Asystentka_stomatologiczna_322[01].O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowa terminologia farmakologiczna

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Nazewnictwo, podziały i wykazy leków

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia

13
13

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Grupy leków i ich charakterystyka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Postacie leków

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Mechanizmy działania leków na ustrój człowieka, działanie uboczne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Farmakoterapia stomatologiczna

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Przepisy prawa dotyczące leków

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswojeniu podstawowych treści dotyczących leków

stosowanych w stomatologii oraz zrozumieniu podstawowych informacji o leku i zapoznaniu
z zastosowaną terminologią niezbędną do zrozumienia zagadnień dotyczących działania
i stosowania leków w leczeniu stomatologicznym.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

W podrozdziałach „Materiał nauczania” treści kształcenia zostały zaprezentowane

w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia
celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości
o wskazaną literaturę.

Z podrozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się przed przystąpieniem do

poznawania  treści  materiału,  poznając  wymagania  wynikające  z  potrzeb  zawodu,  a  po
przyswojeniu  wskazanych  treści,  odpowiadając  na  te  pytania  sprawdzisz  stan  swojej
gotowości  do  wykonywania  ćwiczeń.  Możesz  także  sprawdzić  stan  swojej  wiedzy,  która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania.

Zamieszczone w poradniku ćwiczenia mają na celu wyrobienie nawyku rzetelności,

dokładności i systematyczności w pracy – umiejętności niezbędnych podczas pracy
w zawodzie asystentki stomatologicznej.

Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów

odpowiadając na pytania podane w podrozdziale „Sprawdzian postępów”. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:

TAK – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywna,
NIE – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest negatywna.
Zakreślenia pod NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują jakich treści

jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.

Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o stosowaniu leków w leczeniu chorób

jamy ustnej będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu
poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel
posłuży się zestawem zadań testowych zawierającym różnego rodzaju ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[01].O1.05

Przestrzeganie przepisów

prawa i zasad ekonomiki

w ochronie zdrowia

322[01].O1

Podstawy działalności

zawodowej

322[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony

przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

322[01].O1.03

Stosowanie leków

w leczeniu chorób jamy

ustnej

322[01].O1.02

Charakteryzowanie

budowy, fizjologii

i patologii narządu żucia

322[01].O1.04
Nawiązywanie

iutrzymywanie kontaktów

międzyludzkich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z technologii informacyjnej,

−

wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,

−

obsługiwać urządzenia techniczne np. czajnik elektryczny, kalkulator

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

pracować w grupie i indywidualnie,

−

posługiwać się wiedzą i terminologią z zakresu anatomii i fizjologii i patologii komórek,
tkanek, układów organizmu człowieka,

−

wykorzystać wiedzę z zakresu funkcji komórek, tkanek, układów organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się terminologią farmakologiczną,

−

scharakteryzować grupy leków,

−

wyjaśnić mechanizmy działania leków,

−

scharakteryzować ważniejsze postacie leków,

−

posłużyć się nazwami leków oraz ich synonimami,

−

określić termin ważności leku,

−

określić zasady i techniki podawania leku,

−

scharakteryzować środki lecznicze i materiały stosowane w profilaktyce i terapii
stomatologicznej,

−

zastosować leki i środki opatrunkowe podczas udzielania pierwszej pomocy,

−

określić zasady przechowywania i ewidencjonowania leków stosowanych w gabinecie
stomatologicznym,

−

zastosować dokumenty prawne, normalizujące dystrybucję leków,

−

wyjaśnić zdrowotne i społeczne skutki niewłaściwego i nadmiernego przyjmowania
leków,

−

przeprowadzić działania edukacyjne na temat zasad przyjmowania leków oraz
niebezpieczeństwa samoleczenia i nadużywania leków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowa terminologia farmakologiczna

4.1.1. Materiał nauczania

Farmakologia jest nauką o lekach (farmakon gr. – lek, logos gr.– nauka).
Lekiem nazywamy każdą substancję chemiczną, która reaguje z komórkami i tkankami

ustroju, zmienia ich czynność w pożądanym przez nas kierunku. Ten efekt jest
wykorzystywany w terapii.
Farmakologia w szerokim tego słowa znaczeniu zajmuje się właściwościami fizycznymi
i chemicznymi leków, ich wchłanianiem, dystrybucją i biotransformacją w ustroju, rodzajami
i mechanizmami działania, zastosowaniem w lecznictwie i wreszcie działaniami toksycznymi
jakie te leki mogą wywołać.

Działanie leku na ustrój zależy głownie od ilości wprowadzonego leku, czyli od dawki.

W miarę zwiększania dawki i związanego z tym wzrostem stężenia leku pojawia się, bądź
nasila się reakcja ustroju na dany lek. Odróżniamy następujące rodzaje dawek:

•

Dawka minimalna (dosis minimalis) - jest to najmniejsza ilość leku, która wywołuje już
pewne zauważalne reakcje ze strony ustroju.

•

Dawka lecznicza (dosis therapeutica) – jest to najczęściej używana w terapii ilość leku,
która wywiera zamierzone, wyraźne działanie.

•

Dawka maksymalna(dosis maximalis) – jest to największa dawka, która nie wywołuje
objawów zatrucia (największa dawka lecznicza).

•

Dawka toksyczna (dosis toxica) – dawka leku wywołująca objawy toksyczne.

•

Dawka śmiertelna (dosis letalis) – najmniejsza ilość leku wywołująca śmierć.

W zależności od tego jak często leki mogą być przyjmowane w ciągu doby odróżnia się

pojęcie dawki jednorazowej (dosis pro dosi) i dawki dziennej (dosis pro die).

Dawki można określić:

−

wagowo – podstawową jednostką wagową jest 1g =1,0

−

objętościowo – podstawową jednostką objętościową jest 1ml=1cm

−

procentowo

−

w jednostkach biologicznych.

Dawkując leki w kroplach przyjmujemy, że 1g wody = 85 kropli, 1g alkoholu = 60 kropli.

Rodzaje działania leków:

–

Działanie ogólne – jest wywierane po wchłonięciu się leku z miejsca podania do
krwiobiegu i przeniknięciu do tkanek, lek wywiera wpływ na cały organizm.

–

Działanie miejscowe – wywierają je leki, które nie wchłaniają się z miejsca podania
i nie przedostają się do krwioobiegu np. maści, zasypki.

–

Działanie ośrodkowe – wywierają je środki farmakologiczne, które po wchłonięciu
z miejsca podania działają głownie lub wyłącznie na komórki w ośrodkowym układzie
nerwowym.

–

Działanie obwodowe – wywierają je leki, które wpływają na czynność innych narządów
i tkanek poza ośrodkowym układem nerwowym.

–

Działanie wybiórcze – niektóre leki po wprowadzeniu do ustroju wywierają działanie
tylko lub głównie na określone narządy np. glikozydy nasercowe podane w dawkach
leczniczych działają głownie na mięsień sercowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Działanie objawowe – podane leki wywołują zmniejszenie nasilenia lub wyeliminowanie
objawów choroby np. leki przeciwkaszlowe, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe,
przeciwbiegunkowe.

–

Działanie przyczynowe (etioterapeutyczne) – podanie leku powoduje usunięcie
przyczyny choroby np. antybiotyk działający bakteriobójczo.

–

Działanie odwracalne (przemijające) – w zależności od zastosowanej dawki leku
i stężenia lek działa w ciągu określonego czasu niezbędnego do unieczynnienia go przez
enzymy bądź wydalenia go z ustroju np. środki znieczulające miejscowo.

–

Działanie nieodwracalne – występuje wówczas, gdy dana substancja uszkadza trwale
struktury komórek np. środki żrące wywołują oparzenia.

–

Działanie uboczne – są to skutki niepożądane i niezamierzone wywołane przez leki np.
nudności, wymioty po podaniu morfiny w celu uśmierzenia silnego bólu.

–

Działanie  toksyczne  –  lek  podany  w  dawce  przekraczającej  dawkę  maksymalną  może
uszkadzać  komórki  niektórych  narządów.  Niektóre  leki  podawane  nawet  w  dawkach
leczniczych przez dłuższy okres mogą również uszkadzać komórki niektórych tkanek np.
chloramfenikol (antybiotyk)  może uszkodzić komórki szpiku, co zahamowuje  czynności
krwiotwórcze

układu

białokrwinkowego

szpiku,

gentamycyna

podana

w dawkach leczniczych nawet jednorazowo może uszkodzić komórki słuchowe
zewnętrzne i doprowadzić do utraty słuchu.

–

Działanie teratogenne – niektóre leki zastosowane kobietom we wczesnym okresie ciąży
mogą uszkadzać płód.

Interakcja  jest  to  wzajemne  oddziaływanie  leków  jednocześnie wprowadzonych  do  ustroju.
Innymi  słowy  jest  to  wpływ  jednego  leku  na  działanie  drugiego  leku.  Obecnie  zagadnienie
interakcji  leków  jest  niezmiernie  ważne  i  szczególnie  aktualne  ze  względu  na  częste
stosowanie  leczenia  skojarzonego oraz  z tego  powodu,  iż wielu  chorych przyjmuje znacznie
więcej leków niż wynikałoby to ze wskazań lekarskich.
Wyróżniamy kilka rodzajów wzajemnego oddziaływania leków na siebie:

−

Synergistyczne (zgodne, jednokierunkowe) – uzyskany efekt będzie wynikiem
sumowania lub potęgowania działania podanych leków.

−

Antagonistyczne (przeciwne, różnokierunkowe) – wyrażające się w hamowaniu działania
jednego leku przez drugi.

Drogi wprowadzenia leków do ustroju.
Szybkość  wystąpienia  efektu  farmakologicznego  oraz  jego  intensywność  zależy  w  dużym
stopniu  od  drogi  wprowadzenia  leku.  Rozróżniamy  dwie  główne  drogi  podawania  leków:
przez  przewód  pokarmowy  oraz  z  pominięciem  przewodu  pokarmowego  lub  podanie  leku
bezpośrednio do tkanek.

1.  Przez przewód pokarmowy:

•

Droga  doustna  (per  os)  –  jest  najwygodniejsza,  tania,  bezpieczna.  Po  podaniu
doustnym  leki  wykazują  jednak  wolniejsze  lub  słabsze  działanie.  Leki  mogą
wchłaniać  się  przez  błony  śluzowe  wszystkich  odcinków  przewodu  pokarmowego:
jamy  ustnej,  żołądka,  jelita  cienkiego,  jelita  grubego  i  odbytnicy.  Błona  śluzowa
jamy  ustnej,  a  szczególnie  okolica  podjęzykowa  jest  obficie  unaczyniona.  Z  tego
powodu wiele leków podanych podjęzykowo wchłania się bardzo szybko i wykazuje
natychmiastowe  działanie  farmakologiczne  np.  nitrogliceryna,  nikotyna,  pochodne
salicylanów,  hormony  płciowe.  Inne  wchłaniają  się  z  błony  śluzowej  żołądka.
Szybkość tego procesu zależy m.in. od wypełnienia treścią pokarmową – lek podany
na  czczo  będzie  wchłaniał  się  szybciej  do  krwioobiegu  i  szybciej  działał  leczniczo
niż  lek  podany  po  obfitym  posiłku.  Szybkość  wchłaniania  leku  z  błony  śluzowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

żołądka zależy także od postaci leku (roztwór będzie się wchłaniał znacznie szybciej
niż  tabletka).  Niestety  również  znaczna  część  leków  o strukturze  białkowej,
polipeptydowej  ulega  w  środowisku  bardzo  kwaśnym  unieczynnieniu  np.  insulina,
dlatego  droga  ta  nie  może  być  wykorzystywana  do  wprowadzenia  jej  do  ustroju.
Błona  śluzowa  jelit  jest  głównym  i  najważniejszym  miejscem  wchłaniania  wielu
leków,  jest  ona  szczególnie  przystosowana  do  tego  procesu.  Z  jelita  grubego  leki
wchłaniają się w znacznie mniejszym stopniu niż z jelita cienkiego.

•

Droga  doodbytnicza  (per  rectum)  –  niektóre  leki  o  przykrym  smaku  lub  działaniu
drażniącym  miejscowo  mogą  być  wprowadzone  doodbytniczo.  Przy  podaniu  tą
drogą  wchłaniają  się  one  do  krwioobiegu  szybko  i  wywierają  silniejsze  działanie
farmakologiczne.  Substancje  lecznicze  zostają  wchłonięte  do  krwioobiegu
z  pominięciem  wątroby  i  nie  ulegają  przemianom  pod  wpływem  enzymów
trawiennych  znajdujących się  w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Postacie
podawanych w ten sposób leków to czopki bądź wlewy.

2. Droga pozajelitowa (parenteralna) – czyli wniknięcia leku z pominięciem przewodu

pokarmowego, najczęściej jest to metoda wstrzyknięć roztworów leków do płynów
ustrojowych, bądź tkanek. Drogi:

•

dożylna

•

dotętnicza

•

domięśniowa

•

podskórna

•

śródskórna

•

doszpikowa

•

dostawowa

•

dootrzewnowa

•

dolędźwiowa

•

przez błony śluzowe dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego

•

przez worek spojówkowy oka

•

przezskórna

Najbardziej niezawodną drogą podania leku jest wstrzyknięcie dożylne. Nie zachodzi tu

zjawisko  wchłaniania,  gdyż  roztwór  substancji  leczniczej  miesza  się  bezpośrednio  z  krwią,
a następnie  może  przenikać  z  krwi  do  poszczególnych  tkanek.  Duża  część  wprowadzonego
leku  w  ciągu  bardzo  krótkiego  czasu  zostaje  rozmieszczona  w  tkankach  działając  szybko
i silnie.  Roztwór  leku  podanego  dożylnie  musi  być  jałowy.  Wstrzyknięcia  dotętnicze
stosowane są bardzo rzadko, natomiast wstrzyknięć dosercowych obecnie zaniechano.

Stosunkowo często leki wprowadzamy do ustroju drogą wstrzyknięć podskórnych

i domięśniowych.  Leki  podawane  podskórnie  wchłaniają  się  po  15–20  min.  Podajemy  tą
drogą  roztwory  wodne,  jałowe,  izotoniczne,  o  pH  zbliżonym  do  obojętnego  (np.  adrenalina
w stanach  zagrożenia  życia).  Niekiedy  wszczepia  się  pod  skórę  stałe  postacie  leków
–  substancja  czynna  wchłania  się  bardzo  powoli  z  miejsca  wszczepienia  do  krwioobiegu
wykazując  bardzo  długie,  łagodne  działanie.  Stosunkowo  szybko  wchłaniane  są  leki
podawane  we  wstrzyknięciach  domięśniowych.  Możemy  tu  podawać  roztwory  olejowe
i zawiesiny.  Śródskórnie  podajemy  szczepionki  oraz  leki  w  próbach  uczuleniowych  na
antybiotyki i alergeny. Stosunkowo rzadko podajemy leki dolędźwiowo (do płynu mózgowo-
-rdzeniowego),  doszpikowo  lub  dootrzewnowo.  W  niektórych  sytuacjach  korzystne  jest
podanie  leku  bezpośrednio  do  jamy  stawowej.  Tą  drogą  podaje  się  leki  przeciwzapalne
i przeciwbólowe. W stomatologii ta droga wykorzystywana jest do leczenia stawu skroniowo-
żuchwowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niektóre leki lotne jak gazy i pary bardzo szybko mogą wchłaniać się przez błonę

śluzową układu oddechowego. Wchłaniają się  z  wielkiej powierzchni  drzewa oskrzelowego
bezpośrednio  do  krwioobiegu  (inhalacje).  Tą  drogą  podajemy  głownie  leki  działające  na
tkankę  płucną,  drzewo  oskrzelowe,  ale  również  wziewne  środki  znieczulające  ogólnie.
Podobnie szybko wchłaniają się leki z innych błon śluzowych np. pochwy, cewki moczowej,
spojówki  oka,  błony  śluzowej  nosa.  Obecnie  coraz  częściej  stosowaną  drogą  jest  droga
przezskórna.  Polega  to  na  zastosowaniu  plastrów  zawierających  substancję  leczniczą  na
powierzchnię  skóry.  Lek  zastosowany  w  ten  sposób  uwalnia  się  długo,  równomiernie
i zapewnia odpowiednie, stałe stężeniu leku we krwi (np. narkotyczne środki przeciwbólowe,
hormony płciowe).

Niektóre stany chorobowe nie wymagają podawania leków do wnętrza ustroju,

a wymagane jest jedynie ich działania na powierzchni skóry, jej przydatków lub błony
śluzowej, czyli zastosowania substancji leczniczej zewnętrznie. Leki takie nie wchłaniają się
do krwioobiegu, lub wchłaniają się w stopniu minimalnym, a swą aktywność wykazują
jedynie w miejscu zastosowania np. maści, zasypki, szampony, krople do nosa.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest lek?
2.  Czym zajmuje się farmakologia?
3.  Co to jest dawka lecznicza i czym różni się od dawki śmiertelnej?
4.  Ile kropli zawiera 1g alkoholu, a ile 1g wody?
5.  Jakie znasz rodzaje działań leków?
6.  Jakie  są  różnice  pomiędzy  działaniem  przyczynowym,  a  objawowym  oraz  miejscowym

i ogólnym.

7.  Co to jest działanie uboczne leku?
8.  Jak mogą oddziaływać na siebie dwa jednocześnie podane leki?
9.  W jaki sposób lek może być wprowadzony do ustroju?
10.  Jakie wymogi musi spełniać lek wprowadzany drogą dożylną?
11.  Jakie są zalety leków stosowanych w postaci plastrów na skórę?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz spośród uczniów dwie grupy A – zwolenników podawania leków drogą

pozajelitową i B – zwolenników podawania leków drogą doustną. Pokieruj dyskusją na temat
zalet i wad każdej z dróg. Każdy powinien uzasadnić swoje stanowisko.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  przeprowadzić dyskusję w grupie,
4)  przedstawić własne argumenty na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zakładając, że 1 ml roztworu wodnego waży 1 g i wiedząc, że 1ml roztworu Tramalu

zawiera 100 mg substancji czynnej uczeń ma wyliczyć ile kropli leku należy podać dziecku
o masie 20 kg. Dawka dla dzieci wynosi 2 mg/kg masy ciała.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki obliczeń na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ działanie i postacie wybranych leków: diazepam, pyralginum i morfina.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

Pharmindex, Leki współczesnej terapii.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać definicję leku?



2) scharakteryzować rodzaje działania leków?



3) wskazać różnice w działaniu leków w zależności od drogi ich podania?



4) wyjaśnić pojęcie działania ubocznego leku?



5) posłużyć się terminologią farmakologiczną?



6) wymienić drogi podawania leków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Nazewnictwo, podziały i wykazy leków

4.2.1. Materiał nauczania

Lek jest określany nazwą międzynarodową i nazwą handlową. Nazwa międzynarodowa

leku  jest  ustalana  przez  Światową  Organizację  Zdrowia  i  umieszczana  w  odpowiednich
wykazach  publikowanych  przez  tę  organizację.  Nazwa  handlowa  leku  oznacza  nazwę
zastrzeżoną  przez  producenta,  określoną  w  certyfikacie  rejestracyjnym  leku.  Ten  sam  lek
określany  nazwą  międzynarodową  może  być  dostępny  pod  różnymi  nazwami  handlowymi.
Dla  uniknięcia  pomyłek  zwykle  na  opakowaniu  i  drukach  informacyjnych  podaje  się  obok
nazwy handlowej również  nazwę  międzynarodową. Jeżeli dla danego  leku  nie  jest określona
nazwa  międzynarodowa,  to  możliwe  jest  podanie  nazwy  chemicznej,  w  przypadku  leków
roślinnych nazwy botanicznej.

