- 1 -

ADA - strukturalny

język programowania

wysokiego poziomu wynaleziony w latach

siedemdziesiątych do projektowania systemów obronnych. W tej chwili używany jest do sterowania
procesami.

Account - (ang.) konto. Patrz

poczta elektroniczna

.

Adres - oznaczenie miejsca przechowywania danych w pamięci komputera niezbędne do ich
wyszukiwania.

Procesor

odwołuje się do pamięci podając adres konkretnej komórki, a następnie

odczytuje z niej dane.

Adres internetowy - adres nadawany każdemu użytkownikowi sieci

Internet

zwany też numerem IP

(ang. IP number). Adres ten zapisywany jest jako cztery zrozumiałe dla komputera liczby, na przykład:

"204.71.177.35"

. Ponieważ trudno jest zapamiętać tak długą kombinację cyfr, dlatego łatwiej wpisać

adres tzw. domenowy, np.: "[e-mail].". Znak "@" rozdziela adres właściwy
znajdujący się po prawej stronie od nazwy użytkownika tego adresu po lewej.

AGP - szybka

szyna lokalna

stosowana w komputerach opartych o

procesory

Pentium

,

wykorzystywana zwykle do podłączania

karty graficznej

.

Akapit - (ang. paragraph) bloku tekstu wizualnie oddzielony od reszty dokumentu, wyodrębniony z
powodu swej treści poruszającej nowy wątek.

Aktualizacja - (ang. upgrade) ulepszenie; nowocześniejszy wariant

oprogramowania

lub sprzętu

oferowany użytkownikom ich starszych wersji i sprzedawany zwykle po atrakcyjnej cenie. Niektóre
firmy oferują klientom uaktualnienia swych produktów bez dodatkowych opłat.

ALGOL - (ang. Algorithmic Language) jeden z pierwszych algorytmicznych

języków programowania

wysokiego poziomu wynaleziony w Europie we wczesnych latach sześćdziesiątych.

Algorytm - określony sposób postępowania wyrażony metodą krokową. Przeznaczeniem algorytmu
jest w miarę przejrzyste ukazanie procedury rozwiązania określonego zadania.

ALU - (ang. Arithmetic and Logic Unit) patrz

jednostka arytmetyczno-logiczna

.

AMD - producent podzespołów elektronicznych, w tym

mikroprocesorów

takich jak np. K5, K6 czy

K6-2. Procesory tej firmy są powszechnie stosowane w wielu

komputerach osobistych

.

America Online - komercyjna sieć informatyczna oferująca użytkownikom dostęp do archiwów

plików

, grup dyskusyjnych,

baz danych

,

poczty elektronicznej

i innych usług

Analogowy - urządzenie charakteryzujące się ciągłą (płynną) zmianą odmierzanej wielkości.
Przykładem może być termometr rtęciowy lub nakręcany zegarek wskazówkowy.

Animacja- seria nieruchomych obrazków (ang. frames), które wyświetlane jeden po drugim tworzą
wrażenie płynnego ruchu. Im więcej następujących po sobie obrazków mało różniących się od siebie
w szczegółach, tym płynniejsza jest animacja. Coraz częściej animacje tworzone są przy pomocy

programów komputerowych

(na przykład filmy rysunkowe dla dzieci).

- 2 -

ANSI - (ang. American National Standard Institute) Amerykański Narodowy Instytut Standaryzacji -
wchodząca w skład

ISO

organizacja amerykańska zajmująca się normalizacją standardów, między

innymi w dziedzinie informatyki i telekomunikacji.

Aplikacja - ogólna nazwa

programów użytkowych

napisanych dla konkretnych zastosowań. Aplikacje

przeznaczone są do uruchamiania na określonych typach komputerów.

Apple Computer - amerykańska firma produkująca komputery

Macintosh

- pierwsze komputery

osobiste o przyjaznym

interfejsie użytkownika

wykorzystującym graficzne elementy kontroli takie jak

menu

i

ikony

. Komputery firmy Apple spotykane są głównie w USA i nie są

kompatybilne

z

komputerami osobistymi typu IBM PC używanymi powszechnie w Europie.

Architektura komputera - podstawowe założenia technologiczne określające dobór urządzeń
wykorzystywanych do budowy danego typu

komputera

. Opisują one również sposób połączenia

wszystkich elementów wchodzących w jego skład. Główną cechą nowoczesnej architektury
komputerowej jest możliwość tworzenia różnych zestawów (

konfiguracji

) w zależności od potrzeb

użytkownika.

Architektura von Neumanna - podstawowy typ architektury komputera spotykany w większości
komputerów osobistych. Polega on na zastosowaniu jednego

procesora

do realizacji wszystkich

podstawowych zadań komputera. Procesor jest tu elementem nadrzędnym - jako jednostka stale
aktywna dyktuje rytm pracy, przetwarza dane i koordynuje pracę podzespołów z nim
współpracujących.

Archiwizacja - tworzenie zapasowych kopii danych umożliwiające ich odtworzenie w przypadku
wystąpienia awarii. Częsta archiwizacja jest zalecana szczególnie przy

oprogramowaniu

obsługującym przedsiębiorstwa. Patrz

kopia bezpieczeństwa

.

Argument - (ang. argument) patrz

parametr

.

Arkusz kalkulacyjny - (ang. spreadsheet)

program użytkowy

służący do robienia różnych obliczeń.

Taki program pozwala na wpisanie danych do komórek, które tworzą tabele o ponumerowanych
kolumnach i wierszach. Na wartościach zawartych w tych komórkach można dokonywać operacji
matematycznych, a wyniki mogą być dowolnie przetwarzane. Wyniki obliczeń mogą być
przedstawiane nie tylko jako liczby, lecz także jako diagramy i wykresy.

Arytmetyka - (ang. arithmetic) dział matematyki zajmujący się najprostszymi właściwościami liczb i
działaniami na liczbach zapisanych za pomocą cyfr.

Arytmetyka stałoprzecinkowa - metoda przeprowadzania działań na liczbach przez maszynę
używającą jedynie liczb całkowitych. Charakteryzuję się ona dużą szybkością działania i stałą
dokładnością.

Arytmetyka zmiennoprzecinkowa - metoda przeprowadzania działań na liczbach przez maszynę
rozkładającą każdą liczbę dziesiętną na dwie części. Ta metoda przeprowadzania działań znajduje
zastosowanie w przeprowadzaniu działań zarówno na liczbach bardzo małych, jak i bardzo dużych. W
przeciwieństwie do arytmetyki stałoprzecinkowej cechuje ją stosunkowa powolność wykonywania.

- 3 -

ASCII - (ang. American Standard Code for Information Interchange) standardowy system kodowania

znaków

umożliwiający komputerowy przekaz danych. Jego istotą jest przypisanie znakom składowym

danych (np. litery, cyfry, itp.) liczb z zakresu od 0 do 127 a w przypadku rozszerzonej wersji kodu liczb
z zakresu od 0 do 255.

Asembler -

język programowania

niskiego poziomu posługujący się mnemonikami. Mnemoniki to

słowa kluczowe odpowiadające pojedynczym rozkazom zrozumiałym dla

procesora

. Asemblerem

bywa też czasem nazywany program tłumaczący mnemoniki na instrukcje

kodu maszynowego

.

Autokontrola - programowa

procedura

uruchamiana przy starcie urządzenia (np. komputera,

drukarki

) dla sprawdzenia poprawności działania jego podzespołów. Jest ona zwykle "zaszyta" w

pamięci

ROM

. Niektóre

programy komputerowe

przed uruchomieniem własnego kodu również

przeprowadzają kontrolę własnych składników.

Automatyzacja - zastępowanie pracy człowieka przez wyspecjalizowane maszyny. W niektórych
fabrykach maszyny wykonują tylko określone zadania, podczas gdy w innych zastąpiły ludzi
całkowicie. Spotyka się już zakłady, w których ludzie pełnią jedynie funkcje nadzorcze (np. niektóre
fabryki samochodów). Głównym przyczyną rozwoju automatyzacji jest większa wydajność i precyzja
maszyn.

Auto-start - definiowany przez użytkownika komputera zastaw poleceń,

parametrów

i

programów

uruchamianych automatycznie w momencie uruchomienia komputera.

Backspace - klawisz funkcyjny znajdujący się na

klawiaturze

, pozwala na cofnięcie

kursora

z

jednoczesnym wymazaniem znaku znajdującego się bezpośrednio przed kursorem.

B

Back-up - patrz

kopia bezpieczeństwa

.

Bajt - (ang. byte) porcja informacji w pamięci komputera składająca się z 8

bitów

. Bajt jest jednostką

pojemności

pamięci.

Bankomat - maszyna umożliwiająca klientom banku dokonywanie operacji na swoich kontach bez
potrzeby odwiedzania siedziby banku. Bankomat dokonuje identyfikacji klienta porównując dane
zawarte na jego karcie magnetycznej z danymi bankowego komputera. Jeśli weryfikacja przebiegnie
pomyślnie, bankomat dokonuje wypłat gotówkowych. Bardziej zaawansowane bankomaty informują
o stanie konta i dokonanych przelewach.

BASIC - (ang. Beginners All-purpouse Symbolic Instruction Code)

język programowania

wysokiego

poziomu opracowany w latach sześćdziesiątych w USA. Jest jednym z pierwszych języków
programowania posługujących się

składnią

przypominającą słowa w języku angielskim.

Baza danych - obszerny zbiór informacji przechowywany w pamięci komputera. Bazami danych
zarządzają specjalne

programy

, które umożliwiają zapamiętywanie, segregację i szybkie

wyszukiwanie informacji. Z baz danych korzysta dziś prawie każdy. Dzięki bazom danych można

- 4 -

zarządzać magazynami, zbierać dane o pracownikach, partnerach handlowych, sortować i
przetwarzać wieloletnie wyniki badań naukowych.

BBS - (ang. Bulletin Board System) elektroniczna tablica ogłoszeniowa która pozwala użytkownikom

sieci komputerowej

na umieszczanie informacji którą mogą odczytać pozostali użytkownicy sieci. BBS

umożliwia również korzystanie z

poczty elektronicznej

i baz danych. BBS na ogół funkcjonuje jako

serwer przyłączony do sieci komputerowej. Dawniej BBS'y były osiągalne głównie poprzez sieć
telefoniczną za pośrednictwem

modemów

.

BCD - (ang. Binary Coded Decimals) liczby dziesiętne przedstawione binarnie w postaci czterech cyfr
składających się z zer i jedynek - od 0000, 0001, ... do 1001. Technika ta stosowana jest między
innymi do sterowania i programowania

cyfrowych

układów elektronicznych, z których zbudowane są

komputery.

Benchmark - (ang.)

program

będący wzorcowym testem sprawdzającym wydajność sprzętu

komputerowego lub zainstalowanego na nim

oprogramowania

.

Biblioteka oprogramowania - komplet

programów komputerowych

dostosowany do potrzeb

użytkownika i

parametrów

sprzętu. Duże

aplikacje

składają się wielu mniejszych programów również

zwanych bibliotekami. Pełnią one rozmaite funkcje i przeznaczone są do wykonywania różnych
zadań. W systemie

Windows

biblioteki stanowiące część większych pakietów programowych mają

rozszerzenia

DLL.

Binarny system liczbowy - inaczej system dwójkowy lub zero-jedynkowy. Metoda zapisu liczb
posiłkująca się wyłącznie dwoma cyframi: 0 i 1, których to kombinacje mogą przedstawić dowolna
liczbę. Np. ciąg binarny 11011 przedstawia liczbę 27. System dwójkowy doskonale nadaje się do
zastosowań informatycznych, gdyż komputerom najłatwiej jest operować na liczbach zapisanych
właśnie w tym systemie. Jedną z odmian dwójkowego systemu zapisu liczb jest kod

BCD

.

BIOS - (ang. Basic Input/Output System) blok

programów

zaszyty w pamięci

ROM

na

płycie głównej

.

Zawiera on procedury obsługi podstawowych składników komputera. Stanowi programową
podbudowę

systemu operacyjnego

. Po uruchomieniu komputera BIOS sprawdza

poprawność

działania i

konfigurację

zainstalowanych urządzeń a następnie wczytuje system operacyjny do

pamięci.

Bit - (ang. binary digit) cyfra binarna; najmniejsza jednostka informacji zrozumiała dla komputera.
Przyjmuje on umowne wartości 0 lub 1. W komputerze wartości binarne reprezentowane są przez
dwie wysokości napięcia elektrycznego identyfikowane przez podzespoły elektroniczne. Przy zapisie
na

nośniku

magnetycznym bit identyfikowany jest na podstawie analizy stopnia namagnesowania

poszczególnych obszarów nośnika danych.

Bit kontrolny - dodatkowy

bit

dołączany do danych binarnych przesyłanych między urządzeniami

komputerowymi. Umożliwia sprawdzenie bezbłędności

transmisji

. Patrz

kontrola parzystości

.

Bit parzystości - Patrz

kontrola parzystości

.

Blank - (ang.) pusty symbol.

- 5 -

Blok danych - wyodrębniony zbiór danych zapisanych w

pamięci operacyjnej

komputera lub na

zewnętrznym

nośniku

.

Blok numeryczny - patrz

klawiatura numeryczna

.

Błąd odczytu - niepoprawny odczyt informacji zapisanych na

nośniku

pamięci. Może on być

spowodowany błędem programu lub uszkodzeniem

nośnika

.

Błąd składni - błąd powstały na skutek zastosowania złej

składni

zapisu poleceń przy pisaniu

programu komputerowego

.

Błąd transmisji - błąd, który może pojawić się w czasie

transmisji

danych. Wynika on przeważnie z

przerwania połączenia lub przekłamania w porcji przesyłanych informacji.

Bod - jednostka prędkości

transmisji

danych (skrót bd), 1 bod=1

bit

na sekundę.(1 bps).

Boot - (ang.) patrz

program ładujący

.

BPI - (ang. bits per inch) jednostka określająca gęstość zapisu informacji na

nośniku

magnetycznym. 1

bpi = 1

bit

na 1 cal.

Bps - (ang. bits per second) patrz

bod

.

Bramka logiczna - typ układu elektronicznego służący do budowania podstawowych podzespołów
komputerowych. Typowe bramki określa się skrótami: AND, OR, NAND, NOR, EX-OR, EX-NOR. Bramki
te są elektronicznymi odpowiednikami operatorów matematycznych realizujące funkcje

logiczne

.

Break - (ang.) przerwa. To również klawisz znajdujący się na niektórych

klawiaturach

komputerowych

. Jego naciśnięcie powoduje natychmiastowe przerwanie działania uruchomionego

programu

.

Bug - (ang.) nieumyślny błąd wykryty w

programie komputerowym

. Patrz

debugging

.

Bus - (ang.) patrz

magistrala

.

Button - przycisk; element graficznego

interfejsu użytkownika

zawierający

znak

lub napis

identyfikujący przypisaną mu funkcję. Wybierając go, np. przez kliknięcie

myszą

, można wywołać

odpowiadającą mu operację.

C

C - jeden z najpopularniejszych strukturalnych języków programowania. Większość programów
uruchamianych na współczesnych komputerach została napisana właśnie w tym języku. Najbardziej
znaną odmianą tego języka jest C++.

Cache -

pamięć podręczna

umożliwiająca szybki dostęp do informacji pobranych wcześniej z

powolnego

nośnika

danych. W momencie, gdy

procesor

potrzebuje tych informacji, pobiera je z

szybkiej pamięci Cache, co przyspiesza dostęp do danych. Pamięci te są powszechnie montowane na

płytach głównych

komputerów i w napędach pamięci masowych.

- 6 -

CAD - (ang. Computer Aided Design) Komputerowe Wspomaganie Projektowania -

oprogramowanie

służące projektantom i architektom do wykonywania projektów technicznych z wykorzystaniem
komputera. Wykorzystanie programów typu CAD bardzo ułatwia i przyspiesza prace projektowe.

CAM - (ang. Computer Aided Manufacturing) Komputerowe Wspomaganie Produkcji - pakiet

oprogramowania

który umożliwia prowadzenie komputerowego nadzoru nad procesami

produkcyjnymi.

Caps Lock - (ang. Capital Letters Lock) przycisk funkcyjny umieszczony na

klawiaturze

, który

umożliwia pisanie "dużymi literami" bez stałego naciskania przycisku "Shift".

Cartridge - wymienny zewnętrzny element podłączany do urządzenia. Zwykle jest to dodatkowy
układ elektroniczny lub pojemnik uzupełniający zużywane przez urządzenie materiały eksploatacyjne
takie jak tusz,

toner

, czy taśma barwiąca. Przykładem może być

moduł pamięci

zawierający grę

przyłączaną do urządzenia typu GameBoy lub pojemnik z tuszem instalowany w drukarce
atramentowej.

CD - (ang. compact disk) patrz

płyta kompaktowa

.

CD Player - odtwarzacz płyt kompaktowych odczytujący kod binarny zapisany na płycie CD przy
pomocy promienia lasera i przekształcający go w sygnały

analogowe

słyszalne jako dźwięk. Patrz

płyta kompaktowa

.

CD-R - (ang. Compact Disk - Recordable) odmiana płyty

CD-ROM

umożliwiająca jednokrotne i

nieodwracalne zapisanie na niej informacji. Do jej zapisania służą specjalne napędy CD-R.

CD-ROM - (ang. Compact Disk Read Only Memory)

płyta kompaktowa

z zapisanymi na niej danymi

komputerowymi. Płyta CD-ROM, z racji swej dużej pojemności (650-700 MB), stała się dziś bardzo
popularnym

nośnikiem

informacji. Do jej odczytywania służy urządzenie nazywane

napędem CD-

ROM

.

CD-R - (ang. Compact Disk - Recordable) odmiana płyty

CD-ROM

umożliwiająca jednokrotne

zapisanie na niej informacji. Do jej obsługi służą specjalne napędy CD-R.

CD-RW - (ang. Compact Disk - ReadWritable) odmiana płyty

CD-ROM

umożliwiająca wielokrotne

zapisywanie i kasowanie informacji. Do jej obsługi służą specjalne napędy CD-RW.

CeBIT - (niem. Centrum Buro- und Informations-Technik) największe międzynarodowe targi
komputerowe i telekomunikacyjne odbywające się w niemieckim mieście Hannover.

Centronics - bardzo popularna odmiana

portu równoleglego

służąca do podłączania

urządzeń

peryferyjnych

.

Centrum obliczeniowe - instytucja zarządzająca zespołem komputerów o dużej mocy obliczeniowej.
Z ich usług korzystają przede wszystkim ośrodki badawcze, uczelnie i instytuty naukowe.

Character - (ang.)

znak

.

Chip - (ang.) potoczna nazwa

układów scalonych

wykorzystywanych do budowy urządzeń

elektronicznych (w tym również komputerów).

- 7 -

Cluster - (ang. - grono) patrz

klaster

.

CMOS - (ang. Complementary MetalOxide Semiconductor) technologia budowy układów
elektronicznych cechujących się dużą odpornością na zakłócenia. Ze względu na fakt, że podczas
pracy zużywają małą ilość energii, stosowane są przede wszystkim w

komputerach przenośnych

zasilanych z baterii. W komputerach biurowych pamięć typu CMOS przechowuje informacje o
bieżącej

konfiguracji

komputera, dacie, godzinie itp.

COBOL - (ang. COmmon Business-Oriented Language)

język programowania

wysokiego poziomu

używany głównie do projektowania

aplikacji

dla biznesu, administracji i ekonomii, Za pomocą języka

COBOL można przetwarzać duże ilości informacji używając stosunkowo prostej

składni

.

Compact disc - (ang.) patrz

płyta kompaktowa

.

CompuServe - płatny amerykański system informacyjny udostępniający swoim użytkownikom takie
usługi jak np.

poczta elektroniczna

i banki informacji dotyczące różnych dziedzin.

Controller - patrz

sterownik

.

Cpi - (ang. characters per inch) jednostka określająca gęstości druku znaków. 10 cpi = 10 znaków na
cal (10 znaków zajmuje szerokość 25,5 milimetrów).

Cps - (ang. characters per second) znaki na sekundę - jednostka szybkości druku charakteryzująca

drukarki

.

CPU - (ang. Central Processing Unit) patrz

procesor

Crash - patrz

zawieszenie się

Cray - typ superkomputerów produkowanych przez amerykańską firmę Cray Research, cechujących
się bardzo dużą mocą obliczeniową. Komputery Cray wykorzystywane są głównie w

centrach

obliczeniowych

.

CRT - (ang. Cathode Ray Tube) patrz

kineskop

.

Cursor - (ang.) patrz

kursor

.

Cyfrowy - (ang. digital) zapis charakteryzujący się skokowym pomiarem wartości. Charakteryzuje go
skończona ilość przyjmowanych stanów i jednoznaczny zapis matematyczny umożliwiający obróbkę
danych przy pomocy komputera.

Cylinder - element logicznej struktury

nośnika

danych (np.

dyskietki

lub

dysku twardego

). Podział

dysku na cylindry i

sektory

umożliwia dostęp do informacji na nim zapisanych. Cylinder (inaczej

ścieżka

) określa zbiór sektorów (punktów) umieszczonych na powierzchni dysku w określonej

odległości od jego środka.

Cyrix - producent podzespołów elektronicznych, w tym

mikroprocesorów

takich jak np. Cyrix, 6x86,

6x86MX. Procesory tej firmy są powszechnie stosowane w wielu

komputerach osobistych

.

Czas dostępu - czas potrzebny do odczytania danych z pamięci. Uzależniony jest on między innymi od
rodzaju

nośnika

, z którego dane są pobierane. Najszybszy jest dostęp do informacji zawartych w

- 8 -

pamięci operacyjnej

komputera (

RAM

). O wiele wolniej trwa operacja pobrania danych z

zewnętrznych

nośników

pamięci takich jak

dysk twardy

czy

dyskietka

.

Czas odpowiedzi - czas, po którym komputer reaguje na zadaną komendę, np. wciśnięcie klawisza czy
też wybranie polecenia

myszką

. Jest on jest tym krótszy, im szybszy jest komputer. Czas ten wydłuża

się znacznie w sytuacji, gdy w komputerze uruchomiono wiele programów na raz. Podobny efekt
spotyka się w tzw. systemach wielodostępnych, gdzie z jednego komputera równocześnie korzysta
wielu użytkowników.

Czas operacji - czas, który

procesor

potrzebuje na wykonanie elementarnego polecenia zwanego

rozkazem. Współczesne komputery wykonują wiele milionów operacji w ciągu sekundy.

Czas rzeczywisty - (ang. real time) pojęcie związane z systemami komputerowymi zajmującymi się
przetwarzaniem danych bez ich uprzedniego buforowania, czyli tak szybko, jak napływają. Dane
przetwarzane przez komputer są na bieżąco analizowane zanim napłyną następne informacje.

Czas uruchamiania - czas, który upływa od momentu uruchomienia komputera lub

programu

do

chwili, gdy jest on gotowy do pracy.

Czcionka - (ang. font, typeface) wygląd litery wyświetlanej na ekranie lub drukowanej na

drukarce

.

Na wygląd składa się krój (kształt), rozmiar i tzw. styl (czcionka podkreślona, przekreślenia, pochylona
i pogrubiona). Najczęściej wybiera się swój ulubiony rodzaj czcionki w programach, które
przeznaczone są do przetwarzania tekstów (tzw.

edytory tekstów

) i przygotowywania publikacji

drukowanych (programy typu

DTP

).

