fizyka gimnazjum powtorka

( fizyka_gimnazjum_powtorka.pdf )

http://fileshare.co.pl/p/?f=fizyka_gimnazjum_powtorka#

Podobne: fizyka gimnazjum powtorka, fizyka 2 gimnazjum powtorka, fizyka gimnazjum optyka,

fizyka gimnazjum powtorka pdf, fizyka kl 1 gimnazjum powtorka, fizyka gimnazjum wzory,

chemia gimnazjum powtorka, polski gimnazjum powtorka, fizyka gimnazjum nowa era,

Posada w zalaczniku (wersja sciaga).1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

dzieki scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi,

a z tego powodu pozwalaja jemu sie od momentu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa

„litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja

sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara

a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra a,

takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali wykladzinom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go

dzieki dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe,

jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu.

Przemawia do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze ma

taka moc jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn robienie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala zgodnie

z jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o zanim. Zyl czasochlonnie, az wreszcie przypomniano sobie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc

wysoki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak

bardzo bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem

pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl

w stanie zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

taki sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i aby nie schodzil

zbyt skromnie wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Tez

jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 3 miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne i kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po

nowej mysli w tego typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

mozna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie

dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje

sie wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej

jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na zaleta szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed

podjeciem ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a

zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, nieustannie stawiany w przypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swojego ludu, albo

dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania dzieki polu bitwy i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty model – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie rozchodzi o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a zmienia sie

faktycznie szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, zabierac od swiata tyle, tak jak potrzeba,

nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze pisanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy owe wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

robieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac

zdecydowanie w sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze mozna je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu sluzace do dorastajacych

osob. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych.

Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie

nie zamienili ja po kamien. Jednakze i wowczas smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten

przedstawia nature macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 3 miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one gwoli nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich ogromna role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie miec poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa z gory skazane dzieki niepowodzenie zas sam akt

wyboru, pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Wybor jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na temat swoje

zywot i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O ile uniewinnil

a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny gwoli

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly

czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze

Hajmon poteznieje w obronie demokracji po panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki

wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Ona jednak uwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru dwie mozliwosci a,

takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze

racja wydaje sie po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i

rowniez to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po

niejakiej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze

przyklady uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest sluzace do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny patriotycznej

albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i

tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece.

W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo

sluzace do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego

do kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego

wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie sluzace do kleski chwatow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm

wydaje sie wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie

sen wieczny lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika

(widza) jest poprzez stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i

religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyraz boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl po

swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony

synek wrocil sluzace do ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna,

ktory to byl jakim sposobem umarly, zas teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac

same, jednak jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to

ukazuje szersze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez

siewce padlo na rozne podloze. Raz padlo dzieki droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani

pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci,

odszukac jej tresc, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz,

aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan

a, takze prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz sam

walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo

wspomniec postawe sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata.

Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serca, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia wydaje

sie walka po obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w

ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore

nadawaly sens tej zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza umieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory

to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

modne i uznawane w danej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie dzieki polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Ozywia

sie wsrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst sluzace

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem,

po XVI po., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace czasami po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane a, takze staranie dopracowane

od strony internetowej formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4,

sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a,

takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np.

po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij!

), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak jak On, mniemac podobnie. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

gdyz jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich

najmlodszych, ale dodatkowo z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz

dodatkowo przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie lokalnej ojczyzny. Do niej

rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci

syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz wydaje sie

przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze juz zadna pierwowzor nie

pozostanie musiala faktycznie cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace

z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest

po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

zmajstrowany na wizja i zwiazek Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje

ona wazne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego wyboru, sluzace do

zdobywania informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania.