Wśród leków rozróżnia się leki gotowe (sporządzane i pakowane w przemysłowej

produkcji)  i  leki  recepturowe  (sporządzane  w  aptece  na  życzenie  lekarza  wyrażone  postaci
recepty  z  surowców  farmaceutycznych  i  leków  gotowych).  Wszystkie  surowce
farmaceutyczne  i  leki  z  nich  wytworzone  określa  się  jako  środki  farmaceutyczne.  Preparaty
opatrunkowe,  chirurgiczne,  materiały  szewne,  materiały  stomatologiczne  i  środki
dezynfekcyjne nazywa się ogólnie materiałami medycznymi.

Listy środków farmaceutycznych i materiałów medycznych dopuszczonych do obrotu

w Polsce są publikowane przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. Dla środków
farmaceutycznych podawane są w wykazach także sposoby ich wydawania oraz niezbędne
ostrzeżenia np.:
Rp. – lek wydawany z apteki na receptę
L.z.Rp. – lek przeznaczony do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej
X – preparaty przeznaczone dla pionu sanitarno – epidemiologicznego do akcji szczepień
A – leki bardzo silnie działające
B – leki silnie działające

– znak ostrzegawczy – środek farmaceutyczny, który może wpływać upośledzająco na

sprawność psychofizyczną.

W Polsce obowiązuje wykaz leków podstawowych (Lista A) i wykaz leków

uzupełniających  (Lista  B).  Do  leków  podstawowych  zalicza  się  leki  ratujące  życie  lub
niezbędne  w  terapii  i  dla  podtrzymania  zdrowia,  najbardziej  uzasadnione  w  danej  grupie
leków. Do leków uzupełniających  zalicza się  leki wspomagające  lub uzupełniające działanie
leków  podstawowych.  Wykazy  te  służą  do  określenia  warunków  płatności  za  leki  podane
w tych  wykazach.  Jest  to  tak  zwana  lista  leków  refundowanych.  Leki  nieobjęte  wykazem
leków  podstawowych  i  uzupełniających  dostępne  są  za  pełną  odpłatnością.  Wykazy  leków
podstawowych  i  uzupełniających  ustala  i  ogłasza  co  najmniej  raz  w  roku  Minister  Zdrowia
i Opieki Społecznej. Leki podstawowe są wydawane po wniesieniu opłaty ryczałtowej, która
nie  może  przekroczyć  0,5%  najniższego  wynagrodzenia.  Wysokość  opłaty  ryczałtowej
określa w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. W przypadku gdy cena leku jest niższa niż
opłata  ryczałtowa,  obowiązuje  odpłatność  w  wysokości  ceny  leku.  Leki  uzupełniające
wydawane są za częściową odpłatnością 30% ceny leku. W przypadku leków recepturowych
sporządzonych  w  aptece  osoba  uprawniona  wnosi  opłatę  ryczałtową  za  ograniczoną  ilość,
określoną  przez  Ministra  Zdrowia  i  Opieki  Społecznej  pod  warunkiem,  że  lek  wytworzony
został  ze  środków  farmaceutycznych  określonych  przez  tegoż  ministra.  Istnieje  również
wykaz  leków  wymienionych  w  rozporządzeniu  przez  Ministra  Zdrowia  i  Opieki  Społecznej
w sprawie uprawnień do nabycia leku, preparatów diagnostycznych i sprzętu jednorazowego
użytku bezpłatnie, za opłatą ryczałtową  lub częściową odpłatnością w przypadku  niektórych
chorób  przewlekłych,  wrodzonych,  nabytych  lub  zakaźnych.  Do  chorób  tych  należą:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fenyloketonuria, celiakia, zespół złego wchłaniania, padaczka, miastenia, karłowatość
przysadkowa, mukowiscydoza, cukrzyca, choroby nowotworowe, niektóre choroby
psychiczne, upośledzenie umysłowe i gruźlica.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy ten sam lek może mieć różne nazwy?
2.  Kto ustala nazwy leków?
3.  Kto dopuszcza do sprzedaży w Polsce materiały medyczne i środki farmaceutyczne?
4.  Co to jest lek recepturowy?
5.  Jak  wygląda  graficzne  ostrzeżenie  przed  prowadzeniem  samochodu  po  zastosowaniu

leku?

6. Czy umieszczeniu przy leku w wykazie litery A to jest to samo co wymienienie go

w wykazie A leków?

7. Jaką część ceny leku wykazanego na liście B leków płaci pacjent, a jaką dopłaca NFZ?
8. Czy chorzy na cukrzycę płacą pełną odpłatność za insulinę i paski do glukometru?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz jaka może być maksymalna wysokość opłaty ryczałtowej, jeżeli najniższe

wynagrodzenie wynosi 1126 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać obliczenie,
4)  przedstawić wyniki obliczeń na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie dostarczonego przez prowadzącego opakowania lub ulotki leku określ

nazwę międzynarodową i handlową leku. Podobne zadanie wykonaj ma w domu przeglądając
własną apteczkę. Sprawdź, czy nie posiadasz tych samych leków ukrytych pod różnymi
nazwami handlowymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

opakowania leku lub ulotki.

Ćwiczenie 3

Przy pomocy dostarczonego przez prowadzącego zajęcia wykazu leków podstawowych

i uzupełniających uczeń ma określić jaka płatność obowiązuje za lek Duomox 1,0 tabl.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2)  określić do której listy leków należy Duomox,
3)  określić odpłatność za lek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

wykaz leków podstawowych i uzupełniających.

Ćwiczenie 4

Wyjaśnij jaką odpłatność poniesie pełnoletni chory na cukrzycę za jedno opakowanie

insuliny Monotard HM.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
3)  wyjaśnić zależność pomiędzy odpłatnością za leki, a chorobami przewlekłymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) posłużyć się nazwami leków oraz ich synonimami?



2) posłużyć się wykazem leków podstawowych i uzupełniających?



3) określić różnicę między lekiem gotowym, a recepturowym?



4) zinterpretować znaki ostrzegawcze umieszczone w wykazach leków?



5) wymienić choroby przewlekłe uprawniające do nabywania leków

i preparatów diagnostycznych ze zmniejszoną opłatą?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Grupy leków i ich charakterystyka

4.3.1. Materiał nauczania

1. Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy

−

leki przeciwdepresyjne – ich wspólną cechą jest leczniczy wpływ w stanach
depresyjnych,

−

leki  anksjolityczne  i  uspokajające  –  stosowane  w  leczeniu  zaburzeń  nerwicowych,
lęków,  natręctw.  Do  terapii  krótkotrwałej  w  celu  uzyskania  efektu  doraźnego
przeciwlękowego np. przygotowanie do zabiegu chirurgicznego, stomatologicznego.
Są  to  głównie  pochodne  benzodiazepin,  których  dłuższe  stosowanie  może
doprowadzić do lekozależności,

−

neuroleptyki – zalicza się tu leki, które znoszą objawy wytwórcze psychoz (omamy,
urojenia, zaburzenia aktywności, uczuciowości), działają objawowo stosowane
krótko, a stosowanie długotrwałe zapobiega nawrotom,

−

leki o działaniu pobudzającym na ośrodkowy układ nerwowy – znoszą senność
i zmęczenie, przejściowo poprawiają koncentrację i aktywność psychiczną. Nie są
zarejestrowane w Polsce,

−

leki przeciwpadaczkowe – stosowane w napadach padaczkowych i leczeniu drgawek
gorączkowych w celu ich przerwania lub znacznego ograniczenia częstości ich
występowania,

−

leki stosowane w chorobie Parkinsona,

−

leki stosowane w migrenie,

−

leki przeciwbólowe – narkotyczne i nienarkotyczne, zmniejszają one lub usuwają ból
działając objawowo na OUN (ośrodkowy układ nerwowy).

2. Leki stosowane w zakażeniach (chemioterapeutyki)

−

leki przeciwbakteryjne – antybiotyki, działają bakteriobójczo (prowadzą do śmierci
bakterii) lub bakteriostatycznie (hamują ich rozmnażanie),

−

leki przeciwgrzybicze – działanie podobne jak przeciwbakteryjne, ale w stosunku do
grzybów,

−

leki przeciwwirusowe – w leczeniu AIDS z dobrym skutkiem stosuje się preparaty
przeciwretrowirusowe,

−

leki przeciwpierwotniakowe – stosowane w leczeniu malarii, toxoplazmozy,
rzęsistkowicy, lambliozy,

−

leki przeciwpasożytnicze – stosowane w tasiemczycach, włośnicy, bąblowicy,

−

leki przeciwprątkowe – stosowane w leczeniu gruźlicy.

3. Leki stosowane w chorobach układu pokarmowego – wpływają na sprawne

funkcjonowanie układu pokarmowego przez zwiększenie bądź zmniejszenie wydzielania
substancji trawiennych, działanie rozkurczowe, przeczyszczające itp.

−

leki przeciwwrzodowe – ograniczające działanie czynników agresywnych dla błony
śluzowej przewodu pokarmowego, głównie żołądka i przełyku lub wzmacniające
właściwości obronne błony śluzowej,

−

leki  przeciwwymiotne  i  wpływające  na  perystaltykę  jelit  –  ich  działanie
przeciwwymiotne  opiera  się  na  działaniu  na  ośrodkowy  układ  nerwowy,  wpływ  na
perystaltykę  poprzez  działanie  na  unerwienie  śródścienne  błony  mięśniowej
przewodu pokarmowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

leki przeciwbiegunkowe – hamują perystaltykę (ruch robaczkowy jelit
odpowiadający za przemieszczanie się treści pokarmowych) lub absorbują
wydzielinę w jelitach,

−

leki przeczyszczające – pobudzają perystaltykę lub działają przez zwiększenie
objętości stolca,

−

leki przeciwskurczowe – działają przeciw bólom trzewnym poprzez rozkurczenie
mięśni gładkich przewodu pokarmowego,

−

leki zwiększające wydzielanie – stosowane w chorobach wątroby, pęcherzyka
żółciowego i żołądka.

4. Leki stosowane w chorobach układu krążenia

−

leki o działaniu inotropowym dodatnim – zwiększające pracę serca poprzez
zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego i objętości przepompowywanej krwi,

−

leki antyarytmiczne – wyrównują czynność serca przy zaburzeniach częstości
skurczu mięśnia sercowego,

−

leki moczopędne – stosowane w niewydolności krążenia lub nadciśnieniu,
zwiększają objętość wydalanego moczu, a przez to zmniejszają objętość krwi
krążącej w naczyniach i odciążają serce,

−

leki zmniejszające opór obwodowy – rozszerzają naczynia żylne, zmniejszają
obciążenie wstępne serca, stosowane w chorobie wieńcowej, zawale mięśnia
sercowego (nitrogliceryna),

−

leki przeciwnadciśnieniowe – obniżają ciśnienie tętnicze krwi,

−

leki obniżające poziom lipidów w surowicy – działają przeciwmiażdżycowo,

−

leki  przeciwzakrzepowe  i  przeciwpłytkowe  –  zmniejszają  agregację  płytek,
powstawanie  świeżych  skrzeplin,  leki  te  znajdują  zastosowanie  w  profilaktyce
i leczeniu  zakrzepicy  żył  głębokich,  powstawaniu  zatorów  w  migotaniu
przedsionków i wszczepionych sztucznych zastawek serca,

−

leki fibrynolityczne – rozpuszczają fibrynę tworzącą skrzep w zawale mięśnia
sercowego, zatorach i zakrzepicach tętnic i żył, w dializoterapii.

5. Leki stosowane w chorobach układu oddechowego

−

leki rozszerzające oskrzela – działają rozkurczowo na mięśniówkę gładką oskrzeli
w każdym napadowym skurczu oskrzeli,

−

leki mukolityczne i wykrztuśne – podawane są w celu ułatwienia oczyszczania dróg
oddechowych z zalegającej wydzieliny, zmniejszają lepkość wydzieliny co ułatwia
odkrztuszanie,

−

leki przeciwkaszlowe – hamują odruch kaszlowy, stosowane przy suchym męczącym
kaszlu.

6. Leki przeciwuczuleniowe

−

leki przeciwhistaminowe – znoszą skutki wywołane uwalnianiem zawartej
w komórkach histaminy podczas reakcji uczuleniowej,

−

glikokortykosteroidy – mają wielostronne działanie, między innymi hamują objawy
odczynów uczuleniowych, działają przeciwobrzękowo. Są to najsilniejsze leki
przeciwuczuleniowe.

7. Leki stosowane w chorobach układu wydzielania wewnętrznego – są to głównie hormony

stosowane jako substytucja własnego wydzielania lub leki hamujące czynność
wydzielniczą gruczołów endokrynnych.

−

leki stosowane w chorobach tarczycy – syntetyczne hormony tarczycy stosowane
przy ich niedoborze i leki przeciwtarczycowe tj. zmniejszające wydzielanie własnych
hormonów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

leki stosowane w cukrzycy – insulina i doustne leki przeciwcukrzycowe
zwiększające wydzielanie własnej insuliny,

−

hormony płciowe – stosowane przy zaburzeniach miesiączkowania, jako hormonalna
terapia zastępcza podczas menopauzy oraz leki antykoncepcyjne,

−

hormony podwzgórza i przysadki mózgowej – np. hormon wzrostu stosowany
w karłowatości w celu zwiększenia wzrostu, oksytocyna – wywołuje skurcze macicy
stosowana jest w indukcji porodu.

8. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo.

Ich oddziaływanie ma miejsce w chorych tkankach, gdzie przez zmniejszenie odczynu
zapalnego, zmniejszają powstawanie reakcji bólowej. Wpływają też hamująco na
przewodzenie bodźców bólowych. Wykazują działanie przeciwgorączkowe przez wpływ
na ośrodek termoregulacji.

9. Leki stosowane w chorobach nowotworowych – cytostatyki działają nieswoiście

toksycznie na wszystkie, a zwłaszcza szybko dzielące się komórki, przez co hamują
namnażanie się komórek nowotworowych, ale również komórek w tkankach zdrowych,
które muszą się regenerować Wyrazem tego są silnie wyrażone objawy niepożądane.

10. Szczepionki i surowice:

−

szczepionki to substancje białkowe podawane do ustroju w celu wytworzenia
przeciwciał i wywołania swoistej odporności przeciwko patogenom przeciwko
którym wykonano szczepienie,

−

surowice inaczej anatoksyny to preparaty zawierające gotowe przeciwciała do walki
z patogenem wywołującym zakażenie.

11. Leki znieczulające:

−

miejscowo – uniemożliwiają odczuwanie bólu na ograniczonym obszarze przez
zahamowanie odbierania i przewodzenia impulsów w nerwach obwodowych przy
całkowicie zachowanej świadomości,

−

ogólnie – powodują odwracalne, całkowite lub częściowe zahamowanie czynności
komórek ośrodkowego układu nerwowego, w efekcie zniesienie odczuwania bólu
i utratę świadomości.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Do jakiej grupy leków należą leki przeciwbólowe?
2.  Jakie leki stosowane są w zakażeniach?
3.  Czym różni się mechanizm działania leków przeciwbiegunkowych od przeczyszczających?
4.  Czym różnią się leki przeciwzakrzepowe od fibrynolitycznych?
5.  Jakie znasz najsilniejsze leki przeciwuczuleniowe?
6.  Jak działają cytostatyki?
7.  Co to jest szczepionka, czym różni się od surowicy?
8.  Jaki jest podział leków znieczulających?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sprawdź w dostępnych Ci spisach leków lub podręcznikach farmakologii, do jakiej grupy

leków należą: Mepivacaina, Trombina, Cyclonamina, Encorton, Furosemid, Captopril,
Fentanyl.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
3)  wykazać znajomość grup leków,
4)  przyporządkować wskazane leki do odpowiednich grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

Pharmindex lub Leki współczesnej terapii.

Ćwiczenie 2

Dostarczone przez nauczyciela leki przydziel do odpowiednich grup: A – leki

znieczulające, B – leki przeciwuczuleniowe, C – leki stosowane w zakażeniach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2)  wykazać znajomość grup leków,
3)  wykazać  umiejętność  odczytania  informacji  zawartych  w  ulotkach  i  na  opakowaniach

leków,

4) pogrupować leki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

opakowania leków dostarczone przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Posługując się podziałem zastosowanym w materiale nauczania zaproponuj grupy leków

niezbędnych według Ciebie niego w gabinecie stomatologicznym. Uzasadnić swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2)  wykazać znajomość grup leków,
3)  omówić

potrzebę

zastosowania

poszczególnych

grup

leków

gabinecie

stomatologicznym,

4) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Postacie leków

4.4.1. Materiał nauczania

W zależności od konsystencji leki dzielimy na:

1.  płynne,
2.  miękkie,
3.  stałe.

Ad. 1. Leki płynne:

−

roztwór otrzymuje się poprzez rozpuszczenie jednego lub więcej środków leczniczych
stałych, rzadziej płynnych lub gazowych w płynie (rozpuszczalniku)

−

zawiesina jest to płynna forma leku otrzymywana przez zawieszenie substancji stałych
nierozpuszczalnych w rozpuszczalniku za pomocą emulgatora np. pudry

−

emulsja zawiera obok rozpuszczonych w wodzie środków leczniczych także płynne
środki lecznicze nie rozpuszczalne w wodzie

−

napar to świeżo sporządzony wyciąg wodny z rozdrobnionych surowców roślinnych
w celu wydobycia w nich substancji czynnych przez ich zalanie wrzątkiem

−

odwar lub wywar to świeżo przygotowywany wyciąg wodny uzyskiwany przez
gotowanie, sporządza się go ze wszystkich surowców roślinnych

−

nalewka to preparat etanolowo-wodny z rozdrobnionych roślin

−

wyciąg jest to skoncentrowany przetwór otrzymywany przez wytrawianie (płukanie
rozpuszczalnikiem) świeżych lub wysuszonych surowców roślinnych lub zwierzęcych

−

sok powstaje przez wyciśnięcie świeżych owoców

−

syrop to wyciąg z suszonych lub świeżych roślin gotowanych w roztworze cukru aż do
zgęstnienia

−

mieszanka to płynna mieszanina kilku roztworów lub innych substancji z wyciągami,
naparami lub syropami.

Ad. 2. Leki miękkie:

−

maść to lek do użytku zewnętrznego, sporządza się go przez rozpuszczenie lub roztarcie
środka leczniczego w tłuszczu zwierzęcym (lanolina, tran, wazelina) z dodatkiem
tłuszczu roślinnego

−

pasta jest twardszą odmianą maści

−

mazidło to ciekły lub półstały roztwór albo mieszanina składająca się z mydeł, tłuszczów
i innych substancji.

Ad. 3. Leki stałe:

−

zioła to rozdrobnione części roślin stosowane do użytku wewnętrznego i zewnętrznego
używane do sporządzania naparów, odwarów, nalewek

−

proszek jest to lek roztarty i przetarty przez sito. Rozróżniamy proszki proste zawierające
jeden środek leczniczy i złożone z kilku środków leczniczych, stosowane zewnętrznie
(zasypki, pudry) i wewnętrznie w opłatkach.

−

tabletka, drażetka jest to lek sproszkowany zmieszany z wiążącym podłożem obojętnym
(masa tabulettae), podzielony na małe porcje zawierające ściśle określoną ilość substancji
leczniczej, zwykle przybierający postać małych krążków łatwych do połknięcia. Drażetka
powstaje podobnie jak tabletka, ale powierzchnia powleczona jest masą smakową
i barwioną, ułatwiającą poślizg podczas połykania. W stomatologii stosuje się tzw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tabletki zębodołowe w kształcie stożków wprowadzanych do zębodołu, kieszonek
dziąsłowych np. Nipas, Apernyl.