Czcionka pochyła - (ang. italic font) rodzaj

czcionki

, w której wszystkie litery są lekko pochylone.

Dostępna jest ona w większości

edytorów tekstu

. Czcionka ta bywa też potocznie nazywana kursywą.

Czcionka proporcjonalna - rodzaj

czcionki

, w którym duże litery są proporcjonalnie szersze od

małych.

Czcionka skalowana - (ang. scalable font)

czcionka

, w której każdy

znak

opisany jest matematyczną

obwiednią składającą się z prostych i krzywych. Czcionki skalowane (inaczej

wektorowe

) zajmują w

pamięci dużo mniej miejsca niż czcionki

rastrowe

. Ponadto umożliwiają one łatwe skalowanie czyli

zmienianie wielkości liter oraz wypełniane ich żądanym kolorem.

Częstotliwość odchylenia pionowego - (ang. refresh rate) zwana też częstotliwością ramki (ang.
frame rate) - to wielkość podawana w

hercach

, określają szybkość z jaką rysowany jest kompletny

obraz na

ekranie

komputera. Im większa pionowa częstotliwość odświeżania obrazu, tym mniejsze

jego migotanie. Zwiększenie częstotliwości odświeżania ekranu poprawia znacznie komfort pracy.

Częstotliwość odchylenia poziomego - czas, w jakim rysowana jest kompletna linia na

ekranie

komputera.

Czujnik - urządzenie reagujące na bodźce z otoczenia i przekształcające je na sygnały elektryczne.
Komputer może w

czasie rzeczywistym

analizować informacje napływające z wielu czujników.

Czytać - w terminologii komputerowej czytanie oznacza pobranie danych z pamięci lub urządzenia
zewnętrznego np.

klawiatury

lub

dyskietki

.

- 9 -

Czytnik - urządzenie które pozwala komputerowi na pobieranie danych z takich

nośników

informacji

jak np. dysków, kart perforowanych, kodów kreskowych. Czytniki bywają też czasem nazywane

napędami

.

D

Dane - wszelkiego rodzaju informacje przedstawione w formie czytelnej dla komputera.

Dane chronione - dane, do których dostęp jest z różnych przyczyn ograniczony. Najpopularniejszymi
metodami

ochrony danych

jest ich szyfrowanie oraz kontrolowanie dostępu do nich za pomocą

tajnych

haseł

. Patrz

ochrona danych

.

DAT - (ang. Digital audio tape) Kaseta z taśmą magnetyczną zawierającą zapis informacji w postaci

cyfrowej

. Kasety te służą generalnie do zapisu dźwięku o bardzo wysokiej jakości. DAT to również

popularne określenie urządzenia służącego do odczytu i zapisu tych kaset.

DC - (ang. Direct Current) oznaczenie określające prąd stały.

Debugging -

procedura

wyszukiwania błędów w

programach komputerowych

. Służą do tego

specjalne programy zwane debugerami. Wyszukiwanie błędów jest bardzo żmudną i pracochłonną
czynnością.

Default - (ang.) domyślnie (standardowo) ustawione

parametry

oprogramowania

lub sprzętu

komputerowego.

Defragmentacja -

procedura

, dzięki której struktura danych zapisanych na

nośniku

pamięci jest tak

zmieniana, że możliwe jest znaczne skrócenie czasu oczekiwania na dostęp do

plików

.

Defragmentacja poprawia komfort pracy z komputerem.

Dekoder - urządzenie lub program przekształcające

dane

zakodowane na formę umożliwiającą ich

odczytanie i dalszą obróbkę.

Delete - (ang. usuwać) pojęcie oznaczające kasowanie znaków lub innych struktur

danych

. To

również nazwa przycisku na

klawiaturze

wywołującego funkcję kasowania całej danej lub znaku

znajdującego się na prawo od

kursora

.

Digitalizacja- proces przetwarzania informacji z postaci

analogowej

na

cyfrową

przy pomocy

specjalnych urządzeń. Komputer nie jest w stanie zapamiętywać i analizować

danych

takich jak obraz,

dźwięk czy wilgotność bez ich uprzedniego zdigitalizowania. Typowym przykładem procesu
digitalizacji jest komputerowy pomiar temperatury, skanowanie zdjęć czy samplowanie dźwięku.

Digitizer - (ang.) urządzenie służące do

digitalizacji

.

Dioda - (ang. diode) elektroniczny element półprzewodnikowy pozwalający na przepływ prądu tylko
w jedną stronę. Jedną z jej odmian jest dioda

LED

.

Dioda elektroluminescencyjna - patrz dioda

LED

.

Directory - (ang.) patrz

katalog plików

.

- 10 -

Disasembler - specjalny program tłumaczący

programy

zapisane w

kodzie maszynowym

na

składnię

języka wysokiego poziomu. Umożliwia to analizę działania programów i wyszukiwanie ewentualnych
błędów. Disasembler pełni funkcje odwrotną do

asemblera

.

Disk optimizer - (ang.)

program

służący do przeprowadzania optymalizacji struktury

danych

na

dysku, przyspieszający dostęp do zapisanych na nim danych. Najpopularniejszą techniką optymalizacji
dysków jest

defragmentacja

.

Display - patrz

wyświetlacz

.

DMA - (ang. Direct Memory Access) technika sprzętowo-programowa umożliwiająca urządzeniom
zewnętrznym bezpośredni dostęp do

pamięci operacyjnej

komputera bez udziału

procesora

. Stosuje

się ją na przykład przy odczytywaniu

plików

z pamięci dyskowych.

DOS - (ang. Disk Operating System) patrz

system operacyjny

.

Dostęp bezpośredni - (ang. direct access) dostęp do pamięci komputera poprzez podanie

adresu

jednoznacznie wskazującego położenie poszukiwanych danych. Inną nazwą tej metody jest
adresowanie bezpośrednie.

Dostęp do danych - możliwość zapisu i odczytu danych. Czasami z różnych powodów jak np.
uszkodzenie

nośnika

dostęp do danych jest niemożliwy.

Dostęp sekwencyjny - (ang. sequential access) inaczej dostęp liniowy lub szeregowy. Metoda
dostępu do danych znajdujących się w pamięci o dostępie sekwencyjnym polega na przeglądaniu
całej jej zawartości od początku aż do momentu napotkania poszukiwanych informacji. Przykładem
mogą być wszelkie typy pamięci taśmowych takich jak

streamer

czy

DAT

.

DPI - (ang. drop per inch) jednostka określająca gęstość druku np. 300 dpi to 300 punktów na cal.

Drag and drop - (ang.) Dosłownie "przenieś i upuść". Technika informatyczna pozwalająca na
kontekstową obsługę

programów

za pomocą

myszki

. Upraszcza to cały mechanizm posługiwania się

komputerem. W technice tej graficzna reprezentacja obiektu (np.

pliku

) zwana

ikoną

może być

przenoszona na inne obiekty, co wywołuje kopiowanie, drukowanie, uruchamianie lub inne działania
ze strony komputera.

DRAM - (ang. Dynamic RAM) pamięć typu

RAM

wymagająca odświeżania jej zawartości przez

sterujące nią układy elektroniczne. Konieczność odświeżania wynika z samej konstrukcji tej pamięci
opartej o zasadę pojemności elektrycznej.

Drukarka - (ang. printer) urządzenie które przekształca sygnały elektryczne na znaki drukowane dzięki
czemu możliwe jest przeniesienie na papier tekstów, rysunków i innych elementów widocznych na

ekranie

komputera. Obecnie istnieje wiele rodzajów i typów drukarek. Najczęściej spotykane typy

drukarek podłączane do komputerów osobistych to drukarki mozaikowe, atramentowe i laserowe,
rzadziej drukarki termiczne (podział ze względu na metodę druku).

Drukarka atramentowa - drukarka, której głowica porusza się wzdłuż linii wydruku tworząc rysunek.
Atrament znajdujący się w zasobniku spływa do głowicy, która przy pomocy kilkudziesięciu
mikroskopijnych dysz tryska nim na papier. Stosując 4 podstawowe kolory (zielony, czerwony,

- 11 -

niebieski i czarny) drukarka ta jest w stanie stworzyć kolorowy wydruk całkiem dobrej jakości przy
stosunkowo niskich kosztach eksploatacji. Nowoczesne drukarki atramentowe cechują się cichą
pracą, dużą jakością i szybkością wydruku.

Drukarka laserowa - urządzenie, w którym druk powstaje następującą techniką: sterowany przez
komputer promień lasera wypisuje znaki na bębnie światłoczułym, zmieniając w naświetlonych
miejscach ładunek elektryczny z ujemnego na dodatni. Miejsca te przyciągają ujemnie naładowane
cząstki

tonera

przenosząc je na papier. Następnie toner ten jest utrwalany na kartce za pomocą

wysokiej temperatury. Zaletą drukarek tego typu jest duża szybkość oraz bardzo dobra jakość
wydruku. Koszty wydruku na drukarkach jednokolorowych są relatywnie małe. Niestety nie dotyczy
to kolorowych drukarek laserowych, których eksploatacja jest bardzo droga.

Drukarka mozaikowa - (zwana też drukarką igłową) to urządzenie, którego głowica porusza się
wzdłuż linii wydruku uderzając ruchomymi igłami w papier poprzez taśmę barwiącą. Zaletami tych
drukarek są niski koszt druku (taśmy barwiące są względnie tanie) oraz możliwość drukowania kilku
warstw papieru poprzez kalkę, co czyni je szczególnie przydatnymi do druku np. faktur czy
rachunków. Wady tych drukarek to hałaśliwość pracy, długi czas wydruku i niska jego jakość.

Drukarka termiczna - drukarka działająca na zasadzie zbliżonej do drukarki mozaikowej. Druk
następuje w momencie, gdy głowica drukarki porusza się wzdłuż linii wydruku uderzając gorącymi
igłami w papier czuły na temperaturę. Zmienia to barwę papieru z jasnej na bardzo ciemną. Cechuje
się ona cichą, ale powolną pracą. Drukarki te są stosowane są głównie w

telefaksach

, kasach

fiskalnych i miniaturowych drukarkach przenośnych.

Drzewo wyszukiwania - struktura utworzona do zoptymalizowania wyszukiwania danych. Dane są
posegregowane logicznie (np. auta > osobowe > małe > 126p) i tworzą strukturę podobną do drzewa.
Każdy element, z wyjątkiem korzenia, który jest pierwszym elementem, ma element nadrzędny
zwany węzłem. Jeżeli z węzła wychodzą maksymalnie 2 gałęzie, to drzewo to jest drzewem binarnym.
Patrz

struktura drzewa

.

DTP - (ang. Desktop publishing)

oprogramowanie

i sprzęt pozwalające na komputerowy skład

czasopism, książek i innych publikacji. Powstają one "na biurku", czyli przy użyciu komputera
osobistego. Programy DTP pomagają w

łamaniu stron

i przygotowywaniu dokumentów do druku.

Dupleks pełny - określenie oznaczające dwukierunkowe przesyłanie danych.

Duplikować - kopiować, sporządzać kopie.

DVD - (ang. Digital Video Disk)

cyfrowa

płyta kompaktowa

nowej generacji opracowana do

przechowywania bardzo dużej ilości danych (powyżej 4,7 GB). Dyski DVD pozwalają na zapis
pełnometrażowych filmów wraz z kilkoma ścieżkami dźwiękowymi, zbiorem informacji o filmie itp.
Krążki DVD, w zależności od typu dysku (dyski wielowarstwowe, dwustronne), mieszczą od 135 do
540 minut filmu.

Dysk magnetooptyczny - (ang. magnetooptical disk)

nośnik

danych o niewielkich wymiarach, w

którym dane zapisywane są na dysku metodą magnetyczną, ale przy pomocy specjalnej głowicy
laserowej. Pozwala to gęściej zapisać dane zwiększając tym samym

pojemność

przy zachowaniu tych

- 12 -

samych gabarytów. Dysk magnetooptyczny przypomina wyglądem

płytę kompaktową

, lecz dla

bezpieczeństwa jest na stałe zamknięty w chroniącej go plastikowej kasetce.

Dysk optyczny - (ang. optical disk) patrz

płyta kompaktowa

.

Dysk systemowy -

nośnik

danych na którym zapisany jest się

system operacyjny

. Dyskiem

systemowym może być

dyskietka

,

dysk twardy

lub dysk

CD-ROM

.

Dysk twardy - urządzenie do przechowywania danych. Informacje przechowywane są tu na
wirujących krążkach magnetycznych szczelnie zamkniętych w hermetycznej obudowie. Zapis i odczyt
danych możliwy jest dzięki zespołowi ruchomych głowic odczytująco-zapisujących. Dyski twarde
cechują się dużą pojemnością i szybkością działania. Montuje się je przeważnie na stałe w obudowie
komputera.

Dysk wymienny -

dysk twardy

umieszczony w specjalnej kasetce pozwalającej na przenoszenie go z

jednego komputera do drugiego bez konieczności rozkręcania obudowy komputera.

Dyskietka -

nośnik

danych składający się z elastycznego krążka magnetycznego umieszczonego w

plastykowej obudowie. Zaletą dyskietki jest niska cena, a wadą - mała

pojemność

w stosunku do np.

dysku twardego

czy płyty

CD-ROM

.

Dzielenie wyrazów - (ang. hyphenation) proces dzielenia wyrazów na sylaby przy przenoszeniu tekstu
do następnego wiersza. Automatycznie dokonują tego niektóre

edytory tekstu

. Funkcja ta ułatwia

tworzenie poprawnych językowo dokumentów przy pomocy komputera.

E

EDO-RAM - nowocześniejszy typ pamięci

RAM

. Charakteryzuje go szybkość większa o 20% niż w

układach FPM. Uzyskuje się ją dzięki możliwości podania

adresu

kolejnej komórki do odczytu w

momencie, gdy poprzednia komórka nie została jeszcze odczytana.

Edytor -

program

umożliwiający obróbkę (edycję) danych pewnego rodzaju (np.

edytor tekstowy

,

edytor dyskowy).

Edytor tekstu - (ang. word processor)

program

, który umożliwia użytkownikowi łatwe stworzenie

własnego dokumentu poprzez wprowadzanie tekstu, formatowanie go, zapis na dysku oraz wydruk.
Nowoczesne edytory umożliwiają osadzanie w tekście elementów graficznych,

animacji

, odnośników

internetowych

i innych obiektów.

EEPROM - (ang. Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory) typ stałej pamięci

ROM

,

której zawartość można kasować za pomocą impulsów elektrycznych i ponownie programować w
specjalnym urządzeniu zwanym programatorem.

EISA - (ang. Extended ISA) używana dawniej w

serwerach

sieciowych ulepszona odmiana

magistrali

ISA

.

Ekran - (ang. screen) część składowa

monitora

komputerowego, na której pojawia się obraz. Typowe

ekrany realizowane są w postaci

kineskopów

lub

wyświetlaczy

LCD

.

- 13 -

Ekran dotykowy - (ang. touch screen)

ekran

wyposażony w czujnik lokalizujący miejsce dotknięcia go

przez użytkownika. Komputer wykrywa dotknięcie i podejmuje określone działanie.

Ekran plazmowy - typ płaskiego i cienkiego

ekranu

stosowego w

komputerach przenośnych

oraz w

płaskich

monitorach

i telewizorach.

Ekranowanie - zabezpieczanie urządzeń elektronicznych (w tym dróg przesyłania danych takich jak
kable) przed działaniem zewnętrznego pola elektromagnetycznego wprowadzającego zakłócenia.
Ekranowanie realizuje się zazwyczaj poprzez okrycie newralgicznego elementu warstwą materiału
izolującego.

Elektroniczne przetwarzanie danych - przetwarzanie danych za pomocą wyspecjalizowanych
urządzeń elektronicznych, np. komputerów. Urządzenia elektroniczne są w stanie przetwarzać dane
nieporównywalnie szybciej niż człowiek.

E-mail - (ang. electronic mail, w skrócie e-mail) patrz

poczta elektroniczna

.

Emulator - urządzenie lub

program

wiernie naśladujący funkcje lub działanie innego urządzenia.

Przykładem może być program pozwalający uruchomić

aplikacje

napisane dla komputera ZX

Spectrum na komputerze klasy

PC

.

Enkoder - rodzaj

programu

lub urządzenia przetwarzającego dane z jednego

formatu

na drugi (np.

program zamieniający

pliki

formatu

WAV na MP3).

Enter - klawisz, który znajduje się na każdej

klawiaturze

komputera klasy

PC

. Jego działanie polega

zazwyczaj na potwierdzeniu

polecenia

wydanego komputerowi. W przenośni można określić, że

Enter oznacza "zgadza się", "tak" lub "idź dalej".

EOF - patrz

znak końca zbioru

.

EOL - patrz

znak końca linii

.

EOT - patrz

znak końca transmisji

.

EPROM - (ang. Erasable Programable ROM ) typ pamięci stałej

ROM

, zapisywanej przez użytkownika

za pomocą specjalnego programatora. Jej zawartość może być kasowana przy pomocy naświetlania
promieniami ultrafioletowymi, po czym możliwe jest jej ponowne zaprogramowanie.

Error - (ang.) błąd. Patrz

kod błędu

.

Escape - (ang.) ucieczka. Klawisz pojawiający się na każdej

klawiaturze

, służący zwykle do cofnięcia

wywołanej opcji

programu

.

Ethernet - popularny standard sieci komputerowych typu

LAN

opracowany przez firmy DEC,

Intel

i

Xerox. Sieć Ethernet umożliwia bardzo szybki przekaz danych - w zależności od typu sieci szybkość ta
waha się od 10 do 100 MBps.

Extension - (ang.) patrz

rozszerzenie

.

- 14 -

F

Facsimile (ang.) kopia obrazu dokumentu tworzona przez specjalne urządzenie np.

telafaks

.

Faks - dokument zawierający tekst lub grafikę przesłane przez linię telefoniczną za pośrednictwem

telefaksu

.

FAT - (ang. File Alocation Table) zbiór danych na dysku przypominający tablicę. Opisuje ona
rozmieszczenie plików na dysku umożliwiając ich odnajdywanie. Tablica ta identyfikuje każdy

klaster

dysku jako uszkodzony, wolny lub zawierający

plik

. Każdorazowo na dysku przechowywane są dwie

kopie tej tablicy. FAT pełni funkcję podobną do spisu treści. Nowszą odmianą tablicy FAT jest FAT32
stosowany w

Windows 98

.

FIFO - (ang. First In First Out) metoda przetwarzania danych działająca na zasadzie bufora -
przechowywane w nim dane można odczytywać w takiej kolejności, w jakiej były wcześniej
wprowadzane (zasada: pierwsze przyszło - pierwsze wyszło). FIFO jest przeciwieństwem metody

LIFO

.

File - (ang.) patrz

plik

.

File server - Komputer udostępniający zawarte na jego dyskach

pliki

komputerom, które przyłączone

są do niego poprzez sieć.

Fire - (ang.- ogień) Przycisk

joysticka

, za pomocą którego wywołujemy dane zdarzenie (np. strzał w

trakcie gry).

Firmware -

oprogramowanie

instalowane przez producenta w pamięci stałej komputera (najczęściej

w pamięci

ROM

).

Flag - (ang.) flaga; prosty znacznik określający pewien parametr

programu

lub urządzenia. Flagi

najczęściej stosuje się do opisu stanów obiektów.

Floppy disk - (ang.) dysk elastyczny;

dyskietka

.

Flops - (ang. Floating Points Operations per Second) jednostka mocy obliczeniowej komputera,
określa ilość operacji zmiennoprzecinkowych wykonywanych przez

procesor

w ciągu sekundy.

Folder - (ang.) patrz

katalog plików

.

Font - (ang.) patrz

czcionka

.

Format - przyjęty opis struktury danych, ich cech, możliwych wartości (np. format pliku graficznego,
format danych na dysku, format drukowanego dokumentu itp.).

Formatowanie - nadawanie danym określonej struktury (np. formatowanie dokumentu tekstowego).
Odnosi się to także do

nośników

danych (np. dyskietek), które również należy przez użyciem

sformatować.

FORTH -

język programowania

wysokiego poziomu, który pozwala między innymi na definiowanie

zamkniętych w sobie zadań i ich wielokrotne wywoływanie. Obecnie FORTH praktycznie nie jest
używany.

- 15 -

FORTRAN -

język programowania

wysokiego poziomu. Najczęściej wykorzystywany do obliczeń

matematycznych.

G

Gamepad - (ang.) urządzenie pomagające w graniu na komputerze, będące zwykle wyposażeniem

konsoli do gier

. Pełni funkcję podobną do

joysticka

.

Gate - (ang.) patrz

bramka

.

GB - patrz

gigabajt

.

Generator liczb pseudolosowych - (ang. random number generator)

program komputerowy

lub

układ elektroniczny generujący

liczby losowe

. Liczby pochodzące z generatora zwane są liczbami

pseudolosowymi, ponieważ faktycznie nie są dziełem przypadku, lecz wynikiem skomplikowanych
procedur matematycznych.

Generator znaków - (ang. char generator) urządzenie odpowiedzialne za powstawanie znaków na

ekranie

. To także pamięć stała karty graficznej zawierająca informacje o wyglądzie poszczególnych

liter i cyfr.

Gęstość zapisu - wielkość określająca ilość informacji, którą można zapisać na jednostce powierzchni

nośnika

. Używa się jednostek tpi (ang. tracks per inch) lub bpi (ang. bits per inch).

Giga - (łac.) miliard (10

9

). W terminologii komputerowej przedrostek ten jest używany do określania

jednostki pojemności informacji np.

Gigabajt - jednostka określająca porcję informacji w pamięci komputera - jeden gigabajt (skrót: GB) =
1024

megabajty

= 1048576

kilobajty

= 1073741824

bajty

.

Głowica drukarki - część

drukarki

odpowiedzialna bezpośrednio za nanoszenie substancji barwiącej

na

nośnik

. Przykładem może być proces nanoszenia tuszu na papier.

Głowica odczytująco-zapisująca - (ang. read/write head) podzespół, który służy do odczytywania i
zapisywania impulsów elektromagnetycznych na taśmę lub dysk magnetyczny. Głowice takie
spotykamy powszechnie w

napędach

dyskietek,

dyskach twardych

i magnetofonach.

Gniazdo rozszerzające - (ang. slot) złącze pozwalające w prosty sposób dołączać urządzenia
dodatkowe takie jak

karta rozszerzająca

do

płyty głównej

komputera.

Grafika komputerowa - obrazy do stworzenia których wykorzystano komputer. Mogą to być

animacje

, przetworzone fotografie, rysunki techniczne itp. Obraz na

ekranie

komputera składa się z

bardzo wielu punktów (

pikseli

). Ilość pikseli określa

rozdzielczość

obrazu.

Grafika rastrowa - metoda tworzenia obrazów (tzw. bitmap) z punktów ułożonych w siatkę. Każdy
punkt ma swój własny kolor (obraz kolorowy). W obrazach kolorowych na każdy 1 punkt (piksel)
składają się trzy składowe punkty o barwach podstawowych (

RGB

). Dzięki złożeniu wielu punktów

powstaje obraz.

- 16 -

Grafika wektorowa - technika generowania obrazów polegająca na łączeniu punktów za pomocą linii
prostych i łuków.

