urodziliśmy się w Kuźniczkach, a ona w Bostonie. Rozumiesz? Żeby ją

dogonić, musiałbym

robić karierę z szybkością Concorde'a.

– To wykręt, mój drogi – sierdziłem się – wykręt! A poza tym mówiłeś, że k u r

w a ją

kochasz... Tak?

– Nie pajacuj! Tak możesz rozmawiać z panienkami, ale nie ze mną, nie ze

mną!

Wzruszyłem ramionami. Był w pułapce.

– Spoko, stary... – ożywił się nagle, jakby przypomniał sobie o czymś

ważnym, co zmieni

całkiem nasze położenie. – Pojedziemy teraz do Widecombe in the Moor.

– Gdzie? – pierwszy raz słyszałem tę nazwę.

– Nie wiem, gdzie – głos miał zmęczony. – Dwa razy tam właśnie dzwoniła z

hotelu. Bo w

recepcji Old Inn miała jej koleżanka zostawić dla niej wiadomość...

– Co to za koleżanka?

– Taka, computerella, komputerzyca pracująca na Old Storr.

– Gdzie?! – wykrzyknąłem.

– Na Old Storr...

– T y n i e p a m i ę t a s z?!

Uśmiechnął się, jakby coś zobaczył.

– Kiedyż to było... – rzekł łagodnie. – ćwierć wieku temu? Jeszcze w

Kuźniczkach. Jak oni

się nazywali – przypominał sobie – ludzie o ptasich... skrzydłach?

– Nogach, nie skrzydłach. Ludzie o ptasich nogach,. Czy chciałeś jechać tam

kiedykolwiek?

–...

Skończył szybko piwo i sięgnął po papierosa.

Byłem już zirytowany. Wyglądało, że przyjdzie nam krążyć po całej Anglii i

Szkocji,

szukając Janice, a ona tym czasem będzie z tym barmanem Barrym strzelać

do kangurów w

Australii. Jak długo to wszystko ma trwać?

– Pojadę z tobą, chociaż, powiem od razu, już ci nie wierzę. Już ci nie wierzę.

Będziemy

kręcić się w kółko! Ale – do cholery! Skończ z tym chlaniem!

– Jasne, jasne... Prześpię się w drodze... Poprowadzisz?

Pojechaliśmy do Widecombe in the Moor, stolicy wielkich, atlantyckich

wrzosowisk, które

na mapach drukowane są jednolicie zieloną barwą i oznaczone napisem

dangerous area. Mirek

leżał na tylnym siedzeniu i dogorywał po pijaństwie. Miałem przeczucie, że

znów nas to

poróżni.

Pamięć jest jak kawałek bursztynu. Potartą powierzchnią przyciąga strzępy

wydarzeń bez

żadnego określonego ładu. Od drugiej nocy spędzonej z Mirkiem moim

bursztynem była Ola.

Jechaliśmy więc do Widecombe, zagłębiając się w przeszłość Anglii, a we

mnie drzemała

własna malutka, zasuplona przeszłość.

Widecombe in the Moor leżało, co wyszperałem na mapie drogowej, w

południowej części

mooru, w pobliżu rzeczki East Dart. Nigdy tam nie byłem, ale każdy zna te

okolice, bo wszyscy

w Europie zyskujemy podobne wykształcenie. A jednak moje wyobrażenie

posiadłości

Baskervillów, gdzie pojawił się ów straszny pies, było z gruntu fałszywe.

Myślałem, że pies

Baskervillów grasuje w jakiejś wsi i atakuje mieszkańców dworu. W tym

wyobrażeniu tkwiła

groźna przestrzeń, ale była to przestrzeń nocy zza swojskiego płota. Nie

widziałem więc, czym

jest moor. A moor jest ziemią bez niczego. Bez urody, bez ludzi, bez dróg i

bez domów. Nie

wiedziałem, że na terenie o powierzchni województwa jest zaledwie kilka

wąskich dróg i trzy

miasta, z których najmniejsze i najbardziej wysunięte w bagnistą głuszę, to

właśnie Widecombe.

Przez ocean wrzosów na łagodnych wzgórzach jechaliśmy bez końca.

Mieszkańcami tych okolic

są owce i małe koniki pony, które z rozwianą grzywą i długim ogonem na

szczycie wzgórza

wcale nie wydają się małe. Są jak najbardziej właściwych rozmiarów. Tylko

one umieją przeżyć

na bagnach.

Ledwie wjechaliśmy do miasteczka, Mirek wyczołgał się z tylnej kanapy i

ziewnął,

roznosząc po samochodzie cuch wczorajszego piwska.

– Ogarnij się, bo wyglądasz, jakbyś spał w kanałach.

– Będzie OK. – szperał chwilę i znalazł podróżną kosmetyczkę. Uśmiechnął

się:

– Jaki piękny kibelek mamy tu zaraz obok. Da się żyć! Muszę się

odrestaurować.

Poszedł się umyć, a potem pobiegł do zajazdu Old Inn, by sprawdzić, czy nie

ma tam śladu

jakiejś nieznanej Chris. Szwendałem się w tym czasie po czymś, co było

centrum miasteczka.

Sfatygowana furtka wiodła na cmentarzyk przy romańskim kościółku. Wisiała

tam tabliczka:

„Nie wpuszczaj pony, by nie bezcześciły grobów”. Za murem rozciągały się

nieogarnione

przestrzenie wrzosowisk.

Pomiędzy kościółkiem a tarasem tea room rosło grube, stare drzewo, tworząc

wysepkę z

ławkami i kranem z wodą. Było gorąco. Przed wysepką zatrzymał się

mikrobus. Z wnętrza

wyłaziły otyłe kobiety, wyglądające na wolontariuszki Czerwonego Krzyża,

wyprowadzając

wózki z kalekami. Ustawiały je wokół drzewa, plecami do siebie, jakby chcąc

zaoszczędzić

chorym ich własnego widoku. Od strony domów nadbiegł pony, zarżał i siknął

komuś pod nogi.

Widok sikającego konia bardzo rozweselił kaleki, którzy byli jakby bez płci i

wieku. Śmieli się

głośno. Gotyk ich radości w pełnym słońcu był kolorowy i brakowało im tylko

czerwonych

kapturów, piszczałek i bębnów. Wielu nie miało zębów albo ręki, czasami obu

nóg. Panie

wylewały się z foteli na kółkach, oferując swą ciepłą masę każdemu, kto na

nie spojrzał. Ich

oczy były szkliste lub szklane.

Mirek nie nadchodził. Zająłem stolik w tea room na końcu tarasu naprzeciw

wjazdu do

miasteczka. Z trawnika za kościołem wyszedł na szosę mały, czarny konik.

Podniósł

nieproporcjonalnie wielki łeb i zarżał głosem wielkiego, silnego konia. Konia

konkwistadorów.

Nadjechały trzy osobowe samochody i stanęły bezradnie. W pojęciu konia

czas biegł w

innym, końskim rytmie. Zwierzę czekało cierpliwie. Z naprzeciwka nadjechały

następne wozy.

Zrobił się korek. Kierowcy trąbili powściągliwie: pojazdy mechaniczne były

intruzami w tym

Królestwie Niczego. Z trawnika, jak trzy nagie kobiety, schodziły na jezdnię

trzy klacze o

ogonach sięgających ziemi. Szereg małych koni kompletnie zatarasował

drogę. Wydawało się,

że uczestniczą w jakiejś proekologicznej demonstracji.

Wreszcie czarny ogier ustąpił pół kroku. Pierwszy samochód wydostał się z

korka. Ogierek

zarżał. Ostentacyjnym truchtem pony ruszyły na bagna.

Tymczasem Mirek wrócił z nieznajomą. Była to kobieta szczupła i

wysportowana, o miłej,

prostackiej twarzy chuligana. Ubiór jej jednak świadczył, że kupuje ciuchy w

najdroższych

magazynach. Był to styl wystudiowanej prostoty. Usiedli przy moim stoliku.

Przedstawiliśmy

się sobie.

Chris była w swym przedsiębiorstwie project manager z perspektywą

szybkiego awansu.

Wzięła specjalnie tydzień urlopu i opuściła Old Storr, by spotkać się z Janice.

Ta jednak nie

pojawiła się do tej pory. Była zła na przyjaciółkę, ale naprawdę nie miała

pojęcia, co mogło się z

nią stać. Dużo trudu kosztowało ją, żeby wydostać się z wyspy. Musiała

skorzystać z

wojskowego helikoptera, który dowozi tam zaopatrzenie.

Od czasu ewakuacji wyspy w 1934 roku istniała tam baza wojskowa, a teraz

także i

krzemowa dolina. Stwierdziła to tak jasno, że nie można było mieć

wątpliwości, iż obie sfery

„nowego życia” łączą jakieś, być może ścisłe, związki.

Drażnił mnie zapach jej perfum, dbałość o ubiór, budząca uśpione kompleksy

lokatora

sutereny. O śmierci społeczeństwa Old Storr mówiła bez nuty żalu. Układała

wargi w

pogardliwe wykrzykniki: Forget it!, No way!, mówiła językiem telewizyjnego

gminu.

Moja wizja Wyspy utrwaliła się od dawna. Jeszcze w Gdańsku. Nie miałem

chęci dodawać

do tego wyobrażenia czegokolwiek nowego. Poza tym Chris z b y t ślicznie

uśmiechała się do

Mirka. W tej grze spojrzeń było coś niestosownego, n o w o c z e s n e g o, co

gruntowało tylko

moją niechęć. Ta elegancka kobieta nie miała nic wspólnego z obrazami,

jakie nosiłem w sobie

od dzieciństwa. Jej zapach i energia mogły to wszystko zniweczyć.

Dawni rozbitkowie pisali o wyspie Old Storr:

„Musiała to być ziemia demonów. Żadna ludzka siedziba nie mogła wyglądać

bardziej

przerażająco, niźli tych kilka smoczych zębów, wystających z zimnego

oceanu. Parę skał,

tworzących mały archipelag. Takie miejsce mogło być zamieszkane wyłącznie

przez potwory...”

– pisał kapitan „An Errant”, którego bryg rozbił się w Village Bay, prawie na

oczach Storran.

Pamiętnikarz wspominał:

„Storranie bardzo ciepło zajmowali się rozbitkami. Ci biedni ludzie byli

prawdziwymi

Dobrymi Samarytanami. Łowienie ptaków morskich – mew polarnych,

maskonurów i głuptaków

białych było na Old Storr podstawą egzystencji. Nie zdołaliby przetrwać na

wyspie, uprawiając

mikroskopijne poletka kartofli, prosa, owsa czy jęczmienia. Mięso ptaka było

dla nich

wszystkim: powietrze pełne jest tu pierzastych zwierząt, morze pełne jest

ptaków, chaty ozdabia

się piórami, grunt tamtejszy jest pełen pierza. Jedyne osiedle ludzkie, wieś,

wymoszczona była

piórami. Włosy mieszkańców pełne są piór, wszystko śmierdzi ptasim łajnem,

a odzież pełna jest

pierza... Społeczeństwo, jakie ujrzeli marynarze zdumiewało. Ludzie,

zamieszkujący nagie skały

blisko polarnego kręgu... byli szczęśliwi. Na wyspie żyło kilkaset osób, a ich

historia liczyła

sobie co najmniej tysiąc lat. Byli chrześcijanami.”

Od wrzosowisk powiał lekki wiatr...

Mirek wpatrywał się w Chris w nieopanowany sposób, jak kocur w ptaszka,

jak w coś do

zjedzenia. Nie znałem go od tej strony – musiał nabrać wprawy w zdobywaniu

kobiet. Kiedy to

się stało? W Ameryce?

O l a! – przypomniało mi się znowu. Mirek ignorował moją obecność, jakby

dopiero teraz

wyszło na jaw, że tylko on umie rozmawiać w jej języku. Jakby byli członkami

klubu, do

którego nie mam wstępu. Przepytywał dziewczynę, na czym polega projekt, w

którym

pracowała.

– Na Old Storr powstał oddział firmy Virtuality Old Storr, którego hitem mają

być programy

do strockerów. Strockery to przyszłość – przekonywała Chris. – Tego jeszcze

nie ma na rynku,

ale światowa promocja ruszy lada chwila. Zaangażowane w to będą

największe korporacje...

– Bo czym jest strocker? – pytała retorycznie. – Więc najpierw to gumowy

czepek z

wtopioną weń siatką niezwykle cienkich, cieńszych od włosa przewodów i

detektorem sygnałów

u podstawy czaszki. Następnie modem z mikrokomputerem i oczywiście

telefon. Żeby

wyprodukować to wszystko, trzeba dziesiątków przedsiębiorstw na całym

świecie. My robimy

elektroniczne programy tych urządzeń.

– Ale po co?– wtrąciłem.

– Och, to jasne... – odparła Chris. Strockery są do głaskania... W tym jest cały

hit.

– Do głaskania? – zapytałem, pewien, że przyłapałem ją na jakimś głupstwie.

– Tak. Wszyscy teraz latamy po świecie i zawsze wiąże się to z jakąś

psychiczną szkodą, bo

zostawiamy w domu bliskich. Po to są właśnie strockery – żeby można było

przesłać czułe gesty

przez telefon.

Odezwał się sygnał komórki. Wyjęła telefon z torebki i jej twarz rozjaśniła się.

Złapała za

ramię Mirka i położyła palec na wargach, słuchała. Potem rzekła

rozpromieniona:

– Dzwoniła Janice! Jest w Dunvegan. Dostała pracę na Old Storr...

Proponuje, żebyś tam

przyjechał.

– To świetnie – ucieszył się Mirek słabym głosem. Zbyt dobrze go znałem, by

wiedzieć, że

kłamie. Był przerażony!

Nie słuchałem, co mówili. O wiele bardziej interesowała mnie sama Chris.

Nawet nie jako

kobieta, bo dystans cywilizacyjny między nami wykluczał wszelkie zbliżenie.

Interesowała

mnie ona sama, jak egzemplarz jakiegoś egzotycznego zwierzęcia.

Jeszcze kwadrans temu, przyglądając się gotykowi kalek na wózkach i

demonstracji

bagiennych koników, nie miałem pojęcia, że czułe gesty można już przesłać

przez telefon jak

zapisany papier. Wydawało mi się, że by okazać czułość, konieczna jest

współobecność, lecz

okazywało się to już niekonieczne.

– Jesteś dziennikarzem? – zapytała.

– Tak.

– Obawiam się, że o Wyspie na razie nie będziesz mógł pisać – uśmiechnęła

się

przepraszająco. – Rozumiesz: wszystko to objęte jest wciąż tajemnicą.

Zdecydowali beze mnie, że skoro już tu jesteśmy, pójdziemy na moor

zwiedzić

prehistoryczną wieś, której szczątki zachowały się nieopodal.

Ścieżka prowadziła wśród wysokich do ramion paproci. Szedłem z tyłu,

przyglądając się

Mirkowi, tokującemu przed Chris jak indor.

Gdy weszliśmy na szczyt wzgórza, zostawiając za plecami Widecombe, przed

nami – aż do

linii horyzontu, ale i dalej, do Moretonhampstead i drogi numer 30, rozpostarła

się Pustka.

Porośnięta wrzosami i trawą. Gdzieniegdzie bagienna roślinność kryła święte

kamienne kręgi

Galów i pionowe fallusy z kamienia. Siedliśmy na ścieżce i jęliśmy przeglądać

mapę. Od

prehistorycznej wsi dzieliły nas dwie mile. Po drugiej stronie ścieżki leżało w

trawie stadko

baranów ze swym przewodnikiem. Dzieliło nas ze dwadzieścia metrów.

Barany zerwały się z

bagna i odbiegły.

– Szkoda – westchnęła Chris – takie ładne zdjęcie bym im zrobiła.

Zeszła ze ścieżki, i trzymając w rękach aparat, pobiegła w stronę zwierząt.

Powiedliśmy za

nią wzrokiem, podziwiając jej figurę i notując w milczeniu nieporadne kroki.

Czułem wyraźnie,

że Mirka złości moje towarzystwo. Wolałby być z nową znajomą sam na sam.

Uszedłszy

niewiele kroków, Chris nagle krzyknęła, bo wpadła do kolan w jakąś kałużę.

– Czeka cię niezłe pranie! – zaśmiał się Mirek.

Ale Chris nie było o śmiechu. Zbladła, zacisnęła zęby i próbowała wydobyć

się opresji.

Każdy ruch pogrążał ją w trzęsawisku. Walczyła niezdarnie i widać było, że

jeśli ktoś jej nie

pomoże, uwala sobie błotem nie tylko spodnie, ale i żakiet. Poszedłem w jej

kierunku.

Krzyczałem:

– Nie ruszaj się. Idę do ciebie!

Starałem się nie zgubić wąskiej na pół stopy, owczej ścieżki, i unikać miejsc

porośniętych

charakterystyczną, bagienną trawą. Niespodziewanie jednak poczułem, że

sam wślizguję się w

ziemię. Ciepłe bagno jęło wsysać mnie do wnętrza jak jakaś monstrualna,

kiszka. W jednej

chwili utkwiłem w niej do połowy uda! Pięć metrów dalej Chris bała się ruszyć

w swojej

pułapce. Patrzyła na mnie wrogo.

Ogarnął mnie przeraźliwy lęk. Jeśli trafiłem na ukryte bagno, jedno z tych,

których tak

wszyscy się bali, to nikt nie udzieli nam pomocy. A strach sprawi, że nawet

Mirek nie ruszy z

miejsca, by sprowadzić kogoś z zewnątrz. Będzie patrzył, jak centymetr po

centymetrze

pogrążamy się w trzęsawisku. Jeśli nawet ktoś obcy pojawi się na ścieżce, to

przecież nie będzie

miał tyczki, drabiny czy koła ratunkowego. Nikt nie zbacza ze ścieżek na

moor. Patrzyłem na

Chris. Miotała się. Jej twarz kolejno gościła rozpacz, lęk i nadzieję. Odwróciła

głowę, jakby

nawet w chwili, gdy groziło jej utopienie w błocie, wolała zostać sama.

Powietrze pachniało

gnilnie i słodko. Wiatr duł z północy. Był to ten sam odwieczny wietrzyk, który

rozwiewał

sierść psa Baskervillów, kędziory Neandertalów i rude czupryny Galów.

Niedaleko stało

królewskie więzienie – H. M. Prison Dartmoor. Jedyne na świecie więzienie,

które nie

potrzebuje murów.

Chris wreszcie się rozpłakała. „Shit, shit! shit!” – powtarzała wściekle. Mirek

stał na ścieżce

w milczeniu, gryząc pięść.

– Lecę po pomoc! – krzyknął wreszcie.

Obok mnie przysiadł mały, czarny ptaszek, bardzo zainteresowany moimi

oczyma.

– Won! – wrzasnąłem z całej siły. Nad moją głową, całkiem nisko, zbyt nisko,

by było to

bezcelowe, rozświergotało się całe stado małych, skrzydlatych piranii.

Spróbowałem obrócić się trochę i zapadłem się jeszcze głębiej. Ze strachu

rzuciłem się w

przód, jak w wodę. Zdumiałem się, bo kobierzec trawy jednak mnie utrzymał.

Tuż obok

zaczynał się twardszy grunt. Tkwiłem cały czas obok jakiejś bagiennej

wysepki. Powoli

wydostawałem się z bagna. Chris wsadziła z zaciekawienia palec w usta i

milcząc przyglądała

się mej mozolnej walce. Siadłem wreszcie na kępie i uspokajałem oddech.

Nie chciałem patrzeć

w kierunku ścieżki, wciąż jeszcze należałem do bagna. Gdy zdecydowałem

się powstać,

ujrzałem, że ku Chris wiedzie całkiem prosta owcza ścieżka, znaczona nieco

wyższymi trawami.

– Zostań tam, proszę! – krzyknęła. I nie była to żadna prośba. Nie chciała,

żebym jej

pomagał! Niedaleko miejsca, gdzie utkwiła, wyzierał z topieli szkielet pony,

któremu się nie

udało. Podszedłem do niej – tkwiła w bagnie do kolan.

– Wynoś się, do cholery! – syknęła.

– Oszalałaś Nie mogę! Nie mogę cię tu zostawić. – Usłyszawszy to, Chris

odwróciła się ode

mnie i bezradnie, dziecinnie się rozbeczała.

Kiedy dotknąłem jej ramienia, odepchnęła mnie znów. Po chwili jednak,

trzymając się mej

ręki, ostrożnie wydobyła się na pewniejszy grunt.

Wyszlimy na ścieżkę, a później nie było żadnego melodramatu. Milczała jak

zaklęta. Nie

było już mowy o żadnej prehistorycznej wsi. Ruszyliśmy w drogę powrotną, a

Chris od czasu do

czasu ścierała pięścią wilgoć z oczu. „Oko! – pomyślałem – oko!”

Właśnie wówczas, jak w urządzeniu, w które wali się pięścią i gdzie wreszcie

zapala się

jakieś ważne światełko – moje oko, w którym z każdym dniem ubywało

światła, ożyło. Nie

mogłem w to uwierzyć, ale – widziałem! Po prostu widziałem! Co za cudowne

słowo! Coś

ruszało się w moich piersiach, jakby psychiczne styczniki przełączały na inny

chód maszynerię

ciała. Mocniejszy, czy też może bardziej zdecydowany. Znów byłem sobą!

Poruszałem się

ostrożnie, by czegoś nie spłoszyć...

Mieliśmy nadzieję spotkać Mirka na drodze. Tak istotnie się stało. Wyszedłszy

z gaju paproci

na ścieżkę, schodzącą do miasteczka, ujrzeliśmy, że w naszą stronę zmierza

prowadzony przez

policjanta motocykl, a na tylnym siedzeniu siedzi Mirek. Policjant wygłosił z

dewońskim

akcentem kilka uwag na temat nierozsądnych turystów, którzy myślą, że

Dartmoor to

richmondzkie łąki, na których pasą się sarny. A moor jest gorszy od sztormu i

bardziej od morza

zdradliwy.

– Cudem uszliście z życiem. Mam nadzieję, że więcej takich głupstw już nie

zrobicie.

– I'm sorry – powiedziała Chris do policjanta.

Wróciwszy do miasteczka, zdobyliśmy wreszcie stolik w pubie, a to, co działo

się potem,

można przyrównać jedynie do krążenia na karuzeli. Musiałem zamknąć oczy,

by nie zakręciło

mi się w głowie od ciągłego wirowania: prehistoryczne wsie, równie

zamierzchłe bagienne

koniki, gotyk kalek na wózkach, dolina krzemowa na wyspie ludzi o ptasich

nogach – wszystko

trzymało się granic prawdopodobieństwa, lecz mówiło językiem epoki, której

nienawidziłem.

Był to eklektyczny śmietnik, wirówka wszechmożliwego: język nie opisujący

żadnych wielkich

struktur, najdalszy od wszelkiej epiki – język elektronicznego montażu, gdzie

obrazy

przeskakują jeden w drugi. Męczący bełkot dzisiejszego świata.

Po trzecim kuflu Mirek zawiesił wzrok w małym okienku pubu, za którym

kompletnie nic nie

było, i sądząc z miny, błądził myślami po śladach Janice.

– Wiesz, to wszystko może być moja wina – rzekła Chris. – To znaczy... To

Janice...

Na jego twarzy pojawił się cień przestrachu.

...wytropiła mój e–mail w Internecie i tak dowiedziała się, że jestem na

Wyspie. Namówiłam

ją, żeby po prostu do nas przyjechała, na Hebrydy. Taka wyprawa to w końcu

rzecz niebanalna.

Gdy Bill, mój szef, dowiedział się, że zamawiałam miejsce na helikopter ze

Saint Lewis (to taka

wyspa niedaleko Old Storr), zaczął się tym interesować. Wymógł na mnie, by

najpierw sam

zobaczyć Janice, nim pozwoli jej wejść na teren wyspy. Być może to właśnie

Bill zaprosił ją na

interwiew na Skye. Nie znam gorszego hipokryty niż on, ten Bill Cocky! On

ma wieczny c h u j

o s t ó j, jakby był na jakiś grzybach...