−

kapsułka to jednorazowa dawka leku (np. proszku) umieszczona w małym pojemniczku
z substancji, która po rozpuszczeniu w przewodzie pokarmowym uwalnia substancję
leczniczą,

−

czopek to substancja lecznicza połączona z masłem kakaowym, stosowana doodbytniczo,
gdzie pod wpływem temperatury ciała ulega rozpuszczeniu i wchłonięciu. Odmianą
czopka są gałki i globulki stosowane dopochwowo.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest podział leków w zależności od konsystencji?
2.  Czym różni się roztwór od emulsji i zawiesiny?
3.  Jakie znasz postacie leków sporządzanych „na świeżo” przed zastosowaniem?
4.  Co to jest tabletka?
5.  Które z leków stałych nie są stosowane doustnie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poucz pacjenta jak sporządzić napar do płukania jamy ustnej z liści szałwii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyjaśnić pojęcie naparu,
2)  poinstruować pacjenta jak przygotować napar z liści szałwii,
3)  wymienić zalety liści szałwii w stomatologii,
4)  opracować algorytm przygotowania naparu,
5)  sporządzić napar.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

liście szałwii, szklanka, woda, czajnik elektryczny.

Ćwiczenie 2

Wrzuć kilka kryształków nadmanganianu potasu do jednorazowego kubeczka z wodą

w celu uzyskania preparatu do płukania jamy ustnej. Wykonaj podobne zadanie z gliceryną.
Porównaj uzyskane wyniki. Nazwij uzyskane postacie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wymienić postacie leków,
2)  scharakteryzować preparaty stosowane do płukania jamy ustnej,
3)  przygotować roztwór nadmanganianu potasu do płukania jamy ustnej,
4)  przygotować roztwór gliceryny do płukania jamy ustnej,
5)  nazwać uzyskane postacie leków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

nadmanganian potasu, gliceryna, woda, szklanka.

Ćwiczenie 3

Przygotuj środki do płukania jamy ustnej o działaniu: odkażającym, ściągającym,

przeciwzapalnym mając do dyspozycji: kryształki nadmanganianu potasu, 3% wodę
utlenioną, Septosan.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  scharakteryzować preparaty stosowane do płukania jamy ustnej,
3)  przygotować roztwory,
4)  przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

jednorazowe kubeczki,

−

kryształki nadmanganianu potasu,

−

3% woda utleniona,

−

Septosan.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić główne postacie leków?



2) scharakteryzować wszystkie postacie leków?



3) wyjaśnić różnice pomiędzy sokiem, syropem, nalewką?



4) porównać kapsułkę i czopek?



5) określić drogi podawania leków miękkich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Mechanizmy działania leków na ustrój człowieka, działanie

uboczne

4.5.1. Materiał nauczania

Znajomość i zrozumienie sposobu w jaki substancja lecznicza wywołuje zmiany

czynności komórki, tkanki, czy narządu umożliwia właściwe stosowanie leków. Podanie leku
powoduje  wystąpienie  pewnych  ilościowych  reakcji  ze  strony  komórek  lub  tkanek.
Substancja  lecznicza  działając  pobudzająco  na  określoną  tkankę  może  nasilić  jej  czynność,
a inna  działając  hamująco  ją  osłabić.  Zupełne  zahamowanie  przez  lek  procesów  życiowych
w komórce nazywamy działaniem porażającym.

Podstawowym warunkiem działania leku jest jego reakcja z białkiem komórki,

powodująca zmianę jej czynności. W wyniku tego zostają uruchomione serie zmian (zjawisk)
biochemicznych lub fizjologicznych, które możemy zarejestrować.
Cząsteczka leku wiąże się z receptorem, czyli reaktywnym chemicznie ugrupowaniem
komórki.

Leki mogą działać na drodze biochemicznej lub fizykochemicznej.

−

Mechanizm biochemiczny – lek reaguje chemicznie z receptorem, którym jest najczęściej
enzym,  koenzym,  lub  substrat.  W  wyniku  tej  reakcji  dochodzi  do  zahamowania  lub
przyspieszenia procesu enzymatycznego. Skutkiem tego działania  jest zmiana czynności
komórki  i  ustroju.  Tak  działają  wprowadzone  do  ustroju  hormony,  neurohormony,
witaminy lub gotowe enzymy egzogenne.

−

Mechanizm  fizykochemiczny  -  wiele  leków  zmienia  przepuszczalność  błon
komórkowych,  poprzez  co  zmniejszają  one  przenikanie  do  wnętrza  komórek  substancji
odżywczych,  a  tym  samym  hamują  tempo  ich  procesów  metabolicznych  i  czynność
tkanki. Inne  leki  wywołują zmiany ładunku elektrycznego komórek np. kurara  i związki
pochodne,  które  w  ten  sposób  porażają  mięśnie  prążkowane.  Niektóre  leki  obniżają
napięcie powierzchniowe np. detergenty, kwasy żółciowe.

Czynniki modyfikujące działanie leków:

−

wrażliwość gatunkowa i rasowa np. morfina podana Europejczykom działa,
uspokajająco i narkotycznie, a Malajczykom-pobudzająco,

−

wiek np. ustrój dziecka często nadmiernie reaguje na niektóre leki,

−

płeć,

−

stany fizjologiczne ustroju (np. ciąża),

−

stany patologiczne np. w stanach chorobowych wątroby i nerek siła działania wielu
leków będzie znacznie większa,

−

przyzwyczajenie do leków zmniejsza ich siłę działania,

−

interakcje czyli wzajemne oddziaływanie leków podanych równocześnie (wpływ jednego
leku na działanie drugiego leku),

−

uczulenie np. wprowadzenie do ustroju leku, który jest alergenem powoduje odmienną
i silniejszą reakcję tkanek, komórek w których znajdują się przeciwciała skierowane
przeciw temu lekowi.
Na siłę działania leku w ustroju najważniejszy wpływ ma stężenie leku. Na stężenie leku

wpływa dawka leku, szybkość jego wchłaniania, przemiany chemiczne jakim lek ulega
w ustroju, oraz szybkość jego wydalania z ustroju. Szybkość wchłaniania zależy w dużym
stopniu od drogi wprowadzenia do ustroju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wydalanie leków z ustroju

Substancje lecznicze wprowadzone do ustroju ulegają przemianom chemicznym

w  przewodzie  pokarmowym,  we  krwi,  w  poszczególnych  tkankach,  ale  przede  wszystkim
w  wątrobie  dzięki  obecności  aktywnych  enzymów.  Aktywność  enzymów  biorących  udział
w biotransformacji  wielu  leków  zależy od pewnych czynników  np. wieku,  płci,  temperatury
ciała. Najważniejszym jednak czynnikiem zmieniającym ich aktywność jest stan patologiczny
ustroju,  a  szczególnie  zmiany  chorobowe  tkanki  wątrobowej.  Przemiany  chemiczne  leku
prowadzą  do  powstawania  związków  nieczynnych,  które  zostają  następnie  wydalone
z ustroju.  W  wyniku  niektórych  przemian chemicznych  powstają  w  ustroju  związki  bardziej
czynne farmakologicznie niż podane leki. Substancje te powstają w wyniku zachodzących tu
procesów rozpadu i syntezy. Wątroba odgrywa najważniejszą rolę detoksykacyjną w ustroju.
Wydalanie  leków  lub  ich  metabolitów  z  ustroju  odbywa  się  różnymi  drogami.  Najwięcej
substancji leczniczych jest wydalanych przez nerki z moczem. Tą drogą wydalane są z ustroju
zarówno  czynne  leki,  jak  i  produkty  ich  przemian  chemicznych.  Leki  mogą  być  również
wydalane  przez  przewód  pokarmowy  z  kałem.  Ponadto  mogą  one  ulegać  eliminacji
z organizmu przez skórę, układ oddechowy, gruczoły mleczne.
Działanie niepożądane leku

Jest to każda niezamierzona i niepożądana reakcja pacjenta wywołana przez lek, podany

w  celu  terapeutycznym,  profilaktycznym  lub  diagnostycznym.  Może  być  związane  z  dawką
zastosowanego  leku,  z  czasem  jego  podania,  z  nadwrażliwością  na  dany  lek.  Każdy  lek
w mniejszym lub większym stopniu wywiera działanie uboczne. Decyzja o podaniu choremu
leku  powinna  być  więc  ostrożna  i  uwzględniać  jego  uboczne  działanie.  Na  polskim  rynku
w ostatnich latach pojawiło się wiele nowych leków. Informacja otrzymywana od producenta
jest  w  większości  informacją  promującą  lek. Ustalenie  związku  przyczynowego z  podaniem
leku  jest  często  bardzo  trudne,  dlatego  każde  niepożądane  działanie  powinno  być
odnotowywane  i  zgłaszane.  Dotyczy  to  w  szczególności  nowszych  leków.  W  przypadku
stwierdzenia  objawu  niepożądanego  należy  zawsze  dokładnie  zebrać  informacje  co  do
wszystkich  leków przyjmowanych przez pacjenta  w ostatnim czasie, tym  bardziej, że pewne
objawy  mogą  wystąpić  po  pewnym  czasie  po  podaniu  leku,  a  pewne  mogą  być  wynikiem
niespodziewanych  lub  dotychczas  nieznanych  interakcji.  Bezwzględnie  powinny  być
zgłaszane  objawy  powodujące  zgon,  kalectwo,  zagrażające  życiu  chorego,  prowadzące  do
hospitalizacji  lub  też  jej  wydłużenia.  Wszelkie  podejrzenia,  że  reakcja  mogła  być
spowodowana  przez  ten  lek  również  nie  powinny  być  pomijane.  Często  właśnie  z  takich
zgłoszeń, po ich analizie, dowiadujemy się najwięcej.
Nieprawidłowe i nadmierne przyjmowanie leków

Wywołuje negatywne skutki zdrowotne oraz społeczne. Wielu chorych przyjmuje

znacznie więcej leków, niż wynikałoby to ze wskazań lekarskich, często nie informując o tym
swoich lekarzy prowadzących. Zachodzi wówczas nierzadko zjawisko interakcji leków, które
może doprowadzić do zmniejszenia efektu farmakologicznego, ale niestety również do zgonu.
Rozwój  cywilizacji  naraża  człowieka  na  codziennie  spotykanie  się  z  lawiną  bodźców
przekraczających  niekiedy  wytrzymałość  układu  nerwowego.  Jednocześnie  przemysł
farmaceutyczny wprowadził do lecznictwa setki nowych leków działających ośrodkowo. Leki
te mogą powodować przyzwyczajenie, zarówno leki wpływające pobudzająco jak i hamująco
na ośrodkowy układ nerwowy. Na skutek okresowego lub ciągle powtarzanego przyjmowania
leku  dochodzi  do  uzależnienia.  Przerwanie  podawania  leku  powoduje  wystąpienie  bardzo
nieprzyjemnych  objawów  abstynencji.  Uzależnienie  mogą  wywoływać  narkotyczne  leki
przeciwbólowe,  leki  ataraktyczne  (uspokajające),  ale  również  niesteroidowe  leki
przeciwzapalne, leki znieczulające ogólnie.

Aby zmniejszyć występowanie objawów niepożądanych po lekach należy podawać lek

tylko wtedy, gdy jest to absolutnie uzasadnione, wyłącznie na polecenie lekarza i zgodnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z jego  zaleceniem.  Informować  lekarza  o  wszystkich  przyjmowanych  lekach,  również  tych
wydawanych  bez  recepty,  czytać  dokładnie  ulotki  dołączone  do  leków,  nie  zażywać  leków
przeterminowanych.  Szczególną  uwagę  należy  zwrócić  na  pacjentów  w  starszym  wieku,
którzy z natury rzeczy mają upośledzoną czynność nerek, oraz na kobiety w ciąży i w okresie
karmienia piersią. Należy uświadomić również pacjentom, że preparaty ziołowe przyjmowane
niezwykle  chętnie,  wbrew  powszechnie  panującej  opinii  wywierają  silne  działanie
farmakologiczne.

Pracownik

medyczny

miarę

możliwości

powinien

czynnie

uczestniczyć

w odnotowywaniu  niespodziewanych  reakcji  polekowych.  Zastrzeżenia  co  do  jakości  leków
reakcji  polekowych  będących  skutkiem  jakiegoś  leku,  należy  zgłaszać  do  Wojewódzkiego
Inspektoratu Farmaceutycznego.
Informacje  na  temat  niepożądanego  działania  leków  znajdują  się  również  w  materiale
„Farmakoterapia stomatologiczna – leki przeciwbólowe”.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega działanie porażające leku?
2.  Co jest podstawowym warunkiem działania leku?
3.  Jakie znasz mechanizmy działania leków?
4.  Jakie czynniki modyfikujące działanie leków?
5.  Scharakteryzuj drogi wydalania leków z ustroju?
6.  Co to jest działanie niepożądane leku?
7.  Jak postąpisz gdy stwierdzisz u siebie reakcję na lek, o której nie wspomniano w ulotce?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj na stronie internetowej Ośrodka Monitorowania Działań Niepożądanych

Leków, karty zgłoszenia niepożądanego działania leku, wydrukuj jej i wypełnij w niej opis
działania niepożądanego, które według Ciebie może pojawić się po zażyciu leku
przeciwbólowego dostępnego w aptece bez recepty np. Apapu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć stronę internetową Ośrodka Monitorowania Działań Niepożądanych Leków,
2) odnaleźć na stronie internetowej kartę zgłoszenia niepożądanego działania leku

i wydrukować ją a następnie wypełnić,

3) przedstawić i opisać możliwe działania niepożądane leku przeciwbólowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura poradnika dla ucznia,

−

karta pracy – ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

komputer z dostępem do Internetu, drukarka.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij dlaczego przyjmowanie leków przez matkę karmiącą może być szkodliwe dla

dziecka. Przygotuj plakat na ten temat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

papier lub karton,

−

farby, flamastry, kredki.

Ćwiczenie 3

Uzasadnij dlaczego reklamy leków ukazujące się mediach mogą negatywnie wpływać na

stan zdrowia społeczeństwa? Przygotuj prezentację multimedialną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

broszury reklamowe leków,

−

komputer multimedialny.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić mechanizm działania leku na ustrój?



2) podać różnice między biochemicznym i fizykochemicznym sposobem

oddziaływania leków?



3) wymienić czynniki modyfikujące działanie leku?



4) omówić proces wydalania leków z ustroju?



5) omówić rolę pracowników medycznych w wychwytywaniu działań

ubocznych leków?



6) wyjaśnić na czym polega działanie niepożądane leków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Farmakoterapia stomatologiczna

4.6.1. Materiał nauczania

Środki lecznicze i materiały stosowane w profilaktyce i terapii stomatologicznej.

Wśród materiałów stosowanych w profilaktyce stomatologicznej wyróżniamy:

−

pasty do zębów,

−

płyny do płukania jamy ustnej,

−

lakiery fluorkowe, lakiery chlorheksydynowe,

−

laki szczelinowe.
Podstawowym związkiem chemicznym, który znalazł zastosowanie w profilaktyce

próchnicy  jest  fluor  (F).  Przeprowadzone  badania  potwierdzają  jego  hamujący  wpływ  na
rozwój  próchnicy  zębów.  Dowiedziono,  że  jony  fluoru  znajdujące  się  w  bezpośrednim
sąsiedztwie zębów wchodzą w reakcję z apatytami (kryształami) szkliwa. Efektem tej reakcji
jest  powstanie  fluoroapatytów,  mniej  rozpuszczalnych  w  kwasach  od  hydroksyapatytów,
z  których  głównie  zbudowane  są  pryzmaty  szkliwa.  Profilaktyczne  działanie  fluorków  jest
najskuteczniejsze  w okresie  kształtowania  i  mineralizacji zębów. Jony  fluoru  dostarczane  do
organizmu  drogą  endogenną,  tj.  z  wodą,  mlekiem,  solą,  pożywieniem  są  dobrze  wchłaniane
z przewodu pokarmowego, a dalej z krwią dostają się do płynów śródtkankowych obmywając
zawiązki  zębów.  Jak  dowiedziono  działanie  jonów  fluoru  w  zapobieganiu  próchnicy  zębów
nie  ogranicza  się  jedynie  do  zmiany  chemizmu  szkliwa.  Jony  fluoru  wnikają  w  błonkę
nazębną, hamując metabolizm bakterii zapobiegają więc osiadaniu agregatów bakteryjnych na
powierzchni  szkliwa  i  tworzeniu  się  błonki  nazębnej.  Inną  możliwością  profilaktycznego
działania  fluoru  jest  rekrystalizacja  szkliwa.  Podczas  odwadniania  szkliwa  przez  kwasy  do
śliny i płytki nazębnej dostają się jony wapniowe, fosforanowe i fluorowe. Te ostatnie, jeżeli
zostaną  doprowadzone  z  zewnątrz  w  odpowiednim,  stężeniu  mogą  powodować
rekrystalizację  szkliwa. Ten  mechanizm ma znaczenie  szczególnie w leczeniu początkowych
postaci próchnicy  tzw.  plamy  próchnicowej. Fluor działa  również  na  drodze enzymatycznej,
tzn.  blokuje  bakteryjny  enzym  enolazę,  który  bierze  udział  w  przemianie  węglowodanów
wewnątrz komórki bakteryjnej. Ma to miejsce w płytce nazębnej.

Rys. 1.

Profilaktyka fluorkowa

endogenna

egzogenna

czynna

bierna

zbiorowa

osobnicza

tabletki z fluorem

woda

szczotkowanie

w gabinecie

w domu

środki spożywcze płukanie

w
szkole

lakiery fluorkowe

codzienne

jonoforeza

szczotkowanie pastami

pędzlowanie

płukanie roztworami

aplikatory

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Profilaktyka endogenna to spożywanie fluorowanej wody pitnej: za optymalny poziom

uważa  się  0,8  do  1,2  mg  F/  l  wody,  przyjmowanie  tabletek  fluorowych  (preparaty  Fluodar,
Zymafluor),  spożywanie  środków  spożywczych  zawierających  fluor  (sól,  mleko).
Do uzupełnienia  niedoboru  fluoru  w  powierzchownej  warstwie  szkliwa  stosuje  się
kontaktową,  miejscową  profilaktykę  preparatami  zawierającymi  fluor  (profilaktyka
egzogenna).

Najczęściej stosowane związki fluoru:

−

fluorek sodu,

−

fluorek sodu zakwaszony kwasem ortofosforowym o pH 2,8–4,5,

−

fluorek cynawy (mało rozpowszechniony w Polsce, posiada nieprzyjemny smak),

−

aminofluorki.

Wchodzą one w skład roztworów, żeli, past, lakierów fluorkowych. Uważa się, że

aminofluorki mają większe powinowactwo do szkliwa, przez co wykazują skuteczniejsze
działanie profilaktyczne (Elmex fluid, Elmex-gelee).

Lakiery fluorowe stanowią najcześciej połączenie fluorku sodu i aminofluorków z żywicą

samopolimeryzującą, przez co ulega przedłużeniu kontakt fluoru z powierzchnią zęba np.
Duraphat, Fluor-Protector, Bifluorid.

Laki szczelinowe służą do profilaktycznego wypełniania bruzd i szczelin na

powierzchniach  żujących  zębów,  ich  działanie profilaktyczne  polega  na  odizolowaniu  bruzd
i szczelin od środowiska  jamy ustnej  i zależy od czasu utrzymywania się  ich  na powierzchni
zęba.  Stosuje  się  je  po  uprzednim  wytrawieniu  szkliwa.  Są  to  preparaty  światłoutwardzalne
np. Seal & Protect, Clinpro, Sealant.

Lakiery chlorheksydynowe (Cervitec) stosowane są na powierzchnie zębów i obnażonych

korzeni, hamują rozwój próchnicy i płytki bakteryjnej.