Grafika wysokiej rozdzielczości - tryb wyświetlania obrazu komputerowego, w którym

ekran

składa

się z bardzo wielu punktów, zapewniając tym samym dobrą jego jakość. Ten typ grafiki zajmuje
jednak dużą ilość miejsca w pamięci komputera. Obraz o bardzo dużej

rozdzielczości

może składać się

nawet z kilkuset

megabajtów

danych.

Gry komputerowe -

programy komputerowe

służące do rozrywki. Liczba gier komputerowych jest

olbrzymia, a fantazja projektantów nie zna granic. Grając na komputerze możemy strzelać, dowodzić
armią, wykazać się zręcznością lub rozwiązywać skomplikowane zagadki logiczne. Coraz większą
popularnością cieszą się ostatnio gry sieciowe, w których poprzez np.

internet

rywalizujemy z

graczami z różnych zakątków świata.

GUI - (ang. Graphical User Interface) metoda komunikowania się

systemu operacyjnego

z

użytkownikiem polegająca na użyciu symbolicznych obiektów graficznych takich jak

ikony

,

okna

,

menu

rozwijane itp. Przykładem systemu wykorzystującego GUI jest

Windows

.

H

Hacker - (ang.) człowiek, który zajmuje się włamywaniem do

programów

lub systemów

komputerowych. Głównym motywem postępowania hackerów jest sprawdzenie własnych
umiejętności oraz kierująca nimi zasada, że "informacje nie powinny być w żaden sposób utajniane".
Hackerzy są często autorami

wirusów komputerowych

.

Handshaking - (ang. uścisk dłoni) proces sterujący wymianą informacji pomiędzy urządzeniami
wchodzącymi w skład systemu komputerowego.

Hardcopy - utrwalenie efektów pracy z komputerem na papierze lub innym postrzegalnym dla
człowieka formacie.

Hardware - (ang.- sprzęt, narzędzie) wszystkie podzespoły mechaniczne, magnetyczne i elektroniczne
składające się na system komputerowy. Dopełnieniem hardwaru jest

oprogramowanie

(software).

Hasło - unikalny ciąg znaków używany dla ograniczenia dostępu do pewnych

zasobów

(np. urządzeń

lub danych). Patrz

ochrona danych

.

Help - (ang.) pomoc; informacja tekstowa, która wyjaśnia działanie

programu

lub urządzenia i

pomaga w jego obsłudze. W przypadku problemów należy zawsze zajrzeć do "helpa".. W
komputerach

PC

"Help" jest zwykle wywoływany po naciśnięciu klawisza F1.

Herc - jednostka pomiaru częstotliwości (skrót Hz). Jeden herc to jedna zmiana danej wielkości na
sekundę.

Hidden files - (ang.)

pliki

ukryte, które normalnie nie są wyświetlane podczas przeglądania zawartości

katalogu

nośnika danych. Są to zazwyczaj ważne dla funkcjonowania komputera zbiory

systemu

operacyjnego

. Dostęp do nich ogranicza się, aby je zabezpieczyć przed niepowołanymi osobami.

- 17 -

High-density disk -

dyskietka

o dużej gęstości zapisu. Mianem tym określa się dyskietki o pojemności

powyżej 1.2 MB oznaczone skrótem HD.

Hipertekst - rodzaj dokumentu zawierającego odnośniki umożliwiające łatwe dotarcie do
przypisanych im informacji. Wybranie (uaktywnienie) odnośnika, zwanego też linkiem lub słowem
kluczowym, powoduje natychmiastowe przeniesienie nas do poszukiwanego miejsca w tekście lub do
całkiem innego, wskazanego przez link pliku. Dokumenty o strukturze hipertekstu mają zazwyczaj

rozszerzenie

HTM i są wykorzystywane do pisania

plików pomocy

oraz tworzenia stron

WWW

dostępnych w

internecie

. Oprócz tekstu i wspomnianych odnośników dokumenty HTML mogą

zawierać statyczne obrazy, filmy, dźwięki i

animacje

.

HMA - (ang. High Memory Area) wydzielony fragment

pamięci operacyjnej

komputera ulokowany

powyżej granicy 1MB.

Home - (ang.) klawisz powodujący przesunięcie się

kursora

do punktu wyjścia. np. na początek

wiersza lub bloku tekstowego.

Host - (ang.- gospodarz) centralny komputer podłączony do sieci udostępniający swoje

zasoby

innym

komputerom.

HP - (skrót od Hewlett Packard) amerykański producent sprzętu elektronicznego znany głównie z
produkcji komputerów i

urządzeń peryferyjnych

.

Hypertext - patrz

hipertekst

.

Hyphenation - patrz

dzielenie wyrazów

.

Hz - skrót określający jednostkę

Herc

.

I

I/O - (ang. Input/Output) skrót oznaczający wejście/wyjście.

i286 - patrz

Intel

.

i386 - patrz

Intel

.

i486 - patrz

Intel

.

i586 - patrz

Intel

.

IBM - (ang. International Bussines Machines) amerykański potentat przemysłu komputerowego. To
również najpopularniejszy na świecie standard komputera osobistego znany jako

Personal Computer

(PC) opracowany niegdyś przez firmę IBM.

Ikona - symbol graficzny określający obiekt lub działanie. Ikony są powszechnie stosowane w
nowoczesnych

programach komputerowych

. Wyświetlane na

ekranie

są łatwe do zapamiętania i

rozpoznawania, co ułatwia obsługę komputera.

- 18 -

Importowanie - pozyskiwanie danych z zewnątrz przez

program komputerowy

. Bardzo często

oznacza to odczytywanie dokumentów zapisanych w innym

formacie

.

Inch - (ang.- cal) jednostka długości stosowana w krajach anglosaskich (skrót in), 1 cal = 2,54 cm.

Indeks - (ang. index) spis treści; skorowidz;

wskaźnik

określający matematyczny stosunek jednej

wielkości do drugiej; znacznik zapisywany w bloku danych ułatwiający odszukiwanie zaznaczonych
wcześniej elementów.

Informatyka - dziedzina nauki zajmująca się komputerowym przetwarzaniem informacji. Informatyka
poszukuje i kreuje coraz to nowsze możliwości zastosowania komputerów w życiu codziennym.
Pomaga rozwiązywać problemy oferując dostępne jej techniki.

Infosystem - największe w Polsce targi komputerowe odbywające się co roku w Poznaniu. Na targach
tych prezentują się największe na świecie firmy związane z przemysłem informatycznym.

Input - (ang. wejście) określenie kanału, poprzez który dane z zewnątrz mogą być wprowadzone do
komputera. Często jest to nazwa łącza, którym można urządzenia zewnętrzne podłączyć do
komputera.

Integrated circuit - (ang.) skrót IC. Patrz

układ scalony

.

Intel - wiodący amerykański producent

mikroprocesorów

i innych podzespołów elektronicznych

służących do budowy komputerów. Do najbardziej znanych produktów Intela zaliczyć należy serię
mikroprocesorów: 8080, 8086, 8088, 286, 386, 486 oraz

Pentium

.

Procesory

8086 i 286 (znane też

jako 80286) to urządzenia 16-bitowe instalowane w pierwszych komputerach klasy

PC

. Szybsze i

nowsze 32-bitowe procesory 386 i 486 (znane też jako (80386 i 80486) stanowiły serce następnych
generacji komputerów. Wszystkie z nich nie są już dziś produkowane. Ich miejsce zajęły
nowocześniejsze procesory 586 (znane też jako

Pentium

).

Interfejs - (ang. interface) urządzenie służące do przekazywania danych między komputerem a

urządzeniami peryferyjnymi

.

Interfejs użytkownika - (ang. user interface) sposób, w jaki

program

komunikuje się z osobą

obsługującą komputer. Dobrze opracowany interfejs użytkownika ułatwia pracę z komputerem i czyni
ją bardziej naturalną. Elementami interfejsu są głównie symbole i obiekty ukazujące się w czasie
pracy na

ekranie

.

Internet - ogólnoświatowa i szeroko dostępna

sieć komputerowa

. Realizowana jest ona na bazie

nowoczesnych połączeń telekomunikacyjnych zdolnych do szybkiego przesyłania ogromnych ilości
informacji. Dzięki internetowi informacje przechowywane na milionach komputerów są potencjalnie
dostępne dla przeciętnego użytkownika. Internet umożliwia robienie zakupów, wysyłanie i
odbieranie

poczty elektronicznej

, dostęp do

baz danych

i wiele innych funkcji. Posiadając w domu

komputer, każdy może połączyć się z internetem. Wystarczy mieć telefon,

modem

i odpowiednie

oprogramowanie

.

Interpreter -

program komputerowy

służący do natychmiastowego tłumaczenia poleceń napisanych

w

języku programowania

wysokiego poziomu na

kod maszynowy

zrozumiały dla

procesora

. Różnica

pomiędzy interpreterem a

kompilatorem

polega na tym, że kompilator tłumaczy program na kod

- 19 -

maszynowy w czasie kompilacji, a interpreter w czasie wykonywania programu. Starsze modele
minikomputerów, na przykład Commodore 64 i ATARI 800XL, posiadały wbudowane interpretery
języka

BASIC

.

Interrupt - (ang.) patrz

przerwanie

.

IPS - (ang. Instructions Per Second) instrukcje na sekundę. Jednostka określająca prędkość
przetwarzania informacji przez

procesor

.

ISA - typ

magistrali

na płycie głównej komputera służącej do podłączania specjalnych

kart

rozszerzających

. Magistrala ISA była powszechnie stosowana w komputerach

PC

starszych generacji.

Obecnie spotykać ją można w niektórych modelach

płyt głównych

komputerów, gdzie umieszczana

jest dla zapewnienia

kompatybilności

. Umożliwia to podłączenie starszych typów urządzeń.

ISDN - (ang. Integrated Services Digital Network) szerokopasmowa cyfrowa sieć telekomunikacyjna,
która umożliwia szybki przekaz

danych

różnego typu. Sieć ISDN pozwala na podłączenie do niej

komputera, telefonu,

faksu

i wielu innych urządzeń.

ISO - (ang. International Standards Organization). Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna
powołana w celu ujednolicenia obowiązujących w różnych krajach norm. Zajmuje się między innymi
ustalaniem wspólnych przepisów w dziedzinie komputeryzacji i

oprogramowania

, dzięki czemu

możliwy jest globalny przekaz danych.

Iteracja - wielokrotne powtarzanie określonego ciągu operacji, przy czym każda iteracja bazuje na
wyniku poprzedniej iteracji. Powtarzanie to kończy się w momencie osiągnięcia wyniku określonego
przez użytkownika.

J

Jednostka arytmetyczno-logiczna - (ang. Arithemetic Logic Unit) część jednostki centralnej (na ogół

procesora

) zajmująca się wykonywaniem obliczeń arytmetycznych (dodawanie, odejmowanie,

mnożenie, dzielenie) oraz dokonywaniem na wynikach operacji logicznych (głównie porównywaniem
wartości).

Jednostka centralna - patrz

procesor

.

Jednostka przydziału - inaczej

klaster

.

Język maszynowy - inaczej

kod maszynowy

.

Język naturalny - język używany na co dzień przez człowieka. Z uwagi na wiele możliwości
interpretacji istnieją duże przeszkody na drodze do używania języka naturalnego jako narzędzia
programowania. Opracowuje się jednak coraz doskonalsze programy pozwalające komputerowi
"zrozumieć" język człowieka. Patrz

rozpoznawanie mowy

.

Język opisu strony - znormalizowany zestaw kodów opisujących

wyglądu stron

wydruku, niezależny

od użytego urządzenia drukującego. Najczęściej używanym językiem opisu strony jest

PostScript

.

- 20 -

Język programowania - zbiór instrukcji pozwalający opisać

algorytm

programu

w postaci słów

kluczowych zrozumiałych dla człowieka. Najpopularniejsze języki programowania to

Pascal

,

C

i

BASIC

.

W zależności od zastosowania używa się różnych języków programowania. Aby

jednostka centralna

komputera mogła zrealizować program, potrzebny jest

kompilator

, który przełoży dany język

programowania na

kod maszynowy

.

Jezyk programowania maszynowo niezależny -

język programowania

, który nie jest bezpośrednio

związany z typem komputera.

Jezyk programowania wysokiego poziomu -

język programowania

zawierający zbiór instrukcji,

którymi łatwo posługiwać się ludziom, niezrozumiałych natomiast dla komputera.

Język programowania zorientowany maszynowo - język niskiego poziomu, odzwierciedlający listę
rozkazów komputera. Patrz

asembler

i

kod maszynowy

.

Joystick - drążek sterowniczy, dzięki któremu łatwiej grać na komputerze. Joystick zwykle
wyposażony jest również w kilka przycisków.

Justowanie - patrz

tekst wyjustowany

.

K

Kabel koncentryczny - kabel zbudowany z izolowanego i ekranowanego przewodu stosowany między
innymi do łączenia między sobą urządzeń komputerowych.

Kanał - w żargonie informatycznym oznacza to bezpośrednie połączenie między podzespołami
systemu komputerowego umożliwiające szybkie przekazywanie danych.

Karta dźwiękowa - (ang. sound card) zwana też kartą muzyczną - specjalne urządzenie elektroniczne
montowane do komputera najczęściej w postaci tzw.

karty rozszerzającej

. Umożliwia ona

odtwarzanie skomplikowanych dźwięków, nagrywanie ich oraz podłączanie zewnętrznych urządzeń
służących do podobnych zastosowań.

Karta graficzna - (ang. video card) specjalny układ elektroniczny zamontowany w komputerze
pozwalający na tworzenie obrazu wyświetlanego potem na

ekranie

. Nowoczesne karty graficzne

wymagają od komputera bardzo dużych mocy obliczeniowych. Można dzięki nim wyświetlać obrazy o
bardzo dużych

rozdzielczościach

w wielu milionach kolorów.

Karta perforowana - (ang. perforated card) niewielki arkusz papieru, w którym znajdują się
znormalizowane otwory reprezentujące zapisane na arkuszu dane.

Karta przyspieszająca - (ang. acceleration card)

karta rozszerzająca

zawierająca

mikroprocesor

szybszy od używanego obecnie w komputerze.

Procesor

na karcie przyspieszającej jest

wyspecjalizowany w wykonywaniu ściśle określonych zadań, na przykład przetwarzaniu grafiki
komputerowej czy dźwięku.

Karta rozszerzająca - (ang. extension card)

płytka drukowana

montowana do komputera zawierająca

dodatkowy skomplikowany układ elektroniczny. Poszerza ona możliwości

płyty głównej

o funkcje

- 21 -

takie jak np. wyświetlanie obrazu, przetwarzanie dźwięku czy obsługa

urządzeń peryferyjnych

takich

jak

modem

czy sieć. Karty rozszerzające można kupić w każdym sklepie komputerowym i

własnoręcznie zainstalować. Do operacji tej wymagane jest jednak posiadanie podstawowej wiedzy z
zakresu budowy i obsługi komputerów.

Karta sieciowa - (ang. Network Interface Controller) urządzenie instalowane w komputerze,
umożliwiające podłączenie go do

sieci komputerowej

. Sieć taka pozwala na łączenie wielu

komputerów wyposażonych w podobne karty i przesyłanie za ich pomocą danych. W ten sposób
wiele komputerów może korzystać ze wspólnych

zasobów

takich jak np.

drukarka

.

Katalog plików - jednostka logicznego podziału

nośnika

pamięci nadrzędna w stosunku do

pliku

. To

spis informacji znajdujących się na nośniku danych. W katalogu, który pełni funkcję szuflady
ułatwiającej utrzymanie porządku na dysku, mogą znajdować się pliki oraz inne katalogi zwane
podkatalogami. Oprócz listy samych plików katalog zawiera również informacje o ich rozmiarze, dacie
utworzenia oraz atrybutach. Katalog bywa również nazywany folderem.

KB - patrz

kilobajt

.

Kerning - (ang.- podcinanie) funkcja

programów

do edycji tekstu służąca do regulacji odstępów

między poszczególnymi znakami. Patrz

DTP

.

Kilobajt - jednostka określająca porcję informacji w pamięci komputera - jeden kilobajt (skrót: KB) =
1024

bajty

.

Kineskop - (ang. Cathode Ray Tube) pokryta

luminoforem

lampa elektronowa wyświetlająca obraz,

będąca elementem składowym urządzeń takich jak telewizor i

monitor

komputerowy.

Klaster - (ang. cluster) jednostka przydziału miejsca na dysku w postaci jednego lub kilku

sektorów

.

Jeżeli

plik

nie mieści się w jednym klastrze, to zostaje zapisany w kilku klastrach tworzących łańcuch.

Klawiatura - (ang. keyboard) zewnętrzne urządzenie wyposażone w zestaw klawiszy służące do
komunikacji użytkownika z komputerem. Umożliwia ona wprowadzenie do komputera danych
tekstowych i liczbowych oraz uruchamianie działań przypisanych klawiszom. Patrz

układ klawiatury

.

Klawiatura numeryczna - grupa klawiszy numerycznych, która znajduje się zwykle po prawej stronie
klawiatury komputerowej. Jest ona przeznaczona do szybkiego wpisywania cyfr. Można z niej
korzystać jak z klawiatury zwykłego kalkulatora.

Klawiatura sensorowa - typ

klawiatury

, który działa na zasadzie zamykania obwodu elektrycznego w

obszarach przypisanych danym znakom (np. literom) po ich naciśnięciu).

Klawisz funkcyjny - klawisz na

klawiaturze

komputera, którego wciśnięcie powoduje wydanie

polecenia

przypisanego temu klawiszowi. Polecenia te definiowane są wcześniej przez użytkownika

albo producenta sprzętu lub

oprogramowania

. Blok klawiszy funkcyjnych znajduje się w górnej części

klawiatury komputera.

Klawisz sterujący - klawisz na

klawiaturze

komputera, którego wciśnięcie powoduje takie działanie,

jak np. przesunięcie

kursora

, przerwanie pracy

programu

itp.

- 22 -

Klawisz tabulacji - klawisz, którego naciśnięcie powoduje przesunięcie

kursora

do przodu o określoną

z góry ilość znaków.

Klawisze kursora -

klawisze sterujące

służące do poruszania

kursorem

po

ekranie

.

Klient-serwer - architektura systemów komputerowych pozwalająca na funkcjonalny podział
komputerów pracujących w sieci na te wydające

polecenia

(klient) oraz inne, które polecenia

wykonują (

serwer

).

Klipart - gotowa do wykorzystania grupa obrazów

wektorowych

lub

rastrowych

zapisana w formie

plików

graficznych. Kliparty są często oferowane przez producentów jako dodatek do

oprogramowania

, choć bywają i duże biblioteki klipartów możliwe do nabycia jako samodzielne

produkty.

Kod - (ang. code) określony, logiczny system zapisu stosowany do przedstawiania informacji. W
informatyce pod pojęciem kod kryje się sposób przedstawiania danych jako liczb binarnych lub
heksadecymalnych, aby były one zrozumiałe dla komputera.

Kod binarny - (ang. binary code) system liczenia o podstawie 2. Cyframi binarnymi są 0 i 1.
Arytmetyka binarna jest podstawą działania współczesnych komputerów, ponieważ dwie cyfry mogą
być w łatwy sposób reprezentowane przez dwa stany elektryczne lub magnetyczne.

Kod błędu - (ang. error code) unikatowy numer przekazywany

programowi

przez

system operacyjny

lub urządzenie w przypadku wystąpienia nieprawidłowej operacji. Błędy te pojawiają się najczęściej
przy obsłudze urządzeń zewnętrznych. Program poinformowany o błędzie komunikuje się z
użytkownikiem przedstawiając mu problem i prosząc o podjęcie decyzji dotyczącej dalszego działania.

Komunikaty o błędach

przedstawiane są użytkownikowi na ogół w postaci

okien dialogowych

.

Kod kreskowy - wydrukowany na jasnym tle zestaw równoległych do siebie ciemnych linii o
zróżnicowanej grubości, będący komputerowym zapisem identyfikacyjnym. Zapis ten można odczytać
za pomocą specjalnego czytnika połączonego z komputerem. Kody kreskowe są powszechnie
spotykane np. na opakowaniach rozmaitych produktów. Za ich pomocą można w szybki i bezbłędny
sposób rozpoznawać ceny i

aktualizować

dane magazynowe.

Kod maszynowy - (ang. machine code) ciąg rozkazów o zapisie zero-jedynkowym zrozumiałym
bezpośrednio dla jednostki centralnej komputera (

procesora

). Ciągi rozkazów w kodzie maszynowym

noszą nazwę programów wykonywalnych. Inne programy, zwane

kompilatorami

, tłumaczą skrypty

języków programowania

wysokiego poziomu na

kod

maszynowy. Na gotowy

program komputerowy

składa się nierzadko wiele milionów poleceń kodu maszynowego.

Kolejka - uporządkowana według ustalonego wzorca grupa danych oczekująca na przetworzenie
przez

program

lub

procesor

. Typowym przykładem kolejki jest grupa dokumentów oczekujących na

wydruk. Patrz

FIFO

.

Kolor tła - barwa

ekranu

wyświetlana podczas pracy z

programem

. Zwykle zależy ona od

kodu

koloru

zapisanego w ustawieniach

oprogramowania

.

- 23 -

Kompatybilność - (ang. compatible) zgodność. Możliwość pełnej współpracy między urządzeniami
różnych typów. W żargonie komputerowym kompatybilność oznacza zgodność

parametrów

sprzętu i

oprogramowania

umożliwiającą ich współfunkcjonowanie.

Kompilacja - proces tłumaczenia

programu

napisanego w

języku programowania

na

kod maszynowy

zrozumiały dla komputera. Dokonuje się tego przy pomocy programu zwanego

kompilatorem

.

Kompilator -

program

służący do kompilacji.

Komponent - inaczej składnik.

Kompresja danych - zamierzone zmniejszenie objętości zbiorów danych przy pomocy metod
matematycznych. Celem kompresji danych jest łatwiejsze ich przenoszenie lub przechowywanie.
Przed odczytem skompresowanych danych należy dokonać dekompresji do ich pierwotnego
rozmiaru. Niektóre

programy użytkowe

automatycznie dokonują kompresji i dekompresji podczas

pracy z danymi.

Komputer - (ang. compute - obliczać) programowalne urządzenie elektroniczne przeznaczone do
szybkiego wykonywania określonych operacji na danych (przetwarzania danych). Aby działać,
komputer potrzebuje napisanego przez człowieka

programu

.

Komputer główny - komputer, który steruje pracą połączonych w sieć innych urządzeń takich jak
komputery pomocnicze i

terminale

.

Komputer jednoukładowy -

układ scalony

zawierający kompletny komputer umieszczony na jednej

płytce krzemowej. W jego skład wchodzą wszystkie układy niezbędne do pracy komputera, takie jak

procesor

, pamięć czy porty wejścia-wyjścia.

Komputer kieszonkowy - (ang. Palmtop) malutki komputer o wielkości kalkulatora zasilany z baterii
lub akumulatorów.

Komputer osobisty - (ang. Personal Computer) komputer w założeniach przeznaczony dla
przeciętnego użytkownika, stosowany powszechnie w domach i biurach. Większość elementów
elektronicznych komputera osobistego znajduje się na jednej

płytce drukowanej

zwanej

płytą

główną

. Podstawowymi elementami zewnętrznymi komputera PC są

monitor

,

klawiatura

,

drukarka

i

urządzenia do obsługi zewnętrznych nośników informacji.