Wlepiłem oczy w jej niegościnną twarz. Jej język, wymawiający „th”,

wynurzający swój nagi

koniuszek spomiędzy warg, był bezwstydny. To, co zdarzyło się na bagnie,

ani trochę nie

zbliżyło jej do mnie. To dobrze – pomyślałem – nie znalazłbym siły, by

przedzierać się przez jej

obcość, karczować jej lęki, budować mosty i starać się być taki s p o s o b n y

do wyprawy w

Nieznane. Wolałem słuchać. Wprowadzała mnie w stan zmieszania,

gestykulując i odsłaniając

spod bluzki pępek, a przy tym ganiąc swego szefa.

Jej b i u r o mieściło się na Old Storr. Na wyspie, o której myśleliśmy, żę trwa

tam

niezmącone starożytne życie, jak w dżunglach Borneo...

– Któregoś dnia – opowiadała – otwieram przypadkowo skrzynkę z jego

pocztą w

komputerze, i co znajduję? Odpowiedź na ogłoszenie erotyczne, w którym

pisze, że jest

przystojnym rozwodnikiem... – zastrzygłem uszami – ...Amerykaninem, ma

młodą żonę, też

Amerykankę. Podaje jej wymiary i dodaje, że jeszcze nie spał z żadną

angielską parą! Proponuje

więc, by jakaś para brytyjska podzieliła się z nimi... w jednym łóżku – swoimi

upodobaniami

erotycznymi! Rozumiecie! Normalnie opadła mi szczęka!

I na to z gabinetu wychodzi Bill. – „To ty zamówiłeś to świństwo!”, pytam bez

ogródek, bo

już wszystko to zaczęło mnie złościć. – „Ale co ty, za kogo mnie masz, to na

pewno ktoś z

działu technicznego – zbadam tę sprawę” – tłumaczy się obłudnie.

– Bill – mówiła dalej podekscytowana – zaniósł te świńskie papierzyska do

swego gabinetu. I

wtedy... wtedy stało się coś, co mnie naprawdę przeraziło. Z okna naszego

biura widać ten

cholerny Old Storr, tę świńską skałę Galów... Wzeszedł właśnie księżyc i

oświetlił tego

kamiennego fallusa, wystającego na kilkaset stóp z wód oceanu. Księżyc

wlewał weń jakaś

kosmiczną energię, która wypełniła go jak krew. To było to coś, o czym mówili

Storczanie, że

ich Old Storr w czasie pełni czasami s t a j e... Rozumiesz – s t a j e, jakby był

żywy!

Rozpłakałam się wtedy... Teraz też... Przepraszam, muszę iść do siebie. Źle

się czuję. Nie róbcie

sobie ze mną problemu. Spotkamy się na śniadaniu.

I poszła. Zostaliśmy sami w pustym pubie. Mirek pił piwo i zgarbił się nad

kuflem. Nic nie

przerywało ciszy, panującej wieczorami na Dartmoor. Z dali dobiegało wycie

psa.

– Albo to bydlę od Baskervillów nie dostało żarcia – rzekł Mirek w kufel jak w

tubę – albo

puszczają to z offu...

– Dla turystów?

– Zdecydowanie.

Uśmiechnąłem się do niego. Ktokolwiek by próbował zmącić nasze

porozumienie, wyrosłe w

domu dziadka Beno przy ulicy Grażyny, musiałby natrafić na twardy odpór.

Tyle przecież

przeżyliśmy razem. A Ola? No, tak. Ola! Ale Mirka miałem przed sobą, więc

czy nie była to

najwłaściwsza pora? Pub opustoszał. Było ledwie po dziesiątej i za barem

kręcił się znudzony

barman.

Bałem się jednak zacząć. Akademik –, to nie był najporęczniejszy temat.

Dartmoor był

odwieczny, akademik zaś, to była jedynie grzywa fali. Jednymi z kropelek jej

piany byliśmy my

– Ola i ja.

– Pamiętasz Żenię? – zapytałem.

– Żenię?

– No tak. Buzuna pamiętasz, więc i Żenię, i Cygana... Zresztą potem, jeśli nie

uchlejesz się za

szybko, to o coś cię spytam... Dobra? Kim był dla ciebie Cygan?

– Kto? Ach, Romek Struński...

– Tak. Ty pojechałeś do Warszawy na ATK, musiałem więc znaleźć sobie

powiernika, brata

duchowego, czyli kogoś takiego, jak ty (Mirek uśmiechnął się skromnie). A

Cygan rzucił wtedy

jakiś urok na cały akademik. Wynajmował milicjantów, by osłaniali

mundurowym kręgiem

Żenię, jego, że tak powiem, „dziewczynę”, gdy zechciało jej się sikać na

środku Grunwaldzkiej

we Wrzeszczu – podprowadzałem Mirka do miejsca, gdzie z wyrachowaniem,

którego się po

sobie nie spodziewałem, zastawiłem pułapkę.

– Ola – mówiłem – mieszkała z koleżanką, miłą blondynką z okolic

Białegostoku. Na pewno

ją pamiętasz, tylko w tej chwili nie kojarzysz... Nazywaliśmy ją Żenią. Nie, nie

była Rosjanką.

Miała na imię Genia. Oczywiście z takim imieniem można się tylko zabić!

Przedstawiała się

więc jako Żenia, zamiast Genowefa. I tak już zostało. Cygan i Żenia to była

para. Cygan na

imprezach zwykł grywać na banjo... nie pamiętasz? Aha – byłeś już... tak! Nie

znasz tego

bluesa?

Zanuciłem:

Amerykańscy imperialiści

wysypują do morza zboże

blues...

Kiepsko mi to wyszło, przyznaję bez bicia. Od czasu tracheotomii zupełnie

straciłem głos.

Zostaliśmy prawie sami. Kilka stolików dalej jakieś mieszane towarzystwo

jadło przy

świecach. Mimo letniej pory barman palił w kamiennym kominku. Mirek

spokojnie popijał

piwo i kiwał głową.

– Cygan miał piękne banjo... Do czasu, oczywiście, zanim je rozwalił na

głowie Orlanda

Furioso... no, wiesz. Potem grał już tylko na krześle, to znaczy, ściśle biorąc,

na oparciu krzesła.

Co nikomu zresztą nie przeszkadzało, bo wszyscy mieliśmy przecież t a k ą

bujną

wyobraźnię... Kurczę, mam ochotę się zalać! Daj chociaż powąchać...

Westchnąłem z dna Mirkowego kufla dobry, gorzki zapach ciemnego piwa, a

gardło

zaskowyczało mi z tęsknoty.

– Piję za tę opowieść – Mirek podniósł ze śmiechem kufel.

– Obyś nie musiał tego żałować! – warknąłem cicho.

– Ja słyszałem, że ta twoja Ola żyła wtedy z Cyganem – pośpieszył z

przyjacielskim

donosem.

Zza okna pubu dobiegało nas psie wycie wiatru. Dlaczego do tej pory nie

udało nam się o

tym porozmawiać?

– Wybacz, stary... Ona mnie irytowała – powiedział teraz. Był to unik, który

mnie jeszcze

bardziej rozjątrzył.

– Pamiętasz urodziny Cygana?

– Nie – zaprzeczył.

– Nie pamiętasz Bryzy, jedynej w świecie wódki o smaku kiełbasy

zwyczajnej? –

błaznowałem. – Niemożliwe! To było po trzecim twoim liście, bym cię

wreszcie przedstawił w

akademiku. Nie wiem, po co tak strasznie chciałeś tam leźć.

– Wiesz, ja byłem na teologii...

– Może, może to był powód. W każdym razie przyszedłeś tam, gdy już było

prawie po balu.

Pamiętam to znakomicie...

– Przecież leżałeś już bez życia... – zdekonspirował się w końcu.

– Więc byłeś tam jednak!

– Nie. Nie pamiętam...

– To ja ci przypomnę...

15.

Zaczepiliśmy się wtedy na rynku, U Szewców, na Lendziona, naprzeciw

dworca we

Wrzeszczu. Bryzę przyniósł chyba Buzun. Ohydy tej wódki nie zdołał zabić

żaden z dostępnych

w akademiku soków i kompotów. Ani kompot renklodowy, który przyniosły

dziewczyny z

ruskiej, ani domowy soczek wiśniowy Żeni, ani nawet cytrynowy soczek

Dodoni, który Ola

chowała na sylwestra, do mieszania z normalną czystą.

Z każdej mieszanki przebijał ten sam ohydny smak juchy, już po pierwszym

kieliszku

skłaniający do pójścia na zawietrzną. Ola wymyśliła, by dodać do gorzały

atramentu Watermana

o zapachu fiołkowym. Tak przyrządzona mikstura miała kolor denaturatu, ale

smak – smaku nie

dało się zmienić. Można było to pić tylko z zatkanym nosem. Na zawietrzną

polecieli Żenia i

Buzun, który okazał się najwrażliwszy.

W małym pokoju Żeni i Oli siedziało nas chyba ze dwunastka, wrzeszcząc

jedno drugiemu

do ucha. Impreza, jak zawsze, miała postać wiru. Całe piętro dudniło krzykiem

kilkunastu

gardeł. Pryszczaty Paco włożył na głowę bluzę od dresu i udawał

długowłosego muzyka,

wydając z siebie jakieś pi–pi–pi–pau–pau, i poruszając misternie palcami na

nieistniejących

strunach byłego banjo.

Od trzech miesięcy pod łóżkiem Cygana fermentowała śliwowica. Zrobiło się

tego przeszło

dwa litry. Po atramentowej Bryzie poszła więc śliwowica. Ale czym były dwa

litry na

dwanaście osób?! Szybko zostały tylko śliwki. Żeby uratować jeszcze jakąś

moc, Ola dolała do

słoja wody i wszyscy czekaliśmy, aż zdarzy się cud jak w Kanie Galilejskiej. W

międzyczasie

Cygan dobył z kąta swą pękniętą gitarę i Ola zaśpiewała „Trzy siostry”

Okudżawy.

Pokój w końcu opustoszał. Cygan wziął Żenię do swego pokoju. Ola gdzieś

znikła, a ja

wsunąłem się pod stół, gdzie mogłem wreszcie czuć się u siebie. Zwinąłem

się pomiędzy

krzesłami jak embrion i przytulony policzkiem do podłogi, próbowałem

otrzeźwieć.

Naraz z korytarza dobiegł hałas. Otworzyłem drzwi. To był Orlando – mały,

krępy i ślepy jak

kret. Łomot jego pięści rozlegał się po całym akademiku.

– Otwierajcie – krzyczał – wiem, że macie jeszcze flaszkę!

Cygan ani myślał przerywać figlowania z Żenią, ale Orlando był uparty i tępy.

Zdawało się,

że drzwi puszczą za chwilę pod jego naporem. Otwarły się na moment i

napastnik zrobił krok,

do środka. Ale była to zmyłka! Ukryty za drzwiami Cygan zamknął je brutalnie

i Orlando

zaliczył glebę na korytarzu. Przy upadku zgubił okulary. Gdy więc Cygan na

powrót otworzył

drzwi, Orlando leżał na korytarzu i mrugał oczyma, nie bardzo wiedząc, co się

stało. Na

nieszczęście Cygan był w białych, gimnastycznych gaciach. Była to jedyna

rzecz, jaką Orlando

mógł dostrzec po stracie okularów.

– No i co, masz jeszcze ochotę wypić z nami? – szydził Cygan. Orlando rzucił

się w kierunku

tego głosu. Na drodze jego wściekłych rąk zjawiły się białe gacie. Złapał

Cygana za

przyrodzenie i przekręcił coś z zapamiętaniem. Cygan zaryczał:

– Zabiję! Zabiję gnoja!

Z łopotem bujanych drzwi na korytarzu pojawiła się Małpia Królowa, nerwowo

wyciągając

watę z pyska.

– Pan, pan, natychmiast na dół! – wykrzyczała do Orlanda, który całkiem już

ogłupiały padł

przed nią na kolana i wystawił zadek, jęcząc: „Bij, mamo! Bij... zasłużyłem!”

Żenia, naga jak Hella u Bułhakowa, położyła rannego Cygana na łóżku i jęła

go opatrywać.

Niestety, silne ręce Orlanda sprawiły, że pękł mu worek mosznowy, więc

jedyne, co mogła

zrobić, to wyperfumować mu jaja wodą „Być może”.

– O Boże – jęczała przerażona – jajko mu wypłynie!

Mirek rechotał głośno w pustym już pubie. – C u d o w n e! – ryczał, powalony

tym obrazem.

– Podobało ci się, przyjacielu?

– Zdecydowanie!

– A ja mam wrażenie, że tej historii brak morału.

– O co ci chodzi? – zaniepokoił się.

– O to, że kiedy zasypiałem, w pokoju Oli jeszcze nikogo nie było!

Patrzyłem na twarz przyjaciela. Uśmiech mu zgasł. Zakrywał twarz kuflem.

Barman wycierał

kontuar.

– To co się tam stało? – spytał tubalnym głosem.

– Nie udawaj! To ty byłeś wtedy z Olą – zdobyłem się wreszcie, by

powiedzieć mu w twarz.

Nie mógł mi nic zrobić, nie mógł się nawet ode mnie uwolnić. To on!

– Zabiłeś mnie wtedy...! Już nigdy nie byłem taki sam... Rozumiesz?

Milczał. Na moorze psim głosem wył wiatr.

Wylazłem szybko spod stołu. Na łóżku leżała naga Ola, a na niej

gimnastykował się ktoś,

kogo w mroku nie było widać. Ten ktoś zerwał się z łóżka i podciągając

spodnie uciekł.

Dopadłem drzwi, ale na korytarzu nikogo już nie było. To musiał być Mirek!

Zamknąłem drzwi na zamek. Ola okryła się kołdrą.

Drżałem z zimna na brzegu jej łóżka. Ola wyjęła piwo.

Mówiłem do niej, obserwując rozjarzający się ognik jej papierosa.

Siedzieliśmy oparci o

szczyt łóżka i patrzyliśmy na śnieg, który rozpadał się wspaniale, jakby chciał

zasłonić

wszystkie brudy świata. Cmoknęliśmy się na pożegnanie i poszedłem do

pracy.

Wieczorem następnego dnia poszliśmy na kawę do Maleńkiej na rogu

Jaśkowej Doliny.

Mówiłem jej o domu towarowym Sernfelda, który istniał tam, w Wolnym

Mieście, i o zapachu

schodów, wiodących w nim na górę: pachniały jak pokłady żaglowego okrętu

– opowiadał mi

ojciec. Mówiłem o wielu innych rzeczach, których już nie ma. W pewnej chwili

Ola przerwała:

– Dziś ci się oddam – powiedziała po prostu. W jej pokoju wszystko było

przygotowane.

Trochę się zawiodłem. Żenia została wyprawiona do pokoju Cygana, a Ola

włączyła muzykę.

Kazała mi się rozebrać, a sama ukryła się za szafą. Zdejmowałem szybko

spodnie, z

przerażeniem uświadomiwszy sobie, że majtki mam dziurawe. Wsadziłem je

szybko za książki.

Podkoszulek też nie był najświeższy. Ukryłem go także. Poczułem, że mam

gęsią skórkę, spod

drzwi duło chłodem. Zostałem w samych skarpetach.

– Czemu nie zdjąłeś skarpetek? – wybuchnęła śmiechem. – Jeszcze mi się

nie zdarzyło, żeby

facet ładował się do łóżka w skarpetkach... Ależ z ciebie chudzielec! – kpiła.

Właź, bo zimno.

Jej ręce zagrzały się pod kołdrą i przycisnęła mnie do ciepłego ciała.

Poczułem ulgę w

nogach. Całowaliśmy się i opuszczał mnie lęk. Była zdecydowana na

wszystko, a i ja byłem

gotów spełnić każde jej życzenie. Nagle zapytała:

– Strzelisz mi patelnię?

Nie zrozumiałem.

– Co strzelić? – zapytałem.

– Jesteś beznadziejny – wycofywała się. – Noo, po francusku...

– Fuj – odpowiedziałem, pełen chłopięcej sromoty. – To musi być okropne...

– A właśnie, że nie... Wielu facetów to lubi. Zaraz ci pokażę.

– Nie, nie, proszę – zasłoniłem rękami przyrodzenie. – Wiesz, tak na pierwszy

raz, to może

lepiej n o r m a l n i e.

– To nudne – powiedziała zawiedziona.

– Ale wiesz... ja nigdy... nikogo nie... w a l i ł e m.

– Ty na pewno nikogo nie z w a l i s z. Jesteś wstydliwy jak panienka.

– I co ja na to mogę?

Pogłaskała mnie po głowie.

– Tylko się tutaj nie rozbecz! Jedno, czego szczególnie nie znoszę – to

beczących facetów. A

w ogóle to mógłbyś zabrać się do dzieła.

Powiedziała: f a c e t ó w. I tym samym postawiła mnie w rzędzie ich

wszystkich: Cygana,

Buzuna, Orlanda. Wsunęła rękę pod kołdrę i schwyciła mocno za mego

błaznowatego trodla. W

owej chwili stało się ze mną coś, nad czym nie potrafiłem już zapanować. W

ustach poczułem

gwałtowne pragnienie zagarniania wszystkiego, lecz nie po to, by połykać, ale

by obracać jak

jakąś słodycz. Całowałem Olę i wypełniałem usta jej niewielkimi piersiami.

Gdy oderwałem się

od nich, jak sprinter wycałowałem całe jej ciało. Miejsce, do którego dotarłem,

pachniało mocno

i gdy rozłożyła nogi, moim oczom ukazała się owa wyśniona komysz, jej żot,

którego tyle lat

wypatrywałem pod dziewczęcymi spódnicami. Jej różowa tajemnica. Byłem

zawiedziony, że

jest tego tak mało, choć tak wiele miejsca zajmowało w moich myślach.

Ogarnęła mnie wola

świętokradztwa. Skoczyłem, by napełnić się po gardło tym różowym

smakołykiem. Nie

myślałem o Oli. Ważne było jedynie to, by drżała, drapała mnie po karku,

krzyczała jakby w

imieniu nas obojga. Wreszcie odepchnęła mnie brutalnie.

– No patrzcie... – powiedziała z wyrzutem – jaki patelmistrz się tutaj ukrywa...

– Przepraszam cię Oleńko, nie chciałem cię urazić... Naprawdę, wybacz mi.

– Na jakim świecie ty żyjesz biedaku? Rób, rób to jak najczęściej... A w ogóle,

chodź... –

przytuliła mnie do siebie – i wojuj, mój bohaterze!

Moment, gdy w nią wchodziłem, był tak ekscytujący, jak wejście do teatru.

Zdawało mi się,

że tę chwilę obserwuje cały akademik. Ująłem w dłonie jej głowę, moje

opuszki odczuwały

twardość jej czaszki i nieład spoconych włosów. Miałem wrażenie, jakbym

cały stał się

dotykiem, porażonym blaskiem światła, które tkwiło pomiędzy naszymi

biodrami... Trzymałem

w rękach całe jej ciało, dotykałem ją wszystkim, czym mogłem dotknąć. Ola

uśmiechała się i,

jakby karząc mnie za nieistniejące przewinienie, ugryzła w ucho. Wreszcie

postanowiłem

wyrzucić z siebie resztki brzemienia. Jak balast balonu. I poszybowałem w

górę. W górę! W

górę!

Gdy ocknąłem się z tego, co się stało, Ola odwróciła ode mnie głowę i

zdawało mi się, że

płacze. A może to po prostu zmyśliłem...

– No, no – rzekła z uznaniem. – Nigdy bym się po tobie tego nie spodziewała.

– A ty? Jak tobie było?

– Wiesz... – wsunęła palce we włosy – ja nigdy nic nie czuję. To jest trochę

jak czesanie się,

ale lubię to. Lubię przytulić się do kogoś...

– Do kogoś?

– No dobrze... do ciebie.

Do domu wracałem bez gaci i podkoszulka. Wstydziłem się je zabrać. Mój

trodel i jądra,

wyzwolone z ascezy, stały się jakby większe i niezależne od mej woli.

Cieszyły się tą nagłą

wolnością w zogromniałych przestrzeniach spodni. W tramwaju wstydziłem

się, że jadę bez

majtek. Bałem się, że to widać na mojej twarzy.

Następne dni po naszym pierwszym razie to był okres przedświąteczny i

akademik

opustoszał, Oczywiście, jedynym, co miałem w głowie, było przeżyć to z Olą

jeszcze raz.

Pamiętam owe powtórki doskonale, bo łóżko wściekle trzeszczało i

mieszkająca obok

dziewczyna stukała w ścianę, bym przestał. Ale jak tu przestać?!

Z naszym łóżkiem problem był taki, że miało szczyt przywiązany do

kaloryferów. Wisiała

tam suszarka ze sznurków. Służyła głównie na biustonosze oraz inne intymne

części garderoby

Oli i Żeni. Na dodatek posłanie miało bardzo sprawne kółeczka. Dopóki

między łóżkiem a

oknem stała walizka Żeni – wszystko było OK. Ale Żenia właśnie wyjechała,

więc pusta

przestrzeń stała się torem wyścigowym naszego erotycznego bolidu. Ledwie

zrobiłem kilka

właściwych ruchów, już byliśmy przy oknie i waliłem głową w parapet. Walenie

głową w

parapet nie było specjalnie erotycznym doznaniem. Postanowiliśmy więc

zmienić pozycję. I

wtedy stało się to, co wszyscy pamiętają, bo była z tego chryja na cały

Uniwersytet. Tak się

zapamiętałem w rozpasanej koniugacji z Olą, że łóżko jeździło po pokoju jak

spacerowy

wodolot między Gdańskiem a Helem. Słychać było pękanie kolejnych

sznurków, aż wreszcie

przy ostatnim kursie, gdy byłem pewien, że dotrę wreszcie tam, gdzie tak

długo wdrapywałem

się na kolanach, sznurek wyrwał zawór kaloryfera i jak górski potok chlusnęła

woda. Dobrze, że

chociaż ciepła, bo wybiegliśmy z łóżka całkiem nadzy, tylko na nogach

miałem skarpetki.

W drugi dzień świąt wezwała mnie ciotka. Takie wezwanie to nic miłego.

Dawno już, może

nawet miesiące, nie byłem tam – na górze. Noszenie węgla przejął Tomuś –

tak sobie życzyła.

Zapukałem głośno do drzwi. Ciotka zdjęła łańcuchy.

– A, to ty. Co tak walisz, jak na pożar? A gdzie węgiel? Ach prawda, Tomuś

przyniesie. Czy

wrócił już z treningu?

– Tak, zaraz tu przykacza...

– Słucham? Zaraz mi to zresztą powiesz.

U ciotki zawsze czułem się, jakbym nie powinien tam być. Wszystko było

serdecznie obce i

bardzo znajome. Na gdańskiej szafie spoczywał odwieczny futerał

dziadkowych skrzypiec. Nad

półstolikiem na karty wizytowe wisiał certyfikat maklerski Benona Somka, pod

oknem stało

nieużywane biurko dziadka, wielkie jak nieszczęście i wypucowane jak buty

do kościoła. W

oszklonej, narożnej szafce bufetowej widniał zdekompletowany serwis – dwie

ocalałe

londyńskie filiżanki, ozdobiony złoconymi liśćmi wenecki czajniczek, kilka

talerzy. Na ścianach

wisiały fotografie z zeszłego wieku – prababć i pradziadków, z którymi nie

miałem nic do

czynienia. Wszyscy umarli, nim jeszcze Niemcy dostali świra na temat tego

miasta i poczuli się

lepszymi gdańszczanami od samych gdańszczan. Wszystko to było

interesujące i bardzo stare –

jakby z jakiegoś filmu.

– Jacusiu – zadrżałem; takie spieszczanie nie wróżyło nic dobrego. – Co

znaczył ten ostatni

czasownik? „K a c z a ć” – co znaczy „kaczać”? Czy to termin ornitologiczny?

I jaki ma to

związek z naszym Tomusiem?

Nie widziałem, czy ciotka rżnie głupią, czy tylko się naigrywa.

– To z gwary więziennej – rzuciłem od niechcenia.

Oczy ciotki stanęły w słup.

– Z gwary więziennej – powtórzyła ze zgrozą. – Gdzie ty uczysz się takiej

gwary... Na

Uniwersytecie...?

– Och nie, w akademiku... – odpowiedziałem szczerze. – Jednym ze

studentów jest chłopak,

który po SN–ie pracował jakiś czas w zakładzie poprawczym.

Palce ciotki poczęły drżeć. Pijąc herbatę, siorbała. Wyglądało na to, że z

trudem opanowuje

pasję.

– Po co tam p r z e b y w a s z?