Pasty do czyszczenia zębów. Podnoszą one skuteczność oczyszczania zębów i skracają

potrzebny  do  tego  czas.  Głównym  składnikiem  każdej  pasty  są  środki  ścierne  (węglan
wapnia,  fosforan  wapnia,  krzemionka  koloidalna),  czasem  substancje  polerujące,  środki
pieniące,  substancje  smakowe,  zapachowe  i  słodzące  (ale  nie  cukry)  np.  sorbitol,  ksylitol.
Nowoczesne  pasty  zawierają  również  inne  czynne  substancje,  które  nadają  im  właściwości
profilaktyczne  lub  lecznicze  np.  przeciwzapalne,  przeciwpróchnicowe,  przeciwdziałające
odkładaniu złogów nazębnych (chlorheksydyna, triclosan). Zawierają więc ekstrakty ziołowe,
sole  lecznicze,  witaminy,  enzymy.  Dostępne  są specjalne  rodzaje  past,  między  innymi pasty
dla palaczy, pasty znoszące nadwrażliwość, pasty działające gojąco i  łagodząco przy stanach
zapalnych  dziąseł  (np.  pasty  z  alantoiną).  Pasty  zawierające  sól  kuchenną  i  sole  mineralne
działają antyseptycznie  i pobudzająco na wydzielanie  śliny. Większość past zawiera również
związki  fluoru  (monofluorofosforan  sodu,  fluorek  sodu,  fluoroaminy)  często  w  połączeniu
z wapniem,  co  zwiększa  ich  skuteczność  przeciwpróchnicową.  Dla  małych  dzieci  do  4  lat
występują specjalne pasty nie zawierające fluoru (ze względu na możliwość połykania pasty),
zalecane w profilaktyce próchnicy zębów mlecznych.

Płyny należą do dodatkowych środków pomocniczych w profilaktyce próchnicy oraz

profilaktyce  i  leczeniu  chorób  przyzębia.  Większość  z  nich  zawiera  chlorheksydynę
(0,2 % glukonian  lub  octan  chlorheksydyny)  działającą  bakteriobójczo,  bakteriostatycznie
i grzybobójczo.  Powoduje  ona  dezintegrację  płytki  nazębnej.  Niestety  wywołuje  również
działania  niepożądane:  przebarwienia  zębów,  języka,  wypełnień,  zaburzenia  smaku,
złuszczające  zmiany  błony  śluzowej  jamy  ustnej,  ale  tylko  przy  długotrwałym  stosowaniu
(powyżej 2 tygodni). Dostępne w sprzedaży preparaty to Corsodyl, Orexyd, Meridol, Eludril.
Zastosowanie  w  płukankach  listeryny  (preparat  Listerine)  zaliczanej  do  związków
fenolowych,  pozwoliło  wyeliminować  niepożądane  skutki  wywołane  przez  samą
chlorheksydynę.  Dodanie  fluorku  sodu  wzmaga  działanie  profilaktyczne  płukanek.  Jednak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chlorheksydyna to jedyny środek zapobiegający zapaleniu dziąseł w przypadku zaniechania
mechanicznego oczyszczania zębów np. w przypadku osób niepełnosprawnych.

Mówiąc o fluorze nie można zapomnieć, że jest on silną trucizną protoplazmatyczną

hamującą  procesy  życiowe  w  tkankach  żywych.  Ostre  zatrucia  fluorem  spotyka  się  rzadko.
Natomiast  przewlekła,  zwiększona  podaż  fluoru w  okresie  mineralizacji  koron  zębów  może
wywołać  tzw.  szkliwo  plamkowe  (fluoroza  zębów)  o  różnym  nasileniu,  ale  nie  jest  to
uważane  za  objaw  przewlekłego  zatrucia  fluorem.  Objawy  przewlekłego  zatrucia  stwierdza
się  najczęściej  u  pracowników  hut  aluminium  i  fabryk  nawozów  sztucznych.  Są  to  bóle
nerwowo-mięśniowe, zaparcia, bóle głowy, niedokrwistość, bóle kończyn.
Środki lecznicze i materiały stosowane w terapii stomatologicznej

Możemy wyróżnić tu:

1.  Środki stosowane w celu leczenia biologicznego miazgi.
2.  Środki do impregnacji zębiny.
3.  Środki znoszące nadwrażliwość zębiny.
4.  Środki do dewitalizacji miazgi zębów.
5.  Środki do chemicznego opracowywania i odkażania (antyseptyki) kanałów korzeniowych.
6.  Środki do wypełniania kanałów korzeniowych.
7.  Leki znieczulające miejscowo.
8.  Środki lecznicze stosowane w chorobach przyzębia.
9.  Środki stosowane w chorobach układu krążenia i układu oddechowego.
10.  Leki przeciwbólowe.
11.  Leki wpływające na proces krzepnięcia krwi.
12.  Środki uspokajające.
13.  Antybiotyki i sulfonamidy.

Ad. 1. Środki stosowane w celu leczenia biologicznego miazgi (leki odontotropowe)

Ich działanie polega na pobudzeniu reakcji obronnych miazgi, co objawia się

odkładaniem  zębiny  wtórnej  i  reparacyjnej  przez  komórki  zębinotwórcze  (odontoblasty).
Te właściwości  pobudzające  przypisuje  się  silnej  zasadowości  tych  leków.  Najczęściej
stosowanymi  lekami  odontotropowymi  są  preparaty  sporządzane  na  bazie  wodorotlenku
wapnia  (CaOH

). Znalazły one zastosowanie przy pokryciu bezpośrednim i pośrednim

miazgi,

czasowym

wypełnieniu

kanałów

korzeniowych

leczeniu

zmian

okołowierzchołkowych ozębnej, szczególnie w zębach z niezakończonym rozwojem. Jony
OH

alkalizują środowisko ubytku próchnicowego, hamują rozwój bakterii, działając w ten

sposób  przeciwzapalnie.  Po  bezpośrednim  pokryciu  obnażonej  miazgi  wodorotlenek  wapnia
wywołuje  ognisko  martwicy  jałowej,  pod  którą  w  późniejszym  czasie  powstaje  zębina
reparacyjna i uaktywnia fosfatazę zasadową – enzym nieodzowny podczas regeneracji tkanek.
Wodorotlenek  wapnia  występuje  w  postaci  proszku  zarabianego  ex  tempore  z  wodą
destylowaną  (Biopulp),  lub  w  postaci  pasty  nietwardniejącej  np.  Calasept,  Calxyl.  Jest
składnikiem  twardniejących  materiałów  podkładowych  np.  Life,  Dycal  o  właściwościach
odontotropowych  (nie  mają  one  jednak  tak  zasadowego  pH).  Właściwości  odontotropowe
posiada  również  pasta  zarobiona  z  tlenku  cynku  z  eugenolem  (preparat  Caryosan).  Pobudza
ona  miazgę  zęba  do  odkładania  zębiny  wtórnej,  działa  bakteriobójczo  i  znieczulająco,
powoduje  remineralizację  odwapnionej  zębiny.  Znalazła  zastosowanie  jako  podkład
leczniczy, pośrednie pokrycie miazgi, opatrunek czasowy. Uwaga, nie można stosować tlenku
cynku  z  eugenolem  pod  wypełnienia  kompozytowe  ponieważ  eugenol  zaburza  ich
polimeryzację.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ad. 2. Środki stosowane do impregnacji zębiny próchnicowej

Impregancja jest zabiegiem polegającym na przesyceniu odwapnionych tkanek zęba

związkami  chemicznymi  działającymi  bakteriobójczo  i  mineralizująco,  które  powodują  ich
stwardnienie.  Stosujemy  impregnację  w  leczeniu  próchnicy  zębów  mlecznych.  W  celu
impregnacji stosuje się: 10–25% azotan srebra (lapis), który następnie strąca się 20% glukozą,
eugenolem  lub  płynem  Lugola.  W  wyniku  tej  reakcji  dochodzi  do  wytrącania  metalicznego
srebra lub jego związków działających bakteriobójczo i mechanicznie zamykających kanaliki
zębinowe. Skutkiem ubocznym jest ciemna barwa impregnowanej tkanki. Natomiast 30–50%
chlorek cynku strącamy 10%  żelazocyjankiem potasu, nie powoduje on przebarwień, ale nie
jest  tak  skuteczny  jak  azotan  srebra.  Preparaty  fluoru  zastosowane  miejscowo  działają  na
zasadzie remineralizacji tkanek.

Ad. 3. Środki stosowane do znoszenia nadwrażliwości zębiny i szyjek zębowych

W leczeniu tej przykrej dolegliwości można wykorzystać środki stosowane w gabinecie

stomatologicznym lub przez pacjenta w domu.

Celem terapeutycznym stosowania tych leków jest:

−

zmniejszenie światła kanalików zębinowych i obturacja ich ujść. Do środków tych należą
związki fluoru (fluorek sodu, fluorokrzemian sodu, fluorek cyny, amnifluorki), związki
wapnia, szczawiany, związki strontu, białka precypitujące, żywice adhezyjne
i nieadhezyjne (Cervitec, Dentin Protector, Seal & Protect)

−

zmniejszenie przewodnictwa nerwowego (azotan potasu)

−

blokada kanalików zębinowych - szczawian potasu (preparat Superseal), preparaty
złożone (Isodan, Green Or, Elgydium)

W domu pacjent może stosować pasty do zębów np. Elmex Sensitive Plus, Sensodyne

i inne, które przy regularnym stosowaniu również powodują zmniejszenie objawów.

Ad. 4. Preparaty stosowane do dewitalizacji miazgi zęba

Uśmiercenie (dewitalizacja) polega na wywołaniu martwicy miazgi za pomocą środków

chemicznych.  Dawniej  stosowano  do  tego  celu  powszechnie  arsen,  obecnie  używa  się  past
zawierających  paraformaldehyd.  W  skład  past  paraformaldehydowych  wchodzą  poza
paraformaldehydem środki  znieczulające, dzięki  czemu  działają  one  łagodniej. Po  założeniu
do  komory  zęba  na  obnażoną  chorą  miazgę  paraformaldehyd  stopniowo  ulega
depolimeryzacji  do  formaliny,  która  powoduje  stopniową  martwicę  miazgi.  Dodatkowym
działaniem  jest  działanie  mumifikujące  i  bakteriobójcze.  Służą  one  do  dewitalizacji  zębów
mlecznych  i  stałych.  Wadą  paraformaldehydu  jest  jego  nietrwałość,  należy  więc  szczelnie
zamykać  pudełko  z  lekiem.  Preparaty:  Parapasta,  Dewipasta,  Caustinerf  fort.  Pasty
mumifikujące  podtrzymują  mumifikację  zdewitalizowanej  miazgi  zęba  po  amputacji  miazgi
komorowej.  Zakładane  w  zębach  mlecznych,  gdzie  leczenie  kanałowe  jest  trudne  do
wykonania ze względów technicznych (Tepasta).

Ad. 5. Preparaty służące do chemicznego opracowywania i odkażania kanałów korzeniowych

W leczeniu kanałowym stosuje się środki do płukania kanałów korzeniowych oraz środki

antyseptyczne zakładane między wizytami w postaci czasowego wypełnienia kanałów
korzeniowych lub wkładek antyseptycznych. Preparaty do chemicznego opracowywania
kanałów korzeniowych:

−

podstawowym środkiem jest podchloryn sodu (NaOCl – preparat Chloran). Wykazuje on
działanie lityczne w stosunku do bakterii i tkanek martwiczych. Stosuję się go w stężeniu
2,5%–5%. Posiada doskonałe właściwości czyszczące, działa przeciwbakteryjnie. Przy
zetknięciu z błoną śluzową może wywołać oparzenie (praca z założonym koferdamem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pozwoli tego uniknąć). Jest niestety związkiem nietrwałym, należy go przechowywać
w szczelnie zamkniętych butelkach.

−

woda utleniona (H

) – usuwa mechanicznie z kanału martwą miazgę i opiłki zębinowe

dzięki obfitemu pienieniu. Stosowana w stężeniu 3% działa silnie bakteriobójczo na
bakterie beztlenowe, poza tym ma właściwości wybielające.

−

środki chelatujące – 15% EDTA (wersenian sodu) pomagają w opracowywaniu kanałów
wąskich i zakrzywionych (Endosal, Largal-ultra, File-Eze).

−

chlorheksydyna 2% wykazuje działanie bakteriobójcze, w przeciwieństwie do
podchlorynu sodu nie działa szkodliwie na tkanki okołowierzchołkowe. Zalecana jest do
stosowania u dzieci.

−

kwas cytrynowy 40% – posiada silne właściwości dezynfekujące w połączeniu
z podchlorynem sodu. Zaletą jest jego niska cena. Nie wykazano powikłań po jego
stosowaniu.

−

lubrykanty – środki poślizgowe, zapobiegające złamaniu narzędzia w kanale, często
zawierają glicerynę (File- Eze, Glyoxide).

Środki antyseptyczne stosowane do odkażania kanałów korzeniowych.

−

fenole i ich pochodne – do niedawna stosowane były bardzo szeroko. Należą do silnych

antyseptyków.  Mechanizm  ich  bakteriobójczego  działania  polega  na  denaturacji  białka
bakteryjnego  i  unieczynnieniu  enzymów  niezbędnych  do  rozwoju  bakterii.  Niektóre
pochodne  fenoli  są  mniej  toksyczne  dla  tkanek  okołowierzchołkowych.  Dostępne
preparaty to między innymi ChKM (chlorkamfomentol), Dikamfen, Cresophene.

−

jod  i  jego  związki.  Jod  bardzo  szybko  wywołuje  działanie  bakteriobójcze,  grzybobójcze
i przeciwwirusowe.  Do  odkażania  kanałów  korzeniowych  stosowany  jest  płyn  Lugola
w postaci sączków dokanałowych lub jonoforezy. Uwaga! Należy pamiętać o możliwości
uczulenia  pacjenta  na  jod.  Gotowym  preparatem  jest  również  Jodoform,  polecany  przy
wysięku z kanału korzeniowego

−

metronidazol – działa na bakterie beztlenowe, tlenowe, powoduje rozpad ich komórek
i zmienia pH środowiska w kierunku zasadowym

−

preparaty

antybiotykowo-kortykoidowe,

wykazują

działanie

przeciwzapalne

i zmniejszają dolegliwości bólowe, jednocześnie niestety hamują mechanizmy obronne
miazgi i ozębnej. Z tego powodu stosowanie ich jest raczej ograniczone

preparaty  na  bazie  wodorotlenku  wapnia  zmieniają  pH  w  kierunku  zasadowym,  działając
bakteriobójczo stwarzają  jednocześnie dogodne warunki do odbudowy uszkodzonych tkanek
okołowierzchołkowych.  Ze  względu  na  swoje  zalety  są  szeroko  stosowane  w leczeniu
kanałów  zakażonych  jako  czasowe  ich  wypełnienie.  Znalazły  tu  zastosowanie  tzw.  pasty
nietwardniejące:  Calxyl,  Biopulp,  Calasept,  Reogan.  W  dalszym  ciągu  poszukuje się  leków,
które działając na bakterie nie są jednocześnie szkodliwe dla tkanek okołowierzchołkowych.

Ad. 6. Środki do wypełniania kanałów korzeniowych

Wypełnienie kanału ma celu szczelne zamknięcie jego światła na całej długości, aby

odizolować  przenikanie  bakterii  z  jamy  zęba  do  przyzębia  okołowierzchołkowego
i brzeżnego.  Cechy  jakie  musi  posiadać  materiał  wypełniający  kanał  to:  biozgodność,
zdolność  adhezji  (szczelność),  obojętność  dla  tkanek  okołowierzchołkowych,  odporność  na
rozpuszczenie  w  kontakcie  z  płynami  tkankowymi,  łatwość  wprowadzania  i  usuwania
z kanału,  kontrastowość  w  obrazie  RTG.  Materiały  do  ostatecznego  wypełnienia  kanałów
korzeniowych:
1.  Ćwieki

gutaperkowe

–

głównymi

ich

składnikami

są

gutaperka

(żywica

kauczukopochodna) i tlenek cynku.

2. Pasty:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

na bazie naturalnych żywic z wodorotlenkiem wapnia (Sealapex, Apexit). Alkalizują
środowisko,

niszczą

drobnoustroje,

ułatwiają

regenerację

tkanek

okołowierzchołkowych, przepchnięte poza wierzchołek resorbują się w ciągu
6 miesięcy.

−

zawierające żywice syntetyczne (Diaket, AHplus) charakteryzują się bardzo dobrą
szczelnością.

−

z dodatkiem kortykosteroidów (Endomethasone) wykazują działanie przeciwzapalne
i odkażające, ich wadą jest to, że hamując fagocytozę umożliwiają namnażanie się
mikroorganizmów w okolicy przywierzchołkowej.

Zasadniczym materiałem wypełniającym jest gutaperka w formie ćwieków

gutaperkowych uszczelniona pastami. Jest to obecnie najbardziej polecana metoda.
Materiałem wprowadzonym do kanału czasowo jest wodorotlenek wapnia.

Ad. 7. Leki do znieczulenia miejscowego

Środki miejscowo znieczulające uniemożliwiają odczuwanie bólu na ograniczonym

obszarze poprzez  zahamowanie  odbierania  i  przewodzenia  podniet  w  nerwach  obwodowych
przy  całkowicie  zachowanej  świadomości.  Mechanizm  działania  leków  miejscowo
znieczulających polega na utrwaleniu błony komórkowej – ustaje wędrówka jonów sodowych
do  komórki  nerwowej,  a  jonów  potasowych  na  zewnątrz  –  prąd  czynnościowy  ulega
wygaszeniu.

W wyniku działania środka znieczulającego ulega odwracalnemu zahamowaniu

odbieranie uczucia zmian temperatury, bólu (analgeza), następuje rozluźnienie mięśni
prążkowanych (relaxatio) i osłabienie odruchów autonomicznych. Zmiany te dotyczą jedynie
okolicy znieczulanej.

Znieczulenie miejscowe można osiągnąć na drodze termicznej (rozpylenie chlorku etylu,

który parując obniża temperaturę znieczulanej powierzchni) i chemicznej.

Zależnie od sposobu zastosowania środka znieczulającego rozróżniamy znieczulenie:

−

powierzchniowe – w postaci aerozolu, pędzlowania, okładów, zasypek na powierzchnię
błony śluzowej jamy ustnej lub tkanki otaczające.

−

znieczulenie nasiękowe – polegające na wprowadzeniu wodnego roztworu leku pod
błonę śluzową.

−

znieczulenie przewodowe – polegające na wprowadzeniu roztworu leku w okolicę
odpowiedniego nerwu w celu przerwania jego przewodnictwa (najczęściej II i III gałąź
nerwu trójdzielnego).

Większość środków znieczulających rozkłada się pod wpływem enzymów we krwi

i wątrobie.  Są  to  najczęściej  sole  kwaśne,  które  dysocjując  w  środku  tkankowym  uwalniają
zasadę działającą znieczulająco. Środki używane do znieczuleń powierzchniowych: Lidokaina
(Lignocainum  hydrochloricum,  Xylocainum,  Lidocain)  w  postaci  aerozolu  10%,  żelu  5%
z dodatkiem  substancji  smakowych;  Benzokaina  (Topex)  w  postaci  żelu  20%  z  dodatkiem
substancji smakowych  i zapachowych;  Anestezyna – składnik zasypek  i roztworów, Chlorek
etylu – spray do miejscowego „zamrażania”.

Nowe środki do znieczuleń nasiękowych i przewodowych wypierają dotychczas

powszechnie  stosowaną  Lignocainę  ze  względu  na  ich  lepsze  właściwości.  Artykaina
(Ubistesin,  Citocartin,  Septanest)  działa  szybko,  znieczulenie  utrzymuje  się  w  czasie  1–3
godzin, a z dodatkiem adrenaliny utrzymuje się do 5 godzin, Bupiwakaina (Marcaina) środek
o najdłuższym  ze  wszystkich znanych analgetyków czasie działania 5–16 godzin,  Lidokaina
(Lidocain,  Lignocainum  hydrochloricum,  Xylocaine)  roztwór  do  wstrzyknięć  1%  lub  2%  –
znieczulenie utrzymuje się 1-1,5 godziny, Mepiwakaina (Scandonest) 1%, 2% lub 3% roztwór
stosowany  u  pacjentów  z  uczuleniem  na  Lignocainę.  Dodatek  środka  obkurczającego
naczynia wydłuża okres trwania znieczulenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazania do stosowania leków znieczulających miejscowo bez dodatku środka

obkurczającego  naczynia  to:  cukrzyca,  jaskra,  nadczynność  tarczycy,  nadciśnienie  tętnicze,
zaburzenia rytmu  serca,  niedawno  przebyty  zawał,  choroba  wieńcowa, nefropatia.  Działanie
toksyczne  środków  miejscowo  znieczulających  jest  spowodowane  najczęściej  ich
przedawkowaniem  lub  bezpośrednim  podaniem  do  światła  naczynia,  może  wyrazić  się
pobudzeniem  OUN,  niepokojem,  zawrotami  głowy,  drżeniem  rąk,  a  nawet  drgawkami.
W przypadku  podania  zbyt  wysokich  stężeń  mogą  wystąpić  objawy  ze  strony  układu
sercowo-naczyniowego  do  zapaści  włącznie.  Nadwrażliwość  na  leki  znieczulenia
miejscowego  może  objawić  się  uczuleniowym  zapaleniem  skóry,  napadem  astmy
oskrzelowej, a nawet wstrząsem uczuleniowym.