Komputer ośmiobitowy - komputer którego budowa pozwala na przetworzenie w jednym cyklu
informacji o długości 8

bitów

(jednego

bajta

).

Komputer pokładowy - wyspecjalizowany komputer zamontowany np. w samolotach lub
samochodach spełniający funkcję usługową (np. nawigacja, podawanie informacje o stanie pracy,
awariach, średnim zużyciu paliwa itp.).

Komputer przenośny - komputer charakteryzujący się małymi wymiarami i ciężarem, lecz mający
zazwyczaj możliwości stacjonarnego komputera klasy

PC

. Komputery przenośne umożliwiają pracę w

każdym miejscu i czasie dzięki zasilaniu pochodzącemu z wbudowanych akumulatorów. Jest często
używany przez ludzi pracujących w zawodach wymagających dużej mobilności np. techników

- 24 -

pracujących w terenie. Najpopularniejsze odmiany komputerów przenośnych określa się nazwami:
palmtop, laptop, notebook i portlabe computer.

Komunikat błędu - informacja wyświetlana na

ekranie

komputera w momencie powstania błędu w

pracy komputera lub

programu

. Patrz

kod błędu

.

Konfiguracja - zestaw urządzeń wchodzących w skład systemu komputerowego oraz

urządzeń

peryferyjnych

do niego przyłączonych.

Konsola - urządzenie służące do zdalnej obsługi dużych komputerów (

mainframe

). Patrz

terminal

.

Konsola do gier - specjalny, łatwy w obsłudze komputer przeznaczony do celów edukacyjno-
rozrywkowych. Programy pisane dla tego typu komputera to zwykle gry komputerowe.

Konto - patrz

poczta elektroniczna

.

Kontrola parzystości - metoda rozpoznawania błędów w

transmisji

lub zapisie danych. Polega ona na

dołączaniu do

bajtu

lub grupy bajtów dodatkowego

bitu

zwanego bitem parzystości. Jeśli ilość

jedynek w danym bajcie jest parzysta, bitowi parzystości wpisuje się wartość 0; w przeciwnym
wypadku przypisuje mu się wartość 1. Sprawdzanie poprawności sprowadza się do ponownego
zliczenia ilości jedynek i porównania ich z zawartością bitu parzystości. Jeśli nie jest ona zgodna z
wyżej ustaloną zasadą - oznacza to błąd w danych.

Kontroler - (ang. controller) urządzenie elektroniczne wewnątrz komputera, które umożliwia
podłączenie i obsługę dodatkowych urządzeń takich jak na przykład

napędy

pamięci masowych czy

skaner.

Kopia bezpieczeństwa - zapasowa kopia danych zapisana na osobnym

nośniku

na wypadek awarii. W

przypadku uszkodzenia nośnika pozwala ona na odtworzenie zabezpieczonych w ten sposób danych.
Poleca się jak najczęstsze sporządzanie kopii bezpieczeństwa.

Kopia piracka - nielegalnie wykonana kopia

programu komputerowego

. Sporządzanie pirackich kopii

jest równoznaczne z kradzieżą programu i podlega karze.

Koprocesor - dodatkowy

procesor

przeznaczony do konkretnych zastosowań, który pracując odciąża

procesor główny pozwalając mu na wykonywanie innych zadań. Wyróżniamy różne rodzaje
koprocesorów pełniące odmienne funkcje. Najpopularniejsze z nich to koprocesory arytmetyczne i
graficzne.

Korespondencja seryjna - przygotowywanie przez komputer dokumentów (np. listów, etykiet) o
podobnej treści różniących się między sobą niewielkimi detalami takimi jak adres, numer, nazwisko.
Pozwala to oszczędzić czas zwłaszcza osobom zajmującym się wielkonakładową korespondencją w
celach np. reklamowych.

Kość - popularna nazwa określająca

moduł pamięci

,

mikroprocesor

lub inny

układ scalony

.

Angielskim synonimem takiej "kości" jest chip.

Kryptografia - dziedzina nauki zajmująca się utajnianiem zapisywanych danych. Patrz

ochrona

danych

.

- 25 -

Krzem - pierwiastek chemiczny o symbolu Si; dobry półprzewodnik będący do dziś podstawowym
materiałem służącym do budowy układów elektronicznych.

Kursor - ruchomy graficzny element przedstawiony na

ekranie

komputera. Kursor tekstowy wskazuje

miejsce, w którym wstawiane będą wpisywane przez użytkownika znaki. Inną jego odmianą jest
kursor

myszki

. Kursor bywa też nazywany

wskaźnikiem

.

Kursywa - odmiana pisma charakteryzująca się lekkim pochyleniem znaków.

L

LAN - (ang. Local Area Network)

sieć komputerowa

obejmująca mały obszar, instalowana przeważnie

w bankach, zakładach pracy, urzędach i uczelniach. Składa się zwykle z jednego głównego komputera
zwanego

serwerem

połączonego kablem z grupą komputerów pomocniczych i

urządzeń

peryferyjnych

.

Laptop - patrz

komputer przenośny

Layout - (ang.)

układ strony

. Zobacz

DTP

.

LCD - (ang. Liquid Crystal Display)

wyświetlacz

ciekłokrystaliczny. Wyświetlacze te, w porównaniu ze

standardowymi

monitorami

komputerowymi, charakteryzują się małymi wymiarami i poborem

mocy, dzięki czemu są montowane w

komputerach przenośnych

, hełmach wirtualnych i mini-

telewizorach. Spotykamy kolorowe i

monochromatyczne

wyświetlacze

LCD

.

LED - (ang. Light Emitting Diode) typ

diody

emitujący promieniowanie elektromagnetyczne w paśmie

widzialnym dla człowieka. Inaczej - dioda świecąca. Element ten może emitować światło w różnych
kolorach. Za pomocą 7 diod LED w kształcie kresek połączonych w tzw.

wyświetlacz

siedmiosegmentowy można przedstawić każdą cyfrę. Grupy takich wskaźników stosowane są z
powodzeniem w urządzeniach pomiarowych, kalkulatorach i sprzęcie AGD.

Letter quality - określenie charakteryzujące tryb pracy starszych typów drukarek. Oznacza ono
możliwość tworzenia wydruków o przyzwoitej jakości nadających się do przygotowywania
korespondencji.

LF - (ang. Line Feed) określenie przesunięcia

kursora

lub głowicy

drukarki

o jeden wiersz w dół .

Liczba binarna - liczba zapisana w systemie dwójkowym, w którym używa się tylko zer i jedynek.
Patrz

binarny system liczbowy

.

Liczby losowe - liczby przypadkowo wybrane z danego przedziału. Prawdopodobieństwo pojawienia
się każdej z nich jest takie samo.

Komputer

może tworzyć ciągi takich liczb za pomocą

programu

zwanego

generatorem liczb pseudolosowych

.

Licznik rozkazów -

rejestr

procesora

zawierający

adres

komórki pamięci, z której pobierany jest

rozkaz. Dzięki temu licznikowi możliwe jest zachowanie właściwej kolejności przy wykonywaniu
poleceń

programu

.

- 26 -

LIFO - (ang. Last In First Out) metoda przetwarzania danych opierająca się na zasadzie stosu -
odkładane na nim dane można odczytywać w kolejności odwrotnej do ich umieszczania (zasada:
pierwsze przyszło, ostatnie wyszło). LIFO jest przeciwieństwem przetwarzania

FIFO

. Patrz kolejka.

Linia programu - wiersz tekstu zawierający jedno lub kilka poleceń napisanych w

języku

programowania

, nakazujących komputerowi podjęcie określonego działania.

Program komputerowy

może składać się z wielu setek i tysięcy linii.

LISP - (ang. LISt Processing)

język programowania

wysokiego poziomu, który jest stosowany przy

badaniach nad sztuczną inteligencją. LISP charakteryzuje się

składnią

zawierającą bardzo dużą liczbę

nawiasów.

Listing - wydruk treści

programu

.

Log file - (ang.)

plik

raportu, nazywany też plikiem rejestracyjnym. Zwiera on zbiór tekstowy

szczegółowo opisujący przebieg pewnego procesu, na przykład kompilacji

programu

czy działania

systemu komputerowego. Często zawiera historię zdarzeń lub listę komend wydanych programowi
przez użytkownika. Ten typ plików można na ogół rozpoznać po

rozszerzeniu

LOG lub TXT.

Logika - nauka badająca i określająca zasady poprawnego i niezawodnego wyprowadzania wniosków.
W matematyce i informatyce logika jest podstawą w przetwarzaniu danych.

LOGO -

język programowania

wysokiego poziomu opracowany w latach siedemdziesiątych przez

Seymoura Paperta z Instytutu Technologii w Masachusetts, przeznaczony głównie dla młodych
programistów. Język ten wprowadza w świat komputerów za pośrednictwem żółwia rysującego na

ekranie

figury geometryczne takie jak linie i litery. Początkujący informatycy uczą się programowania

używając prostych instrukcji języka LOGO.

Logowanie - (ang. login, log-on)

procedura

umożliwiająca użytkownikowi dostęp do sieci lub

programu

. Jest równoznaczna z identyfikacją. Z punktu widzenia użytkownika logowanie zazwyczaj

ogranicza się do podania swego identyfikatora i

hasła

. Hasło zabezpieczające jest na ogół tajne,

natomiast nazwa użytkownika jest jawna i dostępna dla wszystkich.

LSI - (ang. Large Scale of Integration) technologia tworzenia

układów scalonych

pozwalająca na

umieszczenie bardzo dużej ilości elementów logicznych w jednym układzie scalonym. Typowe

mikroprocesory

są układami LSI.

Luminofor - fluoryzująca substancja naniesiona na wewnętrzną powierzchnię

kineskopu

monitora

.

Luminofor świeci pod wpływem bombardowania go wiązką elektronów wysyłanych przez lampę
kineskopu. W kolorowych

monitorach

spotykamy 3 kolory luminoforu - zielony, czerwony i niebieski.

Ł

Ładowanie - w żargonie komputerowym słowo to określa uruchamianie

programów

lub

wprowadzanie danych do

pamięci operacyjnej

komputera.

Ładunek elektrostatyczny - ładunek elektryczny skumulowany na powierzchni przedmiotu. Powstaje
on na ogół poprzez wzajemne tarcie dwóch materiałów takich jak sucha odzież i plastik. Umieszczenie

- 27 -

przedmiotu w polu elektrostatycznym (np. w pobliżu włączonego

monitora

) również może go

naładować takim ładunkiem. Ładunek elektrostatyczny, będąc różnicą potencjału elektrycznego,
może wywołać wyładowanie w postaci iskry. Zjawisko to zdolne jest do uszkodzenia urządzeń
elektronicznych, w tym również komputera. Dlatego komputer należy podłączać wyłącznie do
uziemionego gniazda sieciowego. Uchroni go to przed ewentualną awarią.

Łamanie stron - zbiór czynności prowadzących do określenia

układu stron

w publikacji i

przygotowania jej do druku. Do profesjonalnego łamania stron wykorzystuje się specjalne

programy

określane mianem

DTP

.

Łącza danych - elementy techniczne, takie jak

interfejsy

, wtyczki i przewody, łączące urządzenia

komputerowe i służące do przesyłania danych.

Łączny czas dostępu - całkowity czas potrzebny na uzyskanie dostępu do konkretnych danych. Składa
się na niego suma pojedynczych czasów zużywanych przez wszystkie urządzenia zaangażowane w
przekaz informacji.

M

Macierz dyskowa - system połączonych ze sobą

dysków twardych

, którego przeznaczeniem jest

przechowywanie dużych ilości danych. Macierze dyskowe spotyka się na ogół w

serwerach

z racji ich

dużej pojemności i niezawodności.

Macintosh - rodzina komputerów osobistych produkowana przez amerykańską firmę Apple
Computer. Jest ona

niekompatybilna

z popularnymi komputerami klasy

PC

. Komputery Macintosh

odznaczają się wysoką wydajnością, przyjaznym

interfejsem użytkownika

, jednolitym wyglądem

aplikacji

oraz

systemem operacyjnym

wykorzystującym ideę

ikon

i

okienek

.

Magistrala - inaczej szyna lub łącze. Grupa sygnałów elektrycznych umożliwiająca przekaz danych,

adresów

i sygnałów sterujących pomiędzy podzespołami wewnątrz komputera. Magistrala łączy takie

elementy jak

pamięć operacyjna

,

procesor

, układy sterujące i karty rozszerzeń.

Magistrala danych - (z ang. data bus)

magistrala

, po której przesyłane są informacje będące

rozkazami i danymi przetwarzanymi przez procesor i związane z nim układy.

Mailbox - (ang.- skrzynka pocztowa) zbiór

plików

na dysku, w których są przechowywane wszystkie

otrzymane

pocztą elektroniczną

kopie listów lub też listy jeszcze nie wysłane.

Mainframe computer - rozbudowany system komputerowy umożliwiający przechowywanie i szybkie
przetwarzanie bardzo dużych ilości danych.

Makropolecenie - ciąg poleceń dla

programu

definiowany przez użytkownika.

Polecenia

te łączone

są w jeden podprogram, który po uaktywnieniu powoduje automatyczne wykonanie składających się
nań instrukcji. Niektóre programy dają możliwość dowolnego tworzenia makropoleceń określanych
często nazwą "makro".

Manual - (ang.) podręcznik obsługi komputera lub

programu komputerowego

.

- 28 -

Mapa pamięci - (ang. memory map) informacja o dokładnym rozmieszczeniu programów, danych,

zmiennych

i obszarów systemowych w

pamięci operacyjnej

.

Margin - (ang.) margines.

MB - patrz

megabajt

.

Megabajt - (ang. megabyte) jednostka określająca porcję informacji w pamięci komputera - jeden
magabajt (skrót: MB) = 1024

kilobajtom

= 1048576

bajty

.

Menu - lista poleceń

programu

, które użytkownik może uaktywnić. Patrz

menu rozwijalne

.

Menu rozwijalne - (ang. pull down menu) specyficzny rodzaj

menu

powszechnie spotykany w

systemach operacyjnych

wykorzystujących ideę okienek. Charakteryzuje się on obecnością

poziomego graficznego paska, na którym widoczne są nazwy kategorii dostępnych w programie
funkcji. Wybranie jednej z tych nazw powoduje "rozwinięcie" się dodatkowej listy zawierającej
szczegółowy wykaz funkcji, które użytkownik może wybrać. W systemie

Windows

prawie wszystkie

programy wyposażone są w menu rozwijalne.

Merge - (ang. - łączenie) czynność lub funkcja oznaczająca łączenie ze sobą dwóch lub więcej
obiektów. Najczęściej dotyczy to

plików

lub bloków pamięci.

MHz - skrót od megaherc. Jednostka częstotliwości oznaczająca 1 milion

herców

.

Microsoft - największy na świecie producent

oprogramowania

. Najpopularniejszymi jego produktami

są

systemy operacyjne

MS-DOS, Micosoft

Windows

oraz pakiet programów do obsługi biura o

nazwie Microsoft Office.

Microsoft Network - (skrót MSN) informatyczna sieć firmy Microsoft udostępniana wszystkim jej
klientom.

Microsoft Windows -

program

firmy Microsoft będący przyjaznym w obsłudze uzupełnieniem

systemu MS-DOS. Windows oferuje graficzny

interfejs użytkownika

w postaci okienek (ang.

windows) i

ikon

wyświetlanych na

ekranie

. Okienka te reprezentują uruchomione

aplikacje

. Cechą

charakterystyczną systemu Windows jest możliwość wygodnego posługiwania się

myszą

.

Microsoft Windows 98 - najnowsza wersja 32-bitowego

systemu operacyjnego

Windows firmy

Microsoft, pracująca na komputerach klasy

PC

. Cechuje ją

wielozadaniowość

, bardzo wygodny

graficzny

interfejs użytkownika

i możliwość stosowania długich

nazw plików

.

Microsoft Windows NT - (ang. Windows New Technology)

wielozadaniowy

, sieciowy

system

operacyjny

firmy Microsoft produkowany z myślą o komputerach pracujących jako

serwery

. Jest

szczególnie polecany użytkownikom oczekującym wydajności i niezawodności.

MIDI - (ang. Musical Instrument Digital Interface) standard łącza (

interfejsu

) umożliwiający

komputerowi sterowanie elektronicznymi instrumentami muzycznymi takimi jak syntezatory,
procesory efektów, pulpity mikserskie, a także łączenie tych urządzeń ze sobą.

Mikro - przedrostek określający jednostkę milion razy mniejszą od jednostki podstawowej. Przykład:
mikrosekunda, mikrometr.

- 29 -

Mikroelektronika - dział elektroniki zajmujący się miniaturyzacją podzespołów. Tworem
mikroelektroniki są między innymi

układy scalone

, w których próbuje się upakować możliwie dużą

ilość elementów elektronicznych na bardzo małej powierzchni.

Mikrokomputer - komputer o małych rozmiarach, w którym funkcje

procesora

spełnia

mikroprocesor

, a wszystkie pozostałe podzespoły elektroniczne umieszczone są wraz z nim w jednej

małej obudowie. W swoich założeniach mikrokomputer miał pełnić funkcję komputera domowego.
Patrz

komputer osobisty

.

Mikroprocesor - pojedynczy

układ scalony

zawierający w swej strukturze samodzielną jednostkę

centralną zwaną też

procesorem

. Do najpopularniejszych należą mikroprocesory produkowane przez

firmy

Intel

,

AMD

,

Cyrix

i

Motorola

.

Mikroprzełącznik DIP - (ang. DIP microswitch) zestaw niewielkich przełączników znajdujących się w
urządzeniu komputerowym, służących do zmiany

konfiguracji

i

parametrów

pracy sprzętu.

Mikrosekunda - jednostka czasu stanowiąca jedną milionową część sekundy.

Mili - przedrostek określający jednostkę tysiąc razy mniejszą od jednostki podstawowej. Przykład:
miliwat, milimetr.

Milisekunda - jednostka czasu będąca jedną tysięczną częścią sekundy (skrót: ms)

Minitel -

rozległa sieć

informatyczna należąca do firmy France Telecom.

MIPS - (ang. milion instructions per second) jednostka szybkości obliczeniowej komputera określająca
1 milion instrukcji na sekundę.

Modem - Modem - (ang. MODulator/DEModulator)

urządzenie peryferyjne

, przetwarzające dane

komputerowe na taką postać, która nadaje się do transmisji po liniach telefonicznych, łączach
radiowych i satelitarnych. Dane te przesyłane są zawsze z jednego modemu do drugiego. Modemy
można podzielić na: modemy wewnętrzne (w postaci karty rozszerzającej) i zewnętrzne - podłączone
kablem do

portu szeregowego

komputera. Szybkość transmisji danych przesyłanych za pomocą

modemów mierzy się w bitach na sekundę (bps).

Modulacja - zmiany amplitudy, częstotliwości bądź fazy fali nośnej odpowiadające wysyłanym
sygnałom. Proces modulacji stosuje się między innymi w urządzeniach przesyłających informacje na
odległość np. radio czy telewizji.

Moduł pamięci -

płytka drukowana

z zamontowanymi na niej

układami scalonymi

pełniącymi

funkcję pamięci. Na ogół jest to pamięć typu

RAM

. Moduł ten wyposażony jest w złącze krawędziowe

umożliwiające łatwe podłączenie go bezpośrednio do

płyty głównej

komputera. Na płycie głównej

można zamontować od kilku do kilkunastu modułów pamięci różnych typów. Moduły te różnią się
przede wszystkim pojemnością, wewnętrzna architekturą i typem złącza.

Monitor - urządzenie wyposażone w

ekran

, na którym wyświetlany jest obraz generowany przez

komputer. Wspomaga on wizualną komunikację komputera z użytkownikiem. Spotyka się wiele
typów monitorów komputerowych różniących się

parametrami

obrazu i wielkością ekranu.

Monitor kolorowy - monitor wyposażony w kolorowy

ekran

.

- 30 -

Monitor monochromatyczny - monitor wyposażony w

ekran

jednokolorowy. Na ciemnym ekranie

wyświetlane są jednokolorowe jasne punkty tworzące obraz. Typowe monitory monochromatyczne
wyświetlają obraz w kolorze czarno-białym, zielonym lub bursztynowym.

Motorola - amerykański producent podzespołów elektronicznych, w tym

mikroprocesorów

takich jak

np. Motorola 680x0 czy PowerPC.

Procesory

tej firmy są powszechnie używane w wielu

nowoczesnych komputerach takich jak

Macintosh

.

MPEG - (ang. Motion Picture Expert Group) metoda

kompresji

obrazów ruchomych zapisywanych na

nośnikach

komputerowych. Kompresja MPEG polega na zapisywaniu wyglądu tylko wybranych klatek

filmu lub też tylko zmieniających się fragmentów obrazu. Pozwala to na zmniejszenie ilości
zajmowanej przez film pamięci nawet 100-krotnie. Technologia MPEG znalazła swoje zastosowanie
na dyskach CD-I oraz

DVD

.

MS-DOS - (ang. Microsoft Disk Operating System) 16-bitowy

system operacyjny

firmy Microsoft do

niedawna powszechnie używany w komputerach klasy

PC

. MS-DOS charakteryzuje się nieprzyjaznym

dla użytkownika konwersacyjnym tekstowym interfejsem, brakiem

wielozadaniowości

i

ochrony

danych

.

Multimedia - (ang. multimedia) technika prezentowania informacji poprzez połączenie w całość
takich elementów jak tekst, grafika, dźwięk i film. Aby korzystać z multimediów, potrzebny jest
komputer wyposażony co najmniej w napęd dysków

CD-ROM

i

kartę dźwiękową

. Dodatkowo

komputery bardzo często posiadają modemy i dekodery

MPEG

. Multimedia charakteryzują się

interaktywnością - użytkownik nie jest zmuszony do pasywnego odbioru informacji, lecz może
aktywnie uczestniczyć w wydarzeniach zachodzących podczas obsługi programu (zgodne z własnymi
preferencjami).

Multiplekser - urządzenie umożliwiające jednoczesne przesyłanie kilku kanałów informacyjnych po
jednym łączu danych. Rozwiązanie to stosuje się miedzy innymi w

sieciach komputerowych

i

telekomunikacji.

Multitasking - patrz

wielozadaniowość

.

Muzyka komputerowa - muzyka stworzona za pomocą komputera wyposażonego w odpowiednie

oprogramowanie

oraz sprzęt taki jak karta muzyczna.

Mysz - (ang. mouse) bardzo przydatne urządzenie ułatwiające pracę z komputerem. Służy do
precyzyjnego wskazywania czegoś na

ekranie

za pomocą ruchu ludzkiej ręki. Dzięki myszy można

obsługiwać komputer prawie bez dotykania

klawiatury

. Myszy używa się przesuwając ją po stole lub

specjalnej podstawce. Ruch ręki przekształcany jest w ruch

wskaźnika

na ekranie. Przyciskając

przyciski myszki wybiera się obiekt znajdujący się pod jej wskaźnikiem.

Mysz optyczna -

mysz

, której mechanizm nie jest zbudowany w oparciu o podzespoły mechaniczne

(kulka i rolki), lecz zestaw optycznych czujników. Mysz taka do swego działania wymaga stosowania
specjalnej podstawki.