Pytanie było tak bezsensowne, że opadła mi szczęka.

– Ja tam nie p r z e b y w a m, tylko zakolegowałem się z nimi...

– Z a k o l e g o w a ł e ś się?! Co to za język, mój drogi! Ty naprawdę nie

rozumiesz, że

język, którym się wypowiadasz, kształtuje twój obraz w oczach ludzi?

Miałem ochotę wykrzyknąć: „M a m w d u p i e t e n o b r a z!”

Ale zbyt długo wierciła mi dziury w brzuchu, bym zdobył się na taką śmiałość.

Dlatego

spąsowiałem:

– Chyba nie bardzo dbam, co ludzie o mnie myślą...

– To właśnie jest chorobliwe! – rzekła. – Nie chcesz dbać o niemodny obraz!

Ponieważ

wszystko wokół chamieje... Nie waham się użyć tego określenia. Wolisz

przystosować się do

obowiązującej mody. Mody na chama! Obserwuję to w tobie od dawna i

jestem coraz bardziej

przerażona! Najpierw stałeś się hippisem. No dobrze, myślałam – przejdzie

mu. To choroba

młodości. Ale to, co teraz robisz, to już równia pochyła! Od tego, jaki sobie

przyswoisz język,

zależy, kim w końcu się staniesz.

– My, w Wolnym Mieście – („O, Boże!” – jęknąłem w duszy) – mieliśmy aż

nadto

powodów, by porzucić język, w którym nas wychowano. Wytrwaliśmy jednak

w morzu obcości

kilka wieków. Twój dziadek nigdy nie podpisał volkslisty, choć był obywatelem

gdańskim i

cudem tylko nie trafił do Wehrmachtu. Oczywiście przywiązanie do języka to

kosztowne hobby.

Bylibyśmy znacznie bogatsi, gdyby nie upór twego dziadka. Na łapówki poszły

nawet klejnoty

twej babci... A ty mi mówisz, że uczysz się gwary więziennej. Jutro będziesz

tą gwarą myślał!

Czy to rozumiesz?

– Ciocia traktuje mnie jak osobę pobawioną woli – kręciłem. – Muszę to

poznać. To są moje

studia folklorystyczne.

– Być może, chciałabym się mylić... Ale zaprosiłam cię w innej sprawie.

Myślałam o tym, co

będziesz robił w przyszłości. Niedługo już może mnie zabraknąć... Wyjadę

chyba. Jeszcze nikt o

tym nie wie. Ty także zatrzymaj to dla siebie. Jesteś pierwszą osobą, której o

tym mówię.

Odezwał się do mnie po wielu latach ów pan Konstanty von Kehlen, którego

być może

pamiętasz z dzieciństwa. Mieszka teraz tam, skąd pochodzi – w Monachium.

Kiedyś nawet

wyglądało na to, że będziemy parą... ale co było, to już nieważne. Zaprasza

mnie do siebie. Nie

ma w tym nic niestosownego – byłoby to spotkanie starych przyjaciół.

Trwałam tutaj, w tym

domu, odrzucając różne oferty losu, ale teraz jesteście już dorośli. I chyba

mogę już sobie

pozwolić, by zrobić coś dla siebie. Spojrzała na mnie i nagle poczułem, że ten

ktoś, kto ze mną

rozmawia, to nie smok imieniem Joanna Somk, lecz po prostu stara kobieta.

Zrobiło mi się

dziwnie.

– Moim największym pragnieniem jest, byś poszedł w ślady stryja Feliksa i

wstąpił na

politechnikę. Dobrze zresztą zacząłeś – uśmiechnęła się konfidencjonalnie,

jakby chciała

powiedzieć „sprytny jesteś”. – Praca na Politechnice na pewno doda ci

punktów

preferencyjnych, które zniwelują twoje niedobre pochodzenie. W tej sytuacji –

ciągnęła – to, że

twoja matka pochodzi ze „środowiska wiejskiego” – to było obrzydliwe, ten

cudzysłów – jest

korzystne. Poza wszystkim, co się z tą sytuacją wiąże. Ale takie jest dzisiaj

życie... Więc, biorąc

to pod uwagę, liczę, że nie zawiedziesz pokładanych w tobie nadziei...

Nie pójdę na politechnikę – odrzekłem hardo – rzygałbym codziennie, będąc s

u w a k i e m.

– Co, co? Wybacz, ja cię nie rozumiem. Jakim ty mówisz językiem?

– Własnym, ciotuchno, własnym!

– A właśnie cudzym... Jak ktoś urodził się Somkiem, to już Somkiem do końca

życia

zostaje...! Wciąż tego nie pojmujesz. Czy ty w ogóle wiesz, co znaczy twoje

nazwisko?

–...?

– Po kaszubsku sómk znaczy samotnik. Pamiętaj o tym zawsze!

Zapadła między nami cisza. Byłem wściekły, że w szklance zostało jeszcze

tyle herbaty.

Chętnie wylałbym ją sobie na głowę. Ciotka siedziała w fotelu skamieniała, jak

jakaś gdańska

chimera. Byłaby świetnym modelem dla ozdób dziedzińca Katowni.

– Obiecaj, że przemyślisz wszystko, co ci powiedziałam... A swoją drogą.

Dyskutujemy tu,

by wynająć ci jakieś samodzielne locum. Już czas, żebyś poszedł na swoje.

Mam nadzieję, że ta

wiadomość sprawia ci przyjemność?

– Średnią – warknąłem.

– Średnią...? Co to ma znaczyć?

– Nic, ciociu. Czy mogę już sobie pójść?

– A, tak. Oczywiście! Droga wolna.

Pozostała tam, w swej jamie – milcząca, chłodna, obca, jak transport lodu z

Laponii.

Wróciłem na dół. Chciałem siąść na swej kanapie, podkurczyć nogi pod brodę

i kołysać się w

tył i w przód, w tył i w przód, jak wahadło. Nasza suterena wydała mi się w

dwójnasób chłodna.

Mama krzątała się po kuchni, a ojciec reperował stare, lampowe radio Stolica.

Nagle odkryłem, że nie ma mojej maszyny do pisania. Przyjąłem to spokojnie,

jak coś, co się

zdarza i co w końcu musi się wyjaśnić. Poszedłem do ojca, który wlepiał

wzrok w rozłożone

radio.

– Co się stało z moją maszyną, tato?

Ojciec uniósł głowę znad radia i rzekł do ściany: – T w o j a, jak mówisz,

maszyna – wcale

twoją nie jest!

Już wiedziałem co się stało. Ojciec podjął ideę ciotki, by mnie okiełznać!

– Nic tutaj twojego nie ma, prócz tornistra, którego zresztą już nie używasz...

To była złośliwość – przytyk do faktu, że nie zdałem na studia.

– Jak to? – oponowałem. – Mama dała mi na nią pieniądze. Sam ją sobie

załatwiłem.

– Być może! – był wyraźnie niedopity i iskrzyła się w nim agresja. – Teraz

musisz się uczyć,

by zdać wreszcie na studia... I nie wolno ci zajmować się jakimiś głupstwami!

Dlatego maszynę

na pewien czas rekwiruję, żebyś miał czas na naukę, zamiast zajmować się

niemądrą pisaniną.

– Coś ty powiedział?

– Jak ty do mnie się odzywasz?

– Tak, jak na to zasługujesz... Albo mi oddasz zaraz maszynę, albo...

– Albo co... gówniarzu?

– Albo dostaniesz ode mnie w mordę – powiedziałem chłodno.

Ojciec odskoczył od biurka i pobiegł do kuchni na skargę. Zrobił jednak coś,

co mnie

zastanowiło. Nie musiał się bać – był fizycznie ode mnie silniejszy. Więc

czemu zamykał drzwi

kuchni na zamek? Jedyna odpowiedź brzmiała: ukrył tam maszynę.

Poleciałem za nim i załomotałem pięścią.

– Natychmiast otwieraj te drzwi, albo je zaraz rozwalę!

– Tylko spróbuj, to zobaczysz, co będzie się działo!

– Otwórz, proszę. To nie twoja maszyna, więc co się wpierniczasz? –

błagałem – a ja i tak

będę pisał... Bo bez tego nie wyobrażam sobie życia... – zbierało mi się na

płacz. Każda taka

sytuacja przypominała mi całą nienaturalność mojej pozycji. Byłem dorosłym

mężczyzną, ale

ojciec wciąż widział we mnie dziecko. Miałem wrażenie, że walczymy w

jakimś grzęzawisku.

– Powiedziałem: nie! – wrzasnął przez drzwi. – I przestań się awanturować,

bo zadzwonię na

milicję!

– Ciekawe, jak zadzwonisz? – drwiłem – w kuchni nie ma telefonu. Zresztą

nie ma go w

całym domu, bo nie chciało ci się go założyć ze strachu przed rachunkami...

– Co ty wiesz o strachu... Jesteś pyskatym gówniarzem, którego nie życzę

sobie widzieć. Ta

twoja obłędna literacka mania tylko cię ośmiesza. Spróbowałbyś zająć się

czymś porządnym, a

nie takimi chimerami...!

Zrobiłem to w jednej chwili. Odwróciłem się, sprężyłem i walnąłem tyłkiem.

Drzwi

natychmiast puściły i wpadłem do kuchni. Zdążyłem dostrzec, że mama

chroni się w kącie, a na

mojej drodze, jak kamień ciśnięty z podwórka, znalazła się pięść ojca.

Zaliczyłem glebę. Ale

wstałem szybko. Podszedłem do niego. Krew broczyła mi z nosa, gdy

wysapałem: „Czego ode

mnie chcesz, ty stary Karamazowie!”

Wtedy ojciec zemdlał.

Wszystko co dotąd robiłem, było wynikiem niezależnych ode mnie

okoliczności. Nasze

łóżeczka dziecinne stały w dużych puszkach po marmoladzie z UNRRY,

wypełnionych wodą w

naiwnej wierze, że będzie to przeszkodą dla szczurów. Mieszkanie pana

Konstantego zajęli

Śliwowie z podwórka, i spod ich drzwi śmierdziało kartoflami, kapustą i

cebulą. W naszej

piwnicy za czasów Loebinga rozbrzmiewały najpiękniejsze arie operowe

świata. Kręciły się

szybkoobrotowe płyty z nagraniami kabaretowych znakomitości Berlina i

Paryża. W tej piwnicy

spotykała się cała natchniona, rozśpiewana Europa...

Uczyłem się w technikum, bo takie było życzenie rodziny. Teraz ciotka

chciała, bym

kontynuując jakąś zasraną tradycję, zdawał na politechnikę. Ojciec zabrał mi

maszynę do

pisania. Co więc miałem zrobić, by poczuć, że jestem sobą? Co może zrobić

człowiek, by

poczuć tętno własnego istnienia, niezależne od cudzego krwiobiegu? Nie

chciałem porzucać

rodziny – była częścią mnie. Chciałem być wolny, nie odrywając się do

korzeni. Lecz czy to

było możliwe?

Bomba była gotowa – potrzebowała tylko zapalnika. Byłem naiwny, byłem

heroiczny jak

powstaniec albo jak zakochana dziwka. O moim życiu mógł zdecydować

każdy krok.

Umówiliśmy się z Olą do kina Bajka na kolejny film Kurosawy. Ola nie chciała

się już ze

mną spotykać. Chyba uznała, iż oddając mi się, zrobiła już swoje, a teraz

może uczestniczyć w

balangach w akademiku jako kobieta wolna – co też i czyniła. Jeśli walisz w

mur głową, nawet

w pięknej pikelhaubie, nikt nie postawi na ciebie, że własnym łbem wykujesz

wyjście. Głowa –

to piekielnie delikatny kilof. Nie nadaje się nawet do ścian z kartonu, a co

dopiero do walki z

murami więzienia.

Byłem gówniarzem. A gówniarz, nawet gdy ukradnie z muzeum zbroję, nadal

pozostaje

gówniarzem. Ola może nie była dziewczynką z zapałkami, ani tym bardziej

Kopciuszkiem, ale

miała w sobie kupę dziewczyńskiego lęku i pragnęłaby schować się za

czyimiś plecami, by

spokojnie skończyć dzierganie szalika na drutach. Jakże ja miałbym to jej

zapewnić, skoro sam

byłem nerwem, wydartym ostrą szpilą z własnego mięsa? Bolało mnie każde

dotknięcie.

Ola zwodziła mnie, broniąc się przed mą natarczywością, lecz wreszcie

obiecała, że

przyjdzie. Na Jaśkowej leżał cieniutki śnieg, ślizgałem się po chodniku jak na

łyżwach. Gdy

duje zachodni wiatr, wypadając z przecznic, ta piękna ulica staje się

najzimniejszym miejscem

na świecie. Mijałem duży fotos następnego programu, na którym Ich Dwoje

leżało przytulonych

na plaży. – „Jak im nie zimno?” – pomyślałem, sam bowiem ze zwykłej

próżności zamiast

podkolanówek włożyłem krótkie, plastikowe skarpetki i miałem wrażenie, że

na mych łydkach

kruszy się lód Na rogu Sienkiewicza, w ogrodzie starej willi, rośnie grupa

kilkusetletnich cisów.

Stanąłem trochę się im poprzyglądać. Wyglądają marnie, ale przecież właśnie

o te drzewa

ocierał się tłum, dążący do parku Gutenberga, by wspinać się na słup i

zdobyć zatknięte trofea.

Te drzewa, pamiętające polskie królewskie orszaki, Napoleona, Förstera i

wszystkich

krzykaczy, którzy próbowali odebrać temu miastu dumną, tysiącletnią

niezależność – były

prawdziwe.

Ola stała już w szarym płaszczyku przed kinem i musiałem wysilić się mocno,

by ujrzeć w

niej kogoś, kogo w akademiku przekonywałem o swoim uczuciu, kogoś, na

którego ciele

zwiedziłem każdy ciepły zakamarek. Śnieg zmoczył jej włosy, a z ust buchała

jej para.

– Masz bilety? – zapytała głosem drewnianym jak płozy sanek.

Przed wejściem do kina ustawiły się już dwie kolejki i kinomanii powoli znikali

we wnętrzu.

Sprawdziłem w kieszeni spodni. Moje palce niczego tam nie wyczuły.

Pośpiesznie sprawdziłem

kieszenie płaszcza. Tam też nic nie było! Przypomniałem sobie o tylnych

kieszeniach spodni.

Poszperałem w nich nerwowo, walcząc z połami sukiennego płaszcza. Ola

surowo przyglądała

się tym czynnościom. Zauważyłem, że była w półbutach i cienkich rajstopach.

Być może myła

głowę przed wyjściem, bo kuliła się z zimna.

– No więc masz wreszcie te bilety, czy nie, do cholery!

Byłem załamany. Powinienem mieć. Przecież je kupiłem!

– Więc co? Masz te bilety, czy nie? – powtórzyła.

Zdrętwiałem ze strachu. Ta przemoczona, zmarznięta dziewczyna, po prostu

Ola, była teraz

moim sędzią! Byłem bowiem winny. Zgubiłem bilety do kina! A ona

przyjechała tramwajem i

nie miała rękawiczek! A na dodatek była w półbutach, być może nawet miała

jeszcze mokre

włosy! I wszystko po to by się ze mną spotkać!

Grzebałem bezradnie po kieszeniach i każdym ruchem udowadniałem przed

mym

zmarzniętym sędzią, jakim jestem cymbałem! Bo przecież każdy n o r m a l n

y człowiek

wiedziałby, gdzie schował bilety!

Ze strony Moren szła w naszą stronę wielka, czarna chmura, pełna białego

śniegu. Nie

miałem nic na swoje usprawiedliwienie. Miała rację – widziałem to w jej

oczach – byłem do

niczego! Darowanie mi życia – to był błąd!

– Nie wiem – broniłem się cicho – kupiłem je i teraz nie wiem, co z nimi się

stało.

Musiałem wyglądać żałośnie. W zmoczonych, długich włosach z czerwonym

nosem i

wzrokiem przestraszonego królika.

– Ty jesteś jednak zwyczajny p i ź d z i a k! – wycedziła wolno Ola. –

Umawiasz się z

kobietą, a potem nie możesz znaleźć biletu. Wiesz co? – lubię cię, ale już

powoli mam cię dość!

Rób sobie, co chcesz, ja idę.

I poszła wolnym krokiem w górę Jaśkowej Doliny. Sypał śnieg i kaszlała.

Zapaliła papierosa.

A potem nagle zamachała na taksówkę. I odjechała.

Byłem skamieniały. Nie pasowałem do niczego. Rzeczywistość była jakaś

twarda,

niepodatna jak korytarz aresztu. Wtedy właśnie się zdecydowałem.

Poszedłem do domu. Przy stole w głównym pokoju siedział jakiś zażywny

pan, kolega ojca

ze szkoły. Pił z nim wódkę. Nazywał się Schröder i przywiózł wór plastikowych

grzebieni do

upinania włosów.

– Tylko nie mów o tym nikomu – powiedział ojciec i podarował mi jeden

grzebień dla mojej

dziewczyny. Ojciec był inny – spokojny i pełen ojcowskiej wyrozumiałości.

Ciepły. Widać

było, że tego właśnie potrzebuje – swego kantoru, takiego, jaki miał dziadek, i

interesów

handlowych, które przynoszą szybkie, duże pieniądze. Pan Schröder wyjął

zza pazuchy portfel i

podał ojcu kilka tysiączłotówek.

– To dola dla ciebie. Za magazynowanie tych pierdół.

Obok pana Schrödera, siedzącego przy stole w płaszczu, leżał jego myśliwski

kapelusz.

Mama przyniosła z kuchni ogórki.

– No, to wypijmy – zaproponował ojciec i mnie także nalał kieliszek.

– To twój starszy syn, Bruno?

– Tak. Ciągle jeszcze szuka w życiu swojej drogi – odparł sentencjonalnie.

– Jak my wszyscy w jego wieku – zgodził się pan Schröder.

Wypiłem także. To, co miałem zrobić, było tak oczywiste, że opuściły mnie

ostatnie

wątpliwości.

– Gdzie się wybierasz? – zapytał ojciec, gdy wstałem od stołu.

– Jadę do akademika. Muszę odwiedzić tam kogoś.

– Na pewno jakąś dziewczynę – mama siadła na chwilę obok mężczyzn i

uśmiechała się do

mnie. W owej chwili była dumna, że ma tak dorosłego syna.

Ola była tylko trochę zdziwiona, gdy mnie znów zobaczyła.

Ja nigdy się od ciebie nie odczepię! – Chcesz kawy?

Wyjęła z szafy puszkę ruskiej Neski. Kawa była słaba, i gdy ją zalewała, w

płynie robiły się

grudki, które trzeba było połykać albo odkładać łyżeczką do popielniczki.

– Co się stało, czemu przyjechałeś? – zapytała, jakby chciała rzec: „Kiedy

sobie pójdziesz?”

– Nie wiesz, czemu?

– Nie mam pojęcia.

– Odechciało mi się. Chciałem się z tobą pożegnać.

– Chcesz ze mną zerwać? Wspaniale! Będę miała wreszcie święty spokój! –

parsknęła.

– Chcę zerwać z sobą... – próbowałem jej wyjaśnić.

– Nie c u d u j, mój drogi. Już mam dość tych twoich wymysłów.

Uśmiechnęła się zabójczo. Ten uśmiech był jak dźgnięcie nożem.

– Naprawdę, Ola. Chcę tylko się pożegnać, nie kpij...

– Nawet, jak wyskoczysz przez okno, nic ci się nie stanie. Zresztą już raz

spadałeś z

piorunochronu. Nie zgrywaj się, proszę. Nie mam dziś humoru.

– Przyszedłem się pożegnać.

– Co za cholera cię wzięła. Przestań tak głupio gadać!

Jej twarz była zła, pełna pogardy i zmęczenia.

– Wiesz, co to jest? – wyjąłem z kieszeni moją fiolkę i zdziwiłem się, że w

palcach trzymam

także bilety do kina.

– Widzisz – jednak kupiłem...

– Na pewno poszedłeś do kina i kupiłeś je potem, żeby mi, kurwa, coś tam

udowodnić. Ty

komediancie!

Nawet mnie to nie obraziło. Już byłem daleko. Ola wydawała mi się tak

nieświadoma, taka n

i e d o k o ń c z o n a...

– Więc co to jest? – powtórzyłem.

– Pewnie mąka kartoflana.

– Nie, to cyjanek. Chcesz spróbować?

– Daj – roześmiała się jak z dobrego wicu. – Jeszcze nigdy nie smakowałam

czegoś takiego.

No, kończ wreszcie to przedstawienie, bo mam gdzieś jeszcze pójść dziś

wieczorem!

Kawa ostygła już, więc wsypałem proszek i zamieszałem. Kawy było pół

szklanki, a t o

działa błyskawicznie, więc zostawiłbym po sobie mnóstwo trucizny. Czy

zdołam umyć

szklankę? Postanowiłem wypić przy zlewie i natychmiast szklankę spłukać.

Mój roztwór nie

pachniał jednak migdałami, jak pisze się w kryminałach. Czy więc Ola miała

rację –

oszukiwałem nie tylko ją, ale i siebie? Podszedłem do zlewu, a Ola jakby

wyczuła moje

zdenerwowanie, bo podbiegła i złapała mnie za ramię, próbując powstrzymać

przed tym, co

wyglądało tak groźnie – obojętne, czy była to trucizna, czy tylko mąka

kartoflana. Wychyliłem

jednym haustem całą zawartość szklanki i poczułem coś, czego nikt nigdy nie

powinien

smakować – poczułem, jak smakują cyjanki. Grozy tego smaku nie da się

opisać – na to nie ma

słów. Tajemnicę tego potwornego wrażenia zabierają wszyscy ze sobą do

grobu. Nikt więc nie

wie, jak naprawdę smakuje cyjanek. Mogę tylko powiedzieć: nie smakuje

niczym, co jest

związane z życiem – smakuje czystą, chemiczną śmiercią. Być może ów

smak stanowi

ostateczną granicę wszelkich zmysłowych przeżyć. Położyłem się na łóżku Oli

i usłyszałem, że

tupie drewniakami po korytarzu. Na pewno biegła do Cygana albo do Małpiej

Królowej. W

moich żyłach płynęły roje trzmieli śmierci. Zdziwiłem się: śmierć tak podobna

jest do

zasypiania. I wcale nie boli.

Ocknąłem się, gdy wyjmowano mi z gardła rury do intubacji. Lekarka mówiła:

– Jest pan w szpitalu miejskim na ulicy Świerczewskiego w Gdańsku. Niech

pan nie stara się

mówić. Po tym zabiegu trudno mówić przez pewien czas. Za tydzień lub dwa

to minie. Kryzys

pan przetrwał. Będzie pan żył! Cieszymy się z tego wszyscy.

Cieszyłem się także. Trochę denerwowały mnie kroplówki i cewnik, ale

miałem nadzieję, że

to wszystko minie. Z rana przyszła pielęgniarka i wręczyła mi pudełko

zapałek.

– To dla pana. Przyniosła to miła, młoda pani.

– Hdzie hona? – zapytałem grubym charkotem, który w niczym nie

przypominał mojego

głosu.

– Zaraz sobie poszła. Nie chciała zaczekać. Niech pan nic nie mówi, to minie.

Byłem trochę zaskoczony, ale wiedziałem, że to od niej. Od Oli. Otworzyłem

szybko

pudełko. Tkwiła w nim mała karteczka, na której napisała tylko dwa słowa:

KOCHAM CIĘ.

Kocham cię. Ogarnęła mnie błogość.

Okazało się, że to była pomyłka. Brązowy słój, który odkryłem w swej

kanciapie na

Politechnice, nie zawierał, jak wierzyłem, cyjanku potasu, KCN, ale NaCN –

cyjanek sodu.

Dlatego przeżyłem. Jak mogłem tak się pomylić? Był to jawny efekt mojego

niedouczenia, lecz

tym razem lenistwo uratowało mi życie. Szybko odzyskałem mowę i po mniej

więcej pięciu

dniach spotkałem się z ordynatorką oddziału reanimacji, która oznajmiła mi:

– Będziemy musieli wysłać pana na badania psychiatryczne.

– Dlaczego – zdziwiłem się. – Czy uważa pani, że jestem nienormalny?

– Wie pan, ludzie jednak rzadko w pańskim wieku popełniają samobójstwa. A

jeśli to robią,

muszą być w bardzo silnej depresji. Czy rzuciła pana dziewczyna?