Ad. 8 Środki lecznicze stosowane w chorobach przyzębia

Choroby

przyzębia

wymagają

kompleksowego

postępowania

profilaktyczno-

-leczniczego, gdyż ich etiopatogeneza jest złożona i wieloprzyczynowa, a obraz kliniczny
wielopostaciowy. W leczeniu chorób przyzębia stosujemy szeroki wachlarz leków:

−

antybiotyki  i chemioterapeutyki - dobór antybiotyku opieramy na objawach klinicznych,
radiologicznych  i  analizie  mikrobiologicznej.  Stwierdzono,  że  miejscowe  stosowanie
leków tej grupy wywoływało przejściowe zmiany  flory  bakteryjnej, a przede wszystkim
przyczyniało  się  do  lekooporności  bakterii.  W  związku  z  tym  zaleca  się  ogólne
podawanie  leków  tej  grupy.  Obecnie  najczęściej  stosowane  są  leki  z  grupy  tetracyklin
(doksycyklina),

makrolidy

(Davercin,

Rovamycine,

Klacid),

linkosamidy

np. klindamycyna (Dalacin C, Clindamycin), półsyntetyczne penicyliny (amoksycylina),
powszechnie stosowanym chemioterapeutykiem jest metronidazol.

−

witaminy  –  witaminoterapia  stanowi  ważne  uzupełnienie  leczenia  kompleksowego
chorób  przyzębia.  Stosuje  się  zatem  te  witaminy,  które  w  sposób  bezpośredni  lub
pośredni  wpływają  na  odporność  miejscową  tkanek  przyzębia.  Witamina  A+E
uczestniczy w procesie prawidłowej odbudowy nabłonka jamy ustnej. Witaminy z grupy
B  i  witaminę  K  powinno  się  uzupełniać  w  przypadku  antybiotykoterapii.  Zalecane  jest
również  podawanie  witaminy  C  (ogólnie  oraz  w  postaci  maści  do  masażu  dziąseł)  ze
względu na jej działanie uszczelniające śródbłonek naczyń krwionośnych,

−

leki ściągające i przeciwzapalne – działanie tej grupy leków polega na kurczeniu naczyń
krwionośnych  co  zmniejsza  ich  przepuszczalność.  Poza  płukankami  zawierającymi
chlorheksydynę  omówionymi  wcześniej  na  uwagę  zasługują  płukanki  z  zawartością
formaldehydu  (tzw.  płukanka  Schwarza).  Woda  utleniona  (3%  roztwór  nadtlenku
wodoru)  zasługuje  na  szczególne  omówienie  z  uwagi  na  obecność  flory  bakteryjnej
beztlenowej  w  kieszonkach  dziąsłowych.  Tlen  ponadto  wnika  dość  łatwo  do  głębszych
pokładów komórek, wyrównując niedobór tlenu i kwasicę powstałe w wyniku zapalenia.
Odczynowe  przekrwienie  prowadzi  do  normalizacji  przepływu  krwi  i  usuwa  produkty
zapalne.  Tlen  atomowy  działa  bakteriobójczo  i  grzybobójczo,  a  nawet  niszczy  toksyny
bakteryjne.  Neutralizuje  też  przykry  zapach  z  ust.  Woda  utleniona  wchodzi  w  skład
płukanki  Parmy.  Roztwór  30%  nadtlenku  wodoru  (Perhydrol)  służy  do  pędzlowania
błony  śluzowej  jamy  ustnej  w  ziarninowym  i  rozrostowym  zapaleniu  dziąseł.  Preparaty
ziołowe:  odwary  z  kory  dębowej,  liści  szałwii,  koszyczka  rumianku  (preparaty  gotowe
Azulan,  Dentosept)  działają  ściągająco  i  lekko  przeciwzapalnie.  Nadmanganian  potasu
w roztworach  0,02–0,10  %  służy  do  przemywania  i  odkażania  błony  śluzowej  jamy
ustnej.

−

maści i żele: Septalan i Alantan – działają przeciwzapalnie, przyspieszają ziarninowanie.
Są  wskazane  w  leczeniu  trudno  gojących  się  ran,  zajadów  kątów  ust,  wysięku  ropnego
z pojedynczych  kieszonek  dziąsłowych.  Metronidazol  (maść,  żel)  jest  często  stosowany
z dobrym  efektem  terapeutycznym  w  zapaleniu  przyzębia  dorosłych,  wrzodziejącym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapaleniu  dziąseł.  Sachol  –  działa  przeciwzapalnie,  przeciwbólowo  ze  względu  na
zawartość  salicylanu  choliny.  Carident  (Peridontone)  dzięki  zawartości  siarczanu
framycetyny  i  papainy  o  działaniu  fibrynolitycznym  oraz  benzoesanu  sodowego,
o działaniu

bakteriostatycznym, wywiera działanie

miejscowe przeciwzapalne,

przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i gojące. Aphtin to 20% glicerolowy roztwór
tetraboranu sodowego jest stosowany przy aftach i pleśniawkach.

−

sole metali ciężkich – najsilniejsze działanie bakteriobójcze wykazują sole miedzi,
głównie siarczan miedziowy. W 40% roztworze wodnym stosowany w postaci
przymoczków w przypadku wrzodziejącego zapalenia dziąseł.

−

organopreparaty i leki bodźcowe – Solcoseryl (zwierzęcy kolagen) powoduje wzrost
utlenowania tkanek, przyspiesza ich odbudowę, pobudza ziarninowanie ran przyzębia.

Ad. 9. Leki stosowane w chorobach układu krążenia i układu oddechowego

To duża grupa leków stosowanych w zaburzeniach funkcji układu krążenia,

oddechowego lub obu łącznie. Zazwyczaj tą częścią medycyny zajmują się lekarze interniści,
anestezjolodzy lub medycyny ratunkowej, ale i w pracy asystentki stomatologicznej minimum
wiedzy na temat rodzajów leków oraz mechanizmów ich działania wydaje się być niezbędne.
Zastosowanie tych leków w gabinecie stomatologicznym będzie miało miejsce w sytuacjach
nagłych i/lub zagrożenia życia. Dlatego część z tych leków znajdować się winna w zestawach
przeciwwstrząsowych, a znajomość mechanizmów działania i nazwy podstawowych
preparatów należy do obowiązków każdego pracownika opieki zdrowotnej.

Leki o działaniu inotropowym dodatnim – są to leki poprawiające czynność serca

i wydolność  krążenia.  Do  leków  tej  grupy  zaliczamy  glikozydy  naparstnicy  (Lanatosid,
Digoxin,  Talusin,  Strofantyna)  –  niegdyś  powszechnie  i  szeroko  stosowane,  obecnie  leki
drugiego  rzutu.  Glikozydy  naparstnicy  i  jej  pochodne  zwiększają  kurczliwość  mięśnia
sercowego  poprzez  wzrost  stężenia  jonów  wapnia  wewnątrzkomórkowego.  W  obecnej
farmakoterapii  mają  bardzo  ograniczone  zastosowanie,  przed  podaniem  leków  z  tej  grupy
należy  rozważyć  i  wypróbować  terapię  innymi  lekami  poprawiającymi  krążenie.  Są  to
głównie  preparaty  doustne  stosowane  w  schorzeniach  przewlekłych,  przy  przedawkowaniu
wykazują  szereg  działań  ubocznych  od  zaburzeń  widzenia  barw  (widzenie  na  żółto)  przez
nudności, brak apetytu i zaburzenia rytmu serca.

Inhibitory konwertazy angiotensyny (Captopril, Enalapril, Perindopril) – grupa leków

o działaniu  rozkurczowym  na  naczynia  tętnicze  i  żylne,  stosowane  również  jako  leki
przeciwnadciśnieniowe.  Obecnie  są  uważane  za  najbardziej  skuteczne  w  terapii  przewlekłej
niewydolności  mięśnia  sercowego.  Duża  ich  skuteczność  i  mała  toksyczność  zostały
wykazane  w  długotrwałych  badaniach.  Powodują  wydłużenie  czasu  przeżycia  chorych
i wyraźną  poprawę  kliniczną.  Poprzez  rozkurcz  naczyń  tętniczych  zmniejszają  opór
obwodowy  i  obciążenie  następcze  (afterload)  mięśnia  sercowego,  a  rozszerzenie  naczyń
żylnych powoduje obniżenia napięcia wstępnego (preload) i poprawę pracy serca. Leki z tej
grupy hamują i cofają przerost mięśnia sercowego.

Sympatykomimetyki (Adrenalina, Dopamina, Dobutamina) – leki działające na receptory

adrenergiczne  naczyń  krwionośnych  i  serca przez  co  zwiększają  siłę  i  częstotliwość  skurczu
mięśnia  sercowego  oraz  zwężają  naczynia  krwionośne  i  podnoszą  ciśnienie  tętnicze  krwi.
Są stosowane  głównie  w  ostrej  niewydolności  krążenia  w  postaci  wlewów  dożylnych.
Podczas  ich  stosowania  wskazane  jest  monitorowanie  hemodynamiczne.  Do  tych  leków
zalicza  się  fizjologicznie  występująca  w  organizmie  adrenalina  i  dopamina.  Jednakże  ich
syntetyczna  pochodna  dobutamina  nie  zwęża  tak  silnie  naczyń  krwionośnych  i  obecnie  jest
najczęściej  podawanym  pozajelitowo  lekiem  o  działaniu  inotropowo  dodatnim  w  świeżym
zawale mięśnia sercowego. Adrenalina zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego, przyspiesza
czynność serca,  powoduje  skurcz  naczyń. Jest stosowana dożylnie w zatrzymaniu czynności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

serca po 1mg dożylnie, aż do skutku. Powinna też być podana wziewnie, podskórnie lub
domięśniowo natychmiast po stwierdzeniu wstrząsu anafilaktycznego w dawce 1mg.

Leki moczopędne (Furosemid, Chlortalidon, Spironolakton) – są obecnie jednymi

z podstawowych  leków  stosowanych  w  niewydolności  krążenia.  Są  częściej  stosowane
i bardziej  skuteczne  niż  preparaty  naparstnicy.  Zazwyczaj  podawane  są  w  przypadkach
z obrzękami  oraz  w  ostrej,  groźnej,  zwłaszcza  lewokomorowej  niewydolności  krążenia
(obrzęk płuc), w wysokim nadciśnienie, a także przewlekłej niewydolności krążenia. Poprzez
zwiększenie  wydalania  moczu,  zmniejszają  objętość  krwi  krążącej  i  obciążenie  serca  pracą.
Należy  pamiętać,  że  przy  ich  długotrwałym  stosowaniu,  należy  uzupełniać  płyny  o  czym
często zapominają osoby starsze, przewlekle stosujące tego typu leki.

Leki antyarytmiczne (Amiodaron, Ajmalina, Lignocaina, betablokery, glikozydy

naparstnicy,  Atropina)  –  są  to  leki  stosowane  w  zaburzeniach  rytmu  i  częstości  pracy  serca
w celu  przywrócenia  jego  prawidłowej  czynności.  Istnieją  różne  podziały  w  zależności  od
przyjętych kryteriów. Jednak najczęściej stosowanym w praktyce podziałem jest klasyfikacja
kliniczna  oparta  na  skuteczności  leku  w  niemiarowościach  nadkomorowych  i  komorowych.
Większość  z  tych  leków  stosowanych  jest  doustnie  zapobiegawczo  lub  podtrzymująco
prawidłowy  rytm.  Depresyjny  wpływ  leków  antyarytmicznych  na  kurczliwość  mięśnia
sercowego może prowadzić do nasilenia bądź ujawnienia niewydolności krążenia. Podawanie
dożylne  zarezerwowane  jest  do  sytuacji  nagłych.  Bez  monitorowania  EKG  praktycznie
niemożliwe  jest  różnicowanie  rodzaju  zaburzeń  rytmu serca, a  co  za  tym  idzie  odpowiednie
ich  leczenie.  Zatem  stosowanie  tych  leków  gabinecie  stomatologicznym  może  zdarzyć  się
rzadko.  Niemniej  pamiętać  należy,  że  przy  częstoskurczu  komorowym  i  nadkomorowym
skutecznym  będzie  Amiodaron  podany  dożylnie  w  bolusie  150mg,  a  następnie  w  wolnym
wlewie kroplowym 300mg. W migotaniu komór, które w efekcie doprowadza do zatrzymania
krążenia  (mięsień  sercowy  kurczy  się  tak  szybko  i  chaotycznie,  że  jego  praca  jest
nieefektywna

nie

przepompowuje

krwi)

stosujemy

defibrylację

elektryczną,

a farmakologiczne postępowanie to podanie Amiodaronu, a w drugim rzucie 100mg
Lignocainy dożylnie.

Leki zmniejszające opór naczyniowy i przeciwnadciśnieniowe – to leki rozszerzające

naczynia  żylne  i  tętnicze,  znajdują  zastosowanie  w  różnych  chorobach  układu  krążenia.
W wyniku ich działania rozszerzeniu ulega łożysko żylne zmniejszając napływ krwi do serca
(obniżenie  obciążenia  wstępnego  –  preload),  a  rozszerzenie  łożyska  tętniczego  powoduje
zmniejszenie oporu obwodowego, zmniejszając obciążenie następcze (afterload). Powoduje to
poprawę pracy  serca  i  jego  mniejsze  zapotrzebowanie  na tlen.  Rozszerzenie  naczyń  dotyczy
również  krążenia  płucnego,  wieńcowego  i  innych  ważnych  dla  życia  narządów.  Azotany
wśród  innych  środków  rozszerzających  naczynia,  działają  zapewne  potencjalnie
najkorzystniej  we  wszystkich  postaciach  choroby  niedokrwiennej  serca.  Stosowane  są
w leczeniu  bólów  wieńcowych  od  ponad  stu  lat.  W  ostrej  dusznicy  bolesnej  Nitrogliceryna
0,5 mg  podana  podjęzykowo  lub  Nitromint  w  aerozolu  są  lekami  z  wyboru.  Preparaty:
Nitrogliceryna, Nitromint, Sorbonit, Mononit. Antagoniści wapnia – wszystkie  leki tej grupy
obniżają  stężenie  wapnia  śródkomórkowego  głównie  przez  zmniejszenie  jego  napływu
kanałami  wapniowymi  przez  błonę  komórkową.  Działają  na  komórki  mięśni  gładkich
w naczyniach  obwodowych,  tętnicach  wieńcowych  oraz  na  komórki  mięśnia  sercowego
i układu  przewodzącego.  Wskazaniem  do  stosowania  antagonistów  wapnia  są  wszystkie
postacie  choroby  niedokrwiennej  serca  i  leczenie  umiarkowanego  nadciśnienia  tętniczego.
Na przykład  nifedypina  (Adalat)  wchłania  się  bardzo  szybko  z  błony  śluzowej  żołądka  po
pogryzieniu  i  połknięciu  już  po  2-3  minutach  działa,  powodując  maksymalne  obniżenie
ciśnienia po 20 minutach. Jest lekiem z wyboru w doraźnym leczeniu nadciśnienia tętniczego.
Działania niepożądane leków zmniejszających opór obwodowy są związane z rozszerzeniem
naczyń  –  ból  głowy,  zaczerwienienie  skóry,  uczucie  gorąca.  Preparaty:  amlodypina

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(Norvasc),  diltiazem  (Dilzem),  nifedypina (Adalat,  Cordafen,  Cordipin),  werapamil  (Isoptin,
Staveran).  Leczenie  nadciśnienia  tętniczego  jest  zarówno  ze  względu  na  powszechność
występowania, jak i na powikłania bardzo ważnym zagadnieniem. Należy więc bezwzględnie
dążyć  do  obniżenia  ciśnienia  rozkurczowego  poniżej  90mmHg,  skurczowego  poniżej
160 mmhg.  Długotrwałe  obniżanie  ciśnienia  do  granic  normy  decyduje  o  jakości  życia
i okresie  przeżycia  pacjenta.  Samoistne  nadciśnienie  tętnicze  leczy  się  preparatami  z  jednej
z czterech  podstawowych  grup  leków:  leki  moczopędne,  antagoniści  wapnia,  inhibitory
konwertazy, betablokery. Inhibitory konwertazy angiotensyny są stosowane z bardzo dobrym
skutkiem  w  leczeniu  nadciśnienia  tętniczego  i  niewydolności  krążenia.  Są  stosowane
bezpiecznie  i  powodują  niewiele objawów niepożądanych.  W terapii nadciśnienia tętniczego
należą  do  leków  pierwszego  rzutu.  Ze  względu  na  dobrze  udokumentowaną  skuteczność,
znaczną poprawę  rokowania  oraz  poprawę  kliniczną  i  wydłużenie okresu przeżycia  chorych
z niewydolnością  krążenia  leki  z  tej  grupy  stanowią  obecnie  podstawę  leczenia  zastoinowej
niewydolności  krążenia.  Mechanizm  działania  tych  leków  wynika  głównie  z  rozkurczu
naczyń  obwodowych  (żył  i  tętnic)  –  poprzez  zahamowanie  enzymu  konwertazy
umożliwiającego  przemianę  angiotensyny  I  w  II,  która  to  powoduje  skurcz  mięśni  gładkich
naczyń  krwionośnych.  Należy  pamiętać,  iż  inhibitory  konwertazy  angiotensyny  mogą
powodować  suchy  kaszel,  który  ustępuje  po  odstawieniu  leku  oraz  nagły  spadek  ciśnienia
dlatego  rozpoczynamy  kurację  od  małych  dawek  podawanych  na  noc.  Przy  wysokim
ciśnieniu tętniczym możemy je szybko obniżyć podając Captotril pod język.

Betablokery – blokują receptory adrenergiczne znajdujące się w sercu, naczyniach

obwodowych,  oskrzelach,  trzustce  i  wątrobie.  W  ten  sposób  zmniejszają  częstość  i  siłę
skurczu  serca,  przez  to  jego  zapotrzebowanie  na  tlen.  Działanie  to  wykorzystywane  jest
w leczeniu  tachycardii  (częstoskurczu),  nadciśnienia  tętniczego  i  choroby  niedokrwiennej
serca.  Jednak  blokada  receptorów  w  oskrzelach  i  trzustce  wiąże  się  z  występowaniem
objawów  niepożądanych  oraz  przeciwwskazaniem  do  stosowania  betablokerów,  bowiem
mogą  nasilać,  bądź  wywołać  skurcz  oskrzeli  (są  więc  przeciwwskazane  w  astmie
oskrzelowej),  hamują  wydzielanie  insuliny  co  uniemożliwia  ich  stosowanie  u  chorych  na
cukrzycę.  Wpływają  na  gospodarkę  lipidową  powodując  wzrost  frakcji  LDL  cholesterolu,
a obniżenie HDL.

Leki stosowane w chorobach układu oddechowego – dosyć liczna grupa leków o różnych

mechanizmach  działania,  których  efekty  są  wykorzystywane  w  celu  poprawieniu  funkcji
układu  oddechowego.  Leki  rozszerzające  oskrzela  –  tutaj  zaliczyć  należy  przede  wszystkim
leki  pobudzające  receptory  betaadrenergiczne  (betamimetyki).  Stanowią  one  grupę  leków
pierwszego rzutu w każdym napadowym skurczu mięśni gładkich oskrzeli.