N

- 31 -

Nagłówek - obszar umieszczony na samej górze strony, logicznie oddzielony od reszty jej zawartości.
Naglowek zawiera zwykle informacje ułatwiające poruszanie się po dokumencie (np. numery stron
lub nazwy rozdziałów) bądź też różnego typu ozdobniki. Patrz

stopka

.

Nakładkowanie - technika przetwarzania danych polegająca na ładowaniu do

pamięci operacyjnej

jedynie tej części

programu

, która jest aktualnie wykonywana. W razie potrzeby do pamięci

ładowana jest następna porcja kodu zwana nakładką lub

biblioteką

. Nakładkowanie pozwala na

sukcesywną obróbkę dużej ilości danych, które nie zmieściłyby się jednocześnie w pamięci
komputera.

Nanosekunda - jednostka czasu (skrót ns) odpowiadająca jednej miliardowej części sekundy.

Napęd - (ang. drive) popularna nazwa urządzenia służącego do zapisywania i odczytywania danych z
konkretnego zewnętrznego

nośnika

, np.

dyskietki

.

Napęd CD-R - odmiana

napędu

CD-ROM

umożliwiająca jednokrotne i nieodwracalne zapisanie

danych na specjalnych płytach

CD-R

. Za ich pomocą można również kopiować zwykłe

płyty

kompaktowe

zawierające muzykę. Napęd CD-R bez problemu odczytuje płyty CD,

CD-ROM

i CD-RW.

Napęd CD-ROM - urządzenie komputerowe służące do odczytywania płyt

CD-ROM

z zapisanymi na

nich danymi. Większość nowoczesnych komputerów ma w swym wyposażeniu przynajmniej jeden
taki czytnik. Napęd CD-ROM i wszystkie jego nowsze odmiany umożliwiają również odsłuchiwanie
muzyki ze zwykłych

płyt kompaktowych

. Napęd CD-ROM bez problemu odczytuje płyty CD, CD-R i

CD-RW.

Napęd CD-RW - nowoczesna odmiana

napędu

CD-R umożliwiająca nie tylko odczyt, ale i wielokrotny

zapis płyt. Aby w pełni wykorzystać funkcje tego napędu należy stosować specjalnie przeznaczone dla
niego płyty CD-RW. Napęd CD-RW bez problemu odczytuje płyty CD,

CD-ROM

i CD-R.

Napęd dyskietek - (ang. floppy disk drive) urządzenie do zapisu i odczytu danych z dyskietek.
Popularnie nazywa się go również stacją dysków.

Napęd logiczny - (ang. logical drive) jest nieistniejącym fizycznie urządzeniem służącym do
przechowywania danych. Podział dysku na napędy logiczne przypomina podział mieszkania na
pokoje. Takie nieistniejące napędy utworzone w ramach jednego dysku stałego noszą nazwę partycji.
Partycje te rozpoznawane są przez

system operacyjny

jako osobne urządzenia. Dysk dzieli się na

napędy logiczne gdy jego

pojemność

jest zbyt duża, aby być obsłużona przez system operacyjny lub

też dla zachowania porządku.

Napęd magnetooptyczny - urządzenie do odczytu danych z

dysków magnetooptycznych.

NASK - Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa - amerykańska organizacja rządowa zajmująca się
tworzeniem i administrowaniem rozległych

sieci komputerowych

.

Nazwa pliku - (z ang. file name) tytuł, nazwa, etykieta nadana określonej porcji danych zapisanych w
postaci

pliku

. Częścią nazwy pliku jest jego

rozszerzenie

.

Nintendo - japoński producent urządzeń typu

konsola do gier

.

- 32 -

Nośnik danych - każdy materiał lub połączenie materiałów służące do przenoszenia i
przechowywania danych.

Notebook - patrz

komputer przenośny

.

Notes elektroniczny - (ang. electronic notepad) niewielkie urządzenie elektroniczne zasilane za
pomocą baterii służące do przechowywania danych. Wyposaża się je często w funkcje kalendarza,
zegarka, notesu i kalkulatora. Urządzenie to znane jest również pod nazwą organizer.

NTSC - (ang. National Television System Comitee) Narodowy Komitet Systemu Telewizyjnego Stanów
Zjednoczonych. To także standard kodowania kolorowego obrazu telewizyjnego stosowany w USA.

Numer linii - liczba określająca pionową pozycję

kursora

w stosunku do pierwszego wiersza

edytowanego dokumentu. Wielkość ta wykorzystywana jest przy komputerowym tworzeniu tekstu
lub wyszukiwaniu błędów w

programach komputerowych

.

O

Obraz - informacja możliwa do postrzegania za pomocą ludzkiego oka. W terminologii komputerowej
to kompozycja graficzna wyświetlana przez komputer na

ekranie

.

Obraz odwrotny - obraz obrócony o 180

o

lub też negatyw normalnego obrazu.

Obszar chroniony - (ang. protected area) część pamięci, do której ani użytkownik ani zwykły

program

komputerowy

nie mają bezpośredniego dostępu. Do obszaru chronionego możne się dowolnie

odwoływać jedynie

system operacyjny

. Obszary chronione zapewniają systemowi komputerowemu

stabilność, co jest szczególnie ważne w urządzeniach o dużej niezawodności (np.

serwerach

).

Obudowa - element konstrukcyjny tworzący fizyczny szkielet komputera. Obudowa pełni zazwyczaj
dwie podstawowe funkcje: estetyczną i ochronną. Spotyka się różne odmiany obudów
komputerowych, z których najpopularniejszą jest

tower

.

Obwód drukowany - płytka z tworzywa sztucznego z naniesionymi na niej elementami
elektronicznymi i łączącymi je ścieżkami przewodzącymi. Płytki takie mogą pełnić wielorakie funkcje.
Komputer na ogół składa się wielu takich płytek.

Ochrona danych - (ang. data protection) zabezpieczanie danych komputerowych przed kopiowaniem
i wglądem osób niepowołanych. Robi się to między innymi za pomocą szyfrowania lub wprowadzania
haseł dostępu. Metodę szyfrowania lub

hasło

dostępu zna jedynie krąg osób uprawnionych do

korzystania z zabezpieczonych danych. Ochrona danych to również podstawy prawne przyjęte i
przestrzegane w nowoczesnych państwach.

OCR - (ang. Optical Character Recognition) technika rozpoznawania przez komputer pisma
odręcznego lub drukowanego. Polega ona na wprowadzeniu obrazu danej strony do pamięci
komputera za pomocą skanera lub aparatu

cyfrowego

i przetworzenia go specjalnym

programem

.

Program taki analizuje z osobna wszystkie znaki znajdujące się na wczytanej stronie i przetwarza je na
znaki

kodu

ASCII

tworzące tekst. Pozwala to ominąć żmudny proces ręcznego wpisywania wielu

stronic tekstu.

- 33 -

Odzyskiwanie - (ang. recovery) proces przywracania skasowanych lub utraconych danych. Robi się to
przy pomocy specjalnych

programów

. Odzyskiwanie jest możliwe jedynie wtedy, gdy obszar na

którym zapisane były dane nie został zamazany przez inne informacje. Odzyskiwanie jest szczególnie
utrudnione, gdy próbujemy odtworzyć dane, które zostały stracone w wyniku

zawieszenia się

systemu operacyjnego

lub uszkodzenia

nośnika

danych.

Off-line - tryb pracy urządzenia lub

programu

, podczas którego dane nie są odświeżane na bieżąco,

lecz pochodzą z dysku naszego komputera. W trybie off-line przeglądamy na przykład czasopisma
zapisane na płytach

CD-ROM

lub odpowiadamy na listy ściągnięte wcześniej z

internetu

.

Przeciwieństwem trybu off-line jest tryb

on-line

.

Okno - (ang. window) prostokątny element wyświetlany na

ekranie

komputera. W graficznych

systemach operacyjnych

takich jak

Microsoft Windows

, pojawiające się okna zazwyczaj reprezentują

uruchomione programy. Okno przeważnie zawiera miejsce do wyświetlania danych, pasek narzędzi,

menu

oraz pasek stanu.

Okno aktywne - (ang. active window) aktualnie wybrane

okno

, które ukazuje się nad innymi oknami i

komunikuje użytkownika z komputerem.

Okno dialogowe - (ang. dialog window) rodzaj

okienka

wyświetlanego na

ekranie

przez

program

.

Okienka takie zazwyczaj dostarczają informacji mającej postać ostrzeżenia, wyjaśnienia, żądania lub
zapytania. Zawierają przeważnie kilka aktywnych elementów w postaci

menu

lub przycisków, które

użytkownik może wybrać. Okienka dialogowe służą przede wszystkim do komunikacji człowieka z
programem.

OLE - (ang. Object Linking and Embedding) technika łączenia obiektów i wymiany danych pomiędzy

aplikacjami

uruchamianymi w systemie

Microsoft Windows

. Łączenie odbywa się za pomocą

przenoszenia obiektów tworzonych w jednym

programie

i osadzania ich w innych programach.

Można na przykład wykres

arkusza kalkulacyjnego

umieścić w

edytorze tekstów

. Dokonywane w

późniejszym czasie zmiany w arkuszu będą pojawiać się również w dokumencie edytora bez
konieczności ich

aktualizacji

.

On-line - tryb pracy urządzenia lub

programu

, podczas którego dane napływają na bieżąco z

zewnętrznego źródła. W trybie on-line może pracować

drukarka

komputerowa, która drukuje dane

tak szybko, jak szybko są one do niej przesyłane. W trybie on-line przeglądamy również strony

WWW

, które są każdorazowo na bieżąco ściągane z

Internetu

. Przeciwieństwem trybu on-line jest

tryb

off-line

.

Operacja -

polecenie

, działanie, zwykle wykonywane przez komputer.

Oprogramowanie - (ang. software) ogół wszystkich

programów

napisanych dla danego typu

komputera. Określa się tak również grupę programów przeznaczonych do realizacji odmiennych
zadań np. oprogramowanie

DTP

, oprogramowanie muzyczne. Przeciwieństwem i zarazem

dopełnieniem oprogramowania jest sprzęt komputerowy czyli

hardware

.

Organizacja pamięci - (ang. memory organization) sposób, w jaki dane są poukładane w pamięci
komputera. W dużym stopniu określana jest przez

architekturę

danego systemu. Właściwa

- 34 -

organizacja pamięci umożliwia komputerowi szybkie i bezbłędne odnalezienie danych w dowolnym
momencie pracy. Organizację pamięci nazywa się też niekiedy

mapą pamięci

.

Oryginał - stworzony przez człowieka dokument w formie pisma lub obrazu, niezrozumiały dla
komputera. Oryginały są na ogół tworzone odręcznie. Za pomocą specjalnych urządzeń dokumenty
takie mogą zostać zamienione na dane komputerowe. Patrz

digitalizacja

,

OCR

.

OS/2 - (ang. Operating System/2)

system operacyjny

firmy

IBM

przeznaczony dla komputerów klasy

PC

, wyposażony w graficzny

interfejs użytkownika

. Jest systemem coraz bardziej popularnym z racji

swej nowoczesności i zaawansowanych mechanizmów programowych takich jak

wielozadaniowość

i

wielowątkowość.

Otwieranie - operacja poprzedzająca wykorzystywanie danych zawartych w

pliku

.

Program

musi

otworzyć plik, zanim odczyta zawarte w nim dane. Po odczycie lub zapisie danych plik jest zamykany.

Overflow - (ang. overflow) komunikat

procesora

,

systemu operacyjnego

lub

programu

komputerowego

pojawiający się wtedy, gdy pewien bufor (na przykład stos czy pamięć) zostanie

przepełniony danymi lub gdy liczba przetwarzana przez procesor jest zbyt duża.

Overwrite - (ang. overwrite) zapis, który usuwa stare dane zastępując ich miejsce nowymi. Stare
dane są wtedy niemożliwe do odtworzenia.

P

Pakiet użytkowy - (ang. suite) zestaw

programów

umożliwiających użytkownikowi wykonanie

określonych zadań przy pomocy komputera.

Paleta barw - zbiór kolorów, które

system operacyjny

lub

program

może wykorzystać do drukowania

lub wyświetlania na

ekranie

.

Pamięć buforowa - (ang. cache) patrz pamięć

cache

.

Pamięć dolna - (ang. low memory) obszar

pamięci operacyjnej

poniżej 1

megabajta

.

Pamięć dynamiczna RAM - patrz

DRAM

.

Pamięć górna - (ang. Upper Memory Block) długi na 64 kB blok

pamięci operacyjnej

znajdujący się

tuż ponad granicą 1

megabajta

. Standardowo obszar pamięci górnej wykorzystywany jest przez

system operacyjny

.

Pamięć masowa - (z ang. mass memory) patrz

pamięć zewnętrzna

.

Pamięć nietrwała - (ang. volatile memory) pamięć, której zawartość ulega utraceniu podczas
wyłączania lub zerowania komputera. Jest to zwykle RAM.

Pamięć operacyjna - pamięć służąca

procesorowi

jako notatnik wspomagający wykonywanie

programów

. Pamięć ta umożliwia tymczasowe przechowywanie przetwarzanych danych i uzyskanych

w ten sposób wyników. Do podstawowych zastosowań wystarczy wyposażyć komputer w 16 MB

- 35 -

pamięci operacyjnej. Jednak im więcej tej pamięci zainstaluje się w komputerze, tym szybciej pracuje
cały system. Na pamięć operacyjną składają się zasadniczo układy typu

RAM

.

Pamięć podręczna - pomocnicza pamięć urządzenia, wspomagająca wykonywanie obliczeń i
przyspieszająca jego działanie. Służy ona do tymczasowego przechowywania danych, na których
przeprowadzane są obliczenia. Przykładem pamięci podręcznej są

rejestry

wewnętrzne

procesora

oraz pamięć typu

cache

.

Pamięć rozszerzona - (z ang. expanded or extended memory) obszar

pamięci operacyjnej

powyżej 1

megabajta

określana skrótami EMS lub XMS.

Pamięć stała - (z ang. non-volatile memory) pamięć której zawartość nie ulega utraceniu podczas

restartu

komputera lub odłączenia od niego zasilania. Pamięć stała bywa często określana jako

pamięć nieulotna lub

ROM

. W pamięci stałej producent zapisuje informacje i dane niezbędne dla

prawidłowego działania urządzenia.

Pamięć statyczna - bardzo szybka pamięć typu

RAM

nie wymagająca ciągłego odświeżania. Obecnie

jest ona stosowana do budowy bloków

pamięci podręcznej

instalowanej między innymi na

płytach

głównych

komputerów.

Pamięć wideo - (ang. VRAM) pamięć typu

RAM

służąca do przechowywania obrazów i znaków

wyświetlanych w danym momencie na

ekranie

komputera. Pamięć ta jest zwykle zamontowana na

karcie graficznej. Jej typowa wielkość przekracza często kilka

megabajtów

.

Pamięć wirtualna - (ang. virtual memory) wydzielona część

dysku twardego

wykorzystywana do

tymczasowego przechowywania danych nie mieszczących się w istniejącej pamięci

RAM

. Rozwiązanie

to umożliwia uruchamianie programów i przetwarzanie danych na komputerach wyposażonych w
zbyt małą ilość pamięci

RAM

. Dzięki temu można też uruchomić kilka programów działających

równocześnie.

Pamięć zewnętrzna - (inaczej pamięć masowa) zespół

nośników

i obsługujących je urządzeń

zwiększających możliwości przechowywania danych przez system komputerowy. Jej zaletą jest dużo
większa w stosunku do

pamięci operacyjnej

pojemność, a wadą - dłuższy czas dostępu do danych.

Pamięci masowe są podstawowym wyposażeniem każdego systemu. Pamięć zewnętrzna służy przede
wszystkim do przechowywania danych i

programów

poza komputerem. Jako przykłady pamięci

zewnętrznej można wymienić

dyskietki

,

dyski twarde

, płyty

CD-ROM

itp.

Papier ciągły - papier złożony z połączonych kartek ułożonych w "harmonijkę" lub zwiniętych w rolkę.
Używany jest on głównie w drukarkach igłowych. Papier ciągły jest przeważnie wyposażony w

perforację

.

Parametr - (ang. parameter) pewna cecha charakteryzująca obiekt, np. urządzenie (parametry
techniczne). To również dodatkowa informacja przekazywana

programowi

będąca daną wejściową

lub określająca sposób wykonywania

polecenia

przez komputer. Parametry może przekazywać

użytkownik lub inny program. Taki rodzaj parametru bywa też nazywany argumentem.

Parkowanie dysku - patrz

ścieżka parkowania

.

Partycja - (ang. partition) Patrz

napęd logiczny

.

- 36 -

PASCAL -

język programowania

wysokiego poziomu wykorzystywany między innymi w opisywaniu

algorytmów

. Pascal charakteryzuje się dużą elastycznością i strukturalnością

składni

.

Pasek narzędzi - dodatkowy pasek wyświetlany podczas pracy z niektórymi

programami

, na którym

znajdują się skróty do najczęściej wywoływanych w programie funkcji.

PC - (ang. personal computer) patrz

komputer osobisty

.

PCI - (ang. Peripheral Component Interconnect) standard 32- i 64-bitowej szybkiej

magistrali

systemowej o dużej przepustowości danych. Jest on powszechnie stosowany w komputerach

PC

wyposażonych w

procesory

klasy

Pentium

. Magistrala PCI jest dostępna dla innych urządzeń w

postaci złączy (slotów) PCI.

Karty rozszerzeń

przyłączane do złączy PCI mogą pracować dużo

wydajniej niż ich karty wyposażone w złącza

ISA

.

PCI-Burst-Mode - wariant

transmisji

danych z wykorzystaniem

magistrali

PCI

, w którym na początku

porcji przesyłanych danych występuje adres urządzenia docelowego.

PCMCIA - (ang. Personal Computer Memory Card International Association) standard złącza
stosowany głównie w

komputerach przenośnych

. Za jego pomocą można podłączać do komputera

miniaturowe

karty rozszerzeń

zawierające

modemy

czy moduły pamięci lub zewnętrzne

napędy

dyskietek

,

dyski twarde

itp.

Pentium - seria szybkich 64-bitowych

mikroprocesorów

firmy

Intel

stosowanych w komputerach

klasy

PC

. Nowocześniejsze odmiany tego procesora znane są pod nazwami Pentium MMX, Pentium

Pro, Pentium II, Celeron i Pentium III.

Perforacja - (ang. perforation) grupa utworzonych w arkuszu papieru otworów umieszczonych w
jednej linii. Pozwala ona drukarce łatwiej przesuwać arkusz w trakcie procesu drukowania. W
perforację wyposaża się przeważnie

papier ciągły

.

Personal Computer - patrz

komputer osobisty

.

Peryferia - patrz

urządzenia peryferyjne

.

Pętla - (ang. loop) fragment

programu komputerowego

, który wykonywany jest określoną ilość razy.

Piksel - (ang. pixel - picture element) punkt wyświetlany na

ekranie

. Z pikseli składa się każdy obraz

komputerowy. Z im większej liczby pikseli składa się obraz, tym lepsza jest jego jakość. Ekran

monochromatyczny

może wyświetlać tylko jednokolorowe piksele, natomiast kolorowy - piksele o

wielu kolorach.

Pin - zewnętrzne złącze

układu scalonego

, wykonane w postaci cienkiej przewodzącej prąd nóżki.

Nóżki układu scalonego wlutowuje się w otwory wywiercone w

obwodzie drukowanym

lub montuje

w specjalnych podstawkach umożliwiających ich szybkie rozłączenie.

Pióro świetlne - urządzenie wskazujące przypominające kształtem długopis. Z założenia jest to
przyrząd używany w programach graficznych do rysowania bezpośrednio po

ekranie

komputera.

Pióro świetlne pełni funkcję podobną do

myszy komputerowej

, ale jest od niej dużo dokładniejsze.

- 37 -

Pirat komputerowy - przestępca zajmujący się nielegalnym kopiowaniem i rozprowadzaniem

programów komputerowych

z pominięciem opłat licencyjnych i bez wiedzy autora. Piractwo

komputerowe jest w świetle prawa przestępstwem. Jest ono jest równoznaczne z kradzieżą.

Plik - (ang. file) zbiór (zestaw) informacji, które tworzą jedną całość. Pliki zapisane są na nośniku

pamięci zewnętrznej

; mogą zawierać dowolne dane (np. tekst, grafikę czy program). Każdy plik ma

swoją unikalną nazwę oraz atrybuty (właściwości). W systemie MS-DOS

nazwy plików

mogły mieć

długość 8 znaków oraz trzyliterowe

rozszerzenia

informujące o typie danych zawartych w pliku. W

obrębie jednego

katalogu

nie mogą istnieć pliki o tych samych nazwach i rozszerzeniu.

Najpopularniejszy obecnie

system operacyjny

Windows 98

dopuszcza stosowanie nazw składających

się z max. 255 znaków.

Plik konfiguracyjny - (ang. configuration file)

plik

zawierający bieżące ustawienia

systemu

operacyjnego

lub

programu

. Dane zapisywane do tego pliku przy zakończeniu pracy są

wykorzystywane przy następnym uruchamianiu programu. Plikom konfiguracyjnym nadaje się
najczęściej

rozszerzenie

INI.

Plik pomocy - (ang. help file) plik zawierający informacje pomocne podczas pracy z

programem

. Pliki

pomocy odczytywane są przez wyspecjalizowane

programy

ułatwiające wyszukiwanie żądanej

informacji. Czasami pozwalają nawet zadawać proste pytania. Patrz

HELP

.

Plik startowy -

plik

opisujący dane konfiguracyjne systemu, odczytywany automatycznie po

włączeniu komputera. Plik ten zawiera często ciąg komend uruchamiających rozmaite

programy

.

Typowym plikiem startowym jest plik "autoexec.bat" spotykany w systemie

MS-DOS

.

Plik tekstowy - (ang. text file)

plik

zawierający tekst w postaci znaków

ASCII

lub ANSI. Pliki tekstowe

są na ogół tworzone przez programy takie jak

edytor tekstu

, do których użytkownik ręcznie wpisuje

znaki za pośrednictwem

klawiatury

.

Plik tymczasowy - (ang. temporary file)

plik

tworzony przez

program

, w którym zapisywane są

potrzebne w trakcie pracy informacje. Jest on kasowany przy opuszczaniu programu. W

systemie

operacyjnym

Windows

tworzy się specjalny

katalog

o nazwie TEMP, do którego programy mogą

sobie swobodnie zapisywać wszystkie pliki tymczasowe.

Plik wymiany - (ang. swap file) specjalny

plik

systemu

Windows

umieszczany na

dysku twardym

zawierający dane, które nie mogły zmieścić się w

pamięci operacyjnej

komputera. Plik wymiany

tworzy

pamięć wirtualną

w systemie

Windows

.

Ploter -

urządzenie peryferyjne

pozwalające kreślić skomplikowane rysunki za pomocą kolorowych

pisaków. Stosuje się go do tworzenia projektów i rysunków technicznych. Wykorzystują go głównie
inżynierowie i projektanci.

Płyta główna - (ang. mainboard) główny podzespół elektroniczny komputera. Na płycie głównej
znajdują się złącza dla

kart rozszerzających

, miejsca na

moduły pamięci

,

procesor

, układy obsługi

urządzeń peryferyjnych

oraz napędów

pamięci masowych

. Płyta główna wykonana jest jako obwód

drukowany o ustalonym formacie (np. AT lub ATX).