– Nie! Ona mnie kocha.

– Więc dlaczego?

– Jak by to pani wytłumaczyć? Chciałem przekonać o czymś samego siebie.

– O czym, na Boga?! Że nie zależy panu na życiu?

– Ależ nie! Zależy mi na życiu. Tyle, że nie wiedziałem, czy to, co robię,

wynika na pewno z

mojej woli.

– Dlatego chciał się pan zabić? Nie rozumiem pana!

Ta pięćdziesięcioletnia kobieta w białym fartuchu, z żółtymi śladami nikotyny

na palcach,

chowała podczas rozmowy prawy kciuk w zaciśniętej pięści. Wiedziałem,

dlaczego. Paznokieć

tego palca był obgryziony.

16.

W nocy obudził mnie krzyk.

– Jack! Help me!

Chwilę zastanawiałem się, o jakiego Jacka może chodzić. Zapaliłem lampkę.

Mirka w łóżku

nie było. Potem zdałem sobie sprawę, co mnie przeraziło. To był krzyk Chris!

Pobiegłem do jej

pokoju. Siedziała na łóżku, przyciskając kołdrę pod brodą. Paliło się światło.

Płakała cicho. W

fotelu pod oknem siedział Miras. Był na wpół rozebrany. Między łóżkiem Chris

a fotelem leżał

rzucony byle jak jego czarny t–shirt.

– Spieprzaj stąd! – bronił się słabo. – To nie twoja sprawa.

– Take him off, please – prosiła.

– Ubierz się w coś, palancie! – ryknąłem. Posłusznie zaczął zbierać rzeczy.

Nie zamieniliśmy

tego wieczora ani słowa. Broniłem się przed zaśnięciem do późnego rana.

Ocknąwszy się, spojrzałem na sąsiednie łóżko. Na poszwie pozostał ślad, ale

Mirka nie było.

Jak oparzony wyskoczyłem z pościeli. Co jeszcze mógł zbroić? W

Widecombe in the Moor był

wyjątkowo słoneczny poranek. Tego dnia uzmysłowiłem sobie, że Mirek, ten

mój Mirek z ulicy

Grażyny, to całkiem inny, być może kaleki człowiek. Kiedy zszedłem na dół,

krzątał się przy

pakowaniu samochodu. Na twarzy miał czerwone plamy i był opryskliwy.

– Będziesz prowadził! – rzekł tonem wykluczającym dyskusję. – Ja muszę się

przespać.

– Gdzie się włóczyłeś w nocy?

Mirek przestraszył się i powiedział coś, co mnie zdumiało:

– Ja wszystkiemu zaprzeczę!

– Nic nie wiem i nie chcę wiedzieć – uspokoiłem go. Mirek uśmiechnął się

smutno. Wlazł do

samochodu i walnął się na tylnej kanapie. Potem dopiero zjawiła się Chris.

Siadła obok mnie i

przelotnie położyła mi rękę na ramieniu. Poczułem delikatny uścisk jej palców.

Oddawała mi się

w opiekę. Wreszcie ruszyliśmy.

– Jesteś niewyspana? – zapytałem.

– O co ci chodzi?! – odparła zaniepokojona.

Wzruszyłem ramionami.

– Czy zdajesz sobie sprawę, że jedziemy na Hebrydy?– rzekłem do Mirka.

– Jak to? Myślałem, że Hebrydy to gdzieś dalej na północ – szepnął sennym

głosem.

– Kiedy dogorywałeś w łóżku, spojrzałem na mapę. Dunvegan leży na

północnym krańcu

wyspy Skye, a to jest główna wyspa Hebrydów Wewnętrznych. Dalej leżą

Harris, Lewis, Uist,

Barra i na koniec, czterdzieści mil od głównego łańcucha Hebryd

Zewnętrznych, leży Old Storr!

– No popatrz, Maskonurze, jak to dziwnie się plecie. Wymyślasz coś w

szczenięcym wieku,

zapominasz o tym kompletnie, a to coś, twój szczenięcy sen, sam się

urealnia, jakby twoimi

krokami kierował ktoś inny. Kto?

– W naszym wypadku Janice...

– Odwal się, mam kaca.

– Co sądzisz o zachowaniu tego jegomościa, Chris...?

– Kryszka...

– Kto? – wykrzyknąłem zdumiony.

– Kryszka Berg. Nazywam Kryszka Berg.

– Kryszka... co to za imię?

– No, mama tak do mnie mówiła... Kryszka...

– Chyba Kryśka...? Krystyna...

– Nie Krystyna. Jak powiedziałeś to drugie? – podniosła głowę jak szczenię.

– K r y ś k a – powtórzyłem.

– Już chyba nie słyszę różnica...

– Jak długo jesteś na Zachodzie?

– Długo. Czasem wydaje, że zawsze. A Kraków, gdzie się urodziłam, to takie

puste miejsce i

już nikogo tam nie ma.

– Dlaczego nie powiedziałaś nam tego od razu?

– Myślałam, że Mirek wie od Janice... Ale chyba nie było im najlepiej.

– A czemu ukrywałaś tak długo swoje nazwisko?

– To było funny, słuchiwać was kryjomu...

– P o k r y j o m u... podsłuchiwać – poprawiłem.

Wiem, mój polski jest incorrect. Wyjechałam z Polski z mama i tata w 68 rok.

Kiedy tak

Gomułka na Żydów krzyczał... to nieważne... Jedziemy. Ty naprawdę cesz

snaleś twoja Janice,

Mirek?

– Tak, tak – potwierdził mechanicznie. – Ależ mam kaca.

– Nie czeba było pić tak wiela...

Polubiłem drogę A30. Jest to może najpiękniejsza droga w Anglii. Schodzi

łagodnie z

wyżyny Dartmoor pomiędzy rozległymi wzgórzami. Naszego nissana

zatankowaliśmy dopiero

w Exeter, gdzie zaczyna się autostrada M5.

Ukradkiem spoglądałem na miejsce obok. Kryszka miała różowe, wydatne

wargi, a na jej

policzkach pełgał delikatny, pingiwini półuśmiech. Trzymała głowę prosto,

jakby było jej obok

mnie niewygodnie. Jechaliśmy na Hebrydy. Nagle przypomniałem sobie

nasze dziecięce głosy –

czytaliśmy fragmenty artykułu o Old Storr. Niektóre akapity pamiętam do

dzisiaj:

„Storranie wspólnie dzielili odpowiedzialność za kilka prostych rzeczy, które

wypełniały ich

życie: zapewnić każdemu wyspiarzowi wystarczającą ilość jedzenia, ubiór i

dach nad głową,. By

móc ożenić się na Old Storr, trzeba było upleść linę, rzucić się ze skały i

złapać ptaka w locie.

Nikt bez własnej liny nie mógł tam przetrwać. Chłopcy z Old Storr pletli swą

linę całą młodość.

Aż przychodził ten moment, gdy ojciec wiódł jednego z nich na klif i spychał w

przepaść.

Mężczyźni z linami przerzuconymi przez piersi, kobiety z pustymi żołądkami

gęsi głuptaków,

dzieci, by uczyć się i pomóc matkom odnieść do domu ubite ptaki – cała

ludność wyspy

towarzyszyła zrzucanemu ze skały.”

Jazda autostradą nie męczy tak bardzo, raczej nudzi. Jechaliśmy z

szybkością

osiemdziesięciu mil, i im dalej na północ, tym więcej pojazdów gęstwiło się na

gigantycznej

łodydze, przerastającej całą Anglię. Na postój mogłem liczyć dopiero w

okolicach Birmingham,

gdzie autostrada zmienia numer i staje się highwayem M6, wiodącym do

Szkocji. Musiałem

wytrzymać te osiem godzin monotonnej jazdy. Mniej więcej po pięciu

godzinach pierwsza

zasnęła Kryszka, przytulona do podgłówka. Potem zaczął chrapać Mirek i

spał z otwartymi

ustami, co oczywiście nie jest najprzyjemniejszym widokiem...

Mijaliśmy exit na Stoke i Derby, a więc byliśmy wpół drogi do Carlisle, gdy

lepki dotyk

kierownicy przypomniał mi dawno zapomniany kształt – kształt piorunochronu.

Moje pierwsze

nielegalne wdarcie się do zamku Małpiej Królowej, gdzie więziona była Ola.

...Trzeba było wspiąć się na pierwszy balkonik, a potem, stojąc na jego

balustradzie,

podciągnąć się na drugi. Tam już czekało zbawcze okienko do kibla.

Pewną trudność sprawiał niebezpiecznie długi krok z balustrady drugiego

balkonika na

parapet niewielkiego okienka żeńskiej toalety, wyzierającego z muru o pół

metra nad balustradą.

Można było w nie wsunąć lewą nogę, a potem, wisząc i trzymając za framugę

otwartego

okienka, wciągnąć drugą. Wisiałem w mroku jak gigantyczny pająk. Gdy

wsunąłem się już do

wnętrza toalety, z kabiny wyszła ku mnie jakaś studentka i przeraźliwie

wrzasnęła.

Wpatrywałem się w przestrzeń między maską pędzącego samochodu a tyłem

następnego

pojazdu. Uwiesiłem się na ogonie ciężarówki z transportem butów Yeoman's

Shoes, stając się

częścią sprawnej japońskiej maszyny – wystarczyło trzymać stopę na pedale

gazu i delikatnie

reagować. Z tyłu dochodziło chrapanie Mirka. Niedługo mieliśmy minąć

Birmingham.

Popychałem emocjami przyszłość, by jak najszybciej znaleźć się tam, w

Szkocji.

W piwnicach mojej jaźni krystalizowały się obrazy, trwające, jak pewne atomy,

jedną

mikroskopijną chwilę. Otwierała we mnie głębia, w której rozpościerała się

przestrzeń

Archetypu:

„...Ptasznik stawał na zboczu klifu i chwilę się koncentrował, gołymi stopami

mieszając

skalny gruz. Jego wspólnicy trzymali drugi koniec liny. Zazwyczaj było ich

trzech – mieli go

ubezpieczać. Długie, chwytne paluchy stóp były bardzo pomocne, by złapać

jakąś szczelinę

dwieście metrów niżej i zatrzymać się na jakiejś skalnej półce.

Gdy skoczek osiągnął cel i udało mu się utrzymać, krzyczał w górę: „Legas!” –

puśćcie mnie

– i zaczynało się zabijanie. Dla ptaków człowiek na linie był jeszcze jednym

ptakiem. Próbowały

go wystraszyć, by odfrunął z ich półki. Ręce ptasznika były bardzo wprawne,

a w każdym stadzie

było wiele mew. Biała kreska na szarym klifie, wymalowana ich ciałami przez

Stwórcę,

wyglądała jak gruby sznur, z którego ktoś wyrywa kilka ździebeł. Człowiek

wkładał dwadzieścia

zabitych ptaków za pas, krzycząc: „Tarning nard!” – ciągnijcie mnie. I

odfruwał.”

Mirek ocknął się i z przerażeniem zapytał:

– Gdzie jesteśmy?

– Zbliżamy się do Blackpool.

– Mieliśmy zmienić się w Birmingham?

– Nie ma sprawy. Jakoś to przeżyłem.

Zatrzymaliśmy się na najbliższym truck stopie. Wnętrze przypominało portową

tawernę –

było pełne marynarskiej zadumy i kierowców trucków. Jeden z ciągników

drogowych ze

sterczącą w górę, błyszczącą rurą wydechową i wypucowaną, niebieską

kabiną, stał przed

oknem. Ciężarówka jak okręt miała na burcie nazwę: „Jenny's touch”.

Po obiedzie Mirek pośpiesznie zasiadł za kierownicą. Znów przypadło mi

miejsce obok

Kryszki. Przed nami był ostatni etap autostrady M6 do Carlisle.

Od chwili, gdy Kryszka wyznała nam swe pochodzenie, stała się inna. Z jej

miłej twarzy

cywilizowanego luntrusa, bówki, urwipołcia znikła elektryczność. Uchwyciłem

się tej nitki i

zacząłem z nią rozmawiać jakby ze środka trwającego już dialogu.

– Myślisz, że zastaniemy Janice w Dunvegan? – Mirek dosłyszał to pewnie,

lecz nie

reagował.

– Nie wiem. Musiało stać się coś poważnego, bo przecież znamy się tak

długo i trudno mi

sobie wyobrazić Janice znikającą bez żadnej wiadomości. Ale mogę być

pewna, że zastanę tam

Billa.

– Co miałby tam robić twój szef?

– Decyzja założenia firmy na Old Storr wynikła stąd, że Bill poznał Mc

Leodów. Uczył się

na Harvardzie z jednym nich, Torquilem, i liczył na to, że uda mu się wynająć

część zamku na

potrzeby biura.

– Przecież macie już firmę na Old Storr, po co jeszcze w Dunvegan?

– Na Old Storr jest tylko laboratorium i stajnia naszych informatyków.

– Stajnia...?

– No, tak mówimy. Bo dobrego informatyka trzeba złapać jak dzikiego konia

na lasso,

wywieźć, najlepiej na koniec świata, żeby nikt o nim nie wiedział, i ukryć przed

konkurencją.

Mówię ci: strockery podbiją świat! Jutro nie będzie już można się ruszyć bez

wirtualnej

czapeczki, do której da się przesyłać wszystko – kto wie, może kiedyś nawet

myśli, nawet

uczucia?

– I ty w to wszystko wierzysz?

– Wierzyć? – zapytała samą siebie. – Nie, to nie kwestia wiary. Oni po prostu

to zrobią...

Trzeba się na to przygotować.

– Oni... Ty nie jesteś jedną z nich?

– Ja wiem? Chyba nie... Jaki zresztą jest dziś margines wolnej woli?

– Więc nie jesteś jedną z nich?

– Czy to ci przeszkadza? – westchnęła. – Nie cierpię Old Storr! Wybór tej

wyspy to był błąd.

Tam po prostu nie da się żyć! Jeszcze latem, od czerwca do września, no

może... Ale kiedy

przychodzi zima, wszyscy mamy depresje. W czasie silnego sztormu

głuchniemy na tydzień,

szyby pokrywają się nalotem soli, a wiatr znosi do morza anteny satelitarne...

– Więc po co?

– Nie wszystko można od razu wiedzieć. Zgadzasz się?

– Oczywiście, że nie! – zanotowałem jej minę, podobała jej się ta odpowiedź.

Uśmiechnęła

się łobuzersko.

– Zastanawiam się – mówiłem – jak oni, tamci dawni mieszkańcy, mogli tam

żyć?

– Tego nie wiem. Ale byli szczęśliwi. Nie mieli nic, nawet pogody... a byli

szczęśliwi.

Rozumiesz to?

Nagle Mirek przyhamował i samochód zmienił pas. Kryszka złapała mnie za

szyję i

poczułem na ramieniu jej ciało. Nie wypychała watą stanika, to fakt. Owionął

mnie jej zapach –

woń perfum i zażenowania.

Pod koniec męczącego dnia znów siedziałem za kierownicą. Mirek zaczął

zjeżdżać na prawy

pas i o mało nie doprowadził do czołowego zderzenia z pędzącym na nas

jaguarem. Kryszka

nalegała, byśmy zatrzymali się w Forcie William. Nie było w tym wiele sensu –

stamtąd był już

tylko jeden dwugodzinny skok do Kyle, gdzie mogliśmy złapać wieczorny

prom na Skye.

Upierała się jednak – chciała koniecznie napić się piwa w pubie Stary

Gwizdek nad brzegiem

Loch Fart. Czytała, że był to ulubiony pub Roberta Burnsa. Recytowała głośno

w samochodzie

fragment „Tama O'Shantera”:

Inspiring bold John Barleycorn

What dangers thou canst make us scorn;

Wi' tipenny, we fear nae evil;

Wi' usquebae, we'll face the devil!

I śmiała się perliście. Wydawało się, że zapomniała już o porannej Mirkowej

kompromitacji

lub z lekceważeniem zepchnęła to wspomnienie na dno duszy. W szumie

motoru i pisku opon

na zakrętach zdołaliśmy uchwycić jedynie ostatnią metaforę – „twarz diabła”.

Góry, przez które się przedzieraliśmy, stanowiły ulubioną krainę

romantycznych poetów.

Pejzaże za oknami były dramatyczne, zakręty też.

Stary Gwizdek, pub na brzegu, piękny, jak tylko może być stary dom na

brzegu szkockiego

jeziora, prowadziła miła, starsza Szkotka, wypytująca o szczegóły naszego

losu z

zaciekawieniem, którego Anglicy nie okazują tak wiele. Dowiedziawszy się, że

jesteśmy

Polakami, wspomniała polskich lotników, którzy tam kiedyś mieszkali:

– Może z RAF–u? – zapytaliśmy prawie równocześnie ja i Mirek.

– Co to RAF? – spytała Kryszka.

– To linia lotnicza, która już dawno splajtowała – rzekł z krzywym uśmiechem

Mirek.

Leciwa barmanka poczuła się urażona, jakby ten dialog dotknął ją osobiście.

– To nie była żadna linia lotnicza. Nie wiecie tego?

– Wiemy, wiemy – tylko udajemy...

– Well, to żart... Oni, ci polscy żołnierze, też mieli poczucie humoru. –

Pokręciła biodrami za

barem i zaśpiewała coś do szklaneczki, którą wycierała.

Siedliśmy w kącie i natychmiast zostaliśmy zapomniani. Przy barze stali lub

siedzieli

rozdyskutowani, podpici górale. Z głośników płynęły melodie na kobzach.

Kryszka zamówiła

ciemne, mocne ale. Kelnerka przyniosła nam półmisek pastucha –

ploughman's plate. Na danie

składały się ser, sałata, kawałek kiełbasy i chleb. Kryszka nie jadła i piła

łapczywie piwo, jakby

chcąc szybko wpaść w zaplanowany przez siebie nastrój.

– Dlaczego nie pijesz nawet piwa – zapytała. Otwarła szeroko oczy.

Miałbym zejść z nią do piwnicy, gdzie trwa niesprzątane od dziesięcioleci

rumowisko

gruzów i żadnych drzwi na pewno nie da się otworzyć? Nie, to niemożliwe.

– Wypiłem już swoje. Więcej mi nie wchodzi.

– Rozumiem...

Nic nie rozumiała. Jak można t o rozumieć? Nawet po kąpieli, obcięciu

paznokci i wielu

dniach kaca, zmianie ciuchów i zapisaniu kilku nowych stronic kalendarza?

– To piwo ma genialny smak, nie chcesz spróbować? – zapytała.

– Nie...

– Pokaż, może też je zamówię – wtrącił niewinnym głosem Mirek.

Kryszka czekała, wpatrując się w moje usta. Trwało to chwilę.

– Daj powąchać – poprosiłem.

Ale pachniało cudownie. Było gorzkie, mocne i obiecywało odpoczynek.

Oddałem jej

nietkniętą szklankę.

– Co oznaczał ten wierszyk, który recytowałaś w samochodzie?

– To z Burnsa, oczywiście, w szkockim dialekcie. Chyba nie umiałabym

przetłumaczyć tego

na angielski.

– Ty umiesz? – Mirek zrobił złośliwy sztych w moją stronę.

– Nie wiem, czy to oddaje dokładnie sens wiersza, ale kiedyś czytałem takie

tłumaczenie:

Mocarny Barleycorn Johnem,

W pogardzie miej wnyki one,

Dwa grosze wart lęk przed złem,

Bies okowity licem twem.

Diabeł ze szkockiego wiersza lub mój własny sprawił, że wyciągnąłem dłoń w

stronę

trzymanej przez Kryszkę szklanki i przełamując jej zdziwiony opór,

podniosłem do ust.

– A więc jednak... – rzekł Mirek z ulgą.

– Co jednak? – zezłościłem się.

– Proszę bardzo – uśmiechnęła się Kryszka.

Wypiłem do dna.

– I jak smakowało? – zapytała ciepłym głosem.

– Wolałbym nie czuć więcej tego smaku...

– Było niedobre?

– Było wspaniałe...

Kryszka wpatrywała się w porcelanową popielniczkę, której biel skalało już

kilka petów. Tak

długo trzeba by to wszystko wyjaśniać! Co wieczór wyganiało mnie z domu

poczucie, że strop

jest niżej i niżej, do łóżka wdzierała się zimna woda z nieistniejącej rury. Ktoś

niósł wielkie

szczęście do baru Orangutan na Przymorzu, ale kiedy tam jechałem, nikogo

już nie było, żadna

dziewczyna nie chciała tańczyć z pijanym ptasznikiem, co dnia wspinającym

się i zeskakującym

ze skały. Gorycz była pełna kurzu i zamykałem oczy, czekając na sen, jak na

ekspres do

następnego dnia. Moje myśli podlane wódą, piwem, siarkowym jabcokiem,

nabierały odwagi.

Gasł, przycichał wrogi chór, który słyszałem całe życie. Ogarniało mnie wtedy

biblijne

szczęście – jest – to jest, nie ma – to nie ma, tak to tak, nie to nie – tak

brzmiała mowa

pijaństwa.

Budziłem się z jedną tylko myślą – z kim wypić lub za co wypić. Już nawet nie

co, bo ten

problem był mi obojętny. Ważne było tylko jedno: żeby doznać tego, co

czułem teraz, po

wypiciu szklanki piwa z rąk Kryszki. Mrowienie w płatach czołowych, ulgę w

żołądku i udach,

jak po seksie. Nagłe, szczęśliwe wypadnięcie z męczącej autostrady czasu.

Po wypiciu kawy z

cyjankiem każda kolejna trucizna zdawała się błaha.

– Czemu to robiłeś? – spytała teraz, jakby siedziała na widowni moich myśli.

– Dlaczego piłem? Od miesiąca, od chwili przyjazdu do Anglii ciągle sam

siebie o to pytam –

dlaczego?

– Wcale nie zabiłeś się dla Oli – dowalił mi mój przyjaciel.

– Kto to była Ola? – zapytała z tą krótką, zazdrosną nutą w głosie.

Uśmiechnęła się szeroko, ufnym uśmiechem, widząc, jak na małym

podwyższeniu zbierają

się grajkowie.

Mirek nie potrafił sobie odpuścić. Gryzł dalej jak buldog.

– Nie zrobiłeś tego, bo cię zdradziła – krzyczał po polsku w coraz

głośniejszym gwarze pubu.

– Chciałeś, żeby Ola wyciągnęła cię z piwnicy. Nie mam racji?

– Dla kogo chcesz być tak cholernie w porządku? Ale masz cholerną rację:

nie zrobiłem tego

dla Oli. Człowiek nie zabija się dla tych, co mają żyć. Zrobiłem to dla siebie.

Zabiłem się, bo nie

mogłem znaleźć biletów do kina!

– Co ty bredzisz?

– Mówisz: piwnica... Wiesz, jak tam było. Na dodatek byłem przekonany, że

tak będzie już

zawsze, że nie mam żadnych szans. O całym naszym kraju tak myśleliśmy –

że jesteśmy

skazani! Nie ufałem swojej woli – była bezskuteczna. Byliśmy tacy młodzi, nie

zrobiliśmy

jeszcze nic, co mogłoby potwierdzić nasze istnienie. Jedyne, co mogłem

zrobić, to wyrwać się z

konieczności – to tylko mogło mnie przekonać, że j e s t e m.

– Zaraz zacznie się keighley. Strasznie się cieszę, że przyjechaliśmy tu razem

– rzekła

Kryszka.

Zagrały kobzy i skrzypce.

Na małym parkiecie pubu zebrał się już tłumek. Tłoczyli się tam po równi

mężczyźni,

kobiety i dorastające dzieci. Trafiliśmy właśnie na szkocką zabawę wiejską, w

której

uczestniczą wszyscy mieszkańcy bez względu na różnicę wieku czy płci –

keighley.

W zabawie tej obowiązywały ścisłe reguły. Wzdłuż ściany o okienkach

wychodzących na

Loch Fart ustawiły się kobiety. Naprzeciw stanął rząd mężczyzn. Kobziarze

grali skoczną pieśń,

a tancerki i tancerze podrygiwali w miejscu. Wreszcie na dane hasło

pomiędzy rzędami

rozpoczął się ruch. Mężczyźni całym rzędem podchodzili do kobiet, kłaniając

się im dwornie.