Betamimetyki poza bezpośrednim działaniem rozkurczającym mięśnie gładkie dróg

oddechowych zmniejszają  nadreaktywność oskrzeli. Są zalecane doraźnie w astmie  łagodnej
i regularnie  w  astmie  umiarkowanej.  Stopień  obturacji  dróg  oddechowych  określa  drogę
podania  betamimetyków.  Doraźnie  najczęściej  stosowane  są  inhalatory  z  dozownikiem,
a ostatnio  diskhalery.  Przewlekłe  leczenie  prowadzone  jest  za  pomocą  inhalatorów
z wydłużoną  drogą  doprowadzającą  lek,  co  zwiększa  penetrację  aerozolu  w  drogach
oddechowych  (nebulizator,  rotahaler,  volumatic).  W  ostrych  stanach  leki  stosuje  się  drogą
dożylną  lub  nebulizacji.  Stosowanie  dożylne  lub  podskórnie  agonistów  receptorów
betaadrenergicznych  wywołuje  zarówno  najszybszy  efekt  rozkurczowy  jak  i  prowadzi
do groźnych  powikłań,  szczególnie  ze  strony  układu  krążenia  (tachycardia,  zaburzenia
rytmu).  Dlatego  te  drogi  podania  powinno  się  stosować  w  sytuacjach  skrajnych,  kiedy
spastyka  oskrzeli  oraz  spłycony  oddech  i  przyspieszony  rytm  oddechu,  uniemożliwia
przedostanie  się  w  dostatecznej  ilości  leku  podawanego  drogą  wziewną  do  odległych
odcinków drzewa oskrzelowego. Betamimetyki podane drogą wziewną wykazują prawie tak
szybkie działanie jak podane drogą dożylną. Aby szybko przerwać napad astmy należy podać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wziewnie 1–2 dawki Salbutamolu lub Berotecu. Preparaty: Salbutamol (Ventolin, Ventodisk),
Fenoterol

(Berodual,

Berotec,

Partusisten),

Izoprenalina

(Isuprel),

Orcyprenalina

(Astmopent).  Do  innych  leków  rozkurczających  oskrzela  należy  zaliczyć  teofilinę  i  jej
pochodne – stosowane doustnie w profilaktyce napadów astmy  i dożylnie do  jej przerwania.
Preparaty:  Teofilina  (Theospirex),  Aminofilina  (Euphyllin),  Diprofilina  (Nebetol)  oraz  leki
cholinolityczne  stosowane  wziewnie  np.  Bromek  ipatropium  (Berodual).  W  leczeniu  astmy
oskrzelowej  zarówno  napadów  ostrych  jak  i  leczenia  przewlekłego  duże  znaczenie  mają
kortykosteroidy. Jednak ze względu na ich liczne działania uboczne przed ich zastosowaniem
doustnym  i pozajelitowym  należy  przemyśleć  konieczność  ich  wdrożenia.  Stosunkowo
bezpieczne  natomiast  jest  ich  stosowanie  wziewne,  które  jednak  nie  przerywa  napadu
duszności.  Kortykosteroidy  wziewne  stosowane  są  w  terapii  przewlekłej.  Preparaty:
Beclocort, Becodisk, Budesonid, Horacort, Pulmicort, Flixotide.

Ad. 10. Leki przeciwbólowe

Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe działają objawowo na OUN. Usuwają lub

zmniejszają ból, niektóre z nich równolegle wpływają w mniejszym lub większym stopniu na
świadomość.  Różnice w działaniu leków przeciwbólowych na układ nerwowy pozwoliły na
wprowadzenie  podziału  klinicznego  na  narkotyczne  i  nienarkotyczne.  Narkotyczne  leki
przeciwbólowe  działają  poprzez  receptory  opiatowe  w  mózgu,  bardzo  silnie  znoszą  uczucie
bólu  oraz  wpływają  ograniczająco  na  świadomość.  Dłuższe  ich  stosowanie  wywołuje
przyzwyczajenie  i  zależność.  Tolerancja  na  lek  narkotyczny  rozwija  się  w  przebiegu  jego
wielokrotnego  stosowania  i  polega  na  tym,  że  powstaje  konieczność  zwiększenia  dawki  dla
podtrzymania  działania.  Lekozależność  fizyczna  jest  to  zmiana  czynności  narządu
wymagająca  ciągłego  stosowania  narkotyku;  w  razie  jego  odstawienia  występują  objawy
abstynencji. Pod nazwą przyzwyczajenie należy rozumieć zespół objawów natury psychicznej
zmuszający  chorego  do  ciągłego  zażywania  preparatu  bez  objawów  abstynencji  po
zaprzestaniu  jego  stosowania  (uzależnienie  psychiczne).  Nienarkotyczne  leki  przeciwbólowe
mają słabsze działanie przeciwbólowe i na ogół nie wywołują przyzwyczajenia.

Narkotyczne leki przeciwbólowe (opioidowe) to: alkaloidy opium, półsyntetyczne

pochodne morfiny i kodeiny oraz syntetyczne leki o działaniu morfinopodobnym. Szczególne
znaczenie mają przy leczeniu bólów związanych z zabiegami chirurgicznymi oraz chorobami
nowotworowymi.  Opioidy  mogą  upośledzać  wykonywanie  czynności  wymagających
precyzji.  Najcenniejszym  lekiem  tej  grupy  nadal  morfina,  stosowana  w  bólach  o  znacznym
nasileniu,  jest  również  lekiem  w  stanach  terminalnych.  Należy  do  naturalnych  alkaloidów
opium,  wraz  z  kodeiną  i  papaweryną.  Opium  znano  i  stosowano  już  w  czasach
prehistorycznych, w postaci nie oczyszczonej, do roku 1803, w którym wyizolowano morfinę.
Zasadniczy  mechanizm  działania  morfiny  polega  na  hamowaniu  niektórych  struktur  OUN,
pobudzeniu  innych,  wywoływaniu  zmian  nastroju  i  powstawaniu  lekozależności  w  miarę
długiego  stosowania,  ponadto  działa  hamująco  na  ośrodek  kaszlu  i  ośrodek  oddechowy,
wywołuje  wzrost  napięcia  mięśni  gładkich  przewodu  pokarmowego,  pęcherza  moczowego,
dróg  żółciowych,  oskrzeli.  Działa  hipotensyjnie,  hamuje  wydzielanie  i  wydalanie  moczu
poprzez  wyzwolenie  hormonu  antydiuretycznego.  Kodeina  –  wykazuje  mniejsze  działanie
przeciwbólowe  od  morfiny,  znajduje  zastosowanie  jako  lek  przeciwkaszlowy.  Papaweryna
znosi spastyczne skurcze mięśni gładkich, nie działa w dawkach leczniczych na OUN.

Wynik działania opium stanowi więc wypadkową zawartych w nim alkaloidów (morfiny,

kodeiny,  papaweryny).  Fentanyl  –  jest  syntetycznym  lekiem  działaniu  morfinopodobnym.
Wykazuje  najsilniejsze  działanie  przeciwbólowe,  szybko,  ale  krótko  działający.  Może  być
podawany dożylnie  i przezskórnie  (plastry).  Znalazł zastosowanie również w anestezjologii.
Petydyna  –  jest  kolejną  syntetyczną  substancją  o  działaniu  morfinopodobnym.  Wykazuje
działanie zbliżone do morfiny, kilka razy jednak od niej słabsza. Tramadol (Tramal, Trodon)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

to silny lek przeciw bólowy działający ośrodkowo poprzez receptory opioidowe, działa silnie
uspokajająco i przeciwkaszlowo, nie blokuje motoryki jelit, nie wpływa depresyjnie na
oddychanie. Stosowany w premedykacji do zabiegów diagnostycznych, w bólach
pooperacyjnych, w długotrwałym leczeniu przeciwbólowym.

Nienarkotyczne leki przeciwbólowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki

przeciwgorączkowe

stanowią

zasadzie

jedna

grupę

związków

chemicznych

charakteryzujących się działaniem przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym.
Przeprowadzenie klarownego podziału w tej grupie leków nie jest więc możliwe. Zwyczajowo
jako  leki  przeciwbólowe  i  przeciwgorączkowe stosuje  się te  spośród nich, których działanie
niepożądane  są  na  tyle  umiarkowane,  że  umożliwiają  stosowanie  ich  w  banalnych
dolegliwościach  bólowych  bądź  w  celu  obniżenia  gorączki.  W ostatnich  latach  niektóre
z leków zaliczanych uprzednio do przeciwzapalnych sensu stricte znalazły zastosowanie jako
leki  przeciwbólowe  i  przeciwgorączkowe.  Nienarkotyczne  leki  przeciwbólowe  działają
poprzez  zaburzanie  przemian  kwasu  arachidonowego,  którego  dwutorowa  przemiana
prowadzi  do  powstania  leukotrienów  i  prostaglandyn.  Związane  z tym  hamowanie  syntezy
prostaglandyn  (substancji  odpowiedzialnych  za  powstanie  procesu  zapalnego)  uważa  się  za
mechanizm  ich  działania  przeciwzapalnego  i przeciwgorączkowego.  Mechanizm  działania
przeciwbólowego jest mniej  jasny. Już samo działanie przeciwzapalne powoduje zmniejszenie
nasilenia  bólu  spowodowanego  przez  stan  zapalny,  jednak  nie  ma  ścisłej  korelacji  między
tymi  dwoma  efektami.  Podstawowe  znaczenie  ma  jednak  prawdopodobnie  hamowanie
lipoxygenazy  warunkującej  syntezę  leukotrienów  uważanych  za  mediatory  reakcji  bólowej.
Analgetyki  nienarkotycznie  są  skuteczne  jedynie  w  bólach  o niewielkim  nasileniu.
Wskazaniem  do  ich  stosowania  są  głównie  bóle  wychodzące  z  tkanek  powłokowych
i  podporowych,  związane  ze  stanem  zapalnym  różnego  pochodzenia,  jak  bóle  mięśniowe,
stawowe, bóle głowy, zębów.

Pochodne kwasu salicylowego (Polopiryna, Aspiryna, Acard, Alka-Zelcer, Rhonal,

Upsarin)  działają  najsłabiej  przeciwbólowo  spośród  wszystkich  nienarkotycznych
analgetyków,  ponadto  działają  przeciwgorączkowo  i  przeciwzapalnie,  antyagregacyjnie.
Powodują  stosunkowo  często  uszkodzenia  błony  śluzowej  żołądka  i  dolegliwości
dyspeptyczne  mogą  działać  neurotoksycznie.  W  większych  dawkach  salicylany  działają
antyagregacyjnie  (przeciwzakrzepowo),  może  to  nasilać  krwawienia  z  przewodu
pokarmowego,  nosa,  po  ekstrakcji  zęba  itp.  Przedawkowanie  ich  powoduje  hiperwentylację
i gorączkę,  co  bywa  omyłkowo traktowane  jako wskazanie do  zwiększenia  dawki  u chorych
z tzw.  „przeziębieniem”.  Mogą  powodować  uszkodzenia  wątroby  zwłaszcza  u  osób
w podeszłym  wieku.  Spośród  istniejących  preparatów  najmniej  dolegliwości  powodują
preparaty buforowane lub rozpuszczalne.

Paracetamol (Apap, Acenol, Calpol, Eferalgan, Panadol) – jest lekiem działającym

przeciwbólowo,  przeciwgorączkowo,  nie  działa  przeciwzapalnie.  Działa  prawdopodobnie
przez hamowanie  syntezy prostaglandyn i tromboksanu w ośrodkowym układzie nerwowym.
Zmniejszenie stężenia prostaglandyn w podwzgórzu wywołuje działanie przeciwgorączkowe.
Paracetamol  nie  działa  przeciwzapalnie,  bo  nie  działa  hamująco  na  syntezę  prostaglandyn
w  tkankach  obwodowych  przez  to  i  nie  wywołuje  typowych  dla  niesteroidowych  leków
przeciwzapalnych  działań  niepożądanych  –  nie  uszkadza  błony  śluzowej  przewodu
pokarmowego,  nie  powoduje  dolegliwości  dyspeptycznych.  Stosowany  w  monoterapii  daje
najmniejsze  zagrożenia  uszkodzenia  nerek.  Podstawowym  działaniem  toksycznym
paracetamolu  jest uszkodzenie wątroby mogące rozwijać się w wyniku przedawkowania, nie
ma ono charakteru kumulacyjnego. Jest to lek, który można stosować u dzieci, bowiem jego
metabolizm przebiega u nich z pominięciem wątroby.

Pochodne fenylopirazolonu (Pyramidonum, Butapirazol) – są najbardziej kontrowersyjną

grupą wśród nienarkotycznych leków przeciwbólowych, mogą bowiem powodować ciężkie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nieodwracalne,  niekiedy  śmiertelne  uszkodzenia  szpiku  kostnego.  Uszkodzenie  to  ma
charakter alergiczny, może wystąpić po dawkach wielokrotnie mniejszych niż terapeutyczne.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne – spośród leków zaliczanych do NLPZ sensu stricte tylko
nieliczne  można  podawać  jako  leki  przeciwbólowe,  należą  tu  naproxen,  ibuprofen,
fenoprofen,  ketoprofen  (Ketonal),  diklofenak  (Majamil,  Olfen,  Voltaren).  Stosowane
w dawkach przeciwbólowych okazały się mniej toksyczne niż początkowo przypuszczano.
Stosowanie  preparatów  złożonych  nie  jest  zalecane  z  powodu  braku  potwierdzonego
zwiększenia  siły  działania  oraz  zwielokrotnienia  ryzyka  działań  niepożądanych.
Niekorzystnym przykładem jest tu preparat Gardan, którego siła działania jest nawet mniejsza
niż  poszczególnych  składników  osobno,  a  stwarza  zmultiplikowane  ryzyko  uszkodzenia
szpiku  kostnego.  Dodatek  do  nienarkotycznego  leku  przeciwbólowego  w  preparatach
fabrycznych kofeiny, witaminy C w badaniach kontrolowanych nie wykazał żadnego wpływu
wzmacniającego siłę działania analgetycznego.

Najważniejszym działaniem niepożądanym nienarkotycznych leków przeciwzapalnych

jest  zmniejszenie  wydolności  bariery  śluzowej  żołądka,  prowadzące  do  uszkodzeń  błony
śluzowej  i krwawień,  niekiedy  o  znacznym  nasileniu  –  NLPZ  są  uważane  za  związki
wrzodotwórcze.  Jedynie  paracetamol  pozbawiony  jest  działania  na  błonę  śluzową  żołądka.
W przypadku  długotrwałego  zażywania  dużych  dawek  lub  nadużywania  leków  ujawnia  się
nefrotoksyczność  NLPZ.  Uszkodzenie  nerek  przebiega  w  postaci  tzw.  zespołu  nerki
analgetycznej,  które  może  zakończyć  się  niewydolnością  nerek.  Działanie  nefrotoksyczne
kumuluje  się  i  stopień  uszkodzenia  nerek  jest  proporcjonalny  do  łącznej  dawki  zażytej
w ciągu całego okresu stosowania leku. Odstawienie leków prowadzi do częściowego cofania
się  zmian.  Podstawowym  czynnikiem  ryzyka  jest  długotrwałe,  systematyczne  (zwłaszcza
codzienne) zażywanie dużych dawek leków przeciwbólowych, a także stosowanie więcej niż
jednego  leku.  Zespół  nerki  analgetycznej  obserwuje  się  zwłaszcza  u  chorych  zażywających
preparaty złożone. Chorzy w podeszłym wieku również znajdują się w grupie ryzyka. Należy
więc  uświadomić  sobie  i  pacjentom,  że  nie  należy  stosować  jednocześnie  kilku  NLPZ.
Następuje  bowiem  możliwość sumowania się działań  niepożądanych i wystąpienia  interakcji
pomiędzy lekami, a przede wszystkim nie zwiększa się działania przeciwbólowego.

Nienarkotyczne leki przeciwbólowe są jedną z najczęściej nadużywanych grup leków, są

też  z reguły  dostępne  w  sprzedaży  poza  aptekami.  Nadużywanie  ich  jest  zwykle  związane
z przewlekłymi  dolegliwościami  bólowymi  (bóle  głowy,  stawów,  zębów),  jednak  często
spowodowane  jest  przez  to,  że  powodują  ogólną  poprawę  samopoczucia  i  zwiększoną
zdolność  do  pracy.  Nadużywanie  leków  przeciwbólowych  odpowiada  w  tych  przypadkach
definicji  uzależnienia  psychicznego  ustalonej  przez  Światową  Organizację  Zdrowia
(zażywanie  leku w celu uzyskania pozytywnych doznań  lub uniknięcia doznań  negatywnych
odczuwanych w razie nie zażycia leku).

Ad. 11. Leki wpływające na proces krzepnięcia krwi

Krzepnięcie krwi jest bardzo złożonym procesem i niezmiernie ważnym mechanizmem

obronnym,  chroniącym  ustrój  przed  utratą  krwi  w  przypadku  uszkodzenia  naczyń
krwionośnych.  W  procesie  tym  biorą  udział  czynniki  znajdujące  się  normalnie  we  krwi
oraz tworzące  się  dopiero  w  chwili  krwawienia.  Mechanizm  krzepnięcia  krwi  obejmuje  dwa
etapy.  Pierwszym  etapem  procesu  powstającego  w  przypadku  uszkodzenia  naczynia  jest
powstanie  czopu  płytkowego  (coś  na  podobieństwo  korka  zatykającego  dziurę).  Proces  ten
powstaje  poprzez  adhezję  (przyleganie  płytek  do  uszkodzonej  ściany  naczynia)  i  agregację
(zlepianie  się  ze  sobą)  krwinek  płytkowych  –  inaczej  trombocytów  w  miejscu  uszkodzenia
ściany naczynia. Drugim etapem jest wytworzenie się wokół tego czopu skrzepu fibrynowego
(jakby  siatki  wzmacniającej  i  wiążącej  konstrukcję).  Dzieje  się  tak  poprzez  przejście
fibrynogenu  (krótkich  łańcuchów  peptydowych  zawartych  w  osoczu)  w  fibrynę  (polipeptyd

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tworzący  skomplikowany  układ  przestrzenny  konsolidujący  skrzep)  pod  wpływem
wytworzonego  enzymu  trombiny.  W  procesie  agregacji  podstawową  rolę  odgrywają
prostaglandyny:  tromboksan  A (inicjuje  i  pobudza  gromadzenie  i  zlepianie  się  krwinek
płytkowych,  ponadto  kurczy  naczynia krwionośne)  i prostacyklina  (hamuje  proces  agregacji
stanowiąc  bardzo  ważny  mechanizm  zapobiegający  tworzeniu  się  niepożądanego  skrzepu
wewnątrznaczyniowego  np.  zatoru).  Uszkodzenie  tkanek  bądź  naczynia  krwionośnego  jest
mechanizmem uwalniającym z nich tromboplastynę – enzymu biorącego udział  w przemianie
nieaktywnego  enzymu  protrombiny  (składnika  osocza)  w  aktywny  enzym  trombinę.
Trombina  zaś  aktywuje  fibrynogen  i powoduje  jego  przemianę  w  fibrynę  tworzącą  siatkę
stabilizującą i wiążącą czop płytkowy. W ten sposób otwór w naczyniu krwionośnym zostaje
szczelnie i trwale zamknięty.