- 38 -

Płyta kompaktowa - (ang. Compact Disc Read Only) okrągły dysk wykonany z tworzyw sztucznych,
mający ok. 1mm grubości i 12cm średnicy. Dane na płycie CD zapisane są w postaci ścieżek
posiadających zagłębienia załamujące światło lasera, co odpowiada stanom 0 i 1. Zagłębienia te
formowane są przy pomocy tłoczenia lub wypalania promieniem lasera. Na płycie kompaktowej
można zapisać 74 min dźwięku lub 650 MB danych. Dane na tej płycie przechowywane są w postaci

cyfrowej

. Odtworzenie danych następuje w napędach płyt kompaktowych (ang. CD player) lub też

napędach CD-ROM

instalowanych w komputerach.

Płyta montażowa - płyta ze ścieżkami pozwalająca montować, łączyć i testować podzespoły
elektroniczne. Patrz

obwód drukowany

.

Płytka drukowana - patrz

obwód drukowany

.

Poczta elektroniczna - (ang. electronic mail, w skrócie e-mail) bardzo szybki sposób przesyłania
danych,

plików

bądź tekstów z wykorzystaniem

internetu

lub

sieci lokalnej

. Adresat może otrzymać

wysłaną do niego informację nawet kilka sekund po jej nadaniu. Użytkownicy poczty elektronicznej
posiadają chronione

hasłem

konta (ang. account) opatrzone unikatową nazwą oraz adresem. Są one

programowymi odpowiednikami skrzynki pocztowej (ang.

mailbox

).

Podajnik papieru - mechanizm

drukarki

lub podobnego urządzenia zasilający je w papier . Drukarka

automatycznie pobiera z podajnika kartki papieru, drukuje je i układa na wbudowanej tacce, z której
użytkownik może je potem zabrać.

Podprogram - (ang. subprogram) samodzielny, mniejszy

program komputerowy

, wywoływany

najczęściej z innego programu, przeznaczony do wykonywania wydzielonych zadań.

Podtrzymywanie bateryjne - rodzaj alternatywnego zasilania urządzenia w razie braku napięcia sieci.
Awaryjne podtrzymywanie pracy komputera w razie zaniku napięcia pozwala zachować dane. Istnieją
specjalne urządzenia określane skrótem

UPS

przeznaczone do bateryjnego podtrzymywania zasilania.

Pointer - (ang.) patrz

wskaźnik

.

Pojemność - (ang. capacity) łączna ilość informacji, które urządzenie może zapamiętać. Urządzeniem
tym może być zewnętrzny

nośnik

danych (np.

dyskietka

)

moduł pamięci

RAM

lub np. taśma

perforowana. Pojemność jest mierzona w

bajtach

(albo kilo-, mega- lub giga-bajtach).

Pole - element stanowiący najmniejszą część

rekordu

. Np. w rekordzie o nazwie "osoba" polami

mogą być elementy danych określające "nazwisko", "płeć" lub "stan cywilny".

Polecenie - (ang. command) ciąg znaków reprezentujący określony rozkaz wydawany komputerowi.
Np. w systemie

MS-DOS

polecenie DIR powoduje wyświetlenie zawartości

katalogu

. Polecenie

posiada zwykle listę swoich

parametrów

, które modyfikują jego działanie.

Poprawność - (ang. validity) zgodność danych otrzymanych z danymi oczekiwanymi. Do weryfikacji
danych służą takie techniki jak

kontrola parzystości

czy stosowanie

sum kontrolnych

.

Port równoległy - (ang. paraller interface) lub też port LPT (ang. Line printer port) typ łącza
komputerowego pozwalającego przesyłać dane równocześnie przez kilka przewodów, co znacznie
zwiększa prędkość

transmisji

. Portu równoległego używa się zwykle do podłączenia

drukarki

i innych

- 39 -

urządzeń peryferyjnych

. Port równoległy, zwany też często złączem Centronics, posiada 8 linii danych

i kilka sygnałów sterujących. Nowsze odmiany tego portu określane skrótami EPP i ECP mogą
przesyłać dane w dwóch kierunkach z dużo większą prędkością.

Port RS 232 - RS-232 najpopularniejszy standard szeregowej

transmisji

danych. Prawie każdy

komputer wyposażony jest w łącze tego typu. Podłączyć do niego można wiele urządzeń takich jak

mysz

,

drukarkę

, tablicę graficzną i

modem

. Szybkość portu RS 232 określa się w

bodach

(bitach na

sekundę).

Port szeregowy - (ang. serial port) lub port COM - typ łącza komputerowego pozwalającego przesyłać
dane po jednej linii sygnałowej.

Transmisja

danych poprzez port szeregowy polega na wysyłaniu serii

pojedynczych

bitów

opatrzonych w bity startu i bity stopu oraz czasami w bit parzystości służący

kontroli poprawności przesyłanych danych. Odmianą portu szeregowego jest port RS-232.

Portable computer - (ang.) patrz

komputer przenośny

.

Porty wejścia/wyjścia - (ang. I/O port) podzespoły elektroniczne opatrzone łączami umożliwiające
dwustronną komunikację pomiędzy komputerem i

urządzeniem peryferyjnym

. Patrz

port szeregowy

i

port równoległy

.

PostScript - język opisu strony używany do sterowania urządzeniami drukującymi takimi jak

drukarki

,

naświetlarki i plotery. Patrz

układ strony

.

Power PC - typ nowoczesnego i szybkiego

mikroprocesora

firmy

Motorola

.

Powtarzanie kodu klawisza - wielokrotne i automatyczne wyświetlanie jednego znaku na

monitorze

spowodowane przyciśnięciem klawisza i nie zwalnianiem go przez określoną ilość czasu. Znak taki jest
wyświetlany do momentu zwolnienia klawisza przez użytkownika.

Klawiatury

komputerów klasy

PC

posiadają wbudowaną funkcję powtarzania znaków.

Prędkość transmisji - (ang. transfer speed) szybkość, z jaką dane są przesyłane pomiędzy
urządzeniami służącymi do ich

transmisji

.

Priorytet - inaczej ranga lub stopień ważności przypisany danym lub urządzeniom. Informacje o
wyższym priorytecie są przetwarzane w pierwszej kolejności.

Procedura - (ang. procedure) złożony sposób postępowania składający się z pomniejszych kroków. To
również wydzielona część

programu komputerowego

opatrzona w unikatową nazwą, pozwalająca na

wielokrotne wykonywanie ciągu pewnych instrukcji. Podział programu na procedury poprawia jego
czytelność i pomaga w usuwaniu błędów.

Procesor - (ang. processor lub CPU) grupa podzespołów elektronicznych stanowiąca główna część
komputera, odpowiedzialna za realizację najważniejszych jego funkcji. Na procesor składają się
między innymi

jednostka arytmetyczno-logiczna

(ALU), jednostka sterująca (ang. control unit) i

pamięć podręczna

(np. grupa

rejestrów

). Od szybkości procesora zależy wydajność całego systemu.

Procesor wykonuje

programy

napisane

kodzie maszynowym

Współczesna

mikroelektronika

pozwala

na zawarcie wszystkich komponentów procesora w jednym

układzie scalonym

zwanym

mikroprocesorem

.

- 40 -

Prodigy - komercyjna sieć informatyczna oferująca użytkownikom dostęp do archiwów

plików

, grup

dyskusyjnych,

baz danych

,

poczty elektronicznej

i innych usług.

Program antywirusowy - (ang. anti-virus program)

program narzędziowy

usuwający z systemu

wirusy komputerowe.

Czasami profilaktycznie chronią one system przed zarażeniem wirusem. Z

uwagi na pojawiające się systematycznie nowe wirusy, programy antywirusowe należy często

aktualizować

.

Program demonstracyjny - (ang. demonstration program)

program komputerowy

pozbawiony

niektórych funkcji udostępniany darmo lub pół darmo przez producenta. Jego zadaniem jest
prezentacja możliwości samego programu i zachęcenie użytkownika do kupna jego pełnej wersji.
Niektóre programy demonstracyjne (popularnie zwane demami) nie oferują żadnej funkcji użytkowej
i są jedynie pokazem możliwości programistów. Prezentują one tylko wyrafinowane efekty graficzne i
dźwiękowe.

Program drugoplanowy -

program

działający w tle aktualnie używanego programu. W

systemie

operacyjnym

Windows

prawie wszystkie nieaktywne (to jest schowane pod spód)

okienka

reprezentują jakiś program drugoplanowy.

Program instalacyjny - (ang. setup program)

program

służący do instalowania nowego

oprogramowania

na danym komputerze. Proces instalacyjny polega na kopiowaniu programu na

dysk twardy

, konfigurowaniu jego podstawowych właściwości oraz dostosowaniu

systemu

operacyjnego

do pracy z nową

aplikacją

.

Program interaktywny - rodzaj

programu komputerowego

, który charakteryzuje się utrzymywaniem

stałego kontaktu z użytkownikiem.

Aplikacja

taka natychmiast reaguje na poczynania obsługującego

ją człowieka wyświetlając różne komunikaty, pokazując

animacje

i wydając dźwięki.

Program komputerowy - (ang. computer program) zbiór poleceń zapisany w

kodzie maszynowym

przeznaczony do wykonania przez komputer. Za jego pomocą maszyna ta może przetwarzać dane,
rozwiązywać zadania i wykonywać wiele innych funkcji. Programy komputerowe mogą wykonywać
swoje zadania bez informacji pochodzących od użytkownika, zazwyczaj jednak operują na danych
wprowadzanych przez człowieka. Programy pisane są przez ludzi, gdyż komputer sam z siebie nie jest
w stanie stworzyć zupełnie nowego programu. Programy komputerowe nazywane są również

aplikacjami

.

Program ładujący - (ang. boot loader) krótki

program

znajdujący się na

dysku systemowym

, ładujący

system operacyjny

do pamięci komputera.

Program maszynowy - (ang. machine program)

program komputerowy

napisany w

kodzie

maszynowym

.

Program narzędziowy - (ang. utility program) typ

programu

pełniącego jakieś funkcje usługowe.

Mogą to być prace edycyjne, regulacyjne, nadzorcze i inne, pomagające utrzymać komputer w
należytej kondycji.

Program rezydentny - (ang. resident program)

program komputerowy

pozostający w

pamięci

operacyjnej

komputera nawet po pozornym zakończeniu pracy programu. Pozwala to na jego

- 41 -

uaktywnienie się bez konieczności ponownego uruchamiania. Program taki zajmuje jednak miejsce w
pamięci komputera, dlatego też nie poleca się uruchamiania na raz większej liczby programów
rezydentnych.

Program testujący - (ang. test program) program należący do kategorii

oprogramowania

narzędziowego

, służący do sprawdzania działania komputera, zainstalowanych na nim programów i

urządzeń peryferyjnych

.

Program użytkowy -

program

przydatny szerokiej grupie użytkowników. Należą do nich np.

arkusz

kalkulacyjny

,

edytor tekstu

i program graficzny.

Programowanie - (ang. programming) proces tworzenia

oprogramowania

komputerowego, na który

składają się takie etapy pracy jak: projektowanie programu, jego pisanie (programowanie właściwe),
kompilacja, testowanie i

aktualizowanie

.

PROLOG - (ang. PROgramming in LOGic)

język programowania

wysokiego poziomu, opracowany

przez francuskich naukowców, używany głównie do rozwiązywania problemów związanych z
systemami ekspertowymi i sztuczną inteligencją.

PROM - (ang. Programable ROM ) typ pamięci stałej

ROM

, pozwalający na jednokrotny zapis

informacji do "czystego" modułu tej pamięci. Proces zapisu danych nazywa się programowaniem
pamięci i powoduje trwałe i nieodwracalne zmiany w jej strukturze wewnętrznej.

Prostownik - urządzenie elektryczne zamieniające prąd zmienny na stały. Większość prostowników
działa w oparciu o

diody

lub mostki diodowe. Prostowniki stosowane są do budowy

zasilaczy

.

Protokół komunikacyjny - (ang. protocol) określony sposób przesyłania danych określający metodę
wysyłania, odbierania i kontroli poprawności przesyłu informacji pomiędzy urządzeniami
komputerowymi.

Przełącznik DIP - (ang. DIP microswitch) zestaw mikroprzełączników znajdujących się w urządzeniu
komputerowym, służących do trwałej zmiany jego ustawień i

parametrów

. Obecnie odchodzi się od

stosowania mikroprzełączników na rzecz programowego i automatycznego ustawiania wszystkich
parametrów sprzętu. W założeniu rozwiązanie to ma ułatwić obsługę osobom mało doświadczonym.

Przeplot - (ang. interlace) technika wyświetlania obrazów komputerowych wyższej

rozdzielczości

na

monitorach

niższej klasy. Polega na pokazywaniu na przemian linii nieparzystych i parzystych.

Posiada ona mankament w postaci dokuczliwego migotania obrazu.

Przerwanie - (ang. interrupt) Informacja przekazywana

procesorowi

, zmuszająca go do

natychmiastowego przerwania wykonywanego właśnie zadania i podjęcia innego, określanego przez
przerwanie. Po zakończeniu procedury obsługującej dane przerwanie procesor powraca do realizacji
zawieszonego wcześniej zadania. Przerwanie może wynikać z działania samego

programu

lub też

pochodzić z urządzenia zewnętrznego domagającego się obsłużenia go przez procesor.

Przesyłanie danych - (ang. data transmission) proces przekazywania informacji pomiędzy
urządzeniami elektronicznymi za pomocą łączy. Nierzadko dane są przesyłane na dużą odległość. Do

transmisji

danych służą między innymi takie urządzenia jak

karty sieciowe

,

modemy

,

sieci

komputerowe

oraz łącza kablowe, światłowodowe, radiowe i satelitarne.

- 42 -

Przesyłanie równoległe - (ang. parallel transmission) metoda jednoczesnego przesyłania wielu

bitów

.

Każdy przesyłany bit przekazywany jest po osobnej linii. Patrz

port równoległy

.

Przesyłanie szeregowe - (ang. serial transmission) przesyłanie danych po jednej linii w postaci
pojedynczych

bitów

ujętych w bloki. Patrz

port szeregowy

.

Przetwarzanie danych - (ang. data processing) proces analizy, modyfikacji i magazynowania danych z
wykorzystaniem konkretnych narzędzi. Narzędziem takim może być komputer i wtedy proces ten
nazywa się komputerowym przetwarzaniem danych.

Przetwornik analogowo-cyfrowy - (ang. analog-to-digital converter, skrót A/D) urządzenie
zamieniające wielkości

analogowe

na odpowiadające im ciągi liczb przedstawione w postaci

dwójkowej zrozumiałej dla komputera. Najczęściej spotykaną wielkością zamienianą na postać

cyfrową

jest napięcie elektryczne.

Przetwornik cyfrowo-analogowy - (ang. digital-to-analog converter, skrót D/A) urządzenie
zmieniające dane dwójkowe (zapis

cyfrowy

) na sygnał

analogowy

.

Przewijanie - przeglądanie

ekranu

lub

okienka

, których zawartość jest tak duża, że nie że nie jest

widoczna w całości. Aby zobaczyć niewidoczny fragment, przesuwa się zawartość ekranu w górę lub
w dół, bądź w prawo i lewo. Robi się to za pomocą

myszki

lub

klawiatury

.

Przyjazny dla użytkownika - określenie

programu

, który jest łatwy w obsłudze. Programy przyjazne

użytkownikowi charakteryzują się "intuicyjnym" sposobem obsługi.

PS/2 - seria komputerów klasy

PC

produkowana swego czasu przez firmę

IBM

. To również typ

modułów pamięci

przeznaczonych do

płyt głównych

opartych o

mikroprocesory

486 i

Pentium

.

Public-Domain-Software - darmowe

oprogramowanie

, którego kopiowanie i sposób

wykorzystywania nie są w żaden sposób ograniczone. Program uzyskuje taki status jedynie na skutek
jawnej deklaracji jego autora.

Pull-down menu - (ang.) patrz

menu rozwijane

.

R

RAM - (ang. Random Access Memory) podstawowy rodzaj pamięci zainstalowanej w komputerze do
której maszyna może zapisywać i odczytywać dane. Jest typem pamięci o dostępie swobodnym, co
znaczy, że w dowolnym momencie można sprawdzić zawartość dowolnej jej komórki. Pamięć RAM
jest pamięcią ulotną, czyli że jej zawartość znika po odłączeniu zasilania. Pamięci RAM składają się
zazwyczaj na

pamięć operacyjną

i

pamięć wideo

,

RAMDAC -

układ scalony

zainstalowany na karcie graficznej zawierający specjalny

przetwornik

cyfrowo-analogowy

. Jego zadaniem jest zamiana

cyfrowej

postaci obrazu na sygnał

analogowy

odbierany i wyświetlany przez

monitor

.

RAM-dysk - (ang. RAM-disk) sposób organizacji części

pamięci operacyjnej

komputera, umożliwiający

korzystanie z niej jak z dysku. Wydzielony w ten sposób fragment pamięci zachowuje się tak, jak

- 43 -

gdyby był jeszcze jednym napędem dysków zainstalowanym w systemie. Jako że RAM-dysk jest
oparty na pamięci

RAM

, jego zawartość znika po odłączeniu zasilania.

Raster - zbiór punktów tworzących określony wzór. Punkty te, różniąc się od siebie wielkością lub
wzajemną odległością umożliwiają pokazanie odcieni.

Recovery - (ang.) odzyskiwanie. Mechanizm przywracania usuniętych danych za pomocą
wyspecjalizowanych

programów narzędziowych

. Przywrócenie danych jest możliwe, gdy obszar

nośnika

na którym informacja była zapisana, nie został zajęty przez inne dane.

Rejestr - (ang. register) niewielka

pamięć podręczna

będąca częścią składową

jednostki centralnej

.

Procesor

komputera zawiera zwykle całą grupę rejestrów. To również nazwa systemowego

pliku

konfiguracyjnego

tworzonego przez system

Windows

.

Rekord danych - (ang. data record) zbiór informacji o określonym

formacie

i cechach, pozwalający na

ich przechowywanie i obróbkę. Częścią składową rekordu jest

pole

.

Bazy danych

operują na

rekordach danych.

Relacyjna baza danych - baza danych, w której informacje są ze sobą wzajemnie związane. Pozwala
to na szybkie znalezienie poszukiwanej grupy informacji.

Reset -

procedura

natychmiastowego przerwania pracy wszystkich podzespołów komputera i

przygotowania do ich ponownego uruchomienia. Może być wywołana przez

program

lub też

wciśnięcie przez użytkownika przycisku RESET znajdującego się na przedniej ściance komputera. Po
"zresetowaniu" komputer zachowuje się tak, jak gdyby został dopiero włączony.

Restart - przerwanie i ponowne rozpoczęcie pracy komputera inicjowane przez

system operacyjny

.

Restart komputera jest koniecznością w przypadkach zainstalowania nowych programów lub
podzespołów elektronicznych.

RGB - (ang. Red Green Blue) sposób przedstawiania kolorów za pomocą mieszania barw
podstawowych: czerwonej (ang. red), zielonej (ang. green) i niebieskiej (ang. blue). Stuprocentowe
nasycenie wszystkich trzech barw daje w efekcie biel, zerowe nasycenie - czerń. Z uwagi na
niedoskonałe przedstawianie niektórych barw zwłaszcza przy druku, w zastosowaniach
profesjonalnych używa się innych reprezentacji kolorów takich jak CMYK czy Lab.

RISC - (ang. Reduced Instruction Set Computer) typ bardzo wydajnego

procesora

o zredukowanej

liście rozkazów. Zamiast jednej skomplikowanej instrukcji uruchamiany jest szereg prostszych,
wykonywanych znacznie szybciej rozkazów.

Robot - sterowana przez komputer, programowalna maszyna zdolna do automatycznego
wykonywania wielu prac. Dzięki wbudowanym czujnikom potrafi ona rozpoznawać otoczenie i
dostosowywać do niego swe działanie. Roboty stosowane są w pracy w fabrykach, wojskowości,
laboratoriach i wielu innych dziedzinach. Bez większego problemu potrafią pracować w ciężkich i
szkodliwych dla człowieka warunkach, mogą wykonywać prace monotonne i niebezpieczne. Dzięki
tym zaletom wynajdywane są coraz to nowe dziedziny dla ich zastosowania.

Rodzaj czcionki - patrz

czcionka.

- 44 -

ROM - (ang. Read Only Memory) pamięć tylko do odczytu w postaci układu elektronicznego (na ogół

układu scalonego

) montowanego w urządzeniach komputerowych. Zawartość tej pamięci ustalana

jest za pomocą specjalnych zabiegów technologicznych w czasie procesu produkcyjnego. Kiedy
pamięć ROM opuści fabrykę, danych w niej zapisanych nie da się już zmodyfikować. Odmianami
pamięci ROM umożliwiającymi ich ponowne zaprogramowanie są

PROM

,

EPROM

i

EEPROM

.

ROM BIOS - pamięć typu

ROM

zawierająca

BIOS

, umieszczona na płycie głównej komputera.

Routine - patrz

procedura

.

Rozdzielczość - (ang. resolution) inaczej dokładność. Termin używany dla określenia stopnia
uszczegółowienia pewnej wielkości. Im większa jest rozdzielczość danych opisujących pewien
rzeczywisty obiekt (np. obraz lub dźwięk), tym lepiej jest ją w stanie opisać i przetworzyć komputer.
Dla przykładu rozdzielczość

ekranu

to ilość punktów tworzących wyświetlany obraz. Zwykle podaje

się ilość punktów (

pikseli

) w poziomie oraz w pionie. Im więcej pikseli wyświetlanych jest

jednocześnie na ekranie (lub drukowanych na drukarce), tym wyższa rozdzielczość i lepsza jakość
uzyskiwanego obrazu.

Rozkaz - (ang. order, command) patrz

polecenie

.

Rozpoznawanie mowy - (ang. speech recognition) technika umożliwiająca analizowanie ludzkiej
mowy i przekładanie jej na język identyfikowalny przez komputer. Pozwala to na wydawanie
komputerowi poleceń słownych za pomocą mikrofonu i

karty dźwiękowej

.

Rozpoznawanie znaków - patrz

OCR

.

Rozszerzenie - (ang. file extension) ciąg znaków będących drugim członem

nazwy pliku

i oddzielonym

znakiem kropki (.) od członu pierwszego. Zazwyczaj określa on typ danych zawartych w danym

pliku

(np. rozszerzenie BMP oznacza plik graficzny zawierający bitmapę). Nazwy plików w systemie

MS-

DOS

umożliwiały stosowanie 3 literowych rozszerzeń. System

Windows 98

pozwala na tworzenie

nazw plików

o długości do 255 znaków, w których rozszerzenia mogą mieć dowolna długość z tego

zakresu.

Rzeczywistość wirtualna - (ang. virutal reality) wizja przestrzeni przedstawiana przez komputer za
pomocą realistycznej trójwymiarowej grafiki. Wraz ze wzrostem mocy obliczeniowej komputerów,
rzeczywistość wirtualna nosi znamiona coraz większej realności. Nowoczesne gry komputerowe coraz
częściej umożliwiają nam podróż do wirtualnej rzeczywistości.