Kobiety także całym rzędem robiły dyg. Większość tancerek była w dżinsach i

ich gest, by

unieść kraj spódnicy, był pusty. Po pierwszym ukłonie oba rzędy cofały się na

miejsce. Jeden z

tancerzy sunął na drugi koniec rzędu kobiecego. Porywał stamtąd partnerkę i

krążył z nią

pomiędzy rzędami w coraz szybszych obrotach. Wreszcie para rozdzielała się

i oboje wracali do

swych rzędów. Wtedy z drugiego końca męskiego rzędu odrywał się nowy

tancerz i szedł po

przekątnej ku następnej partnerce, by odtańczyć między rzędami swoje

szalone obroty. W

skrócie – taniec ten aluzyjnie opowiadał o życiu.

Mirek natychmiast poszedł za Kryszką. Odnalazłem go wzrokiem pomiędzy

stojącymi. Szło

mu nieźle. Każda figura tego społecznego tańca była zrozumiała. Kryszka

śmigała jak fryga.

Zostałem sam. Nie umiem powtarzać cudzych gestów. Nie nadaje się do

prowadzenia

nikogo, nawet siebie. A kiedy próbuję to robić, wygląda to źle i głupio. Dlatego

dawno

przestałem już próbować. Tak wolę.

Po chwili znów ją ujrzałem. Kryszka siadła obok mnie zdenerwowana czy też

tylko

zmęczona. Pokazała palcem na Mirka, który trafił do pary z jakąś młodą

Szkotką. Jak spętane

źrebię skakał przed nią, śmiał się, dokazywał i sprawnie wprowadził ich parę

w taneczne obroty.

Jednak wymiana między rzędami musiała być szybka. Każda z par robiła

zaledwie kilka

obrotów, by na ich miejscu mogli tańczyć inni. Mirek jakby uparł się, chcąc

przebić ilością

obrotów wszystkich tancerzy. Oparł się na jednej nodze, jak na osi karuzeli, i

zrobił nie trzy, nie

cztery obroty, ale dziesięć. Jego partnerka, wygięta w tył zbladła, a na jej

twarzy zgasł uśmiech.

Ze skrajnego rzędu oderwał się tancerz, który miał ich wymienić. Był to

wielkolud w

szkockiej spódniczce, brodaty i zły. Jego partnerka z rzędu kobiecego nie

okazywała niepokoju,

przeciwnie – zachęcała towarzyszki do klaskania. A Mirek krążył, krążył, jakby

krążeniem tym

chciał wkręcić się w jakiś wolny przestwór lub wykręcić od czegoś.

Wielkolud zirytował się wreszcie – złapał go za rękę i Mirek stanął jak bąk,

któremu pękła

sprężyna. Próbował jeszcze coś mówić, ale brodaty nie słuchał – po prostu

wypchnął go z tłumu

tańczących. Twarz Mirka wyrażała dojmujący wstyd. Domyślałem się, jak się

czuje – nawet nie

obrócił się w naszą stronę i uciekł na górę. Tego wieczora nie pojawił się

więcej.

Poszliśmy później do restauracji. Mieściła się w tylnej części Starego

Gwizdka. Jej okna

wychodziły na las.

– Dlaczego on tak dużo pije, Janice nic mi o tym nie mówiła? – zapytała

Kryszka, gdy już

zasiedliśmy przy stoliku i zamówili jedzenie.

– Kiedyś nie był to pewnie taki problem jak dziś – odrzekłem.

– Ale dlaczego?

– Myślę, że się boi spotkania z Janice.

– A dlaczego ty nie pijesz? Czy to znaczy, że jesteś bardziej opanowany od

Mirka?

– Naprawdę tak myślisz? – spojrzałem na nią koso.

– Ja mogę oceniać tylko to, co widzę... Przecież wcale cię nie znam! – ta z

pozoru

obiektywna uwaga była wyznaniem. Przyjrzałem się jej uważnie. W świetle

świecy jej twarz,

oblicze urwisa, który tylko przez pomyłkę hormonalną stał się kobietą, nabrała

ciepła.

– Nie wiem – powiedziała. – On mnie teraz przeraża. Ty też jesteś taki?

– Och, myślę, że gorszy. Naprawdę...

Nie wierzyła mi. Uśmiechnęła się z ulgą i wdzięcznością, jakby odkryła we

mnie coś, co

urzeka... Wkurzało mnie to!

– Byłem papieżem gdańskich alkoholików... – zastosowałem dawno

sprawdzony trick.

– Och, to cudowne... Byłeś papieżem... Wiesz, właśnie chyba za to cię

polubiłam – złapała

mnie za rękę. Z tą wiarą była bezbronna! Przeraziłem się sobą.

– Nie słyszysz, co mówię? Byłem alkoholikiem!

– Wiem, wiem... – kiwnęła głową poważnie, jakby się na coś zdecydowała. –

Jeśli chcesz, to

opowiedz mi o tym.

– O czym tu opowiadać?

– Wszyscy piją... Ja też – rzekła z powagą, unosząc w górę kieliszek białego

wina. Ryknąłem

śmiechem.

– Ona też pije! Boże mój... o n a t e ż p i j e! – ryczałem na całą restaurację.

Zrobiła zdziwioną minkę.

– Dlaczego śmiejesz się ze mnie? – zapytała.

– Nie śmieję się z ciebie...

Patrzyła niespokojnie.

– Ty przestałeś pić, prawda? – Bo to dzisiejsze piwo to chyba przypadek,

czyż nie?

Tak. Wszystko to przypadki – i trzeźwość, i alkoholizm.

– Nie rozumiem...

– No to jak mogę ci to wytłumaczyć?! Skoro ty nie rozumiesz? Możesz mi to

po prostu

spróbować wyjaśnić zamiast krzyczeć.

– Pytanie tylko, po co?

– Ja sama o t y m nie mogę zdecydować, po co.

– Sprytne... Zresztą, co za różnica.. Pewnie słyszałaś, że w 1981 roku został

u nas ogłoszony

stan wojenny. – Kiwnęła skwapliwie głową. – Noc, gdy to się stało, spędziłem

z pewną

kosmetyczką, która udzielała mi swego ciała, gdy byłem w potrzebie.

– Kochałeś ją?

– Nie. Broń Boże, była szpetna i całkowicie banalna.

Kryszka była zdziwiona i widziałem, jak na małej karteczce swego serca

wpisuje mi punkty

karne. Pieprzyłem to! Wiedziałem, że nie zdołam jej nic wyjaśnić. Nie

szukałem łatwego

wybaczenia. Zresztą czy ktoś, kto umierał tyle razy, może powiedzieć

cokolwiek komuś, kto był

tak n i e p r z e r w a n i e żywy?

– Wyrwawszy się z rąk... no dobrze, niech będzie, że z rąk owej damy,

wyszedłem na ulicę.

Padały drobne płatki śniegu, a ulicami jechały tramwaje i czołgi. Popołudnie

owego

historycznego dnia spędziłem w kawiarni, upijając się w towarzystwie równie

zgnębionych jak

ja artystów. O godzinie ósmej zaczynała się godzina milicyjna. Duch przekory

sprawił, że

ledwie wyszliśmy z lokalu, zawyliśmy w trójkę znaną powszechnie pieśń

masową. Pamiętasz:

Allons, enfants de la patrie!

Le jour de gloire est arrivé!

Contre nous...

Natychmiast zostaliśmy otoczeni przez zomowców (ZOMO – to

zmilitaryzowana milicja) i

dowódca patrolu oskarżył nas, że śpiewamy publicznie... niemieckie pieśni.

– Niemieckie?

– Śmiejesz się? Tak, niemieckie, i dobrze przedtem obici, trafiliśmy do detox

room, po

polsku – wytrzeźwiałki. Kiedy tak stałem przed okienkiem depozytowym Izby,

nagle ten sam

duch, mój d u c h, kazał mi oświadczyć, że nie nazywam się Jacek Somk (nie

miałem zresztą

na to żadnego dowodu – wszystko pogubiłem w czasie tygodnia pijaństwa),

ale – Breżniew...

Kryszka śmiała się radośnie. To dziwne – te opowieści działają na ludzi

odprężająco. Tak

działa każdy żywioł. Byłem częścią żywiołu.

– Leonid Breżniew. Trudno było oczekiwać, że uwierzą mi na słowo. Najpierw

więc badano

mnie dokładnie, wsadzając do trzeźwiącej klatki, która wypełniała się

lodowatą wodą, a

następnie polewano mnie z węża...

– Z ciepłą wodą...?

– Nie, mój kwiatuszku. Jeszcze zimniejszą. Od tej wody myślałem, że jądra mi

odpadną i

nigdy już nie odtaję. A powietrze z wybitego okienka, chociaż była zima,

wydawało się

cieplejsze.

– Nie kpij sobie ze mnie, proszę – rzekła mroźnym głosem.

– Mogę paść przed tobą na kolana, jeśli ci o to chodzi...

– Nie możesz traktować mnie normalnie?

– Jak normalnie? Mogę ci tego wszystkiego po prostu nie opowiadać...

– Mów, przepraszam.

– Nie mam już wiele do powiedzenia. Nie uległem jednak, i jako Leonid

właśnie zostałem

odstawiony na salę sypialną, a nawet na mojej szafeczce z rzeczami w

depozycie znalazłem

nazwisko: Breżniew Leonid.

Uśmiechnęła się. Nie powinienem był jej nic opowiadać. To było głupie,

więcej: to było

niskie. A jednak – te wszystkie pijackie opowiastki były elementem mojej

urody... A z urody

trudno przecież zrezygnować... Na jedno jej zawołanie zamerdałem ogonem!

– Czy nie miałbyś ochoty przejść się nad Loch? – zapytała, pełna gotowości

na wiele rzeczy.

Wziąłem ją za rękę i wyprowadziłem z pubu. Przyjęła to naturalnie. Podziwiała

miejscową

architekturę, domki jak z bajki w stylu, który słusznie nazywany jest

angielskim. Poszliśmy w

kierunku wody. Im bliżej byliśmy tafli jeziora, tym większy ogarniał nas spokój.

Siedliśmy na

tarasie nabrzeżnego pubu. Kryszka zapytała, czy nie chcę piwa. Odmówiłem.

Wziąłem za to

litrową butlę wody mineralnej i całą wypiłem z gwinta, jakby to była butelka

jabcoka. Grdyka

poruszała mi się głośno i bezwstydnie. Kryszka nie mogła oderwać od niej

oczu.

– Ta umiejętność, to z tamtego okresu?

– Coś w tym rodzaju.

– Ciągle nie mogę pojąć. Jak można tak pić, jakby się bardzo siebie nie lubiło.

Ja lubię pić –

wyznała wreszcie – ale kiedy czuję, że za dużo piję, to przerywam picie, bo

nie chcę wpaść w

alkoholizm. Wtedy już naprawdę nie mogłabym pić.

– Jesteś cudowna! – wykrzyknąłem.

– A to dlaczego? – spytała dociekliwie, jakby chcąc się tego czegoś nauczyć i

powtarzać, gdy

będzie po temu okazja.

– Nie mogę ci powiedzieć dlaczego, bo nie byłoby wtedy cudu, nie

rozumiesz?

– Uśmiechnęła się do siebie, jakby już nabrała pewnych przekonań na mój

temat.

– Chyba nie było proste zerwać z alkoholem. To pewnie trwało bardzo

długo...?

– Och nie, zrobiłem w jednej chwili.

– Żartujesz znów ze mnie?

– Nie: naprawdę zasnąłem i obudziłem się innym człowiekiem.

– Mów poważnie!

– Mówię poważnie. Mogę ci to opowiedzieć szczegółowo.

– Mhm, chcę... – zachęciła dziecinnie.

Oparła się wygodniej o ścianę mroku za naszymi plecami.

– Już dawno nikomu o tym nie mówiłem.

Wkrótce potem, jak w detox room okazałem się Breżniewem, piliśmy u B.,

rzeźbiarza

skrzypiec z gliny na Głównym Mieście i towarzyszył nam niejaki Zdravko.

– Sdrov'e – uśmiechnęła się.

– No, prawie. Zdravko był rzeźbiarzem z Chorwacji, który, jak wielu w owych

czasach,

musiał ukrywać się przed milicją. Na nieszczęście Zdravka

najpopularniejszym toastem polskim

jest „Zdrówko, mości panowie”, co można przeczytać nawet u starożytnych

autorów w rodzaju

Kitowicza. Nie byłbym sobą, gdybym nie strawestował tego na – „Zdravko,

mości panowie!” I

wszystko byłoby w porządku, gdyby nie to, że B. miał nad sobą ormowca,

czyli kogoś w

rodzaju ochotniczego milicjanta.

– U nas też są takie oddziały, nazywają się guardian angels...

– To nie to samo, ale mówi się trudno. Temu ormowcowi bardzo nie podobał

się hałas w

pracowni na dole. Pukał więc, prosząc: „Ciszej, panowie, bo zawołam

ZOMO!”

Oczywiście nikt nie zwracał uwagi na głupie czepianie się jakiegoś kabla.

Balowaliśmy dalej.

Zdravko przyprowadził ze sobą dziennikarza z czasopisma kulturalnego,

niejakiego

Bałwańskiego. Onże dziennikarz był istnym pokurczem. Łysy, chudy i kaleki,

mógłby

występować w panopticum. Nie dość, że pracował w reżimowej gazecie, to

jeszcze miał na

policzkach egzemę i braki w uzębieniu. Ale był dumny, że nie boi się

utrzymywać kontaktów z

opozycją, a nawet chciał do podziemnej prasy napisać o chorwackich

czartach z lipowego

drewna, które były specjalnością Zdravka Wypićia. Bałwański nie powinien pić

alkoholu, jak

zresztą większość. Po pierwszej szklance pierwszorzędnej wódeczki zasnął

przy stole,

rozświetlając półmrok pracowni egzemowatą łysiną. Wódka, jak to zwykle

bywa, lała się tego

wieczora strumieniami i pewien szacowny prozaik rodem z Wołynia zabawiał

towarzystwo

numerem baletowym, który nazywał „kazaczok, hej ha, hop!”. To „hej ha hop!”

wykrzykiwał

tak głośno przez uchylone okna pracowni, że z pewnością słyszeli to

milicjanci w komisariacie

na Piwnej, nie mówiąc o ormowcu. Taneczne tupanie prozaika tak dalece

zachwiało równowagą

towarzystwa, że na podłogę zwaliła się z hukiem wanna, pełna butelek po

piwie, stojąca na

szafie przy wejściu. To był bezpośredni powód, dla którego w pracowni

zjawiło się ZOMO.

– Kto nie ma gdańskiego zameldowania? – zapytał dowódca patrolu.

Na to podniósł głowę uśpiony Bałwański i rzekł z lubieżnym uśmiechem:

– Zdravko, mości panowie!

I tak oto Zdravko Wypić poszedł siedzieć do internatu, a ostatnio mówi się, że

poprosił o

polskie obywatelstwo i zostanie pewnie wiceministrem kultury.

Udało mi się znów Kryszkę rozśmieszyć, a nawet być może wzruszyć. To był

już jakiś

kapitał.

– Ale to ciągle nie to, co chciałeś opowiedzieć, nie?

– No, może... – żachnąłem się – jeszcze nie zdecydowałem, co ukryję!

Tamten wieczór –

kontynuowałem – nie skończył się dla mnie tak szybko. Wiesz, wszyscy moi

kompani popili się,

jak należało. Ale aresztowanie Zdravka rzuciło na nas wszystkich krępujący

cień. Spora część

znajomych siedziała już po więzieniach, a my ciągle byliśmy na wolności.

– To chyba dobrze?

– No właśnie, nie rozumiesz. Wyglądało na to, że nasza misja była zupełnie

nieważna, a

Historia nami wzgardziła.

– To głupie! Lepiej nie iść do więzienia, niż iść! Na wolności można przecież

wielu rzeczy

dokonać. Nawet pomóc uwięzionym.

– Nie umiem ci wytłumaczyć, co kierowało wówczas moim postępowaniem.

Nie rozsądek

bynajmniej. Potrzebowałem heroizmu!

– Ale po co? Do czego to miało służyć?

– Do niczego! Nie rozumiesz... Po prostu... – zawahałem się – dla Sprawy...

– Dla jakiej sprawy? – pytała.

– Dla Sprawy, albo dla zabawy! Nie przerywaj mi, bo już ci nic więcej nie

powiem...

Rozbudziłem towarzyszy, by byli świadkami mego gestu i oświadczyłem: „Idę

do więzienia!”

– To głupie!

– Być może. Wtedy wydawało mi się, że postępuję w jedynie słuszny sposób.

Żądała tego

Historia, moje Wychowanie, duch mojego Narodu. Było już po godzinie

milicyjnej. Ulice

zasnuwał niepokalanie biały śnieg. Nie było także kolein po pojazdach.

Wyszedłem na Długi

Targ i miałem wrażenie, że wędruję po uliczkach miasta lalek. Światła w

oknach były

pogaszone i przeżywałem cudowny stres – przekraczałem zakaz, który gnębił

mnie całe życie...

Zaryzykowałem nędzny spokój, a nawet życie dla wcale nie atrakcyjnej w o l n

o ś c i. Każdy

oddech przekonywał mnie, że znalazłem to, czego szukałem całe moje

pieskie życie – byłem

wolny i sam jak palec. Każdy mógł mnie zabić!

–To straszne! – jęknęła Kryszka.

– Nie, to było właśnie piękne. Wędrowałem jakiś czas po uliczkach

tysiącletniego miasta,

przeżywając wreszcie najbardziej ludzką przygodę. W jednej chwili stałem się

wolny, jak nigdy

przedtem. Spacer trwał już jednak jakiś czas, a nie spotkałem ani jednego

zomowca! Zaczęło

mnie to niepokoić. Moim zamiarem było przecież trafić do więzienia, a tu nie

było nikogo, kto

by mi to umożliwił. Przekroczyłem najsrożej egzekwowane prawo stanu

wojennego, a nikt nie

chciał się tym zająć! To było po prostu okropne!

– I co, nie złapali cię? – spytała z nadzieją.

– Poczekaj, to nie koniec. Poszedłem na ulicę Piwną, gdzie mieści się

posterunek, miałem

nadzieję, że tam natknę się na mundurowych. Ulica była pusta. Stanąłem

przed posterunkiem,

myśląc, co dalej ze sobą zrobić? Nie mogłem wrócić do B. i powiedzieć, że

mnie nie zamknęli –

każdy miałby prawo pomyśleć, że stchórzyłem. Lecz oto wówczas właśnie

nadjechał autobus

zomowców! W jednej chwili znalazłem się w tłumie młodych milicjantów. W

ogóle nie

zwracali na mnie uwagi i śpieszyli do wnętrza posterunku. Zatrzymałem

jednego, rozkazując, by

dał mi papierosa! Nie palił. Ale zatrzymał kolegę i z wyraźnym strachem w

oczach wręczył mi

całą paczkę. To mnie rozśmieszyło. Krążyłem w tłumie wrogiego wojska,

jakbym miał czapkę–

niewidkę. Ten cały stan wojenny przestał być dla mnie groźny, stał się

groteską. Poczułem w

sobie moc zaryzykowania wszystkiego – nawet własnego szczęścia, własnej

wygody, nawet

życia. Wyizolowałem wolę życia jak pojedynczy mięsień i bawiłem się nim, to

naprężając, to

rozluźniając. Czułem, że zdobyłem wreszcie nad sobą władzę. Na schodkach

komisariatu stał

oficer i zapalał papierosa. Podszedłem do niego i zwróciłem się familiarnie:

„Stary, daj ognia!”.

Przypalił mi i zaproponował, bym wszedł do środka i się rozgrzał. „Nie mam

czasu” –

odpowiedziałem i przepychając się pomiędzy milicjantami...

– Wróciłeś do pracowni?

–...skąd! Przecież powiedziałem ci – chciałem trafić do więzienia. Skoro nie

wyszło mi z

tamtymi zomowcami, musiałem poszukać sobie innych.

Twarz Kryszki zmieniła się. Znikło z niej rozluźnienie. W lewej dłoni trzymała

prawie już

pustą szklankę, a palcami drugiej cicho pukała po stole. Loch był całkiem

pusty, ale z drugiego

brzegu dochodziły odgłosy jakiegoś dancingu.

– Wróciłem po śladach na Długi Targ. Przeszedłem Zieloną Bramę i

znalazłem się w

miejscu, gdzie dawno, dawno temu miało miejsce pewne rodzinne

wydarzenie. Myślałem, że już

nic z tego, będę musiał wrócić do Kuźniczek, gdy nagle z Bramy szybkim

krokiem z

automatami wycelowanymi wprost we mnie wybiegła grupa zomowców.

Otoczyli mnie. Wiele rąk złapało mnie za ramiona. Dowódca żądał przepustki.

Ryknąłem im

śmiechem prosto w nos.

– Nie przyjmuję, słyszysz, do wiadomości jakiegoś cymbalskiego stanu

wojennego... A poza

tym nikt mi nie odbierze prawa do nocnych spacerów!

Wtedy jeden nich uderzył mnie w twarz. Obudziła się całą moja wściekłość.

Pojąłem w

jednej chwili, jak bardzo tego wszystkiego nienawidzę. Jedyne, na co

zasługiwali ci wszyscy

arschleckerzy, te wszystkie dupolizy kolejnych ustrojów, to by ich zabić,

powywieszać jak psy

albo wrzucić po kolei do kloacznych dołów! Zetrzeć w proch wszelką

podległość, każde

77

schylenie krzyża, Wyrywałem się, krzycząc: „Nigdy więcej! nigdy! Pozabijam

was,

skurwysyny!”

– I co było dalej? – spytała przerażona.

– No, co było? Skatowali mnie! Miałem śmierć kliniczną... Obudziłem się po

dwóch

tygodniach w szpitalu. Niestety, straciłem na dłuższy czas mowę. Rozumiesz,

afazja

pourazowa...

Wtedy przepisałem się na nowo. W tym nowym j a nie było już miejsca... by

pić. To już nie

było konieczne, skoro umiałem powiedzieć „nie!” i żyłem. Byłem

usprawiedliwiony, nic już nie

mogło mnie obrazić!

Kryszka wtuliła się we mnie i już głośno stukała w blat czerwonymi

paznokciami. Zabawa na

drugim brzegu ucichła. Ująłem jej twarz w dłonie, patrzyła na mnie.

– Nie! – czułem jej oddech, gdy mówiła te słowa. – Nie mogę, bo stanę się

taka sama... To

mnie przeraża! Myślę, że jesteś OK,, polubiłam cię, ale... boję się ciebie...!

Nie rozumiem

siebie, słyszę, jakbym pękała w środku... My Gosh!

Uciekła, zostawiając mnie samego. Tak bardzo zżyłem się z tymi skeczami,

nawet ze swą

ostatnią śmiercią, że nie widziałem w tym niczego nadzwyczajnego.

Pokiwałem głową i

„pokaczałem” za nią do Starego Gwizdka.

17.

Następnego dnia byliśmy już w Dunvegan. W Kyle of Lochalsh kończy się

mała dróżka,

oznaczona na mapach numerem 87, a ze szkockiego brzegu kursuje prom do

Kyleakin, już na

Skye. Na wyspie nie ma przemysłu ani miast. Wydała mi się ziemią, o której

zapomniano.

Zatrzymywały nas w drodze stada owiec i krowy, kontemplujące fiolet nieba.

W dali

nieruchomiały ruiny starych zamków w posępnej grochówce chmur. Czas się

zatrzymał.

U podnóża zamku Dunvegan byliśmy o ósmej wieczorem. Samochód

zostawiliśmy na

podjeździe. Kryszka pobiegła na górę poszukać Janice.

Hall, choć wiodły doń dwuskrzydłowe, mocarne drzwi, nabite metalowymi

ćwiekami, był

maleńki. Stała tam przeszklona gablota i ławka, na której Mirek zaczaił się,

jakby chciał z niej

uczynić barykadę. W gablocie eksponowano podłużne pudełeczko w kształcie

dziecinnego

statku z kory z odsuwaną pokrywką, na której widniał ledwie widoczny napis:

„Otwórz,

proszę”. Pudełeczko połączone było z czymś, co przypominało woreczek.

Opis eksponatu był

następujący: „Storranie komunikowali się z lądem za pomocą takich właśnie

drewnianych

stateczków, które przywiązane były do nadmuchanych owczych żołądków.

Rzucane w prądy

morskie wieści nieraz ratowały Storran przed głodową śmiercią, od kiedy

wyspiarze zatracili

wiarę, że wszystko, czego potrzeba im do życia, znajduje się na Wyspie.”