Na krzepliwość krwi można wpływać również za pomocą różnych środków i leków

działających na odpowiednie czynniki biorące udział w tym procesie. W związku z tym
wszystkie leki mające wpływ na proces krzepnięcia krwi podzielić można na trzy grupy.
1. Leki przeciwzakrzepowe i leki zmniejszające krzepliwość krwi – heparyna i jej pochodne

(Fraxiparyna)  są  stosowane  pozajelitowo.  Wpływają  na  unieczynnienie  trombiny
i tromboplastyny, stosowana są zapobiegawczo i leczniczo w chorobach układu krążenia
(zakrzepica żył głębokich, zator tętnicy płucnej i innych tętnic, migotanie przedsionków)
po  zabiegach  chirurgicznych  u  unieruchomionych  przez  dłuższy  czas.  Pochodne
hydroksykumaryny  (Acenokumarol,  Sintrom)  są  stosowane  doustnie,  jako  antagoniści
witaminy  K  hamują  wątrobową  syntezę  protrombiny  i  innych  czynników  wątrobowych
układu  krzepnięcia.  Wskazaniem  do  zastosowania  jest  profilaktyka  zakrzepicy  żył
głębokich,  profilaktyka  powstawania  zatorów  po  wszczepach  wewnątrznaczyniowych
i wewnątrzsercowych.  Związki  salicylowe  (Aspiryna,  Codipar,  Bestpirin)  –  hamują
agregacje  płytek  i  są  stosowane  w  profilaktyce  powstawania  zatorów  u  chorych
z niestabilną chorobą wieńcową i po zawale mięśnia sercowego.

2. Leki fibrynolityczne – posiadają właściwości rozpuszczania fibryny tworzącej skrzep.

Streptokinaza, urokinaza i tkankowy aktywator plazminogenu mają zastosowanie
w rozpuszczeniu skrzeplin zamykających światło naczyń krwionośnych.

3. Leki przeciwkrwotoczne – wspomagają bądź uzupełniają naturalne procesy krzepnięcia

zachodzące  w  organizmie.  Krwawienie  można  w  znacznym  stopniu  zmniejszyć  lub
całkowicie  zahamować  poprzez  zastosowanie  odpowiedniego  leku  usuwającego  istotną
przyczynę  krwawienia.  Ten  sam  bowiem  lek,  bardzo  skuteczny  w  jednym  przypadku
może okazać się nieczynny w krwawieniach powstałych na innym tle.

−

leki  skracające  czas  krzepnięcia:  siarczan  protaminy  (Protamine)  –  hamuje
krwawienia  po  przedawkowaniu  heparyny, zmniejsza  kruchość  i  łamliwość  naczyń.
Etamsylat  (Cyclonamine)  –  powoduje  zwiększenie  liczby  krwinek  płytkowych,
skraca  czas  krwawienia  i  krzepnięcia,  zwiększa  oporność  naczyń  włosowatych.
Witamina K (Vitacon) – działa w przypadku krwawień na tle niedoboru protrombiny
i po przedawkowaniu acenokumarolu. Preparaty wapnia (Calcium) – hamują jedynie
krwawienia

powstałe

tle

niedoboru

jonów

wapniowych.

Globulina

antyhemofilowa – stosowana w hemofilii przyspiesza proces krzepnięcia krwi przez
uzupełnienie niedoboru naturalnych czynników krzepnięcia (VIII, IX).

−

leki  hamujące  krwawienie  –  krwawienie  można  zahamować  lekami  działającymi
miejscowo  zastosowanymi  na  krwawiące  rany.  Leki  te  znalazły  zastosowanie
w obfitych  i  przedłużających  się  krwawieniach  wywołanych  zranieniem  skóry  lub
błon  śluzowych  np.  po  ekstrakcji  zęba.  Trombina  –  zastosowana  miejscowo  na
gaziku  w  miejscu  krwawienia  powoduje  wytworzenie  się  skrzepu  przez  aktywację
przemiany  fibrynogenu  w  fibrynę.  Epinefryna  (Adrenalina)  –  hamuje  krwawienie
wywołując  skurcz  naczyń  krwionośnych  w  miejscu  zastosowania  leku,  działanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

występuje natychmiast i trwa od 0,5 do 1 godziny. Zwilżony tampon gazy przykłada
się w miejscu krwawienia. Woda utleniona – w zetknięciu z uszkodzonymi tkankami
wydziela natychmiast tlen, który przyspiesza krzepnięcie krwi, a jednocześnie działa
odkażająco. Powszechne zastosowanie w stomatologii znalazły gąbki żelatynowe
(Spongostan), gąbki kolagenowe (Antema), zastosowane bezpośrednio do zębodołu
pęcznieją i działają hamująco na krwawienie przez ucisk naczyń krwionośnych.

−

leki działające na ściany naczyń: kwas askorbinowy (witamina C), rutozyd
(Rutinoscorbin) uszczelniają śródbłonki naczyń, zmniejszają kruchość i łamliwość
naczyń, które stają się bardziej elastyczne. Jednak efekt kliniczny jest porównywalny
do efektu placebo.

Krwawienia możemy podzielić ze względu na przyczynę na: krwawienia z przyczyn

ogólnych  występujące  w  chorobach  układowych  np.  skazy  krwotoczne,  podczas
przyjmowania  leków  obniżających  krzepliwość  krwi,  w  chorobach  nerek,  wątroby,
nadciśnieniu  i  z  przyczyn  miejscowych  spowodowanych  uszkodzeniem  mechanicznym
tkanek  i  naczyń  krwionośnych.  Ze  względu  na  rodzaj  krwawiącego  naczynia  występują
krwawienia  tętnicze,  żylne  i  miąższowe  tj.  krwawienia  z  całej  powierzchni.  Ze  względu  na
czas  wystąpienia  krwawienia  wyróżniamy  krwawienia  wczesne  (występują  bezpośrednio  po
ekstrakcji zęba), wtórne (po 2–4 dniach), późne (po 6 dniach).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co jest podstawowym związkiem chemicznym w profilaktyce próchnicy?
2.  Kiedy najskuteczniejsza jest profilaktyka?
3.  Kto i jak może przeprowadzić profilaktykę fluorkową?
4.  Dlaczego pasty do zębów są polecane przez stomatologów?
5.  Jak działają płyny do płukania jamy ustnej?
6.  Kiedy powstaje szkliwo plamkowe?
7.  Co to są leki odontotropowe?
8.  Kiedy stosujemy impregnację zębiny próchnicowej?
9.  W jaki sposób można walczyć z nadwrażliwością zębiny?
10.  Jak działa paraformaldehyd?
11.  Jakie znasz środki do chemicznego opracowywania kanałów korzeniowych?
12.  Jakie wymogi powinien spełniać idealny środek do wypełnienia kanałów korzeniowych?
13.  Jakie cechy znieczulenia miejscowego i jego rodzaje?
14.  Jakie środki do znieczulenia miejscowego potrafisz wymienić?
15.  Jakie grupy leków znalazły zastosowanie w chorobach błony śluzowej jamy ustnej?
16.  Które z leków krążeniowych powinny znaleźć się w zestawie przeciwwstrząsowym?
17.  Czy nadciśnienie tętnicze należy leczyć tylko doraźnie czy długotrwale?
18.  Co podać pacjentowi z  nadciśnieniem tętniczym,  aby  szybko obniżyć  mu ciśnienie krwi

przed zabiegiem ekstrakcji zęba?

19.  Jakim lekiem można przerwać napad astmy oskrzelowej?
20.  Co podać pacjentowi z objawami ostrej dusznicy bolesnej?
21.  Jaki jest podział leków przeciwbólowych?
22.  Jakie działania niepożądane narkotycznych leków przeciwbólowych?
23.  Jak wygląda mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych?
24.  Czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) należy łączyć ze sobą?
25.  Jakie są działania niepożądane NLPZ?
26.  Jak przebiega proces krzepnięcia krwi?
27.  Jakie grupy leków wpływające na proces krzepnięcia krwi?
28.  Jakie postępowanie zaproponujesz w przypadku krwawienia z zębodołu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj zestaw leków do impregnacji zębiny próchnicowej. Wytłumacz powód

powstania przebarwienia tkanki. Jak uzasadnisz rodzicom małego pacjenta słuszność
zabiegu?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wymienić leki służące do impregnacji zębiny próchnicowej,
2)  przygotować zestaw leków służących do impregnacji zębiny próchnicowej,
3)  wypisać i opisać leki do impregnacji zębiny próchnicowej.
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z poradnika dla ucznia,

–

przybory do pisania, papier do pisania

–

zestaw do impregnacji zębiny próchnicowej.

Ćwiczenie 2

Przygotuj pogadankę na temat zalet i wad past do zębów i płynów do płukania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wymienić pasty do zębów oraz płynów do płukania jamy ustnej dostępnych na rynku

krajowym,

2)  przedstawić wady i zalety poszczególnych preparatów,
3)  opracować pisemnie treść pogadanki skierowanej do pacjentów,
4)  przeprowadzić pogadankę na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z poradnika dla ucznia,

−

przybory do pisania, ewentualnie komputer,

−

pasty do zębów i preparaty do płukania jamy ustnej.

Ćwiczenie 3

Zastanów się, jak uzasadnisz swojej babci szkodliwość nadużywania leków

przeciwbólowych. Wnioski przedstaw na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wymienić leki przeciwbólowe stosowane w stomatologii,
2)  opisać działania niepożądane leków przeciwbólowych,
3)  scharakteryzować szkodliwość nadużywania leków przeciwbólowych.
4)  przedstawić wnioski na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z poradnika dla ucznia,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przygotuj zestaw leków i środków opatrunkowych do udzielenia pierwszej pomocy

w przypadku przedłużającego się krwawienia po ekstrakcji zęba.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura,

−

leki i środki opatrunkowe.

Ćwiczenie 5

Preparat na bazie wodorotlenku wapnia (Biopulp) może być stosowany do czasowego

wypełnienia kanału, pokrycia bezpośredniego i pośredniego miazgi. Przygotuj ten preparat do
zastosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

Biopulp,

−

płytka szklana,

−

łopatka do zarabiania.

Ćwiczenie 6

Przygotuj zestaw do wykonania znieczulenia nasiękowego dla pacjenta z nadciśnieniem

tętniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2) dokonać analizy treści ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wykonać zadanie,
4) przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

zestaw różnych środków do znieczulenia,

−

igły, strzykawki.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i omówić środki stosowane w profilaktyce stomatologicznej?



2) uzasadnić działanie przeciwpróchnicowe związków fluoru?



3) omówić środki do biologicznego leczenia miazgi?



4) omówić problem nadwrażliwości zębiny i sposoby jej znoszenia?



5) scharakteryzować leki znieczulające miejscowo?



6) podzielić leki przeciwbólowe i podać zasadnicze różnice w ich działaniu

na ustrój?



7) opisać proces krzepnięcia krwi?



8) wyjaśnić zdrowotne i społeczne skutki niewłaściwego i nadmiernego

przyjmowania leków?



9) przeprowadzić działania edukacyjne na temat zasad przyjmowania

leków oraz niebezpieczeństwa samoleczenia i nadużywania leków?



10) pomóc choremu w napadzie astmy oskrzelowej?



11) wymienić leki szybkodziałające w nadciśnieniu tętniczym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Przepisy prawa dotyczące leków

4.7.1. Materiał nauczania

Dokumenty prawa normalizujące dystrybucję leków

W Polsce obrót środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi, ich

ewidencjonowaniem,  przechowywaniem,  rejestracją  i  wszelkimi  czynnościami  z  tym
związanymi  reguluje  prawo  farmaceutyczne.  Prawo  farmaceutyczne  oraz  jego  nowelizacje
ukazały się w następujących dziennikach ustaw:
1.  Dz.  U.  2001  nr  126  poz.  1379  2007.05.0l  Ustawa  z  dnia  27  lipca  2001  r.  o  Urzędzie

Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

2. Dz. U. 2001 nr 126 poz. 1381 2007.05.01 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo

farmaceutyczne.

3. Dz. U. 2001 nr 126 poz. 1382 2007.05.01 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Przepisy

wprowadzające ustawę - Prawo farmaceutyczne, ustawę o wyrobach medycznych oraz
ustawę o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych
i Produktów Biobójczych.

4. Dz. U. 2007 m 75 poz. 492 Ustawa z dnia 30 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo

farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Wybrane artykuły z prawa farmaceutycznego dotyczące dopuszczania do obrotu

produktów leczniczych
Art. 3.1 Do obrotu dopuszczone są, z zastrzeżeniem ust. 4 i art. 4, produkty lecznicze, które
uzyskały pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, zwane dalej „pozwoleniem”.
2. Do obrotu dopuszczone są także produkty lecznicze, które uzyskały pozwolenie wydane

przez Radę lub Komisję Europejską.

3. Organem uprawnionym do wydania pozwolenia, o którym mowa w ust. 1, jest Prezes

Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów
Biobójczych, zwany dalej „Prezesem Urzędu”.

4. Do obrotu dopuszczone są bez konieczności uzyskania pozwolenia, o którym mowa w ust. 1:

1)  leki recepturowe,
2)  leki apteczne,
3)  produkty

radiofarmaceutyczne

przygotowywane

momencie

stosowania

w upoważnionych jednostkach służby zdrowia, z dopuszczonych do obrotu
generatorów, zestawów, radionuklidów i prekursorów, zgodnie z instrukcją wytwórcy,

4) krew i osocze w pełnym składzie lub komórki krwi pochodzenia ludzkiego,
5) surowce farmaceutyczne nieprzeznaczone do sporządzania leków recepturowych

i aptecznych.

Art. 4.1.  Do  obrotu  dopuszczone  są  bez  konieczności  uzyskania  pozwolenia  produkty
lecznicze,  sprowadzane  z  zagranicy,  jeżeli  ich  zastosowanie  jest  niezbędne  dla  ratowania
życia  lub zdrowia pacjenta, pod warunkiem że dany produkt leczniczy  jest dopuszczony do
obrotu  w  kraju,  z  którego  jest  sprowadzany,  i posiada aktualne  pozwolenie dopuszczenia  do
obrotu, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4.
2.  Podstawą  sprowadzenia  produktu  leczniczego,  o  którym  mowa  w  ust.  1,  jest

zapotrzebowanie szpitala albo lekarza prowadzącego leczenie poza szpitalem,
potwierdzone przez konsultanta z danej dziedziny medycyny.

5. Apteki, hurtownie i szpitale prowadzące obrót produktami leczniczymi, prowadzą

ewidencję tych produktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Na podstawie prowadzonej ewidencji hurtownia farmaceutyczna przekazuje Prezesowi

Urzędu, nie później niż do 10 dnia po zakończeniu każdego kwartału, zestawienie
sprowadzonych produktów leczniczych

8. Minister właściwy do spraw zdrowia może w przypadku klęski żywiołowej lub innego

zagrożenia życia lub zdrowia dopuścić do obrotu na czas określony produkty lecznicze
nieposiadające pozwolenia.

Art. 28.1. Produkt leczniczy dopuszczony do obrotu podlega wpisowi do Rejestru Produktów
Leczniczych  Dopuszczonych  do  Obrotu  na  terytorium  Rzeczypospolitej  Polskiej,  zwanego
dalej „Rejestrem”.
2.  Rejestr, o którym mowa w ust. 1, prowadzi Prezes Urzędu.
3.  Minister  właściwy  do  spraw  zdrowia  określa,  w  drodze  rozporządzenia,  sposób  i  tryb

prowadzenia Rejestru, uwzględniając w szczególności tryb postępowania przy
dokonywaniu wpisów, zmian i skreśleń w Rejestrze, a także tryb jego udostępniania.

Art. 66. Produkty lecznicze mogą znajdować się w obrocie w ustalonym dla nich terminie
ważności.
Art. 67.1.

Zakazany

jest

obrót,

także

stosowanie

produktów

leczniczych

nieodpowiadających ustalonym wymaganiom jakościowym oraz produktami leczniczymi,
w odniesieniu do których upłynął termin ważności
Art. 68.1.

Obrót detaliczny produktami leczniczymi prowadzony jest w aptekach

ogólnodostępnych
3.  Zabrania się prowadzenia wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych.
4.  Nie  uznaje  się  za  obrót  detaliczny  bezpośrednie  zastosowanie  u  pacjenta  przez  lekarza,

lekarza stomatologa lub inną osobę wykonującą zawód medyczny lub lekarza weterynarii
produktów leczniczych oraz produktów leczniczych wchodzących w skład zestawów
przeciwwstrząsowych, których potrzeba zastosowania wynika z rodzaju udzielanego
świadczenia zdrowotnego.

5. Nie wymaga zgody ministra właściwego do spraw zdrowia przywóz z zagranicy produktu

leczniczego na własne potrzeby lecznicze w liczbie nieprzekraczającej pięciu
najmniejszych opakowań.

3. Fakt wydania produktu leczniczego, o którym mowa w ust. 2, aptekarz odnotowuje na

sporządzanej recepcie farmaceutycznej; recepta farmaceutyczna powinna zawierać nazwę
wydanego  produktu  leczniczego,  dawkę,  przyczynę  wydania  produktu  leczniczego,
tożsamość  i  adres  osoby,  dla  której  produkt  leczniczy  został  wydany,  datę  wydania,
podpis  i  pieczątkę  aptekarza.  Recepta  farmaceutyczna  zastępuje  receptę  za  100%
odpłatnością i podlega ewidencjonowaniu

Art. 128.1. Kto w ramach reklamy lub w celu promocji sprzedaży produktu leczniczego daje

lub  obiecuje  osobom  uprawnionym  do  wystawiania  recept,  właścicielom  lub
pracownikom  aptek  korzyści  materialne  przekraczające  znikomą  wartość  materialną,
w szczególności prezenty, nagrody, wycieczki, a także organizuje  lub  finansuje dla osób
uprawnionych  do  wystawiania  recept,  właścicieli  lub  pracowników  aptek  spotkania
promocyjne  produktów  leczniczych,  podczas  których  podejmuje  w  stosunku  do
zaproszonych działania przekraczające główny cel spotkania, podlega grzywnie.

2. Tej samej karze podlega osoba, która przyjmuje korzyści materialne, o których mowa

w ust. 1.
Podstawowym dokumentem uprawniający do nabycia leku w aptece jest recepta. Recepta

stanowi również prawny dowód rzeczowy oraz podstawę rozliczeń kosztów leku. Recepta
może być wystawiona na lek gotowy lub na lek recepturowy, a także na materiały medyczne.
Niektóre leki, określone w Urzędowym Spisie Leków, mogą być sprzedawane bez recept – są
to tzw. Leki OTC od ang. „over the counter drugs”.
Prawo zapisywania recept mają lekarze, lekarze stomatologii i felczerzy w określonym
zakresie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady przechowywania i ewidencjonowania leków w gabinecie stomatologicznym

1. Produkty lecznicze i wyroby medyczne należy przechowywać w zależności od ich formy,

składu, właściwości zgodnie z zaleceniami wytwórcy.

2. Leki powinny być przechowywane w oryginalnych opakowaniach, w zamkniętych

szafach, zabezpieczone przed dostępem pacjentów i innych nieupoważnionych osób.

3. W każdym gabinecie stomatologicznym jedna półka w szafie lekarskiej powinna być

wydzielona wyłącznie na leki. Powinny znaleźć się tu leki przeciwwstrząsowe,
przeciwkrwotoczne, przeciwbólowe i znieczulające, uspokajające i przeciwlękowe.
Muszą one być poustawiane grupami pod kątem ich zastosowania.

4. Leki przeciwkrwotoczne i krążeniowo-oddechowe powinny być wydzielone i zawsze

dostępne!

5. Leków nie należy przechowywać razem z instrumentami.
6. Wszystkie lekarstwa powinny być szczelnie zamknięte w butelkach, na których muszą

być wyraźnie napisy.

7.  Termin ważności używania leków musi być dotrzymywany.
8.  Buteleczki zawierające trucizny muszą mieć wyraźne etykiety ostrzegawcze.
9.  W  pobliżu  otwartego  płomienia  nie  można  przechowywać  chlorku  etylu,  chloroformu,

benzyny.

10. Leki ulegające rozkładowi, jak: azotan srebra, woda utleniona muszą być

przechowywane w ciemnych butelkach.

11. Niektóre leki wymagają przechowywania w lodówce.
12. Środki znieczulające z dodatkiem adrenaliny przybierające kolor brunatny lub czerwony

nie nadają się do użytku.