S

Schemat blokowy - diagram przedstawiający strukturę wykonywanych operacji, ich wzajemne relacje
oraz schemat przepływu informacji między poszczególnymi blokami funkcjonalnymi

programu

.

Schemat blokowy pełni zasadniczą role na etapie projektowania programu.

SCSI - (ang. Small Computers Systems Interface) standard łącza umożliwiający podłączenie do
komputera osobistego nawet 8

urządzeń peryferyjnych

. Charakteryzuje się ono dużą

- 45 -

przepustowością informacji i łatwością podłączania dodatkowych komponentów. Do złącza SCSI
możliwe jest przyłączenie takich elementów jak skaner,

drukarka

czy

dysk twardy

.

Sektor - (ang. sector) jednostka podziału dysku będąca malutkim wycinkiem jego powierzchni.
Sektory leżące w jednakowej odległości od środka dysku składają się na

ścieżki

. Sektor stanowi

najmniejszy i niepodzielny fragment dysku przechowujący dane.

Serwer - (ang. server) specjalny komputer dołączony do

sieci komputerowej

, którego

oprogramowanie

pozwala na przykład sterować działaniem sieci lub udostępniać przyłączonym do

niej komputerom swoje

zasoby

. Serwer jest zazwyczaj komputerem o dużej mocy obliczeniowej

wyposażonym w pamięci o bardzo dużych pojemnościach.

Serwer internetowy -

serwer

podłączony do sieci

internet

dostępny pod konkretnym

adresem

internetowym

. Serwery internetowe świadczą swym użytkownikom wiele usług takich jak

przesyłanie danych poprzez sieć,

poczta elektroniczna

(ang. e-mail) oraz dostęp do stron

WWW

.

Shareware - typ

oprogramowania

komputerowego, którego użytkowanie jest bezpłatne przez

określony okres czasu (najczęściej 30 dni). Po sprawdzeniu możliwości programu użytkownik jest
zobowiązany do wniesienia opłaty za użytkowanie, bądź usunięcia go ze swego komputera.

Sieć komputerowa - (ang. network) grupa komputerów i

urządzeń peryferyjnych

połączonych ze

sobą w sposób umożliwiający wymianę informacji i dzielenie wspólnych

zasobów

. Do ich

wzajemnego łączenia służą specjalne podzespoły elektroniczne takie jak

karty sieciowe

, rozgałęźniki

(HUB), specjalne przewody i wtyczki. Wyróżnia się sieci:

lokalną

(LAN), miejską (MAN) lub

rozległą

-

WAN. Jedną z odmian sieci rozległej jest

internet

.

Sieć lokalna - (ang. Local Area Network) sieć o niewielkim zasięgu, w której zazwyczaj występuje
jeden

komputer główny

(serwer plików) i kilka komputerów korzystających z jego

zasobów

. Sieć LAN

oparta jest zwykle na architekturze

Peer-to-Peer

lub

Klient-Serwer

.

Sieć neuronowa - zbiór połączonych ze sobą

bramek logicznych

i układów pamięci imitujących

strukturę i działanie mózgu ludzkiego. Szacuje się, iż mózg ludzki zawiera około 100 miliardów takich
układów przetwarzających i 100 bilionów połączeń. Tak połączone elementy wykazują zdolność do
inteligentnego analizowania informacji i uczenia się. Niektóre

programy

funkcjonują na zasadzie sieci

neuronowej.

Sieć peer to peer -

sieć lokalna

bez wyodrębnionego komputera głównego, w której komputery

połączone są według schematu każdy z każdym.

Sieć rozległa - (ang. Wide Area Network) sieć tworząca logiczną całość i zapewniająca przyłączonym
do niej komputerom wymienianie pomiędzy sobą danych na duże odległości z pomocą dowolnej
infrastruktury technicznej.

SIMM - (ang. Single In-Line Memory Module)

moduł pamięci

przeznaczony do zamontowania na

starszych

płytach głównych

wyposażonych w

procesory

386

i

486

.

Skaner - (ang. scaner)

urządzenie peryferyjne

służące do

digitalizacji

obrazów i wczytywania ich do

pamięci komputera w postaci

cyfrowej

. Dokładność odwzorowania zależy od

rozdzielczości

- 46 -

uzyskiwanej przez skaner. Rozdzielczość skanera mierzy się w punktach na cal (DPI). Skaner może
digitalizować takie dokumenty jak zdjęcia, negatywy, przezrocza (slajdy), teksty i grafiki.

Składnia - (ang. syntax) podstawowe, bardzo ścisłe reguły określające sposoby stosowania i zapisu
poleceń składających się na

język programowania

.

Skok napięcia - nagła zmiana napięcia w sieci elektrycznej. Może ona doprowadzić do zakłóceń w
pracy komputera i

urządzeń peryferyjnych

, błędów obliczeń, a w skrajnych przypadkach nawet do ich

uszkodzenia. Przed skokami napięcia można się chronić stosując listwy zasilające wyposażone w filtry
przeciwzakłóceniowe lub specjalne urządzenia takie jak

zasilacz awaryjny

.

Software - (ang.) patrz

oprogramowanie

.

Sortowanie - (ang. sort) proces układania danych według określonego kryterium, na przykład rosnąco
od A do Z. Złożoność sposobu sortowania zależy od możliwości użytego

oprogramowania

. W

automatyczne procedury sortowania wyposażone są na ogół programy takie jak

baza danych

czy

arkusz kalkulacyjny

.

Spacja - (ang. space) znak odstępu, wolnego miejsca w tekście, oznaczany w

kodzie

ASCII

numerem

32. Znak spacji wywołuje się poprzez naciśnięcie podłużnego klawisza u dołu

klawiatury

. Klawisz ten

popularnie określany jest jako "spacja".

Specyfikacja - (ang. computer specification) bardzo szczegółowy opis

parametrów

określających

elementy składowe sprzętu komputerowego lub

oprogramowania

.

Spooler -

program narzędziowy

umożliwiający drukowanie dokumentu bez konieczności przerywania

pracy programu zlecającego drukowanie. Fachowo nazywa się to drukowaniem w tle. Spooler jest na
ogół integralną częścią

systemu operacyjnego

. Jego praca polega na przejęciu danych

przeznaczonych do drukowania, umieszczeniu ich we własnej

podręcznej pamięci

, a następnie

przesyłaniu ich systematycznie do

drukarki

bez konieczności nadzoru użytkownika. Umożliwia to np.

drukowanie listu w czasie, gdy użytkownik pisze już następny tekst. Zjawisko to jest klasycznym
przykładem

wielozadaniowości

systemu operacyjnego

.

Sprawdzanie pisowni - (ang. spell checking) narzędzie stanowiące wyposażenie

edytora tekstu

,

dokonujące analizy tekstu pod kontem poprawności ortograficznej (w bardziej zaawansowanej
formie także poprawności gramatycznej). Funkcja ta działa na zasadzie porównywania napotkanych
w tekście wyrazów ze słownikiem zapisanym w pamięci. Przy niezgodności wyrazu ze wzorcem edytor
sygnalizuje to np. podkreślając wyraz na

ekranie

.

Spreadsheet - (ang.) patrz

arkusz kalkulacyjny

.

SRAM - (ang. static RAM) szybka pamięć

RAM

nie wymagająca ciągłego odświeżania. Jej struktura

wewnętrzna zbudowana jest oparciu o tzw. przerzutniki. Zawartość tej pamięci znika w momencie
zaniku zasilania. Jej cena jest z reguły dużo wyższa od cen pamięci konwencjonalnych. Stosowana jest
głównie jako

pamięć podręczna

będąca wyposażeniem

płyt głównych

i

mikroprocesorów

.

Stacja dysków - patrz

napęd dyskietek

.

- 47 -

Stacja robocza - (ang. workstation) komputer o dużej mocy obliczeniowej używany przez jednego
użytkownika, stosowany zazwyczaj do obróbki grafiki,

CAD

,

CAM

lub

symulacji komputerowej

.

Sterownik - (ang. device driver) niewielki

program

stosowany do obsługi

urządzenia peryferyjnego

lub komponentu komputera. Bez odpowiedniego sterownika korzystanie z danego urządzenia często
nie jest w ogóle możliwe. Zastosowanie oryginalnego (tj. dostarczonego przez producenta)
sterownika danego sprzętu pozwala optymalnie wykorzystać jego możliwości.

Sterownik drukarki - (ang. printer driver)

sterownik

używany do obsługi drukarki danego typu przez

system operacyjny

.

Stopka - (ang. footer) ostatni wiersz tekstu na stronie zazwyczaj wizualnie oddzielony od reszty
dokumentu. Zawiera on na ogół informacje dodatkowe takie jak np. numer strony. Patrz

nagłówek

.

Stos - (ang. stack) pamięć typu

LIFO

stanowiąca fragment

pamięci operacyjnej

komputera. Jest ona

automatycznie zarządzana przez

procesor

lub

system operacyjny

. Stos jest udostępniany

uruchomionym programom i pomaga im w zarządzaniu danymi.

Streamer - (ang.)

urządzenie peryferyjne

zapisujące dane na taśmie magnetycznej. Mała prędkość

działania oraz dosyć duża

pojemność

czynią je przydatnym jedynie do sporządzania

kopii

bezpieczeństwa

danych komputerowych.

String - (ang.) typ danych będący ciągiem znaków. Może on składać się z dowolnej kombinacji liter,
cyfr i znaków specjalnych. Typowym reprezentantem danej tego typu jest tekst.

Strona - (ang. page) samodzielna część dokumentu tekstowego, wizualnie odpowiadająca
pojedynczej kartce papieru. To również element struktury podziału

pamięci operacyjnej

komputera.

Strona kodowa - (ang. codepage) zestaw danych umożliwiający wyświetlanie znaków pisanych
charakterystycznych dla alfabetu danego języka. W przypadku języka polskiego dotyczy to takich liter
jak: "ą,ę,ć,ź,ż,ó,ł,ń". Zainstalowanie właściwej strony kodowej jest warunkiem uzyskania tych znaków
na

ekranie

i drukarce.

Struktura drzewa (ang. tree structure) struktura danych charakteryzująca się występowaniem
elementów nadrzędnych (węzły) i podrzędnych. Elementy położone najniżej w tej strukturze
określane są jako liście, zaś element najwyższy jako korzeń.

Katalogi

na dysku komputerowym mogą

mieć strukturę drzewa. Patrz

drzewo wyszukiwania

.

Suma kontrolna - (ang. checksum) jedna z metod kontroli błędów polegająca na dodawaniu do porcji
danych pewnej liczby. Jej wartość ustalana jest na podstawie skomplikowanych obliczeń
dokonywanych na wszystkich elementach składowych danej porcji informacji. Jeżeli przy ponownym
obliczaniu suma kontrolna nie jest zgodna z wartością początkową, oznacza to błąd w danych. Prostą
odmianą tej metody jest

kontrola parzystości

.

Symbol - (ang. symbol) znak reprezentujący dany literę, cyfrę lub inny obiekt.

Symulacja komputerowa- (ang. computer simulation) sztuczne modelowanie i analiza rzeczywistego
zjawiska w celu prześledzenia jego skutków. Można na przykład przeprowadzić na komputerze
symulację wysadzenia budynku w celu optymalnego rozstawienia ładunków wybuchowych. Wielką

- 48 -

popularnością cieszą się gry komputerowe zwane symulatorami. Najbardziej znane z nich to
symulatory lotu i jazdy samochodem. Jedną z odmian symulacji jest tworzona przez komputer

rzeczywistość wirtualna

.

Syntax - (ang.) patrz

składnia

.

Syntax error - (ang. syntax error) błąd komunikowany przez

kompilator

języka programowania

wywołany nieprawidłowym zapisem w

programie komputerowym

. Najczęstszą przyczyną jego

pojawienia się jest niezgodność zapisu ze

składnią

języka.

Synteza mowy - generowanie przez komputer dźwięków odpowiadających mowie ludzkiej. Synteza
ta jest dokonywana na podstawie analizy tekstu zapisanego w danym języku. Do syntezy i

rozpoznawania mowy

przez komputer wymagane są odpowiedni sprzęt i

oprogramowanie

.

Syntezator - (ang. synthesizer) urządzenie elektroniczne wykorzystywane do generowania dźwięków.
Nowoczesne syntezatory są bardzo skomplikowanymi komputerami zdolnymi do tworzenia bardzo
realistycznej i świetnie brzmiącej muzyki. Praktycznie każda

karta dźwiękowa

jest wyposażona w

mniej lub bardziej zaawansowany syntezator.

System ekspertowy - system składający się z

bazy danych

,

programu

wykonującego

symulację

decyzyjną i

interfejsu użytkownika

, przeznaczone do rozwiązywania kompleksowych problemów nie

możliwych do realizacji za pomocą prostego

algorytmu

. Systemy ekspertowe bardzo często

korzystają z idei

sieci neuronowych

.

System heksadecymalny - (ang. hexadecimal system) matematyczna metoda przedstawiania liczb
stosująca jako podstawę liczbę 16. W systemie tym do zapisu liczb stosuje się cyfry od 0 do 9 oraz
litery od A do F.

System liczbowy - ujednolicony sposób przedstawiania liczb. W informatyce najczęściej stosowany
jest system dwójkowy, szesnastkowy i dziesiętny.

System operacyjny - podstawowe

oprogramowanie

, które umożliwia zarządzanie i kontrolę systemu

komputerowego. Bez niego komputer nie może funkcjonować. System operacyjny jest ładowany
zaraz po włączeniu zasilania komputera i jest obecny w jego wnętrzu przez cały czas jego pracy. Do
najpopularniejszych systemów operacyjnych zalicza się

MS-DOS

,

Windows

,

UNIX

,

OS/2

i system

komputerów

Macintosh

.

Sztuczna inteligencja - (ang. Artificial Intelligence)

oprogramowanie

komputerowe próbujące

naśladować proces decyzyjny człowieka, posiadające zdolność inteligentnego reagowania na
zaistniałą sytuację. Najczęściej jest ono wyposażone w bardzo dużą

bazę danych

i posiada zdolność

uczenia się. Parz

sieć neuronowa

.

Szyfrowanie - (ang. encoding, encrypting) konwersja informacji z postaci jawnej na postać tajną,
mającą zagwarantować przesyłanym danym pełną poufność i niedostępność dla osób postronnych.
Do odczytania zaszyfrowanej wiadomości jej odbiorca musi posiadać specjalny klucz za pomocą
którego wiadomość zaszyfrowano.

Szyna - patrz

magistrala

.

- 49 -

Szyna adresowa - (z ang. adress bus)

magistrala

zapewniająca przekaz

adresów

określających

położenie danych się w

pamięci operacyjnej

komputera

. Szyna adresowa łączy

procesor

, pamięć i

urządzenia sterujące znajdujące się na płycie głównej.

Szyna danych - patrz

magistrala

danych.

Szyna lokalna - (ang. local bus)

magistrala

systemowa o dużej przepustowości, służąca do

bezpośredniego łączenia urządzeń wymagających szybkiej wymiany danych takich jak

procesor

, karta

graficzna itp. Jest ona integralnym składnikiem

płyty głównej

. Do sterowania magistralą systemową

wykorzystywane są specjalne układy elektroniczne. Współczesne szyny lokalne działają z
częstotliwością od 33 do 100 MHz. Najpopularniejsze z nich oznaczane są określeniami Local Bus,

PCI

i

AGP

.

Szyna sterująca - (ang. control bus) grupa linii elektrycznych przekazująca sygnały sterujące

procesora

na zewnątrz. Wykorzystywane są one do współpracy jednostki centralnej z pozostałymi

podzespołami komputera. Szyna sterująca jest odpowiednikiem systemu nerwowego u żywych
organizmów. Patrz

magistrala

.

Ś

Ścieżka - (ang. track) wszystkie

sektory

dysku leżące w jednakowej odległości od jego środka. Dysk

składa się z wielu takich ścieżek przypominających okręgi centrycznie ułożone wokół osi obrotu. Patrz
cylinder.

Ścieżka dostępu - (ang. path) zapis określający położenie danego

katalogu

lub

pliku

w hierarchicznej

strukturze dysku. Patrz

struktura drzewa

.

Ścieżka obwodu drukowanego - bardzo cienka linia przewodząca prąd elektryczny, łącząca elementy
znajdujące się na

obwodzie drukowanym

. Jedna płytka drukowana może łącznie zawierać całe

kilometry ścieżek.

Ścieżka parkowania - specjalna

ścieżka

dysku twardego

, nad którą zostaje przesunięta głowica

odczytująco-zapisująca, gdy dysk jest w stanie wyłączenia. Parkowanie dysku zmniejsza szansę
uszkodzenia

nośnika

i przedłuża jego żywotność. Nowoczesne dyski automatycznie parkują swoje

głowice po odłączeniu zasilania.

Środowisko - (ang. environment) określenie szeroko postrzeganego systemu komputerowego. Na
opis takiego środowiska składają się cechy sprzętu,

oprogramowania

, sposobu obsługi,

parametrów

technicznych itp. Dużo częściej mówi się jednak o środowisku programowym ściśle wynikającym z
wykorzystywanego w danym komputerze

systemu operacyjnego

. Konkretne

programy

komputerowe

są przeznaczone do uruchamiania w określonym środowisku programowym np.

Windows

.

Światłowód - typ przewodu zbudowanego z przezroczystych włókien sztucznych, pozwalającego na
przesyłanie wiązki światła. Światłowody doskonale nadają się do przesyłania sygnałów

cyfrowych

, co

wykorzystują budowniczy

sieci komputerowych

. Łącza światłowodowe charakteryzują się bardzo

dużą bezbłędnością i przepustowością danych.

- 50 -

T

Tabela - (ang. table) forma organizacji danych, w którym informacje poukładane są w wierszach i
kolumnach tworzących siatkę. Tabele poprawiają czytelność i ułatwiają człowiekowi pracę z dużymi
blokami informacji. Niektóre typy

programów

, takie jak

arkusze kalkulacyjne

i

edytory tekstu

,

pozwalają na dowolne stosowanie tabel.

Tablica alokacji plików - (ang. File Allocation Table) patrz

FAT

.

Tablica graficzna - (ang. tablet)

urządzenie peryferyjne

służące do wprowadzania grafiki do

komputera za pomocą specjalnego pióra oraz podkładki z czujnikami.

Tabulatory - (ang. tabulators) niedrukowalne znaczniki w

edytorach tekstu

pomagające w

formatowaniu

dokumentu. Tabulator jest znakiem podobnym do znaku

spacji

, tyle że

reprezentowany przez niego odstęp jest dłuższy. Do wprowadzania tabulatorów służy klawisz Tab
znajdujący się po lewej stronie

klawiatury

.

Talerz - (ang. plate) płaska, obracająca się ze stałą prędkością powierzchnia pokryta materiałem
magnetycznym. Stanowi ona integralną część każdego dysku. Niektóre

dyski twarde

posiadają po

kilka talerzy, na których informacje zapisywane są dwustronnie. Na talerzach magnetycznych
przechowywane są informacje binarne reprezentowane przez zbiór namagnesowanych odpowiednio
punktów.

Taśma magnetyczna - cienki pasek tworzywa sztucznego pokryty warstwą materiału magnetycznego,
dający możliwość zapisu i odczytu danych w postaci punktów magnetycznych reprezentujących dane
binarne. Taśma magnetyczna wykorzystywana jest powszechnie w magnetofonach kasetowych i

streamerach

.

Taśma perforowana - pasek materiału (najczęściej papieru) na którym zapisywano dane w postaci
otworów. Dziś taśma perforowana nie jest już używana.

TB - patrz

terabajt

.

Tekst - (ang. text, string) ciąg znaków alfanumerycznych zawierający litery, cyfry i znaki specjalne.

Tekst wyjustowany - (ang. justified text) tekst ułożony tak, aby poszczególne wiersze ściśle przylegały
do obu bocznych marginesów strony. Oprócz tekstu wyjustowanego wyróżniamy teksty
wyśrodkowane oraz wyrównane do lewego lub prawego marginesu.

Telefaks - urządzenie pozwalające przesyłać kopie dokumentów za pomocą linii telefonicznej.
Niektóre

karty rozszerzające

typu FaxModem umożliwiają wysyłanie i odbieranie faksów z

wykorzystaniem komputera.

Telekomunikacja - dziedzina nauki zajmująca się przesyłaniem informacji na duże odległości.
Informacje te mogą mieć dowolną postać taką jak mowa, obraz, dźwięk czy dane komputerowe. W
telekomunikacji wykorzystuje się techniki przesyłowe oparte o sygnały elektryczne, fale radiowe, fale
świetlne i inne.

- 51 -

Teletekst - system przesyłania informacji połączony z

transmisją

telewizyjną. Nowoczesne odbiorniki

telewizyjne wyposażone są w funkcje odczytywania stron teletekstu. Praktycznie każdy kanał
telewizyjny posiada swoją własną informację teletekstową.

Terabajt - jednostka określająca porcję informacji w pamięci komputera - jeden terabajt (skrót: TB) =
1024

gigabajty

= 1048576

magabajty

= 1073741824

kilobajtom

= 1099511627776

bajty

.

Terminal - zestaw składający się najczęściej z

monitora

i

klawiatury

, umożliwiający użytkownikowi

współpracę z komputerem głównym. Terminale można podzielić na nieinteligentne (końcówki
komputera) i inteligentne (mające zdolność przetwarzania informacji). Do terminali można zaliczyć
także urządzenia takie jak bankomaty, które komunikują się z centralnym komputerem banku w celu
weryfikacji stanu konta. Komputer główny wraz z terminalami tworzy system wielostanowiskowy.
Patrz

komputer główny

i

konsola

.

Test uruchomieniowy - patrz

autokontrola

.

Tezaurus -

program

umożliwiający znajdowanie synonimów danego wyrazu, będący wyposażeniem

niektórych

edytorów tekstu

.

TIFF - (ang. Tag Image File Format) najbardziej popularny format

pliku

graficznego stosowany w

technice

DTP

. Obrazy TIFF mogą być kompresowane bez strat jakości, co pozwala na zmniejszenie

rozmiaru zawierającego je pliku.

Timer -

układ scalony

lub

program komputerowy

generujący sygnały w bardzo regularnych

odstępach czasu. Timery sprzętowe stosowane są między innymi do taktowania zegara systemowego
komputera, a programowe do zaawansowanego sterowania uruchomionymi

aplikacjami

.

Tomograf komputerowy - urządzenie używane do diagnostyki medycznej, pozwalające na
bezinwazyjne uzyskiwanie obrazów organów wewnętrznych człowieka.

Toner - substancja w postaci czarnego grafitowego proszku używana jako barwnik do drukowania w

drukarkach

laserowych i kserokopiarkach. Jest ona nanoszona na papier i utrwalana termicznie.

Touch screen - patrz

ekran dotykowy

.

Tower - typ obudowy komputera o kształcie podłużnego prostopadłościanu ustawionego pionowo.
Rozróżniamy rozmaite warianty obudów tego typu, a konkretnie: minitower, miditower, hightower.

Tpi - (ang. Tracks Per Inch) jednostka gęstości zapisu określająca ilość

ścieżek

przypadających na cal

nośnika

.

Track - patrz

ścieżka

.