– No cóż, będziesz miał wreszcie swoją Janice – rzekłem z ulgą.

– Tak, tak... – basował cicho Mirek. Zabrzmiało to niewesoło.

– Nie cieszysz się?

– Jasne, że się cieszę. Byle tylko była...

Czekaliśmy długo. Może pół godziny. Z hallu przechodziło się do galerii, gdzie

wisiało

pewnie więcej starych portretów niż etykiet od piwa na słomiankach przy

łóżkach w

akademikach. Obaj byliśmy zmęczeni i przygnębieni. Skończyła się wolność

naszych wyborów.

Gdzieś na wyższych piętrach zamku urzędowało biuro Old Storr Virtuality,

gdzie

przypuszczalnie można było znaleźć Janice. Ale Mirka to nie cieszyło.

Zrozumiałem nagle, że

mimo posępności tego miejsca, nie bałem się. Nie bałem się własnego lęku!

Że nadpłynie i

zagarnie mnie bezlitośnie! Kiedy to się stało? Kiedy do tego stopnia stałem

się podmiotem

własnych emocji?

– Boję się – rzekł wtedy Mirek. – Boję się, że ta małpa wykręci jakiś numer...

– O kim mówisz?

– O Janice... Wiesz, co jest gorsze w łóżku od psychologa?

– Może psychiatra...

– Nie! Mój drogi... tylko policjant!

Zerwał się z ławki i poszedł w stronę galerii portretów. – „Idę się przejść!” –

powiedział

takim tonem, że było jasne, iż nie życzy sobie towarzystwa.

Kryszka wróciła wreszcie z nadąsaną miną.

– Widziałam Janice. Ma coference call z Nowym Jorkiem.

– Więc jest –– ucieszyłem się.

– Tak, ale nie chce z nim rozmawiać.

– Co się stało?

Kryszka wzruszyła ramionami.

Znudzeni oczekiwaniem, poszliśmy wreszcie obejrzeć „nasze pokoje”.

Wędrowaliśmy

korytarzami, pełnymi starych portretów i mebli. Kręciliśmy się, pokonując

amfilady sal, bo

niektóre wejścia były zamknięte grubymi sznurami – wiodły do zamieszkanych

części Zamku.

Forteca Mc Leodów miała dwie baszty o kwadratowej podstawie, stojące ma

dwu krańcach

głównego gmachu. Cała budowla wznosiła się ponad Loch Dunvegan, gdzie

na kamienistych

plażach wylegiwały się foki o minach starych, znudzonych psów. Szliśmy od

mniejszej baszty

do części nowszej, na którą zwróciłem uwagę, zbliżając się do zamku, bo

szczyt wieńczył maszt

flagowy, a postawę otaczało coś na kształt barbakanu.

– Tam są nasze pokoje – rzekła Kryszka.

Były to po prostu małe cele o płaskich sufitach, podpartych belkami, i

stosunkowo sporych

oknach, wychodzącym na Loch. Rzuciłem na swoje wyrko torbę podróżną i

przynagliłem

Kryszkę, byśmy wrócili do hallu.

Ale Mirka nie było ani tam, ani nigdzie indziej. Chwilę czekaliśmy, mając

nadzieję, że się

niebawem zjawi. Może zwiedza przyziemie zamku? Kryszka była

podekscytowana.

– Boję się, żeby coś mu się nie stało. Przede wszystkim może zostać

zatrzymany przez

Military Police...

– Co ma tu do roboty policja wojskowa, do diabła?

– Mówiłam ci. Naszym projektem „opiekuje się” wojsko. Jest na Old Storr od

dobrych

sześćdziesięciu lat – mówiła Kryszka. – W 1934 roku ewakuowano wszystkich

mieszkańców, a

wyspę oddano wojskowym – zostały tam tylko skały, ptaki i rakiety...

Mina Kryszki świadczyła, że nie była zadowolona z tego stanu rzeczy.

– Amerykanie przywieźli na Old Storr najwyższą technikę. To prawda... –

sarkała. – Ale nikt

na Wyspie nie czuł się nigdy dobrze ani bezpiecznie. Ptaki rozmnożyły się tak

obficie, że

zapachu guana niezdolny jest rozwiać nawet najsilniejszy sztorm. Ptaki

zasrywają radary i

anteny satelitarne. Mamy kłopoty z komunikacją. Nawet helikoptery lądują

tam z trudem. Każde

otwarcie drzwi powoduje walkę z jakimś ptasim zgromadzeniem. Powoli

przewagę zdobywają

nad wszystkim, nawet nad samolotami, ogromne głuptaki... Wiesz? – pytała

podekscytowana –

głuptak ma skrzydła półtorametrowej rozpiętości! Zaniepokojony, może być

niebezpieczny. Nie

dlatego, że chciałby zabić człowieka, jak człowiek jego, ale w tych skrzydłach

drzemie ogromna

siła, zdolna strącić ptasznika w kipiel oceanu. Obowiązuje nas zakaz

chodzenia po klifie, nawet

przy barierkach!

Z głębi pamięci wynurzył się przed mymi oczami obraz, którego nigdzie nie

mogłem

przeczytać ani też wymarzyć. Być może z takimi obrazami przychodzimy na

świat, niby

komputery z fabrycznymi programami:

„Ptasznicy jak pająki pełzli w górę litej skały... każdej nocy ich ręce dosięgały

kilkudziesięciu

głuptaków. Potem odpoczywali na gołej skale ze zwojami lin, przewieszonych

przez plecy. Nad

nimi wisiał baldachim bezchmurnego nieba i nisko świeciła lampa księżyca,

jakby czuwała nad

rodziną człowieczą. Ogromny, dudniący ocean kazał sobie przypomnieć

modlitwy do Niego,

który pozwolił im dokonać tej śmiertelnie niebezpiecznej pracy i dał ludziom z

Wyspy ich ich

zwinne i silne – ptasie nogi.”

Twarz Kryszki była odprężona i bezbronna, jakby przeżywała wiersz.

– Snap out of it! – machnęła mi dłonią przed nosem.

– Kim ty właściwie jesteś? – zapytałem.

– Jestem Kryszka Berg – stwierdziła po prostu i była to niewątpliwie prawda.

Obok mnie

siedziała trzydziestoletnia Christine Berg, zamieszkała ostatnio w

miejscowości Wooster, Ohio.

Poczułem kolejny raz w moim pieprzonym życiu, że człowiek, o którym

myślałem, że już, już

go mam, że go już złapałem – wymyka się z moich rąk jak głuptak. I odfruwa.

Obok nas stała

gablota ze stateczkiem pocztowym, do którego przywiązany był zeschły

owczy żołądek,

wypełniony niegdyś tchnieniem jakiegoś Storranina.

Wtedy pojawiła się Janice o urodzie i figurze ładnej golonki, w osobiście

wyhaftowanym

dżinsowym mundurku. Kryszka zerwała się z ławki i rzuciła koleżance na

szyję.

– Oh, God, dobrze, że jesteś, Janice! Mirek! Mirek gdzieś zniknął...!

Na twarzy Janice malowało się obrzydzenie.

Pojechaliśmy zaraz na policję. Tak zarządziła Janice. Posterunek o jednej

zaledwie celi

mieścił się zaraz obok pubu o nazwie Bird Legged Poeples w miasteczku

Dunvegan. Policjant o

twarzy Norwega czy Kaszuba, o jasnych, kręconych włosach i dużym,

prostym nosie, roześmiał

się tylko, gdy usłyszał, co nas sprowadza.

– To nie nasza sprawa, królewskiej policji! Wszystko, co dzieje się na zamku

Dunvegan,

podlega jurysdykcji XXIX szefa klanu Mc Leod. A teraz dodatkowo najstarszy

syn sir Johna,

Torquil, sprowadził do zamku Amerykanów i rządzi się tam wyłącznie Military

Police.

Szukajcie więc swojego kolegi u waszych krajanów, a nie u nas.

Janice była wściekła, a Kryszka posmutniała.

Kobiety postanowiły pójść na piwo. Powlokłem się za nimi. Kiedy siedliśmy w

pubie, Chris

zaatakowała Janice. W oczach Chris zobaczyłem wściekłość i rozgoryczenie.

– Ty jesteś po prostu głupia cipa, to tylko mogę ci powiedzieć!

Janice strachliwie obejrzała się w moją stronę.

– Powtórzę to nawet przy nim! Mirek wciąż robi ci numery... To właśnie z jego

powodu

uciekłaś z East Isley. Nie wiem, co tam było, do kogo znów się maślił?

– To nie ma znaczenia! – rzekła twardo.

– Jak to nie ma znaczenia? Więc po jaką cholerę tak przejmujesz się jego

zniknięciem? To

bez sensu! Nie rozumiesz, że to nie ma sensu...! Ja mu nie wierzę! Po tym, co

zrobił ostatnio,

tym bardziej! Z jednej strony jedzie przez całą Anglię i Szkocję, by cię

znaleźć... To jest OK.,

tak powinno być. A z drugiej strony po pijanemu dobiera się do koleżanki

własnej kobiety – to

jest w porządku?!

– Dobierał się do ciebie wtedy? – zdziwiłem się kłamliwie.

– Tak, nad ranem. Kiedy ledwo widziałam na oczy...

– On jest po prostu słaby... O Boże, jak ja go dobrze znam – mówiła ze

smutkiem w głosie

Janice. – Jedynym lekarstwem na lęk przed śmiercią starzejącego się

mężczyzny jest...

wydupczyć inną kobietę! Dlaczego miałabym być zła na Mirka, że próbował

dobierać się do

ciebie? Gdyby tego nie robił, to byłby znak, że się już ze wszystkim pogodził.

Oboje otwarliśmy oczy ze zdziwienia.

– Więc ty już nie wierzysz w takie rzeczy, jak miłość, wierność et caetera?

– Och, wierzę, oczywiście, że wierzę. Niestety – w oczach mężczyzny nawet

najpiękniejsza,

n a j w a r t o ś c i o w s z a kobieta staje się w końcu kimś, kto z rana potyka

się o swój biust w

drodze do łazienki. Nie udawaj kretynki! Jak kogoś takiego można łakomie

pożerać wzrokiem,

każdą jego komórkę uczynić własną, zlizywać każdą kropelką potu... No, jak

można?

– Ale to nie jest miłość – powiedziała cicho Chris. – To nie to, o czym

gadałyśmy na

campusie. Nie, to nie to!

– To jest miłość naszego czasu. To, o czym dyskutowałyśmy w high school,

to było... jak

brzmiało to słowo z twojego języka? Ach wiem – „meelovanye”, ale w naszym

języku nie ma

takiego pojęcia, bo przecież „to cherish” to nie to samo...

– Nie, to nie to samo!

Spojrzałem w oczy Kryszki. Przeleciało między nami coś i poczułem dreszcz.

To coś

wywołało na jej ustach żeński uśmiech. Jeden z tych, które czynią mężczyznę

bezbronnym. Nie

była ani Amerykanką, ani Żydówką, była Kobietą. Istotą o siedmiu zamkach,

żądających

natychmiastowego otwarcia.

– Czy myślisz – nalegała teraz na Janice – że na Old Storr mężczyźni... –

mówiła z

dziewczęcym bólem, który w niej przeczuwałem, ale nie spodziewałem się

odkryć tak szybko –

no wiesz... że k o c h a l i swoje kobiety?

– To, co istniało na Old Storr, było odwiecznym marzeniem każdej ludzkiej

społeczności –

rzekła Janice, a była przecież psychologiem społecznym, należało więc

wierzyć, że wie, co

mówi. Morderstwo było tam pojęciem nieznanym – nigdy przez całe

tysiąclecie nikt nawet nie

próbował nikogo zamordować. Storranie nie rozumieli także takich pojęć, jak

nieuczciwość i

zdrada małżeńska. Nigdy na wyspie nie pojawił się żaden alkohol, nawet w

postaci piwa. Oni po

prostu tego nie potrzebowali. Prawem Storran była Biblia, każdy wątpliwy

moralnie problem

rozstrzygali, odwołując się do Biblii i Nowego Testamentu.

– Więc kochali? – upierała się przy swoim Kryszka.

– No wiesz, w łóżku na pewno tak, bo przecież kobiety płodziły tam przez

tysiąc lat. A co

ważniejsze, każdego ranka po modlitwach i śniadaniu wszyscy dorośli

mężczyźni spotykali się

na brzegu, by omówić konieczne tego dnia prace i zajęcia. Nikt na wyspie nie

mógł pójść sobie

gdzie bądź, tak, by inni nie wiedzieli, co robi. Parlament decydował zawsze o

każdej chwili ich

życia. Czy mógł więc zadekretować zdradę małżeńską? Nie sądzę! A zatem,

jeśli brać pod

uwagę miernik negatywny, to tak. Nie zdradzali swoich żon, więc je kochali.

– Jesteś okropna! Wiesz, o co mi chodzi.

– Nie rób z siebie dziecka, na Boga! Któż to może wiedzieć? Jakaś forma

miłości musiała

tam istnieć. Old Storr osiągnął pewien ideał, a tam, gdzie jest ideał, nie ma

niepewności.

Czymże jest miłość, jeśli nie tęsknotą za pewnością? Odwrotną formą lęku?

– Niezłe Alcatraz. Nie sądzisz? – wpadłem w ich dyskurs.

– To jest cholernie męskie postawienie sprawy. Myślisz, że wolność

rzeczywiście może dać

ci szczęście?

– Jeśli nie wolność, to co? Mówisz, że żaden ze Storran nigdy nie zdradził

swej kobiety –

roześmiałem się wcale nie zabawnie. – Czy nie dlatego, że b a l i s i ę

wyrzucenia poza obręb

społeczeństwa, ergo – byli szczęśliwi... Taka właśnie jedność ideologiczna

wygnała rodziców

Kryszki z Krakowa, czyż nie?

– Wszystko, co mówicie, jest po prostu okropne! – jęknęła Kryszka.–

Zamknijcie się! W

ogóle nie chcę tego słuchać!

Amerykanie wynajęli całą wyższą wieżę w zachodnim skrzydle zamku. Mieli

tam do

dyspozycji sześć komnat sypialnych w trzonie wieży, salę konferencyjną obok

wielkiej jadalni,

a także celę więzienną, pozostałą jeszcze po rewolcie jakobitów, mieszczącą

się w rogu

barbakanu.

Janice załatwiła w The Old Storr Virtuality dodatkowy pokój sypialny obok

swojej komnaty.

Kobiety zamieszkały razem. Druga z cel miała służyć Mirkowi i mnie. Były to

ostatnie wolne

komnaty w wieży.

Spotkała się też z dowódcą małego oddziału Military Police, chroniącego

sekrety

przedsiębiorstwa – kapitanem Hundegrabe z Milwaukee. Dowiedziała się

odeń, że Mirek

wylądował w celi jakobitów. Został zatrzymany do wyjaśnienia. Janice

rozbeczała się solennie.

Kapitan Hundegrabe pocieszał ją powściągliwie. Żołnierze MP krążyli po

zamku w cywilu –

rzecz jasna nie można było w żaden sposób urażać niezależności Torquila

Mc Leod. Przecież w

zamku przez całe tysiąc lat jego historii nie postała stopa zdobywcy.

Żołnierze, pozbywszy się

mundurów i odznak, poczuli się tajniakami i węszyli po twierdzy jak psy. Mirek

zaś po naszym

rozstaniu w hallu poszedł przejść się po amfiladach sal. Łazikował długo po

barbakanie u stóp

Wyższej Wieży. W jednej komnat, z oknem wychodzącym na Loch Dunvegan,

MP

zainstalowało magazyn programów do strockerów. Na nic nie zdały się

tłumaczenia Mirka, że

jest tylko turystą, a na dodatek amerykańskim rezydentem. Jego kompletnie

niewymawialne,

słowiańskie nazwisko tylko wzmogło podejrzenia, iż gość pracuje dla

konkurencji!

– Czy nie widziałeś, że wejście do barbakanu było zamknięte sznurem? –

pytali żołnierze.

Mirek tłumaczył, że sznur leżał na ziemi. Tak istotnie było, lecz przywołany

Hundegrabe

zdecydował szybko:

– Sprawdzić faceta, a póki co, niech zwiedza celę jakobitów, to także zabytek.

Cela z turystycznego punktu widzenia była rzeczywiście interesująca. Na

ścianie wisiały

średniowieczne kajdany, w kącie stało zaś urządzenie o miłej nazwie garrota

lub hiszpańska

obręcz, naoliwione i zakonserwowane do natychmiastowego choćby użytku.

Zapadał z wolna

polarny mrok, czyli coś pomiędzy dniem a nocą, i ugrzecznieni żołnierze

włączyli kameralne

światło, by Mirek mógł trafić na swą pryczę. Automat regulujący światła działał

z opóźnieniem,

by wywołać u turystów odpowiedni efekt, więc zainstalowane we wnękach

kinkiety, zasłonięte

witrażami o dość okropnej, gotyckiej treści, zapaliły się po zamknięciu

metalowych drzwi. Z

głośników odezwał się chór jęków i wrzasków w akompaniamencie świstów

bata i chrzęstu

łamanych kości. Mirek walił pięściami w drzwi celi, starając się przekrzyczeć

gotyckie

nagranie, lecz po pierwsze, była już noc, po drugie zaś – w zamku naprawdę

straszyło, co było

wiadome każdemu dziecku w Dunvegan od kołyski, a o czym równie szybko

dowiedzieli się

żołnierze, więc tylko uszczelnili kocem drzwi strażnicy w przyziemiu i, bojąc

się zasnąć, całą

noc grali w pokera.

Zebraliśmy się w trójkę w celi dziewczyn, by przedyskutować sytuację.

– Moim zdaniem – zaczęła Janice, siedząc w kucki na pryczy, gdyż od

dziecka

przyzwyczajona była przewodzić wszelkim zebraniom, od zwołanych obok

trzepaka po

konwencję partii demokratycznej – sytuacja nie jest zła. Dopóki jesteśmy w

zamku, wszelkie

decyzje podejmuje Torquil, do którego można dotrzeć przez Billa, a jemu z

kolei musi w tej

chwili zależeć na mojej życzliwości...

– Dlaczego? – spytałem w prostocie ducha.

– Tego na razie nie mogę ujawnić.

– A jeśli go wywiozą? – zapytała przerażona Kryszka.

– No cóż, jeśli go wywiozą, będzie gorzej. Mam nadzieję, że nie trafi przed

sąd angielski ani

też sąd wojskowy. Optymalnie byłoby, gdyby go sądził cywilny sąd

amerykański. Wtedy

chodzić będzie tylko o dobrego adwokata.

– Czemu w ogóle mają go sądzić? Przecież trafił do tego magazynu całkiem

przypadkowo –

irytowałem się.

– No wiesz, my wiemy, że to był przypadek, ale oni... Oni tego nie wiedzą,

stąd będą musieli

oddać sprawę do sądu, choćby po to, by potencjalnego sabotażystę czy

złodzieja programów

mieć pod kontrolą.

– Mówisz to z takim spokojem!

– Przeciwnie! Jestem wściekła na tego głupka, że był tak nieostrożny.

– Przyjechał tu, by cię odnaleźć...

– No, tak – machnęła ręką – najbardziej w nim denerwuje mnie ta n i e k o n s

e k w e n c j a.

Anyway... myślę, że oni naprawdę mogą się teraz bać. Nawet ciebie, Jacku.

Do wielkiej

promocji strockerów zostały miesiące. Kolosalne festyny mają się odbyć we

wszystkich

europejskich stolicach, nawet w Moskwie. Dlaczego im tego nie powiedziałaś?

– zrobiła zarzut

koleżance.

– Nie chciałam w żadnym razie zaszkodzić waszemu związkowi. Zresztą była

też inna

sprawa... – spojrzała w okno celi. Na skraju jednostajnie szarego horyzontu

pojawił się jakiś

punkt. Coś lub zapowiedź czegoś. To coś było jak zagubione światełko albo

latarnia morska. To

coś nabrzmiewało. i rosło. Była pełnia.

Malutka izdebka mojej celi tuż pod dachem wieży wychodziła wprost na Loch

Dunvegan.

Żeglując dalej na północ, można było za półwyspem Vaternish i przylądkiem

Halistra wypłynąć

na ocean. Kilkadziesiąt mil dalej leżały Hebrydy Zewnętrzne, a za nimi,

niczym ząb smoka,

wystawał z oceanu Old Storr.

Na ścianie celi wisiał zwój liny. Trudno było rozpoznać włókno, z jakiego ją

upleciono.

Pośród szorstkich włókien tkwiły różnorakie ptasie pióra. Lina była

eksponatem zamkowego

muzeum i pochodziła z Old Storr. Powąchałem ją – pachniała meduzami i

sztormem. Poczułem

szacunek do tego przedmiotu. Linę powlekał czyjś czas i wspomnienia. Była

częścią tamtego

życia.

Usłyszałem pukanie:

– Moga wejś? – rozpoznałem głos Kryszki, próbującej mówić po polsku. Nie

czekając na

odpowiedź, weszła do pokoju i siadła na mojej pryczy.

– Co z tobą? Tak zmartwiłeś się Mirkiem?

– Czy się zmartwiłem? – siadłem obok. Nie wiedziałem, co będzie dalej. To

była wciąż obca

kobieta – bardziej Christine Berg niż Kryszka. Prócz nielicznych zdań, jakie

próbowała

wymówić swą dziecinną polszczyzną, mówiliśmy po angielsku – to była

kolejna bariera. Gdyby

nagle zdecydowała się wyjść i nie przyszła więcej, uznałbym to za oczywiste.

O Mirku starałem

się więc mówić chłodno.

– To chyba nie to... Nie zadręczam się z jego powodu. Jest mi co najwyżej

przykro. Mirek to

po prostu pechowiec. Zaczynam się bać, że wszystkich wokół zaraża

niepowodzeniem. Są tacy

ludzie. Mają w sobie jakiegoś bakcyla. Bakterię klęski. Sam kiedyś taki byłem.

Ledwie pojawił

się na horyzoncie Dunevegan, już zaczęła się jakaś afera...

Siedziała tak blisko! Każde jej słowo zachęcało, by przełamać dzielące nas

granice.

Słuchając jej słów, wolałbym, by milczała. Lecz ona była równie

nieprzygotowana. Dlatego

najpierw musiała się przede mną rozebrać.

– Powiem ci... Niedobrze mi tu jest. Czuję, że powinnam być całkiem gdzie

indziej. Nie

tutaj! Ale gdzie? Nie wiem.

– Ile lat miałaś, kiedy wyjechaliście z Polski?

– Osiem.

– Tęsknisz czasami?

– Nie. Nie jestem patriotką. I nigdy nie miałam szansy nią zostać. Choć kraj

dzieciństwa żyje

we mnie jak odcięta kończyna. Moja ulica... Jakieś twarze, świadomość, że

jest tam coś, co

musiałam porzucić. I odtąd jestem niepełna.

Nie chcę zaprzątać cię moimi sprawami. W końcu prawie się nie znamy –

spojrzała w moje

serce, serce mężczyzny. To spojrzenie kusiło i budziło lęk. Możesz być

gdziekolwiek – mówiła

– tutaj, w Ameryce, w Polsce i po prostu żyjesz. Jesteś jakoś tam uodporniony

na rzeczywistość.

Wydaje ci, że jest normalnie. I nagle jakaś twarz, informacja, jakieś słowo w

gazecie lub w

ustach innego człowieka sprawia, że robi ci się strasznie! Czujesz, jakbyś był

w więzieniu, z

którego nie ma wyjścia! Nienawidzisz całym sercem miejsca, gdzie jesteś...

Tęsknisz za

miejscem, które opuściłeś, i chciałbyś wyjechać. Natychmiast! Bo przecież

tam, gdzie jesteś, nie

możesz wytrzymać! Zabija cię każda sekunda! Ale nie robisz nic i wtedy

jeszcze bardziej

nienawidzisz ludzi, ścian – wszystkiego, o czym mówiłeś, że kochasz. I robi ci

się jeszcze

gorzej. Czujesz się kurwą! Bo nie robisz nic! Albo też uciekasz pomiędzy

obcych i po chwili

wszystko mija, czujesz się świetnie. Lecz twój żal puścił już pędy. I nagle

zamienia się w

trwogę! I wtedy musisz wrócić do swego więzienia. I znów czujesz się kurwą,

bo zdradziłaś

tamto piękne, czyste, uczucie...

– Mora, Kaszubi nazywają to po swojemu muera...

– Co, co powiedziałeś?

– Mora...

– Co to jest? – zapytała cicho.

– Lęk, po prostu lęk. I nic innego, jak lęk.

– O Boże, a ja myślałam, że tylko ja jestem taka głupia!

– Każdy tak czuje – obojętne, jak jest szczęśliwy...

– Jesteś tego pewien?

– Tak, oczywiście.

– Dziękuję ci.

– Nic nie zrobiłem.

– Przeciwnie – odrzekła z powagą – wyleczyłeś mnie! Przecież lęk można

traktować po

prostu jak przykry ból i... żyć z tym normalnie, czyż nie?

– Czasami się udaje...

– Zawsze! – zaprzeczyła.

Uciekłem wzrokiem na linę na przeciwległej ścianie. To, co mówiliśmy, było

niebezpieczne.

Nie padły na szczęście żadne zdecydowane słowa. Szybko zmieniliśmy

temat.

– Wiesz, że ludzie na Old Storr widzieli w swej wyspie centrum i całość

świata? Wszystko,

co poza rodzinną skałą, było niewyobrażalne i nieokreślone – przerażające...

– Dla mnie w Krakowie – wróciła szybko do tu i teraz – przerażająca i

nieokreślona była

Ameryka. Bałam się stracić Kraków. Jakby tam było centrum życia. To chyba

czuję...

– Gdy spotkaliśmy się z Mirkiem i Janice – zrewanżowałem się – byłem w

strasznej depresji.

Umarła mi ciotka, którą bardzo k o c h a ł e m (zdziwił mnie ten czasowik, ae

tkwaśnie

powiedziałe). Byłepewien, żena nas wszystkich nienawidzi, a przynajmniej

nami

pogardza, i tym bardziej pragnąłem jej miłości. Wszyscy jesteśmy pełni

codziennych wahań i

rozterek. Nie rządzi nami żaden spójny system. Ona była monolitem.

Gigantem, w którym

skupiła sie cała pragmatyczna mądrość tysiącletniego miasta. Ciotka była

poza wszelkim

podejrzeniem i wszelką wątpliwością – była czystym sensem istnienia, była

miarą istnienia...

Rozumiesz, co można stracić przez śmierć jednego człowieka?

– W Torze to jest tak powiedziane: „Kiedy umiera jeden człowiek, to tak, jakby

umierał świat

cały”...

Naszą celę rozświetlił nagle niezwykły blask i poczułem, że Kryszka zaczyna

drżeć. Światło

było bladobłękitne i rozproszone. We wnętrzu, niby myśl, nosiło inną barwę –

kolor wrzosowy.

To cudne zjawisko sprawiło, że uśmiechnęliśmy się, jakby nasze usta

połączone były jedną

gumką. Każde z nas starało się ciszej oddychać. Wreszcie zaczęliśmy się

całować, siedząc na

pryczy i patrząc na wiszącą na ścianie linę.

Wstaliśmy z pryczy i podeszliśmy do okna. W lewym rogu na horyzoncie

punkt, który

widziałem z okna celi Janice, zmienił kształt. Wydłużył się. Skaliste bóstwo

prawie dotykało

niskich, ołowianych, chmur.

– Zobacz! Old Storr... staje! – krzyknęła z podziwem i grozą w głosie.

W jego kierunku leciały chmary pierzastych stworzeń: mewy, nurzyki, głuptaki,

maskonury,

szpaki, ostrygojady, wróble, petrele, wrony siwe, kruki, kaczki edredony,

strzyżyki – zdawało

się, że cała ptasiość nagle zdecydowała odwiedzić samotną skałę.

Położyłem rękę na jej piersi.

– Daj spokój – wzdrygnęła się. – Nie trzeba właśnie teraz... Idę. I rzeczywiście

poszła.

Rozejrzałem się, czy nie ma gdzieś żołnierzy. Korytarz barbakanu był pusty i

cichy.

Zszedłem na dół. Zapukałem.

– Kto tam? – odpowiedział cicho Mirek.

– Przyjmujesz? – zapytałem.

– Wyłącznie po uprzednim umówieniu!– odrzekł z irytacją.

Pchnąłem drzwi. Ku mojemu zdumieniu – ustąpiły.

– Wcale nie były zamknięte! – krzyknąłem, wdarłszy się do środka.

Mirek leżał na pryczy. W celi gorzała delikatna poświata.

– Wiem o tym! – odrzekł spokojnie. – Ale bądź ciszej, bo obudzisz strażników.

– Dlaczego więc sam sobie nie otworzyłeś?!

– Przecież, gdy stąd ucieknę, to już nigdy nie będę mógł wrócić. Nie wpadło ci

to do głowy?

Przeraziłem się jego bezwolnością:

– Ależ nic nie zrobiłeś! Godzisz się, że będą cię sądzić za to, czego nie

popełniłeś?

– Wszedłem do tego magazynu.

– Nie był zamknięty.

– Na schodach był sznur...

– Czego ty bronisz?! – argumentów oskarżenia?

– Idź sobie! Chcę się przespać!

– Zrezygnowałeś...?

– Odwal się, pieprzony Maskonurze! – rzekł ponuro do ściany.

Pobiegłem na górę. Cela była wypełniona porannym półmrokiem. Wśliznąłem

się pod

pościel. Była ciepła. Leżała tam już Kryszka. Była naga. Każdy centymetr jej

ciała doprowadzał

mnie do wrzenia. Opowiedziałem jej, co zastałem w celi jakobitów. Kryszka

roześmiała się.

– On ją po prostu kocha... Teraz już wiem.

– Dlatego? To dość wysoka cena... Nie uważasz?

– Na to nie ma ceny... Jeszcze nie wiesz?

Więc najpierw gadaliśmy, jakby to, że jesteśmy nadzy, było rzeczą

drugorzędną. Potem ona

zrobiła coś, co zawsze tak zatrważa: wsunęła głowę pod koc i znalazła ustami

mego trodla.

Byłem pokonany i zwyciężałem jeszcze kilka razy.

Tej nocy, czy też tego dnia – trudno to określić, gdy krąg polarny jest tuż i

światło traci

odwieczną gramatykę – rzuciliśmy się w siebie nieubezpieczeni i całkowicie

lekkomyślni.

Wszystko było w niej nowe i godne poznania, wszystko miało swój zapach i

rozpędzało

bezlitośnie krew. Kryszka była wyspą skarbów, była podróżą i szczęśliwym

powrotem.

Chciałem natychmiast uciec i zostać na zawsze.

To, co robiłem z nią owej nocy, było to godne nagany łupiestwo! Otwarłem

wszystkie jej

siedem zamków! Cieszyłem się, że łóżka w starych szkockich fortecach nie

mają kółek, jak w

akademikach, bo mogliśmy naszym trzeszczącym bolidem wyfrunąć przez

okno – jak ptaki,

lecące na Old Storr.

Na koniec, gdy chciałem już tylko spać, szepnęła mi do ucha:

– Pojedziesz ze mną na Wyspę?

– Jako kto?

– Jako dziennikarz, może wojskowi pozwolą ci zrobić reportaż.

– Całe życie o tym marzyłem. Nigdzie na świecie nie sprzedają trumny, do

której mógłbyś

schować wszystkie rzeczy, jakie chciałbyś mieć. Ale co tam teraz jest? –

firma, produkująca

gumowe czepki, które można podłączyć do telefonu!

– Mówiłam ci, że cholernie źle się tam czuję. To tylko n a r a z i e.

– Na razie! Całe życie upływa nam na tym na razie! Jakbyśmy rzeczywiście

mogli dwa razy

zrobić to, co powinniśmy zrobić w tej chwili. Drugiego razu nie będzie!

– Jesteś cholernym dogmatykiem! – syknęła urażona.

Odwróciła się ode mnie tyłem i wiedziałem, że w ten właśnie sposób ją

straciłem.

18.

To, że Kryszka nie obudziwszy mnie znikła nad ranem, nie było w porządku.

Musiałem się

pogodzić, że to okno, z którego w nocy widać było stojącego Storra,

obdarowało mnie

fatamorganą. A jednak wciąż towarzyszyły mi jej wonie: od zapachu ziemi,

jaki wydawały jej

stopy, poprzez woń maślaków w miejscu, gdzie kobiecie nietrudno o

kompromitujące wonie,

cynamonowy zapach jej piersi, aż po woń perfum za uchem. Wszystko to było

częścią naszego

życia, które teraz miało się skończyć.

Wiedziałem, że stanowimy dla siebie fałszywą ścieżkę i, nie mając odwagi

tego przyznać,

uspokajaliśmy się całą noc czułością, przeznaczoną dla kogo innego. W

osobie Kryszki los

zgotował mi pułapkę. Byłem głodny i zaspokoiłem głód.

Wyszedłem z rana na podest przed naszymi celami. Wieża miała przekrój

kwadratu i podest

każdego piętra był przedsionkiem umieszczonych tam izb. Zapukałem do

drzwi Janice. Nikt nie

odpowiedział. Ale odgłos mojego pukania odezwał się w wieży jak łomot

najeźdźcy. Wokół

panowała absolutna cisza. Do najbliższego dużego miasta były setki mil. Z

dala słychać było

dzwonek każdego barana. W Dunvegan cywilizacyjne smrody i hałasy

odbierane były wciąż

jako nietakt. Ze schodów wynurzył się mężczyzna z włosami zaczesanymi do

góry, w czarnym

garniturze i pod obowiązkowym krawatem. Domyśliłem się, że to jeden z tych

z MP.

– Czym mógłbym panu służyć? – zapytał, choć przecież nie pytałem go o nic.

– Och, nic. Rozglądałem się za moimi przyjaciółkami...

– Janice i Christine są zajęte – rzekł żandarm. – Wrócą wieczorem. Proszę

nie włóczyć się za

bardzo po zamku –ostrzegł.

– Dlaczego? Czy to areszt domowy? – oburzyłem się.

– Tak bym tego nie nazwał... Większość sal w zamku jest w tej chwili

niedostępnych dla

zwiedzających... Lepiej poczekać, aż wrócą pańskie znajome.

– Czy mogę odwiedzić tego Polaka, którego macie u siebie, Mirka

Dzierżawskiego?

– To Amerykanin, ale i tak to wykluczone! Życzę panu miłego dnia –

powiedział i skrył się

jak kukiełka na niższych piętrach wieży.

Wróciłem do celi. Wolność moich ruchów została ograniczona! Byłem w nie

lepszej sytuacji

niż Mirek. Nie było to wesołe.

Mój pobyt w Zamku dobiegł końca i powinienem był wycofać się z gry, w

której

uczestniczyli już inni zawodnicy. Powinienem wyjechać, wrócić do Gdańska.

To było jasne, ale

niełatwo było to zrobić, nie widząc, choćby ostatni raz, Kryszki.

Siadłem na łóżku boso i spróbowałem zrobić kwiat lotosu. Prawa noga ciągle

z trudnością

lokowała się na lewym udzie. A jednak się udało! Regulowałem oddech. Mój

wzrok zawisł na

zwoju lin, wiszącym na ścianie.

Oderwałem się od rozmyślań i złapałem za koszyczek z torebkami herbaty,

kawy i cukru.

Obecność tego koszyczka mogła znaczyć tylko to, że gdzieś tu kryje się

elektryczny czajnik.

Wizja filiżanki gorącej, mocnej herbaty uczyniła perspektywę kilku godzin,

dzielących mnie od

spotkania z kobietami, znośniejszą. Rozglądałem się po pokoju i dopiero

wówczas ujrzałem, co

zdarza się przecież nie tylko półgłówkom. że w kącie stoi narożna, rzeźbiona

szafa.

W szafie był nie tylko czajnik, ale i telewizor! Napojony herbatą, wyjąłem z

torby, w której

gnił ciągle mój komputer, kupioną w Londynie fajkę. Fajka i „Trzy zakonnice”,

tytoń, którego

smak przewyższały tylko usta Kryszki, szybko zreperowały poprute ściegi mej

duszy.

Serfowałem pilotem po nielicznych kanałach brytyjskiej telewizji. Myślałem

już, że nie

znajdę nic ciekawego, gdy nagle usłyszałem głos:

– Jeśli nie uda się nam zwalczyć kryzysu, który dotknął naszą firmę właśnie

tuż przed Wielką

Promocją Strockerów, to mam obawy, że plany finansowe, jeszcze

przedwczoraj jasne i łatwe w

realizacji, jutro mogą okazać się niemożliwe do wykonania. Dlatego właśnie

zebraliśmy się dziś

i zaprosiliśmy na nasze zebranie Jeffa Colonnę, który specjalnie przyleciał z

Bostonu. Witam,

Szefie!

Odezwały się oklaski i kamera ukazała małego, czarnowłosego faceta,

wyglądającego jak

daleki kuzyn Ala Capone, który aprobująco kiwał głową.

– No, mów Bill, co się tu dzieje?

Facet, nazwany Billem, był to drągal z trudnością mieszczący się na ekranie.

Miał butną minę

i znoszony, tani uśmiech, niczym z fotografii na okrągłym lusterku. Gdyby nie

wzrost i tusza,

mógłby być gwiazdą rock and rolla. Z tymi warunkami fizycznymi byłby też

niezłym bokserem

lub rzeźnikiem. Był jednak szefem komputerowego biznesu.

– Więc słucham? – zachęcił go Colonna.

– Na Old Storr pracuje w tej chwili dwadzieścia siedem osób. W tym pięć

programistek,

dwanaście osób obsługi technicznej, księgowość, dział personalny i tak

dalej... Zasadniczy jest

dla nas dział kreacji nowych programów komputerowych. Programy do

strockerów – to przecież

nasz produkt. W tym właśnie dziale bywały różne kłopoty z żeńską częścią

personelu – przede

wszystkim właśnie z programistkami...

Po sali przeszedł szmer, który zarejestrowały mikrofony, lecz ujęcie było

statyczne, stąd nie

było wiadomo, kto za kamerą tak szemrze. Bill był typem energicznym, więc

miałem możność

obserwować, jak po ekranie telewizora porusza się jego głowa. Czasami

wisiała w rogu i wtedy

ogromniał brzuch, gdy zaś pojawiała się w centrum, deformacji ulegał nos i

ruchliwe usta.

– Nasze programistki zamknęły się w kaplicy i piją od czasu, gdy oświadczyły,

że wystąpią

przeciwko mnie z zarzutem o seksualne molestowanie!

– Co tu się dzieje! – pieklił się bostoński szef, a sala wstrzymała oddech. –

Chcecie

doprowadzić do klęski całej firmy?

– Niech mówią one... Ja nie czuję się winny.

Bill znikł z ekranu.

– Proszę teraz Alice Boring, by powiedziała wszystkim, o co chodzi.

Zdarza się czasem, że czyjś głos w telewizji łudząco przypomina głos kogoś

dobrze znanego

z realnej rzeczywistości, lecz tym razem nie miałem wątpliwości. Kobietą,

która wygłosiła

poprzednie zdanie, była Mirkowa Janice. Ale co to za program angielskiej

telewizji, gdzie

występowała? Nie wspomniała o tym ani słowem. Po chwili w prawym górnym

rogu zjawił się

napis INTRANET i zrozumiałem. Przypadkiem trafiłem na kanał wewnętrznej

telewizji

zamkowej – przeznaczonej dla kogo? Dla Military Police? Dla właścicieli? Nie

wiedziałem.

Przed kamerą, na tle wychodzącego na Loch Dunvegan okna (a więc

program przedstawiał to,

co się działo, a może nawet d z i e j e się aktualnie!), pojawiła się twarz otyłej,

młodej kobiety

o rysach cherubinka, która z wyraźną niechęcią w głosie mówiła:

– Głównym powodem, dla którego przyjęłam pracę na Old Storr, była postać

pastora Johna

McDonald, nazywanego przez nas Apostołem Północy. Stał się on wzorem

dla całej naszej

bostońskiej kongregacji... Kiedy przybył w 1862 roku na Wyspę, trwał tam

jeszcze ten

poniżający dla kobiet zwyczaj. Święto stojącego Storra. W czasie jesiennych

pełni księżyca

światło lunarne powoduje dziwne zjawisko niewytłumaczalnego świecenia

skały, zyskującej

wówczas barwę cielistą, nieco fioletową. Dla całej społeczności storrańskiej

było to hasło dla

niebywale rozwiązłego tańca nad brzegiem morza. Po takim tańcu każdy

mężczyzna mógł pojąć

każdą tamtejszą kobietę, co nie oznaczało dla niej utraty dziewictwa.

Stanowiło to ostateczne

spełnienie ich szatańskiego Ideału. W tubylcach nie było żadnej bojaźni

Bożej! Brakowało

nawet kościoła – wierni zbierali się w stodole! To było okropne...

Alice Boring westchnęła, jakby opowieść przychodziła jej z trudem,

wydymając przy tym

okazały biust.

– ...Uporczywa, dwudziestoletnia praca kaznodziejska doprowadziła do tego,

że Wyspiarzy

ogarnął niespotykany nigdzie od czasów Reformacji ferwor religijny (jej twarz

rozjaśniła się).

Powstał murowany kościół z plebanią. Wierni zbierali się w nim każdego dnia

z wyjątkiem

sobót i poniedziałków. W niedzielę szli do kościoła dwa razy, rano i

wieczorem. Obecność na

każdej mszy była obowiązkowa dla wszystkich powyżej drugiego roku życia,

chyba, że ktoś był

chory. Kościół uwolnił ludzi od pracy nie tylko pomiędzy poszczególnymi

mszami, ale każdego

wieczora. Od soboty wieczór do niedzieli rano zabronione były wszelkie

rozmowy. Na dźwięk

dzwonu cała społeczność, z oczyma wbitymi w ziemię, biegła hurmem do

kościoła. Kłóci się to

naszymi wyobrażeniami o wolności, ale przecież ta wyspa stanowiła przez

tysiąc lat wielki

społeczny eksperyment. Tak jest zresztą do dzisiaj, choć ludzie o ptasich

nogach rozproszyli się

po całym świecie... Z taką właśnie wizją przybyłam, by dotknąć śladów

natchnionego Apostoła

– przerwała. – I tu, w tym świętym miejscu, natknęłam się na Opętanie Billa!

– To wszystko brzmi interesująco, ale to nie jest akurat odpowiedź na moje

pytanie...

Dlaczego zamknęłyście się na plebani tego świętego pastora i odmówiłyście

pracy? Czy mam

rozumieć, że to s t r a j k? Przy tym, jak słyszę, cały wasz zespół się tam

upijał?! – pytał coraz

bardziej zaniepokojony Colonna.

– Ja nie piję. Jestem baptystką. – broniła się Alice.

– A ty, Barb? Też jesteś taka święta?

– Nie, bynajmniej.

– Więc mówcie, o co chodzi, do cholery!

Przed kamerę wyszła Barb. Była dokładnym przeciwieństwem Alice. Alice

była tęga, o

nosku ledwie wystającym z obłej, udręczonej ciągłym tyciem twarzy. Barb,

najpewniej

organizatorka pijackiego protestu, była chudą blondynką o zwracającym

uwagę nosie: nosie,

który choć niezbyt wielki, był tak ostentacyjny, jakby stanowić miał zewnętrzną

oznakę,

dystynkcję, pagon jej charakteru. Nie szpecił jej, a jednak sprawiał wrażenie,

że ludzie mogą

brać ją za mocniejszą, niż była w istocie.

– To wszystko przez Billa! – rzekła surowo Barb. – Ja nie jestem wierząca,

więc religijne

kawałki Alice po prostu sobie odpuszczę. Każdy chłop to świnia, wiemy to

wszystkie, ale –

bądź co bądź – są jakieś granice chujokracji! A Bill tych granic nie znał. Kiedy

wyjeżdżaliśmy

na spotkania z klientami, Bill brał mnie ze sobą. Niekiedy jeździła z nami

Alice. Ale po co brał

też ze sobą Jamesa z działu technicznego, długi czas było dla mnie

tajemnicą. Pewnego dnia

jednak zrozumiałam! Bywały na takich wyjazdach spotkania ze hurtownikami.

Ci panowie

wiadomo, jacy są – to handlowa hałastra, zainteresowana wyłącznie jednym...

Barb zrobiła pauzę. Na jej twarzy pojawił się wyraz obrzydzenia „chłopami” w

ogóle.

Rzuciła porozumiewawcze spojrzenie na salę, więc zapewne i ku Alice.

– Bill organizował dla nich wieczorne rozrywki. Nazywał to „chodzeniem do

akwarium”. Na

jednym z tych samczych zjazdów Alice, w swej świętej naiwności, pytała

mnie: „Do akwarium

wieczorem? Akwarium trzeba zwiedzać za dnia!” Wzięłam ją wtedy za rękę i

na stronie

wytłumaczyłam, co też to za akwaria ci panowie zwiedzają wieczorami... I że

nic nam po tym...

Bill kazał te „wycieczki” opłacać kartą kredytową Jamesa, podległego sobie

pracownika.

– Bill, to prawda? – odezwał się surowy głos szefa.

– Szefie – bronił się z kąta sali obwiniony – czasami takie nadspodziewane

okoliczności

trzeba gdzieś zaksięgować, a chyba lepiej, że zostanie to między nami...

– To nie ma znaczenia, dopóki nie robi się z tego cała historia! Czemu kobiety

są na ciebie

tak wściekłe? Wciąż tego nie rozumiem. Kto mi to wreszcie powie?

– Ja, ja to powiem!

Na ekranie pojawiła się twarz hermafrodyty, mającego jak my wszyscy kiedyś

długie włosy,

lecz dodatkowo i kolczyk w uchu, podmalowane czarnym tuszem oczy oraz

uszminkowane usta.

Najgorsze w tym wszystkim, że był z tym makijażem naprawdę ładny i

wzbudzał we mnie

gorszący odruch pożądania.

– Ty, James?

– Tak! – zapiszczał James głosem tak ściśniętym, jak mój w apogeum mej

londyńskiej

depresji. – Dość mam już pytań w księgowości, jak w jeden wieczór udaje mi

się wydać na

kurwy tysiąc funtów! Dość mam opinii największego jebaki w całej firmie!

Skoro jest z nami

pan Jeff Colonna, to wreszcie powiem... To było przedwczoraj. Była pełnia.

Wyszedłem z

plebani, chcąc pójść do klubu oficerskiego, gdzie mamy prawo wstępu z

upoważnienia kapitana

Hundegrabe. Ten okropny galijski Storr stał znów bezwstydnie od zmierzchu,

wabiąc z

północnych akwenów wszystkie morskie ptaki. Od kiedy nie ma Storran, ilość

ptaków na

wyspie stała się zastraszająca – zboczył, podekscytowany, z tematu. –

Wszystko wokół zasrały!

Niedługo poziom guana sięgnie parapetów. Pierze wciąż fruwa w powietrzu,

to szkodzi na oczy.

Nie mówiąc już o radarach – skarżył się, wycierając kąt oka pięścią. –

Narzekają też na to

wojskowi... I nagle zobaczyłem Billa w panoramicznym oknie jego pracowni

na podstryszu

plebani. Stał, i... – James miał kłopot ze znalezieniem odpowiedniego

określenia, wreszcie

desperacko zapiszczał – w a l i ł k o n i a pod świńskie obrazki z Internetu w

komputerze!

– Janice – rzekł Colonna – zostałaś przyjęta do naszej firmy jako psycholog.

Powiedz nam,

co sądzisz o całej tej sprawie?

– Nie będę tutaj wchodziła w rozważania, dotyczące wpływu Storra na to, co

dzieje się na

wyspie. To z pewnością kwestia wiary, a więc czegoś, czym jako naukowiec

się nie zajmuję.

Zaś z naukowego punktu widzenia publiczny akt masturbacji stanowi objaw

męskiej potrzeby

panowania. Przypomnienie wszystkim kobietom na wyspie, że to on, Bill, jest

posiadaczem

joysticka, który kontroluje działania podległych mu osób...

– To nieprawda! – krzyknął Bill. – Nienawidzę cię!

– To dyskusja, a nie pyskówka, panie dyrektorze! – usadziła go Janice. –

Pora spojrzeć w

twarz faktom. A fakty te tworzą nową sytuację, której wszyscy musimy

sprostać. Problemem

nie jest już technologia, bo z nią sobie radzimy. Dziś chodzi o co innego!