13. Narkotyczne środki przeciwbólowe muszą być przechowywane w zamkniętej kasetce, do

której klucz posiada tylko lekarz. Ewidencjonowanie ich polega na każdorazowym
odnotowaniu numeru serii wydanego leku, ilości, daty podania, danych pacjenta, który
otrzymał lek oraz podpisu osoby wydającej.

Zasady i techniki podawania leków
Przed przystąpieniem do przygotowywania i podawania leków należy zadbać o dobre

oświetlenie  w  miejscu  pracy,  skompletować  sprzęt  np. taca,  kieliszki  z  podziałką,  miseczki,
kroplomierze, łyżeczki, strzykawki, igły, pensety, kubeczki jednorazowe, dzbanek z wodą do
popicia,  jednorazowe  rękawiczki  oraz  umyć  ręce  i  skoncentrować  się  na  wykonywanej
czynności, której  nie  należy  przerywać.  W czasie przygotowywania  lek należy sprawdzić co
najmniej trzykrotnie oraz kolejny raz  bezpośrednio przed podaniem go pacjentowi.  Kontrola
leku  dotyczy:  nazwy,  dawki,  postaci,  daty  ważności,  wyglądu,  drogi  podania.  Nie  należy
podawać  leków  przeterminowanych  i  o  zmienionym  wyglądzie  tj.  przebarwionych,
z  obecnością  kłaczków,  zawilgoconych,  nieoznakowanych  lub  oznakowanych  niewyraźnie,
zaś  opakowanie  leku  należy  odstawić  na  miejsce.  Po  podaniu  leków  należy  uporządkować
przybory,  niektóre  z  nich  jak  kieliszki  czy  narzędzia  trzeba  włożyć  do  środka
dezynfekcyjnego, a zużyte materiały jednorazowe przeznaczyć do utylizacji.

Każdy lek należy podawać odpowiednią dla niego drogą. Podawanie leków drogą

doustną  ze  względu  na  wygodę  pacjenta  jest  jednym  z  podstawowych  sposobów
wprowadzania  leków  do  ustroju.  Należy  pozostać  przy  pacjencie  tak  długo,  aż  lek  zostanie
połknięty. Jeżeli to możliwe należy zmienić nieprzyjemny smak leku lub podać go w opłatku.
Leki  płynne,  szkodliwe  dla  zębów  powinno  się  podawać  przez  słomkę  (np.  żelazo),  a  jeżeli
pacjent nie jest w stanie połknąć leku należy zwrócić się do lekarza, aby zmienił postać leku.
Przeciwwskazania do podawania leków doustnie:

–

oparzenia jamy ustnej, gardła, przełyku,

–

chory nieprzytomny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przez injekcję rozumie się podanie leku za pomocą igły (kaniuli) do tkanek, naczyń

krwionośnych,  jam  ciała.  W  formie  wstrzyknięć  podaje  się  leki,  które  zastosowane  drogą
doustną  ulegają  unieczynnieniu  w  przewodzie  pokarmowym  np.  substancje  białkowe
(insulina).  Początek  działania  leku  drogą  injekcji  jest  szybszy,  a  dawkowanie  przeważnie
dokładniejsze.  Podawanie  leku  drogą  wstrzyknięć  wymaga  przestrzegania  zasad  aseptyki,
uniwersalnych środków ostrożności w profilaktyce zakażeń wirusem HIV, wirusem Hepatitis
B (HBV), Hepatitis C (HCV). Przystępując do podania leku należy ustalić tożsamość pacjenta
i  w  przypadku  pacjenta  przytomnego  uzyskać  jego zgodę  na  zabieg.   Następnie  zgromadzić
niezbędny  sprzęt,  który  musi  być  jałowy  (strzykawki,  igły,  aparaty  do  przetoczeń),  stazę
(dotyczy  injekcji  dożylnych),  środek  do  dezynfekcji skóry. Przygotowywany  do  podania  lek
musi  być  również  jałowy.  Po  sprawdzeniu  leku,  ampułki  wyjęte  z  lodówki  należy  ogrzać
trzymając  je  w  ręce.  Lek  w  postaci  zawiesiny  winno  się  wymieszać  poprzez  wielokrotne
obracanie  lub  przechylanie.  Dopuszczalne  jest  podawanie  wyłącznie  tych  leków,  których
znane  jest  działanie,  możliwe  powikłania  oraz  sposób  udzielenia  pierwszej  pomocy.
W przypadku  mało  znanych  leków przed ich użyciem  należy przeczytać  wskazówki  zawarte
w  dołączonej  ulotce  lub  na  opakowaniu.  Leki  podawać  do  odpowiedniej,  wskazanej  przez
producenta tkanki.  Wprowadzenie  leku  do  innej tkanki  wbrew  zaleceniom  producenta  może
spowodować  groźne  dla  zdrowia  lub  życia  powikłania  np.  lek  silnie  drażniący  podany  do
tkanki podskórnej może spowodować jej martwicę, a zawiesina wprowadzona dożylnie zator
naczyniowy.  Obowiązuje  dezynfekcja  fiolek,  ampułek  oraz  skóry  i  błony  śluzowej
odpowiednimi  preparatami  w  płynie  lub  gazikami  LEKO  (włóknina  jałowa  nasączona
alkoholem  propylowym).  Do  nabierania  leku  stosować  strzykawki  o  pojemności
odpowiedniej  do  ilości  leku  oraz  objętości  ewentualnego  roztworu.  Niektóre  leki  przed
podaniem dożylnym należy rozcieńczyć właściwym dla danego leku roztworem. Opakowanie
ze  strzykawką  jednorazowego  użytku otwierać na  wysokości  tłoka  w    miejscu  zaznaczonym
na  opakowaniu  przez  producenta.  Nie  należy  przeciskać  strzykawki  przez  opakowanie,  aby
nie  uległa  zakażeniu.  Wyjmować  igłę  z  jałowego  opakowania  przez  rozchylenie  „listków”
opakowania,  a  następnie  połączyć  igłę,  bez  zdejmowania  osłonki,  ze  strzykawką.  Tuż przed
nabraniem  leku  usunąć  osłonkę  z  igły.  Nie  należy  mieszać  różnych  leków  w  jednej
strzykawce,  łączyć  roztworów  oleistych  z  wodnymi.  Należy  odstąpić  od  podawania  leków,
w  których  pojawiło  się  zabarwienie,  zmętnienie,  zapach,  wytrącił  się  osad.  Leki  trzeba
nabierać  do  strzykawki  bezpośrednio  przed  podaniem.  Po  otwarciu  ampułki  nie  należy
przechowywać leku dłużej niż przez 30 minut, a ampułki zużyte częściowo należy wyrzucić.
Mieszaninę  leku  i  płynu  infuzyjnego  podać  jak  najszybciej  po  przygotowaniu.  Nie  wolno
dodawać  leków  do  następujących  roztworów  infuzyjnych:  krew,  preparaty  krwiopochodne,
roztwory  aminokwasów,  stężone  roztwory  elektrolitów.  Do  rozpuszczenia  leków  w  postaci
suchej  substancji  w  ampułce  należy  używać  wyłącznie  rozpuszczalnika  załączonego  do
opakowania, wyjątki dopuszczalne są gdy jest to wyraźnie  zaznaczone w załączonej do  leku
instrukcji.  Puste  ampułki,  fiolki  można  usuwać  dopiero  po  podaniu  leku.  Igieł  użytych  do
nabierania leku z fiolki lub ampułki nie można stosować do wykonania injekcji. Bezpośrednio
przed  podaniem  leku  należy  zastąpić  igłę  do  nabierania  leków  odpowiednio  dobraną  igłą.
Dobór igły zależy od rodzaju wstrzyknięcia, rodzaju leku, stopnia rozwoju tkanki podskórnej,
wieku pacjenta. Zużyte  igły  i strzykawki należy zbierać w pojemnikach z twardego plastiku.
Igieł  po  wykonaniu  zabiegu  i  kontakcie  z  pacjentem  nie  wolno  zginać,  łamać,  ani
wprowadzać  ponownie  do  zużytej  osłonki.  Zużyty  materiał  opatrunkowy,  rękawiczki
umieścić w pojemnikach na odpady medyczne.

Przez układ oddechowy podaje się leki poprzez ich wziewanie, czy inhalacje, rzadziej

wlewanie do dróg oddechowych. Podawane leki mogą występować w postaci:

–

gazu,

–

aerosolu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

proszku,

–

płynu.

W postaci gazowej podajemy np. tlen, który stosowany jest w celu zmniejszenia

duszności i usunięcia niedotlenienia tkanek w chorobach serca, krwi, stanach zapalnych płuc,
zatruciach, po zabiegach operacyjnych, ostrych stanach zagrożenia życia tj. wstrząs, nagłe
zatrzymanie krążenia (NZK), zator tętnicy płucnej. Można podawać go pacjentowi z butli lub
z centralnej tlenownii poprzez reduktor z wodą i dalej przez cewnik do nosa lub maskę.
W celu uniknięcia narażenia pacjenta i personelu na ryzyko pożaru w czasie podawania tlenu
należy przestrzegać następujących zasad:

−

nie używać otwartego ognia,

−

nie pracować w odzieży wełnianej,

−

nie wolno dotykać butli tłustymi rękami,

−

butlę należy osłonić bawełnianym pokrowcem, a włosy pacjenta bawełnianą chustą,

−

do dezynfekcji nie wolno używać alkoholu,

−

butlę umieścić w odległości co najmniej 1m od grzejników,

−

chronić oczy pacjenta przed bezpośrednim działaniem tlenu, aby nie doszło do utraty
wzroku,

−

podawany tlen musi być nawilżony i nagrzany przez odpowiednie urządzenia (reduktor),

−

niezbędne jest stosowanie przerwy po 15–30 min. podawania tlenu.

Lekami w postaci gazowej są podtlenek azotu, izofluran, sebofluran i inne stosowane

w celu wywołania znieczulenia ogólnego przy wykonywaniu zabiegów operacyjnych.
Wprowadzenie leków do układu oddechowego jest też możliwe dzięki zastosowaniu urządzeń
wytwarzających  aerosole,  czyli  inhalatorów  i  dozowników  ciśnieniowych.  Dozowniki
ciśnieniowe są najbardziej popularną formą wziewnego podawania leku. Berotec i Salbutamol
to  aerosole,  które  stosuje  się  w  celu  rozkurczenia  mięśni  oskrzeli  w  napadzie  dychawicy
oskrzelowej.  Aby  lek dotarł do drzewa oskrzelowego ważne  jest przestrzeganie prawidłowej
techniki podawania leku. Uruchomienie urządzenia, które następuje poprzez zastawki palcem,
oznacza  podanie  określonej  dawki  leku.  Po  energicznym  wstrząśnięciu  inhalatorem
i ustawieniu go w odległości około 4 cm przed otwartymi ustami, pacjent powinien wykonać
jak  najgłębszy  wydech.  Wraz  z  początkiem  wdechu  uwolnić  aerosol  i  wykonać  powolny,
zdecydowany  wdech.  Technika  podawania  Ventodisku,  który  jest  proszkiem  zawartym
w  kapsułkach,  w  podajniku  i  wyrzucanym  pod  ciśnieniem  po  naciśnięciu  zastawki  jest
identyczna  jak  aerosoli  z  dozowników.  Stosunkowo  rzadko  podaje  się  płyny  do  drzewa
oskrzelowego np. środki znieczulenia miejscowego podczas laryngoskopii lub bronchoskopii,
czy adrenalinę przez rurkę intubacyjną przy NZK.

Leki podawane przez skórę działają najczęściej miejscowo, lecz wchłonięte do

krwioobiegu mogą działać ogólnie. Są to: maści, kremy, żele, pudry, zasypki, liotony czyli
płynne pudry, roztwory, plastry. Leki należy stosować na skórę oczyszczoną i osuszoną.
Działanie preparatów podanych na skórę następuje po około 30 minutach.

Podawanie leków na błonę śluzową obejmuje:

−

podawanie leków do worka spojówkowego, w postaci kropli, maści,

−

do nosa (krople, maści, aerosole),

−

na błonę śluzową jamy ustnej (żele, maści, tabletki, aerosole, płukania),

−

dopochwowe podawanie globulek, maści, kremów, tabletek, płukań.

Leki i akcesoria używane w celu podawania ich do worka spojówkowego muszą być

jałowe. Leki powinny być ogrzane do temperatury pokojowej. Krople aplikuje się za pomocą
kroplomierza  pacjentowi  leżącemu  na  wznak,  na  spojówkę  dolnej  powieki.  Po  założeniu
maści  do  oka  pacjent  powinien  kilkanaście  minut  pozostać  z  zamkniętymi  powiekami,  aby
umożliwić  jak  najdłuższe  pozostanie  maści  w  worku  spojówkowym.  Leki  podane  tą  drogą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozpoczynają działanie w ciągu kilku  minut. Przed podaniem  leku do nosa pacjent powinien
mieć oczyszczony nos. Pacjenta układa się w pozycji leżącej lub sadza z odchyleniem głowy
do tyłu. Przed zastosowaniem  maści  i żeli na błonę śluzową  jamy ustnej  należy  ją delikatnie
osuszyć za pomocą  ligniny  lub gazy.  Miejsca  zmienione chorobowo pokryć  lekiem  i polecić
pacjentowi  aby  przez  15  minut  nie  płukał  jamy  ustnej  oraz  powstrzymał  się  od  jedzenia
i picia.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kto uprawniony jest do wystawienie recepty?
2.  Czy można kupować leki przez Internet?
3.  Czy można przywieźć leki z zagranicy do własnego użytku?
4.  Czy w obrocie mogą znaleźć się leki nie posiadające zezwolenia na ich dystrybucję?
5.  W jaki sposób powinny być poustawiane leki w szafce z lekami?
6.  Jak należy przechowywać i ewidencjonować leki narkotyczne i kto ma do nich dostęp?
7.  Co oznacza czerwone zabarwienie roztworu Lignocainy z Adrenaliną?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń pod względem wyglądu i terminu ważności leki zawarte w zestawie

przeciwwstrząsowym i w swojej domowej apteczce po zakończeniu zajęć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opisać charakterystyczne cechy w wyglądzie leków świadczące o ich przeterminowaniu,
2)  wymienić leki zawarte w zestawie przeciwwstrząsowym, określić ich termin ważności,
3)  zaprezentować swoją pracę domowa na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

zestaw leków zawartych w typowym zestawie przeciwwstrząsowym.

Ćwiczenie 2

Poukładaj przygotowane przez prowadzącego zajęcia leki według zasad przechowywania

ich w gabinecie stomatologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać w materiale nauczania niezbędne informacje,
2)  dokonać analizy treści ćwiczenia,
3)  wykonać zadanie,
4)  przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

opakowania leków dostarczone przez prowadzącego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Farmakologia to

a)  nauka o lekach i ich właściwościach fizycznych i chemicznych.
b)  dziedzina naukowa w mikrobiologii.
c)  nauka o odżywianiu.
d)  nauka o zjawiskach chemicznych.

2. Dawkę leku można określić

a)  tylko w procentach.
b)  wagowo, procentowo.
c)  w jednostkach biologicznych.
d)  w procentach, wagowo, w jednostkach biologicznych, objętościowo.

3. Lek na organizm człowieka może działać

a)  tylko ogólnie i miejscowo.
b)  tylko ośrodkowo i obwodowo.
c)  tylko wybiórczo.
d)  ogólnie, miejscowo, ośrodkowo, obwodowo, objawowo, wybiórczo.

4. Najbardziej niezawodną drogą podawania leków jest droga

a)  dożylna.
b)  doustna.
c)  doodbytnicza.
d)  domięśniowa.

5. Interakcja leków to

a)  reakcja chemiczna zachodząca w kontakcie z lekiem.
b)  wzajemne oddziaływanie leków jednocześnie wprowadzonych do ustroju.
c)  neutralizacja leków w organizmie.
d)  toksyczne działanie leków.

6. Symbol L.p.Rp. oznacza

a)  leki silnie działające.
b)  preparaty wydawane dla pionu sanitarno -epidemiologicznego do akcji szczepień.
c)  leki przeznaczone do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej.
d)  środek  farmaceutyczny,  który  może  wpływać  upośledzająco  na  sprawność

psychofizyczną.

7. Leki przeciwbólowe należą do grupy

a)  chemioterapeutyków.
b)  leków działających na ośrodkowy układ nerwowy.
c)  cytostatyków.
d)  kortykosteroidów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Tabletka to

a) lek sproszkowany zmieszany z wiążącym podłożem obojętnym, podzielony na małe

porcje zawierające ściśle określoną ilość substancji leczniczej.

b)  substancja połączona z masłem kakaowym.
c)  lek roztarty i przetarty przez sito.
d)  świeżo przygotowany wyciąg wodny uzyskany przez gotowanie.

9. Leki wydalane są z organizmu

a)  tylko przez nerki z moczem.
b)  jedynie przez przewód pokarmowy i drogi oddechowe.
c)  tylko przez skórę.
d)  przez skórę, nerki, przewód pokarmowy, układ oddechowy, gruczoły mleczne.

10. W celu obniżenia ciśnienia tętniczego krwi pacjentowi z nadciśnieniem bezpośrednio

przed zabiegiem ekstrakcji zębów podasz
a)  Captopril.
b)  Papawerynę.
c)  Paracetamol.
d)  Furosemid.

11. Wśród materiałów stosowanych w profilaktyce stomatologicznej wyróżniamy

a)  antyseptyki kanałów korzeniowych.
b)  środki znoszące nadwrażliwość zębiny.
c)  pasty do zębów, płyny do płukania jamy ustnej, laki.
d)  bupiwakaina.

12. Materiał służący do ostatecznego wypełniania kanałów korzeniowych to

a)  ćwieki gutaperkowe.
b)  preparaty antybiotykowo-kortykosterydowe.
c)  lidokaina.
d)  laki.

13. W przypadku przedłużającego się krwawienia z zębodołu zaproponujesz

a)  miejscowo na gaziku trombinę.
b)  zaciśnięcie gazika zębami.
c)  zaproponuję większe dawki vit. C.
d)  przyjęcie natychmiastowe aspiryny.

14. Do wystawienia recepty uprawniony jest

a)  tylko lekarz.
b)  tylko dentysta.
c)  jedynie lekarz i felczer.
d)  lekarz, dentysta, felczer.

15. Które z leków należy przechowywać w ciemnych opakowaniach

a)  azotan srebra.
b)  relanium.
c)  leki zawierające trucizny.
d)  narkotyczne leki p/bólowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Stosowanie leków w leczeniu chorób jamy ustnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Arabska-Przedpełska B. (red.): Endodoncja, Med Tour Press International Wydawnictwo

Medyczne Warszawa 1996

2. Janicki S.,Fiebig A.,Szmitowska M.: Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów

farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2002

3. Jańczuk Z. Banach J.: Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia, Wydawnictwo

Lekarskie PZWL Warszawa 1995

4. Jańczuk Z.(red.): Zapobieganie i leczenie chorób przyzębia, Państwowy Zakład

Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1992

5. Kubikowski P. i. Chodera A.: Farmakologia dla studentów stomatologii, Państwowy

Zakład Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1982

6. Podlewski J. K., Chwalibogowska – Podlewska A.: Leki współczesnej terapii, Split

Trading Wydawnictwa Fundacji Buchnera Warszawa 1998

7. Szajewski J. (red.) :Przewodnik Farmakoterapii pod patronatem Polskiego Towarzystwa

Farmakologicznego i Naczelnej Izby Lekarskiej, praca zbiorowa, Instytut Leków, Druk
i Oprawę Wykonano w Zakładach Graficznych „Dom Słowa Polskiego” Warszawa 1995

8. Szpringer – Nodzak M.(red.): Stomatologia wieku rozwojowego, Państwowy Zakład

Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1987

9. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahrodniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Wydawnictwo

Czelej Lublin 2004

10. Wierzbicka M. (red.): Periodontologia kliniczna, Sanmedia – Med. Tour Press

International Warszawa 1995