Trackball - urządzenie, które jest odpowiednikiem komputerowej

myszki

. Podobnie jak mysz posiada

ono kulkę. Jest ona umiejscowiona u góry obudowy, skąd łatwo można nią manipulować palcami.
Aby używać Trackball'a nie trzeba poruszać nim po stole. Dlatego też Trackball'e były do niedawna
powszechnie stosowane w

komputerach przenośnych

zamiast myszy.

Traktor - urządzenie w drukarce(najczęściej igłowej) przesuwające papier wyposażony w

perforację

.

- 52 -

Transceiver - urządzenie nadające i odbierające sygnały radiowe.

Transformator - urządzenie służące do zmiany napięcia prądu przemiennego. Trasformatory służą
między innymi do budowy

zasilaczy

.

Transmisja - (ang. transmission) przekaz,

przesyłanie

.

Transmisja asynchroniczna - (ang. asynchronous transmission) metoda

przesyłania danych

charakteryzująca się brakiem osobnego sygnału pomagającego w czasowej synchronizacji przesyłu
poszczególnych porcji informacji. Wykorzystywana jest między innymi przez

porty szeregowe

,

modemy

i

sieci komputerowe

,

Transmisja danych - (ang. data transmission) patrz

przesyłanie danych

.

Transmisja równoległa - (ang. parallel transmission) patrz

przesyłanie równoległe

.

Transmisja synchroniczna - (ang. synchronous transmission) sposób przesyłania danych, w którym
występuje mechanizm synchronizujący przepływ informacji w czasie.

Transmisja szeregowa - (ang. serial transmission) patrz

przesyłanie szeregowe

.

Tranzystor - element elektroniczny zbudowany z kilku warstw materiału półprzewodnikowego,
służący do wzmacniania sygnałów elektrycznych. Jest on podstawowym składnikiem
wykorzystywanym do budowy

bramek logicznych

.

Tryb chroniony - (ang. protected mode) tryb pracy

procesora

, w którym wyodrębniane są w pamięci

obszary chronione

. Zabezpiecza on przed bezprawnym zapisem przez

aplikacje

danych do tych

obszarów pamięci, w których znajdują się już inne informacje (np. inne programy).

Tryb z przeplotem - patrz

przeplot

.

TWAIN - standard

transmisji

danych pomiędzy

programami

i

urządzeniami peryferyjnymi

używanymi do zapisu obrazu takimi jak skaner i kamera cyfrowa.

Twarde przejście - pojęcie spotykane w

edytorach tekstu

, oznaczające przejście do nowego wiersza

po naciśnięciu klawisza Enter.

Twardy dysk - patrz

dysk twardy

.

U

Układ elektroniczny - zestaw połączonych ze sobą elementów elektronicznych, tworzących pewną
funkcjonalną całość. Wszystkie urządzenia komputerowe zbudowane są z wysoce specjalizowanych
układów elektronicznych.

Układ klawiatury - sposób rozmieszczenia poszczególnych znaków na klawiaturze komputera. Istnieją
różne typy klawiatur fabrycznie wyposażone w różne układy klawiszy. Polska klawiatura określana
jest jako QWERTZ (pierwsze litery na klawiaturze), anglosaska zaś jako QWERTY. Układ klawiatury

- 53 -

można zmienić przez stosowanie specjalnych

programów

. Nie zamieniają one jednak przycisków na

klawiaturze, lecz jedynie znaki pojawiające się w komputerze po ich naciśnięciu.

Układ pamięci -

układ scalony

, który może przechowywać dane. Istnieją układy pamięci rozmaitych

typów np.

RAM

, SRAM,

ROM

,

PROM

, EPROM, EEPROM.

Układ scalony - (ang. integrated circuit) zintegrowany układ elektroniczny o niewielkich rozmiarach
zbudowany na bazie płytki krzemowej (lub innej technologii). Składa się on z dużej liczby elementów
takich np. jak tranzystory, rezystory i

bramki logiczne

. Elementy te są zatopione w obudowę z

tworzywa, ceramiki lub metalu chroniącą je przed uszkodzeniami. Układ scalony posiada specjalne
wyprowadzenia zwane popularnie "nóżkami" służące do podłączenia go do innych układów
elektronicznych.

Układ strony - (ang. layout) zbiór

parametrów

dokumentu określających między innymi jego

docelowy

format

, szerokość marginesów, ilości wierszy na stronie i liczbę kolumn. Layout definiuje

też sposób rozmieszczenia elementów takich jak tekst czy grafika na drukowanej stronie. Patrz

łamanie stron

.

UNIX - rozwinięty przez firmę AT&T

wielozadaniowy

i wielodostępny

system operacyjny

wykorzystywany do zarządzania dużymi komputerami. UNIX jest systemem bardzo stabilnym i
niezawodnym, dlatego jest instalowany na większości komputerów pracujących jako

serwery

danych.

Największe obecnie

serwery internetowe

pracują w oparciu o system UNIX. Istnieje wiele odmian

tego systemu znanych pod różnymi nazwami i pochodzącymi od różnych producentów. Obecnie dużą
popularnością cieszy się Linux - darmowy

system operacyjny

podobny do UNIX-a.

Update - (ang.)

aktualizować

; zastępować dane lub

programy

ich nowszymi odpowiednikami.

Upgrade - (ang. Uaktualnienie) patrz

aktualizacja

.

UPS - patrz

zasilacz awaryjny

.

Urządzenia peryferyjne - (ang. Peripheral devices) urządzenia współpracujące z komputerem, lecz
nie stanowiące jego obowiązkowego wyposażenia (np.

drukarka

, skaner). Urządzenia peryferyjne

poszerzają możliwości komputera o funkcje, których sam nie jest w stanie wykonać.

Urządzenie wejściowe - (ang. input device)

urządzenie peryferyjne

służące do wprowadzania danych

do komputera. Należą do nich między innymi

mysz

,

klawiatura

, skaner i

joystick

.

Urządzenie wskazujące - (ang. pointing device)

urządzenie peryferyjne

służące do wskazywania

elementów na

ekranie

lub też wykonywania innych czynności jak np. rysowania. Pozwala ono

komputerowi na analizowanie ruchu ręki użytkownika. Najpopularniejszymi urządzeniami tego typu
są

mysz

,

tablica graficzna

,

pióro świetlne

i

joystick

.

Urządzenie wyjściowe - (ang. output peripheral)

urządzenie peryferyjne

służące do przenoszenia

efektów pracy komputera na zewnętrzne

nośniki

rozpoznawalne przez człowieka (np. obraz, dźwięk,

dotyk). Najpopularniejsze urządzenia wyjściowe to

drukarka

,

monitor

i głośniki. Patrz

hardcopy

.

- 54 -

User group - (ang. user group) grupa użytkowników pracująca w sieci, w jakiś sposób wyodrębniona
spośród pozostałej grupy osób. Mogą to być użytkownicy tego samego sprzętu,

oprogramowania

,

mający w sieci podobne uprawnienia i wymieniający się między sobą informacjami.

Usługi on-line - typ usług świadczonych przez

sieć komputerową

jej użytkownikowi. Patrz

on-line

.

Usuń - (ang. delete, erase) komenda wydawana

programowi

przez użytkownika, usuwająca z dysku

wskazany obiekt, najczęściej

plik

lub

katalog

. Usunięte z dysku elementy można niekiedy odzyskać.

Utility - (ang.) patrz

program narzędziowy

.

V

Valid - (ang.) patrz

poprawność

.

Variable - (ang.) patrz

zmienna

.

VAX - rodzina komputerów wyprodukowanych przez firmę Digital Equipment Corp.,
wykorzystywanych głównie do prac nad sztuczną inteligencją i tworzenia grafiki komputerowej.

VESA - (ang. Video Electronics Standard Association) stowarzyszenie producentów kart graficznych i

monitorów

stawiające sobie za cel ustalanie standardów wśród produkowanych urządzeń

graficznych.

VESA LocalBus - (ang. Vesa Local Bus, skrót VLB) patrz

szyna lokalna

.

Video-CD - odmiana

płyty kompaktowej

mogąca oprócz dźwięku zawierać również informacje o

obrazie. Do odczytywania takich płyt wymagane jest posiadanie specjalnego czytnika (napędu).
Popularną obecnie odmianą płyt wizyjnych jest

DVD

.

Virtual reality - patrz

rzeczywistość wirtualna

.

W

WAN - (ang. Wide Area Network) patrz

sieć rozległa

.

Wejście do sieci - patrz

logowanie

.

Wersja beta - (ang. beta version) prototyp ostatecznej wersji

programu komputerowego

. Wersje

beta są celowo rozpowszechniane w celu przybliżenia ich zalet przyszłym użytkownikom, pozwalając
zarazem na wykrycie błędów nie skorygowanych w procesie tworzenia programu.

Wideo - (ang. video) szeroko pojęte zjawisko tworzenia, przechowywania i przetwarzania obrazu
przeznaczonymi do tego urządzeniami wraz z wieńczącym wszystko aktem oglądania go przez
człowieka.

Wielozadaniowość - (ang. multitasking) cecha nowoczesnego

systemu operacyjnego

. System taki

pracuje na zasadzie podziału czasu

procesora

pomiędzy kilka równolegle wykonywanych zadań.

- 55 -

Przełączanie pomiędzy poszczególnymi zadaniami jest tak szybkie, że użytkownikowi wydaje się, iż są
one wykonywane jednocześnie. Najpopularniejszymi systemami wielozadaniowymi są

Windows

,

UNIX

,

OS/2

i system komputerów

Macintosh

.

Wiersz - (ang. row) poziomy obszar w którym znajdują się znaki. Wiersz tekstu znaczy to samo co
linijka tekstu.

Wild card - (ang). znaki specjalne używane podczas przeszukiwania

katalogów

, zasobów sieci

Internet

,

bazy danych

czy

zasobów

komputera. W wyszukiwaniu

plików

znak "?" zastępuje dowolny

znak, a symbol "*" dowolny wyraz, lub część wyrazu. Przykłady zastosowań: poszukując słowa
"komputer" odnajdziemy je podając kryterium: "kom?uter". Kiedy użyjemy kryterium "*kompute*"
możemy odnaleźć nie tylko wyraz "komputer", ale również: "komputery", "komputerowy" i
"komputeryzacja".

Windows - patrz

Microsoft Windows

.

Windows 98 - patrz

Microsoft Windows 98

.

Windows NT - patrz

Microsoft Windows NT

.

Wirus komputerowy - (ang. computer virus) mały

program

, który infekuje

system operacyjny

lub

programy użytkowe

. Infekowanie to polega na powielaniu własnego kodu i doklejaniu go do coraz to

innych zbiorów na dysku. Wirus potrafi nieraz zarazić nawet wszystkie pliki w komputerze. Ten
proces "rozmnażania" się wirusa nie ogranicza się do jednego komputera - infekcję łatwo przenieść
na inne maszyny poprzez

dyskietki

czy

sieć

. Wirusy komputerowe można podzielić na niegroźne, to

jest takie, które w jakiś wymyślny sposób objawiają swoja obecność (np. wypisują zabawne
komentarze na

ekranie

lub wygrywają wesołe melodie) nie czyniąc przy tym żadnych szkód. Są też

jednak i szkodliwe wirusy wywołujące utratę danych, a nawet fizyczne uszkodzenie sprzętu
komputerowego.

Workstation - patrz

stacja robocza

.

Wpisywanie "bez echa" - wprowadzanie do komputera znaków (np.

hasła

dostępu) z

klawiatury

, bez

możliwości zobaczenia ich na

ekranie

. To również jeden z możliwych trybów pracy

terminala

komputerowego.

Wprowadzanie danych - proces umieszczania danych w pamięci komputera. Do wprowadzania
danych służy cała grupa przyrządów zwana

urządzeniami wejściowymi

.

Wskaźnik - (ang. pointer) wartość określająca położenie danych w pamięci komputera. Wskaźnik jest
odpowiednikiem

adresu

lub też adresem komórki pamięci, która zawiera inny adres. To również

nazwa

kursora

myszy

lub innego urządzenia wskazującego widocznego na

ekranie

.

Wskaźnik myszy - (ang. mouse pointer) nieodzowny element graficznego

interfejsu użytkownika

służący do wskazywania obiektów na

ekranie

, wykonywania na nich działań i wydawania poleceń.

Graficznie reprezentowany jest zwykle przez strzałkę lub podobny symbol.

Współrzędne - para liczb (lub trzy liczby w grafice trójwymiarowej) określająca położenie obiektu na

ekranie

komputera.

- 56 -

WWW - (ang. World Wide Web) zbiór wszystkich

hipertekstowych

dokumentów dostępnych w sieci

internet

. Dokumenty te bywają też nazywane "stronami". Wiele firm reklamuje swoje usługi z

wykorzystaniem tej techniki. W ten sposób można również dokonywać zakupów, prowadzić
korespondencję, przeglądać oferty. Praktycznie każdy użytkownik komputera posiadający dostęp do
internetu może stworzyć własną stronę WWW i umieścić na niej dowolne informacje. W ramach sieci
WWW istnieją specjalne komputery pomagające wyszukiwać określony przez użytkownika typy
informacji.

Wydruk - dane komputerowe przeniesione na papier lub inny możliwy do przeczytania przez
człowieka

nośnik

. Może on przedstawiać tekst, zdjęcia, grafikę lub inne elementy. Wydruki sporządza

się za pomocą urządzeń takich jak np.

drukarka

.

Wygaszacz ekranu - (ang. screen saver)

program komputerowy

który uaktywnia się po dłuższej

bezczynności użytkownika. Główną jego funkcją jest ochrona

kineskopu

monitora, który wypala się

nierównomiernie, jeśli przez dłuższy czas wyświetlany jest na nim ten sam obraz. Dlatego wygaszacz
całkowicie wyłącza ekran lub wypełnia go przesuwającymi się elementami graficznymi.

Wykres kołowy - (ang. pie chart) typ wykresu popularnie nazywany plackiem, na którym dane
przedstawione są w formie koła podzielonego na wycinki o różnych proporcjach. Szczególnie nadaje
się on do przedstawiania zależności strukturalnych danej wielkości, np. zawartości procentowej części
w całości.

Wykres słupkowy - typ wykresu, na którym dane przedstawione są za pomocą słupków (pionowych
lub poziomych) o różnej wysokości. Słupki te mogą być różnokolorowe i składać się z wielu warstw.
Jednym z możliwych wariantów jest trójwymiarowy wykres słupkowy.

Wyrównywanie tekstu - (ang. justify) ustawianie

parametrów

tekstu określających jego położenie

względem marginesów. Tekst może być wyśrodkowany,

wyjustowany

albo wyrównany do lewego

lub prawego marginesu.

WYSIWYG - (ang. What You See Is What You Get) technika umożliwiająca uzyskanie wydruków
zgodnych z ich wyglądem przedstawionym na

ekranie

komputera. Niektóre

programy

pozwalają na

pracę w trybie WYSIWYG dając tym użytkownikowi stały wgląd w końcowy efekt. Programy
wykorzystujące tę technikę to przeważnie

edytory tekstów

i programy graficzne.

Wysoka rozdzielczość - (ang. high resolution) patrz

grafika wysokiej rozdzielczości

.

Wyświetlacz - urządzenie na którym komputer wyświetla informacje dla użytkownika.
Najpopularniejszymi typami wyświetlaczy są

monitory

ekranowe i

LCD

.

Wyświetlacz siedmiosegmentowy - patrz

LED

.

Wywołanie - (ang. call) komenda wykorzystywana przez

program

główny do uruchomienia

podprogramu. Po zakończeniu pracy podprogramu komputer wraca do miejsca w programie
głównym, z którego nastąpiło wywołanie. Wywołanie to również próba dodzwonienia się do
konkretnego abonenta sieci telefonicznej.

- 57 -

Z

Zabezpieczanie danych - patrz

ochrona danych

.

Zabezpieczanie przed kopiowaniem - to zbiór technik sprzętowo-programowych stosowanych przez
producentów

oprogramowania

. Celem tego jest utrudnienie nielegalnego kopiowania ich

programów. Zabezpieczenia te chronią firmy produkujące

software

przed nieuchronnymi stratami

wynikającymi z działalności

piratów komputerowych

.

Zabezpieczenie przed zapisem - mały przełącznik umieszczony na

dyskietce

, uniemożliwiający

dokonanie jakichkolwiek zmian w danych znajdujących się na niej. Pozwala to zabezpieczyć się przed
przypadkowym skasowaniem cennych informacji lub zamazaniem ich przez

wirusy komputerowe

.

Zapis - proces zapisywania danych w komórkach

pamięci operacyjnej

komputera lub na

zewnętrznym

nośniku

danych, np.

dyskietce

.

Zasilacz - przyrząd umożliwiający podłączenie urządzenia do źródła energii elektrycznej o

parametrach

innych, niż wymaga tego samo urządzenie. Podzespoły komputerowe potrzebują na

ogół zasilania prądem stałym o małym napięciu (z reguły niższym niż 24V). Sieć elektryczna dostarcza
prądu zmiennego o napięciu 220V, którym nie da się bezpośrednio zasilić komputera. Zadaniem
zasilacza jest więc zamiana prądu stałego na zmienny i obniżenie jego napięcia. Spotyka się wiele
różnych typów zasilaczy. Głównymi podzespołami składowymi zasilacza są prostownik i
transformator.

Zasilacz awaryjny - (ang. Uninterruptible Power Supply) urządzenie pozwalające na stabilizowanie
napięcia zasilającego system komputerowy. W razie zaniku napięcia w sieci elektrycznej zasilacz
awaryjny dostarcza przez pewien czas energii z własnego akumulatora, dając użytkownikowi czas na
zapis danych i bezpieczne wyłączenie komputera. W ten sposób do minimum zmniejsza się ryzyko
uszkodzeń w strukturze danych i

oprogramowaniu

.

Zasoby - (ang. resources) ogół urządzeń i podzespołów wchodzących w skład systemu
komputerowego.

Zawieszenie się - nagłe przerwanie pracy

programu

lub

systemu operacyjnego

komputera.

Zawieszenie może być spowodowane wprowadzeniem błędnych danych, wydaniem niedozwolonych
komend, uszkodzeniem programu, niewystarczającymi

zasobami

wolnej pamięci lub zakłóceniami z

zewnątrz. Nowoczesne systemy operacyjne są w miarę odporne na wyżej wymienione czynniki i
umożliwiają niezakłóconą pracę innych programów nawet pomimo nieodwracalnego zawieszenia się
jednego z nich.

Zegar czasu rzeczywistego - (ang. real time clock) podtrzymywany bateryjnie zegarek elektroniczny
wbudowany w komputer. Zegar ten odmierza normalny czas i datę, czyniąc je wiadomymi dla

programów

i

systemu operacyjnego

. Z informacji tych korzystają

programy narzędziowe

oraz

wszelkiego typu programowe kalendarze, notatniki i organizatory.

Zegar czasu systemowego - patrz

zegar czasu rzeczywistego

.

Zegar taktujący - wbudowane w komputer elektroniczne urządzenie, przeznaczone do generowania
sygnału o dużej częstotliwości. Sygnał ten służy do koordynacji pracy poszczególnych podzespołów

- 58 -

komputera. Im wyższą częstotliwość sygnałów generuje zegar taktujący, tym szybciej komputer
wykonuje obliczenia. Współczesne

mikroprocesory

taktowane są sygnałami o częstotliwościach

rzędu setek megaherców.

Zestaw znaków - zbiór wszystkich znaków możliwych do wyświetlenia lub wydrukowania. Zestaw ten
może być

parametrem

opisującym

klawiaturę

,

system operacyjny

,

czcionkę

lub

urządzenie

wyjściowe

takie jak np.

drukarka

.

Zgodność - patrz

kompatybilność

.

Zgubione klastry - klastry na dysku, które nie są aktualnie przydzielone żadnemu z

plików

ani nie są

oznaczone jako klastry wolne do wykorzystania. Zagubione klastry są błędem w organizacji dysku i
objawiane są przez

komunikaty o błędach

odczytu. Powstają one na skutek błędu programu lub też

wyłączenia komputera bez uprzedniego zamknięcia

systemu operacyjnego

. Zagubione klastry można

odzyskać wykorzystując do tego

programy narzędziowe

, np. ScanDisk.

Złamanie zabezpieczenia - usunięcie zabezpieczeń umieszczonych przez producenta w

oprogramowaniu

lub sprzęcie informatycznym. Umożliwia to dostęp do

danych chronionych

lub też

sporządzanie nielegalnych kopii programów. Łamanie zabezpieczeń jest niezgodne z prawem i
podlega karze. Łamaniem zabezpieczeń zajmują się na ogół

hackerzy

i

piraci komputerowi

. Patrz

ochrona danych

,

zabezpieczenie przed kopiowaniem

.

Złącze - (ang. interface) patrz

interfejs

.

Złącze równoległe - patrz

port równoległy

.

Złącze szeregowe - patrz

port szeregowy

.

Zmiana kroju pisma - opcja dostępna w większości

edytorów tekstu

, umożliwiająca zmianę

parametrów

pisma w opracowywanym dokumencie. Patrz

czcionka

.

Zmienna - (ang. variable) wartość ulegająca zmianie.

Programy komputerowe

mogą opierać swe

działanie na wielu zmiennych.

Znak @ - (ang. at sign) symbol potocznie określany nazwą "małpa" stosowany powszechnie w zapisie

adresów internetowych

.

Znak końca linii - (ang. End of line) znacznik wstawiany do tekstu w miejscu, gdzie użytkownik wcisnął
klawisz Enter. Sygnalizuje on koniec bieżącego akapitu. Na znacznik ten składa się z reguły ciąg 2
specjalnych znaków: LF (ang. Line feed - następna linia) oraz CR (ang. carriage return - powrót

kursora

do początku wiersza).

Znak końca transmisji - (ang. End of transmission) krótki, unikalny ciąg danych dołączany na koniec
bloku informacji przesyłanych między urządzeniami komputerowymi. Jego zadaniem jest
zasygnalizowanie tym urządzeniom, że przesłany blok danych był ostatnim.

Znak końca zbioru - (ang. End of file) znacznik sygnalizujący

programowi

fakt, iż przeczytana ze

zbioru (

pliku

) informacja była ostatnim elementem zbioru.

Znaki - zbiór wszystkich liter, cyfr, znaków przestankowych i symboli specjalnych.

- 59 -

Znaki końca - specjalne znaczniki dołączane do ciągu danych przetwarzanych przez komputer.
Najczęściej spotykane to znaki

końca linii

,

końca transmisji

i

końca zbioru

.

Znaki sterujące - specjalne znaki dołączane do danych, których zadaniem jest przekazywanie
urządzeniu komputerowemu określonych rozkazów. Przykładem mogą być znaki sterujące działaniem

drukarki

wysyłane do niej przez

program

kierujący wydrukiem.

Zoom in - (ang.) funkcja

programu

umożliwiająca powiększanie elementów wyświetlanych na

ekranie

komputera. Z reguły wyposażone są w nią programy pracujące w trybie

WYSIWYG

.

Zoom out - (ang.) funkcja odwrotna do

zoom in

służąca do pomniejszanie elementów wyświetlanych

na

ekranie

.

Źródło - (ang. source) wydruk treści programu napisanego w konkretnym

języku programowania

.

Pliki

zawierające takie wydruki nazywane są plikami źródłowymi. Źródłem nazywane też bywa

miejsce określające położenie plików przeznaczonych do kopiowania.