Filozofia – jak to

celnie określiła Barb – c h u j o k r a c j i być może odpowiednia dla Storran,

dla nas, w końcu

XX wieku, w naszej, zachodniej cywilizacji jest nie do przyjęcia! – zawołała z

feministycznym

zapałem. – Upływający wiek był czasem walki kobiety o zniesienie prymatu

mężczyzny. Wiek

przyszły będzie już inny. Znikną różnice, które symbolizuje Storr. Podział na

płcie stanie się

archaiczny, powiem więcej – bezużyteczny! Postawa Billa jest chorobą, którą

wyleczy

przyszłość...

– Być może, być może... Kobiety... – myślał na głos Colonna – kobiety...?

Tak, to jest

problem! Swoją drogą nie słyszeliśmy jeszcze głosu Christine. Co ty o tym

sądzisz?

– Ja, ja – jąkała się – uważam, że to, co zrobił Bill, było po prostu obrzydliwe!

Taki brak

samokontroli... On jest po prostu słaby! Nie chciałabym być skazana na

podobnie żenujące

sytuacje w przyszłości.

– Teraz masz okazję – rzekł do niej Colonna – opowiedzieć się, wyrazić swoje

zdanie. Czy

nadal uważasz, że praca na Old Storr jest twą życiową szansą?

– Nie wiem. Już jestem tym wszystkim zmęczona... A czy mam jakiś wybór?

– To my mamy wybrać! – rzekł z mocą Colonna. – Tutaj, w tym ścisłym gronie

osób, z

którym mamy w przyszłości współrządzić wspaniale rozkwitającą firmą... – na

sali odezwał się

pomruk zdziwienia. Colonna wyłożył karty. Zebranie było testem, który miał

wyłonić przyszły

zarząd.

– Czekam więc na propozycje – co moglibyśmy zrobić, by poprawić zaistniałą

sytuację?

– Zbudować nowy hotel – zaproponowała któraś z kobiet.

– Zrobić reorganizację. – to był głos Barb.

– Zmienić kierownictwo – rzekł mściwie jakiś mężczyzna.

– Myślę, że będę wyrazicielem wszystkich zebranych, jeśli powiem, że należy

się nam

podwyżka – powiedział czarującym głosem James, okraszając wypowiedź

uśmiechem.

– A ja proponuję rzecz zasadniczą! – wybiegła przed kamerę Alice Boring. –

Rzecz, bez

której wszystko inne, to tylko półśrodki! Trzeba wysadzić w powietrze tę

cholerną skałę. Niech

sczeźnie na zawsze w oceanie ten wszeteczny Old Storr!

Wypowiedź ta znalazła powszechną aprobatę. Klaskano i cieszono się jak na

meczu

baseballowym. Demokratycznie zebrani doszli więc do wspólnego wniosku –

trzeba zniszczyć

Old Storr i uniemożliwić w przyszłości wszelkie księżycowe erekcje!

– Kapitanie Hundegrabe... – zwrócił się Colonna do kapitana Military Police.

Tyle słyszałem o kapitanie Hundegrabe, że byłem po prostu ciekaw, jak też

wygląda

człowiek, który wsadził do więzienia Mirka i pilnował wszystkich tajemnic

firmy. To, co

ujrzałem, sprawiło, że włosy stanęły mi na głowie. Za stołem siedział mój

ojciec! Był co prawda

w mundurze i zwracano się doń innym nazwiskiem, lecz to był on! Duży,

kaszubski nos,

zgarbione plecy, trójkątna twarz, zwieńczona płaską łysiną, lękliwy uśmiech i

rozgoryczenie w

oczach. Tak, to on! Jak było możliwe, że tak wciąż mi się wcielał – w portiera

w szpitalu, w

kapitana Military Police?

– Potrzebna jest pańska konsultacja jako wojskowego. Jakie byłyby koszty

takiej operacji? –

pytał Colonna oficera.

– Wysadzić Storra? To betka! – roześmiał się rubasznie. – Problem jest inny –

uniósł

siworude brwi. – Jak to zrobić, by nie zdetonować zgromadzonego na wyspie

arsenału, bo przy

okazji możemy wysadzić całą Ziemię!

Sala zdrętwiała. Na smagłej twarzy Colonny widniał głęboki namysł. To było

naprawdę

realne... Poczułem tamto straszne, londyńskie uczucie! Zatrzasnąłem

bezgłośnie powieki – nie

mogłem, nie chciałem już nic widzieć! Wszystko, co przeżyłem od wyjazdu z

kraju,

koncentrowało się wokół jednego słowa: rodzina. Nagle zrozumiałem. Wojna

była

przekleństwem nie tylko moich rodziców – moim także! To nie przypadek, że

ciotka Asia tak

się mną interesowała, wciąż ingerując w moje życie. Chciała zawsze, żebym

był jej dzieckiem.

Bywało, że i ja tego pragnąłem. Ciotka bowiem wyznała mi pewną rzecz

niemal w przeddzień

agonii.

...Pewnego dnia po mszy w kościele św. Mikołaja, gdzie miała swe

nabożeństwa Polonia,

dziadek Beno, tata i ciotka Asia poszli przejść się po mieście. W domu na

Elsenstrasse, na

Grażyny, ciotka była od dawna na cenzurowanym. Źródłem tych swarów był

jej romans z

urzędnikiem kolejowym, panem Konstantym. Ale ciotka trzymała fason, nie

zdradzając ani

słowem, co się z nią dzieje.

Już koło Żurawia usłyszeli krzyki od strony Zielonej Bramy, a zaraz potem

minął ich

zmierzający w jej kierunku szybkim truchtem oddział schupo. Były to czasy

kryzysu.

Gdańskimi ulicami przeciągały robotnicze manifestacje. Rozległy się wrzaski:

Nieder mit dem Senat!

Haut die Fettbonzen!

Haut die Mistbande!

Trafili na demonstrację Rotfrontu. Babka, przerażona, miast schronić się w

którejś z

nadmotławskich bram, pobiegła zdezorientowana, wlokąc za rączkę mego

ojca, w samo centrum

demonstracji. Za nią biegli dziadek i ciotka Asia. Przedzierali się przez gęstwę

ludzką –

rozjuszonych robotników, podpitych bówków, przypadkowych luisów i

podmiejskich

luntrusów. Spod Zielonej Bramy wypadli na demonstrantów z pałkami

szupowcy w wysokich

kaskach. Poszły w ruch laski i łańcuchy. Polała się krew. Wszyscy moi

chłonęli ten widok, nie

śmiejąc uczynić kroku. Mały Bruno wyrywał się mocnej ręce babki i płakał

głośno. Stawało się

coraz niebezpieczniej.

W pewnej chwili jeden z demonstrantów ugodził ciotkę Asię laską w brzuch.

Zwinęła się,

jęknęła i porwały ją bóle. W środku demonstracji, w śluzie wód płodowych,

ciotka Asia rodziła

swe jedyne dziecko – owoc tajemnego romansu z Konstantym von Kehlen.

Dziecięcą wściekłość obrócił Bruno nie przeciw robotnikowi, sprawcy

nieszczęścia, lecz

przeciwko szupowcowi. Pisnąwszy: „Bić świnie!”, jak małpka skoczył na pierś

wielkiego

policjanta. Co sił w ząbkach wgryzł się w jego nos. Tarmosił potężny nochal

policjanta i chyba

dostał szczękościsku, bo w ślad za krzykiem jego roniącej siostry rozległ się

potężny ryk. Nie

mogąc uwolnić się od oszalałej małpki, szupowiec okładał Bruna gumową

pałką. Ale chłopczyk

nie czuł bólu. Chciał śmierci tego człowieka! Gdyby miał siłę, rozszarpałby go

na strzępy.

Odepchnięty i strącony na ziemię, stracił przytomność w tymże momencie,

gdy odzyskała ją

ciotka Asia, która oderwawszy krwawiącą pępowinę od trupka – radośnie się

uśmiechnęła...

Przez oczyszczające wspomnienie przedarł się szczęk kluczy. To kapitan

otwierał drzwi

mojej celi. Był tak śmiertelnie podobny, jakby mój ojciec nagle

zmartwychwstał. Zgarbiłem się

i spuściłem oczy.

On także patrzył na mnie srogo znad pokaźnego, kaszubskiego nosa.

Dostrzegłem, że kępki

włosów w uszach mu osiwiały. Zdrętwiałem. Oko! Moje oko stało się pełne

najprawdziwszego

mroku, jak węgiel pełen jest czerni, a płacz łez. Lewy policzek jął mnie

szczypać i zajął się

ogniem, jak wtedy w Kuźniczkach, gdy uderzył mnie ten jeden, jedyny raz...

Nie mogłem mu

tego podarować!

Kapitan Hundegrabe twardym ruchem zgasił mi przed nosem telewizor.

Spojrzał na mnie

karcącym wzrokiem.

– To, co robisz, jest nielegalne! Jak można być takim idiotą? – pastwił się. –

Wiedząc, że coś

jest nie dla nas, nie powinno się tykać!

– Ja nie wiedziałem – pisnąłem – oglądałem tylko telewizję...

– Bez żadnych takich – krzyknął – głupich tłumaczeń! Akurat! To włamanie się

do prywatnej

sieci! Podsłuchiwałeś tajną naradę! – oskarżał bezlitosnym głosem. – Pokaż

mi pilota! – odebrał

mi go z ręki. – Tu, tu! (pokazywał palcem mały guzik tuż nad strzałką „up”

zmiany kanałów)

jest przycisk! – cedził z mocą – wewnętrznej zamkowej telewizji. Użycie go

bez wiedzy

właścicieli systemu jest prawnie zabronione. A to nie wszystko. Chyba nie

muszę ci tłumaczyć,

co znaczy wykradać tajne informacje firmy...

Czułem, jak iskrzy się w nim złość, jak nabrzmiewa wroga energia. Chciał

mnie zdeptać,

wbić w ziemię, bym wreszcie pojął, że nie można już dłużej czekać z aborcją,

wyskrobaniem

mnie stąd, by już nigdy więcej nie pojawił się na świecie taki s o m k, jak ja...

Wtedy właśnie go uderzyłem! Tylko raz. Zakołysał się i zmarszczył brwi...

Jakby nie

zrozumiał. Było mi go żal. Zmalał, jakby wypuścił z siebie powietrze. Lecz

opanował się

szybko. Wyrwał zza pazuchy rewolwer.

– Pożałujesz tego! Atak na oficera na służbie – to nie żarty. Za to idzie się pod

sąd

wojskowy! Jesteś aresztowany!

Pochylił przede mną płaską łysinę i z pistoletem w dłoni wyjął mi pasek ze

spodni i

rozwiązał tenisówki. Stałem bezwolnie. Z paskiem, sznurówkami i kablem od

czajnika w ręku

wyszedł z celi, zamknąwszy hałaśliwą zasuwę.

Siadłem bezsilnie na łóżku. Ile jeszcze zasadzek ukrywa przede mną ten

zamek? Mój pokój,

gdzie tak niedawno oglądaliśmy z Kryszką stojącego Storra, dzieląc z

zapałem wzajemne

pożądanie, stał się więzieniem. Czułem się bezradny jak w dzieciństwie.

Chodziłem od okna do drzwi. Od drzwi do okna. Mogłem zrobić zaledwie

cztery kroki.

Mirka też zamknął! Każdy akt mojej woli kończył się spotkaniem z jakimś

policjantem lub

popadnięciem w szaleństwo. Czy nie mam naprawdę żadnego wyboru? Z

okna celi rozciągał się

wspaniały widok na Loch Dunvegan. Foki taplały się w błocie. Gdzieś, niezbyt

daleko, z oceanu

wystawał Old Storr. W kieszeni miałem klucze do samochodu. W niczym nie

mogły mi pomóc.

Zzułem spadające mi ze stóp tenisówki. Po nocnej rozmowie nie mogłem

liczyć na Kryszkę, ani

tym bardziej na Janice.

Dotknąłem liny wiszącej na ścianie. Właśnie, lina!

Zdjąłem ją z haka i obejrzałem uważnie. Koniec wieńczyła niewielka pętla,

którą Storranie

zakładali na metalowy słup. Służył on śmiałkom, wybierającym się na

samotne łowy – dla

treningu czy dla zabawy. Otwarłem okno i zawiązałem linę na klamce.

Wyrzuciłem ją na

zewnątrz. Siadłem na parapecie. Pode mną widniał barbakan i urwisty brzeg

Loch Dunvegan.

Wahałem się przez chwilę. Wysoko nad Zamkiem przelatywała gromada

mew. Leciały na Old

Storr. Usłyszałem ich radosny krzyk, a potem pukanie do drzwi.

– Yatzek! Are you there?

To była Kryszka. Rzuciłem się w bez namysłu w dół. Spadałem, trzymając się

liny, gdy

dziesięć metrów niżej dostrzegłem dogodny parapet. Uchwyciłem się go

stopami. Moje palce

stały się chwytne. Złapałem nimi parapet jak dłońmi. Odczułem nieznany mi

dotąd balans ciała.

Punkt ciężkości mieścił się w ptasich nogach. Trzymałem się liny lekko,

prawie niepotrzebnie.

Mógłbym rozpostrzeć skrzydła i polecieć dalej.

Znów zacząłem widzieć! Oślepłe oko wypełniło światło. Więc to była reguła...

Nie wolno

mnie trzymać w klatce. W klatce ślepłem.

Na parapecie zatrzymały się także inne ptaki. Prowokowały mnie, bym

odfrunął. Nie chciały

mego towarzystwa. Odbiłem się od półki i zakołysałem na linie. Poczułem

boleśnie, że brak mi

jednego skrzydła. Otworzyłem usta jak mewa, rozciągnąłem wargi jak do

płaczu i z głębi mnie,

prawie z kręgosłupa, wydarł się ostry, świszczący ton – wprost z lasera mego

serca. Sięgnął

wysoko, aż na wyżyny ptasich szlaków, i zakręcił nimi.

Krzyczałem jak mewa i przyzywałem je.

Kołysałem się łagodnie na całej długości liny, wzdłuż i wokół wieży. Z wolna

gęstniało

wokół mnie od ptaków: mew, nurzyków, głuptaków, maskonurów, szpaków,

ostrygojadów,

wróbli, petreli, wron siwych, kruków, kaczek edredonów,, strzyżyków.

Wszystko, co leciało na

Old Storr, wirowało teraz wokół wieży. Z góry zlatywały wciąż nowe.

Nagle poczułem, że mój krzyk tak się zaostrzył, iż stał się sieczny. Straciłem

nad nim

kontrolę. Krążył nade mną i spadał w dół jak cieniutka, stalowa listwa. Bałem

się! Wreszcie się

stało. Mój krzyk przeciął linę, której się trzymałem.

Sfrunąłem w dół, wciąż lekki, mocny, pełen powietrza, a lina, jak pierzasty

wąż, leciała za

mną. Spadłem na ziemię i stałem się ciężki. Tak strasznie ciężki! Własny

ciężar potłukł mnie

boleśnie, pokaleczył brwi, usta, kolana, łokcie... Przeraziłem się, że głowa

stłucze mi się jak

żarówka.

Wieczorem obudziła mnie daleka detonacja, której podmuch przywiał

białoszare chmury. Na

zachodnim krańcu horyzontu uniósł się płomień, jakby startowała rakieta.

Leżałem wciąż w

miejscu, gdzie upadłem – w krzakach u podnóża barbakanu. Zdziwiłem się,

że do tej pory nikt

mnie nie szukał. Cóż się stało?

Odpowiedź usłyszałem z dachu zamku i szczytów wież – zewsząd słychać

było klangor

skrzydlatych stworzeń. Ptaki obsiadły każdy gzyms i każdą wnękę, wdzierały

się do zamku

każdym otwartym oknem. Chwiejnym krokiem poszedłem na zamkowy

podwórzec. W głębi

fortecy słychać było strzały. Szukałem Mirka. Był to odruch starszy niż

świadoma pamięć. Tyle

razy tłukliśmy się na podwórku – zawsze wtedy znajdowałem u niego słowa

pociechy i gest

koleżeństwa. Z wnętrza wynoszono komputery i drukarki, ładowano wojskowe

ciężarówki. Z

rozbitych okien wylatywały ogromne głuptaki.

Ich dwoje stało przed wejściem. Janice była wściekła. Wbiła we mnie

spojrzenie mądrej kury

i przez chwilę zdała mi się bliska. Niebo szumiało dźwiękiem łopoczących

skrzydeł. Zdawało

się, że za chwilę na zamek runie lawina. Pojawiające się w oknach twarze

żołnierzy były blade.

– Kiedy to się zaczęło? – spytałem.

– Po pierwszym wybuchu.

Mirek wyprostował się i siadł na parapecie. Złapali się z Janice za ręce jak na

karuzeli.

– Wysadziliście w powietrze Old Storr?

– Fakt! Nic nie da się już zrobić – rzekł ze spokojem, który brzmiał jak

wyznanie zdrady.

– Wykastrowała cię! Mirek, ona cię zjadła!

– Kiedyś ci ufałem, więc powiem – rzekł Mirek spokojnie – wydawałeś mi się

lepszy! Ale

dziś, kiedy już nie ma tego pieprzonego Storra, dąć w tę starą trąbkę jest po

prostu śmiesznie.

Nie czujesz tego?

– Storr był kręgosłupem. Bez niego tamta cywilizacja nie miałaby sensu. A

teraz zostaniecie

tylko wy...

– I to jest takie smutne? – uśmiechnęła się do mnie Janice.

– Nie wiem. To wszystko dzieje się za szybko, żeby wiedzieć cokolwiek.

Nagle z wnętrza dobiegł nas dziki, kobiecy wrzask. Wbiegliśmy do środka. W

małym

westybulu pachniało prochem. W kącie trzepotały trzy głuptaki. Próbowały się

wznieść, ale

ciasnota hallu uniemożliwiała im rozwinięcie skrzydeł. Podskakiwały więc,

strosząc pióra, a

przed nimi stał żołnierz, ciągle nie mogąc zdecydować, którego najpierw

zastrzeli. W drzwiach

klatki schodowej stała Kryszka i wrzeszczała, jakby zacięła się jej ścieżka:

– Nie zabijaj ich, draniu! Nie zabijaj!

Podszedłem z tyłu do żołnierza i starym, podwórkowym sposobem podciąłem

mu nogę.

Zaskoczony, padł na plecy. Zaterkotał uzi. Kule trafiały w małe żyrandole u

sufitu, siejąc wokół

nas odpryski. Jeden z odłamków rozbił szybę gablotki, gdzie leżało

storrańskie pudełko z

napisem „OPEN, PLEASE”.

– Ty! Bydlaku! – odciągała mnie na bok Janice.

Głuptaki zrobiły wówczas rzecz, która mnie zdumiała. Jak na olimpiadzie

pokonały

przestrzeń hallu trójskokiem, powaliły stojącą w drzwiach Kryszkę i wyfrunęły

przez rozbite

okno. Dziewczyna rozszlochała się. Podbiegłem do niej i pomogłem wstać.

– Nie jesteś ranna?

– Nie. Dziękuję ci. – Otrzepała spodnie, a potem uścisnęła moje ramię. – Co

myślisz? –

zapytała, a w jej oczach była serdeczna prośba odpowiedzi. – Co z tego

wszystkiego będzie?

– Przecież ty już wybrałaś.

– No tak, tak. Dziękuję ci – powtórzyła i jeszcze raz użyła mego ramienia jak

radiotelegrafista klucza. Ale już jej nie wierzyłem.

Żandarm ochłonął, podniósł uzi i rzekł:

– Proszę natychmiast opuścić teren, bo będę musiał wszystkich was

aresztować!

Janice wysunęła się do przodu i jęła go uspokajać. Po chwili żandarm pobiegł

w kierunku

nowych strzałów.

– Muszę wziąć resztę rzeczy z naszej celi – szepnęła Kryszka.

– Nie boisz się pójść na górę? Tam jest już jeden wielki kurnik! Mogę pójść z

tobą –

zaproponowałem.

– O nie! – włączyła się Janice – ja pójdę z Chris. Nas dwu zupełnie

wystarczy...

Kryszka pokiwała gorliwie głową.

W ptasim furkocie poszły w górę. Z każdym stopniem były wyżej. Wreszcie

znikły.

– Co teraz zrobisz? – spytałem Mirka.

– Wracamy z Janice i Kryszką na wyspę...

– Na jaką wyspę?! Wyspy już nie ma!

– Teraz, kiedy nie ma już Storra... Zacznie się dla nas najlepszy czas...

– Tak, to całkiem możliwe.

Straciłem więc Mirka. Machał mi ciepło na pożegnanie, ale co to zmienia?

Było mi gorzko

jak po zjedzeniu opony. Postanowiłem jechać zaraz, by dotrzeć nad ranem do

któregoś z

promów w Kyleakin, Glenelg albo Armadale i opuścić Skye.

Za mną został wielki masyw zamku, który obsiadły miliony morskich ptaków,

walczących,

by objąć go w wyłączne posiadanie. Miałem poczucie, że to odwet. Przede

mną truchtało drogą

wielkie stado owiec. Trąbiłem na nie, ale niewiele sobie z tego robiły.

Nagle coś głośno łupnęło w dach samochodu. W pierwszej chwili myślałem,

że to może jakiś

ptak lub kamień spod kół, ale nie! Za autem biegła z walizką w ręku Kryszka,

rzuciła w

samochód torebką i krzyczała:

– Otwórz bagażnik!

– Po co? – zapytałem, mocno zdziwiony, przez otwarte okno.

– Jak to po co? Jadę z tobą!

– Ty zawsze chcesz z kimś jechać... Co to za dziwny nałóg?

– N i e c h c e s z? – zapytała z niedowierzaniem.

– Tego nie powiedziałem – rejterowałem przed jej determinacją. – Ale to

oznacza cholerne

kłopoty.

Wyszedłem z wozu, by schować jej walizkę. Kryszka spojrzała raz jeszcze na

zamek.

Mrowie ptactwa, które obsiadło mury, zatarło wszelkie szczegóły. Jakby

zamku nigdy nie było.

Jakby to ptaki uwiły warowne wieże, barbakan... to wszystko!

Gdy już upewniła się, że jej nie wyrzucę z samochodu, podała mi, jak coś

cennego, usta. Jej

usta były obdarzone własną wolą. Opóźniło to trochę nasz wyjazd. Wreszcie,

gdy oboje

złapaliśmy oddech, zapytała z lękiem w oczach:

– A gdzie pojedziemy?

– Najpierw wrócimy do Anglii, a później na kontynent. Ale na pewno to dobrze

przemyślałaś? Nie boisz się?

Choć było to pytanie, kiwała głową po każdym słowie, nawet po przecinkach.

– Przecież to mój kraj – rzekła powoli – tam się urodziłam. A poza tym...

zawsze chciałam

mieszkać w Europie!

Kryszka więc wpakowała się do samochodu równie bezceremonialnie, jak w

moje życie. Nie

powiem, żebym nie miał wątpliwości. Każdy je ma. Ciotka Asia zapytała mnie

kiedyś, czy

jestem kochliwy. Skąd niby miałbym wiedzieć? Nie wiem do dzisiaj, czym jest

uczucie. Myślę,

że uczucia obrysowują kształt duszy. Wiem też, że jeśli gnębisz własne

uczucia – w końcu

więdną, a twoja świadomość staje się płaska jak deska. Nie wydaje wobec

świata żadnego

odgłosu. Brak ci przestrzeni w samym sobie. Zamiast emitować własne

dźwięki – trzeszczysz

jak zepsuty głośnik i wydajesz z siebie cudzą, mechaniczną muzykę. Czasem

jak śmiacz, a

czasem jak pianola.

Piosenka galijska z wyspy Old Storr

Cumba a' Bha'ird –

Gur gile mo leannan

Na'n eal' air an t–snamb,

Gur binn' i na smerachrach

Air barraib rchruinn s' a' Mhagh

Gur–b–e geanmnachd a beusann

S' I eucoir n'a ca'il

A lu'b mise gu g'e'illeadh

Air bhaeg e'i'ginn n'a gra'dh

Bielsza jest moja miłość

niźli płynący łabędź,

słodsza niż drozda śpiew

w koronach drzew.

To niewinność natury

I dziewiczość jej dróg

przekonuje mnie snadnie

bym wierzył w miłość jej.

Chicago–Jelitkowo 1998

Korekta: Antoni Pawlak