Powinnismy przystanac na moment i przemyslec o lokalnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem

mniej aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze,

czyli nasze zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage ma dla niego honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie

obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow

dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze

zakonnikow po kosciolach albo w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna wydaje sie misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Sposrod czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory poprzez grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie jednostki na odpowiednia

droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany

zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej sluzace do glosu

miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy a, takze raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce po raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej

walki. W utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow

lampy led w stanie darowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac nielatwo, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze piekna po Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej

powstania sluzace do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zwiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej pochodzace z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony po utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow,

znajduja sie one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza -

dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala sluzace do

tzw. kwestii ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek minie przez zywot skromniej,

tymze jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w sobie wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko, zechce

z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

bowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, czuc. Wie, ze to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i dzieki blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla charakter

glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu

lub reguly budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, koncentracja sie dzieki jednym jedynie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem codziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie sluzace do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przemawiajacych, ze

na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, funkcjonuje we

kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia wiecej niz wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co

wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, co wiecej

osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, ze zasluguje sobie nim na

dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

odmiennych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Stosunek Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych

nie zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica sluzace do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola",

po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Niemcy, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na

wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl

caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie

chca oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z

tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Trwalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien co wiecej z rozkosza

umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny

i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

epoka po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa

a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace

do koncepcji jednostki wyrazanej poprzez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie

po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a,

takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w

nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony tam

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc

urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy wlasnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska sluzace do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii

pewne elementy, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady dominuje typowy krajowy balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy

dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament poprzez klesce

Mlodych polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i najmlodszych ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli prawda i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serduszko i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1-wszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie dojrzewa sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty

utrzymania, wysilek zas jest powodem do pychy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze

spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi po harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie

podziwu, gdyz to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej wybranki

prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w

nich mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez przykladami,

albo przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan

pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i relacje dworskie. Bez watpienia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa uczucia,

szczescie a, takze nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i

weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, zas chlopem nieodwolalnie pedzonym

sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol

wraz z ksiedzem nie wynajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje

jeszcze ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje

krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja,

za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada,

ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za

suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie a, takze przedstawia

przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna

wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz

panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow.

Zwozka podobnie jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak

rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a,

takze Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka mozna sie nauczyc bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie

roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z takich przygotowanych na

wiosne krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie

gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze

rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

wreszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z produktami, albo podobnie u handlarza sie

zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi na temat tancu a, takze

radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza albo pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale a, takze zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w globie, zastanawiaja

nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do gry, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie

slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez

sluzace do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest

szalec w wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o kazdej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat – typ

renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Wlasciwy ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze

czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas

z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jakas z kluczowych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Dla przykladu prawo karania

smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, ten

problem wydaje sie nadal aktualny. Tak juz bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic.

Czesto jednostki na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone. Pozostalym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily panstwa a, takze jego

potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z

dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci czesto

musza spacerowac do takich odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na postep pracowni a,

takze zakup pomocy naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i

tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie

odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek winien

byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy przepis prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy i sute biesiady. Proponuje zasoby

finansowe przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski

proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie podstawowym

musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie laczyc w jakas calosc. Obywatele powinni porzucic dobro

wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie, szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

sluzace do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego.

Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania

wojny. Skarga wzywa dlatego krola sluzace do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie a,

takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju i proponuje

naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie sluzace do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i po

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest zwlaszcza widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie

ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich

uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem.

Byl przekonany, ze jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen

wieczny malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje

sie na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole

po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka wydaje

sie szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula a, takze narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem

gwoli prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc innym

ludziom wsi a, takze jest gwoli nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze krajowej siegnal

poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje dlatego

nie sprawa, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest,

wedlug Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie

unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, ,

ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza sasiednich

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od momentu Boga, zawadza mu sciezke do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno

do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas jeszcze silna a, takze

znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa

strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat

dobro publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy

ciebie. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do

pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna sluzace do zadnego mordegi, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga,

oslabic go a, takze nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa dzieki jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli

jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza duzo

pozytku, oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze

warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca gry, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek a, takze daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej po

innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

owego wysokiego formy spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do musu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie do tego sytuacje oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a,

takze niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy barier. Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli

przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Obszerny wplyw

dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki.

Jego przemyslenia na ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia,

jaka pielegnowana po sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana

wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku

(Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swe przemyslenia a, takze

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza,

ze kazde zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo

otwarta droga do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, aby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina.

Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez

swiecie po poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie calosc znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy stale znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i by posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien,

a, takze stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie sluzace do

korzystania z uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac po Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, po korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy

przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, podarowac sile sakralna i stale szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie dzieki tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes dzieki rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad

calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, napisana w chwili,

gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne („przypasany

do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne znajduja sie tez tematy. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu najwazniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, jednak dla kazdego, bowiem stosowac sie moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i zachecaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie

dobre wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzetelnej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia po reku zmagac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i przed

szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od

momentu poczatku istnienia naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – mozna tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z powodow upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy

spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co

czlowiecze nie jest jest obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od

momentu patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace,

jaka wszystkim przynosi radosc a, takze rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi manipulowac na panskim polu,

posada nie jest radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski zadnej z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodocianego

obywatela a, takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

bardzo latwo zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i po bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek

kompleksowy, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja

autora tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli polskiego systemu

spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O

wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac

posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje

przypadlosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju

a, takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie po sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac

unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych

- obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt

wlasnego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow lokalnych. Nawiazania sluzace do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

po podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo

gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego

odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow a, takze

polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednakze

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, zas w

panstwach Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w centrum

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

postepu osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej.

W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze dzieki

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja oddawac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je

dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i zachowywanie

dobr. Swoje to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie

wydane po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one sluzace do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

usuniecie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

sluzace do ojczyzny, wybranki dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

ich jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie dzieki sejmach

wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i sluzace do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana wydaje

sie z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy

nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak stalego

systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy

zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednak w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci

ludzi tam zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo.

Nie zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, wojna o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie sluzace do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przechowuje sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i forme

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie ma.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie przenigdy bawic, jednak mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie

przy Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc

precyzyjnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a dalej bardzo starannie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do

wszczecia ukladow a, takze zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem

goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie,

obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w nich zywy

wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce a, takze sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila sluzace do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z

kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela poprzez jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach

formy rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz spostrzec stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na zywot umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy rodowod

uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie dodatkowo sarmackim od

momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i byly

siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

dlatego mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV a, takze XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie,

ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc potomkom do gry. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje

osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki

porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem po 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie

nad poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na

temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji sluzace do walki zapewnia mu chec

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego.

W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow"

zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase

uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie

wizja typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej

epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do kogos, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na zywot polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja wizja zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal po nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz po tytule,

zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbyt mlody ilosc lat, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden pochodzace z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i przy lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie

zjawisk przedstawiana byla po sposob jednoznaczny i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego adresata,

niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac

najwyrazniej po satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie

odpowiedniej dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. po. p. n. e.,

w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mogl

pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep sluzace do bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne

czlowiecze wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany

jest ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

stale trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zaakceptowac

zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk

nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie

sluzace do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie dzieki fakt, ze powstala pani po naczelnym

rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej

a, takze najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej

osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Kiedy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno byc szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna

zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w

niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna i na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

przemian ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych indywidualne poglady i racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia

silna i wyzwolona z przy obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, ze

Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego

brak zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem,

ktory to roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego nie nauczyly, niczego

atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to

glosil, ze cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury.

Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna.

Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam swieze

metody nauczania. Byl maz pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 roku krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy

sluzace do redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 latek. Z

inicjatywy krola po 1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach znany jako

Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

1766 roku dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal na niego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza

w szkolach miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne znajduja

sie dobre ksiazki dlatego po 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze

podnioslym pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od momentu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy

jest uczucie, ogarniajaca caly narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu.

Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego rzetelna.

Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

na temat zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla rzetelna

ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na testowanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady

takich ludzi byly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludnosc jest po tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik glosowania,

ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem

po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia

zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc,

niz ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich

wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi sluzace do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka

bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie a, takze budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna

zostanie przez odmiennych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna osiagnac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z osob istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje

sie porownanie sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im

czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby.

Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po

cieniu wielkich ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi uiscic kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

gawede obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow ich charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza,

brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac

szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak

wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera duzo aluzji a, takze

mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie przy Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu po powstaniu, czyli identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze mnogie postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie

o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie

zaakceptowac kpic pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna maz szczescia ziemskiego,

bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie