Lata 1939-45:

Kampania wrześniowa:
Bój graniczny: 1.09.1939 Hitlerowskie Niemcy ro zpoczęły działania zbrojne p rzeciw Po lsce. Nieco

wcześniej specjalna grupa hitlerowska upozoro wała atak rzeko mych powstańców polskich na niemiecką
radiostację w Gliwicach, co miało dostarczyć pretekst ataku na Polskę. Pierwsze trzy dni trwał bój graniczny.
Polski opór został szybko złamany. Na północno-zachodnim odcinku frontu Niemcy, po uderzeniu z zachodu i
Prus Wschodnich, osaczyli polską Armię „po morze”. Zacięty opór stawiały polskie bazy morskie w Gdyni,
Pucku i He lu.

Anglia i Francja zażądały wstrzy mania o fensywy niemieckiej gro żąc wypełnieniem

zobowiązań sojuszniczych wobec polski. 3.01.1939 rządy Anglii i Francji wypowiedziały Niemco m wo jnę.7.09
kapitulowała załoga Westerplatte. W nocy z 4 na 5.09 ro zpoczęto ewakuację rządu, instytucji państwowych oraz
złota Banku Polskiego w Wa-wie. Ko misarzem cywilny m obrony stolicy został S. Starzyński.17.09 ro zpoczął się
atak ZSRR na Polskę.

Ewakuacja władz RP: 17.09 obradował rząd RP w Koło myi. Premier Sławo j- Skład kowski stwierd ził

bezsilność wobec połączonych sił niemieckich radziecki. Wódz naczelny wydał „dyrektywę ogólna”, nakazu jąca
wycofanie wojska i sprzętu do Ru mun ii i na Węgry oraz unikan ie walki z Armią Czerwoną poza o broną
konieczną. W nocy z 17/19.09 władze RP przekroczyły gran icę Ru muńską.

Zakończenie walk: Agresja ZSRR przypieczętowała klęskę armii polskiej. 20.09 wo jska rad zieckie

zdobyły bronione przez Polaków Grodno a wkrótce Białystok. 28.09 skapitulo wała bohatersko broniąca się
Warszawa, a 2.10 załoga Helu. 28.09 Niemcy i ZSRR uzgodniły nową linię graniczną na Bugu.. Klęska armii
polskiej wynikała przede wszystkim z ogro mnej przewag i Niemiec , prawie dwukrotnej.

Sprawa polska na arenie między narodowej:
Powstanie rządu emigracyjnego: Wbrew uprzednim deklarac jo m, rząd Ru mun ii internowa ł pre zydenta,

rząd i wodza naczelnego usiłując odwrócić od siebie niebezpieczeństwo niemieckie. Równ ież Francja chciała
zatrzy mać wład ze RP w Ru munii i doprowadzić do powstania nowy ch. Prezydent Mościki mianował swy m
następną ambasadora RP w Rzy mie Bo lesława W ieniawę- Długoszewskiego. Rząd francuski n ie u znał tej
nominacji, toteż w końcu Mościki przekazał swe uprawnien ia prezesowi Światowego Związku Po laków
Raczkiewiczowi, który ju ż był we Francji. 30.09.1939 został on zaprzysiężony jako nowy prezydent RP. Tego
samego dnia Raczkiewicz powołał nowy rząd z gen. Siko rskim na czele. W skład rządu weszli przedstawiciele
głównych partii opozycji antysanacyjnej: SN, SP, SL i PPS, oraz n iektó rzy politycy sanacyjni. Był to zatem
gabinet sanacyjny. Podstawą prawną działalności rządu emigracyjnego została konstytucja kwietnio wa przy
czy m prezydent Raczkiewicz uznał, iż będzie korzystał ze swoich uprawn ień w ścisły m porozu mieniu z
premierem. Owa „u mowa paryska” stanowiła odtąd podstawę działan ia wład z RP na emigracji. Siedzibą
polskiego rządu emigracy jnego był Pary ż, a od 22.11.1919- Angers. 9.11.1939 Prezydent Raczkiewicz stworzył
Radę Narowową RP, która miała pełnić funkcję organu doradczego, opiniującego sprawy wnoszone przez rząd
oraz opracowu jącego zasady przyszłego ustroju państwa i polskie postulaty na konferencję pokojową .
Przewodniczący m rady został Paderewski.

Klęska Francji i przeniesienie władz RP do Anglii: 22.06. 1940 Francja poddała się Niemco m. Po

klęsce Francji jedynym sojusznikiem Polski stała się Wlk. Bryt, której premierem od maja 1940 był Churchill.
18.06.1940r rząd angielski zaprosił prezydenta RP i rząd polski do Anglii.

Początki podziemia w Polsce:
Służba Zwycięstwu Polsce (SZP): Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej ro zpoczęto organizowanie

podziemnego wojska i władz politycznych. Inicjatywa wyszła od gen. M. To karzewskiego -Karaszewicza.
Kwestie polityczne SZP miała rozwiązy wać Rada Główna Obrony Narodowej z Niedziałkowskim na czele.
Pierwszą akcją miał być zamach na Hitlera jednak n ie doszedł do skutku. Sikorski negatywnie odniósł się do
powstania SZP, łączącej d ziałalność polityczną i wo jskową. Obawiał się bowiem nad miernego wpły wu na jej
działanie o ficerów sanacyjnych.

Powstanie ZWZ: Gen Sikorki rozwią za ł SZP i na je j mie jsce powołał nową organizację - Związe k Wa lki

Zbrojnej, podporządkowany ściśle rządowi emigracyjnemu. 8.11.1939 powstał Ko mitet Ministrów do spraw
Kra ju z gen. Sosnkowskim na c zele . 4.12.1939 gen Sosnkowski wydał instrukcję o utworzeniu ZWZ.
Organizować miała ona akcje bo jowe i sabotażowe. Na czele ZWZ stanął gen. Sosnkowski. Ko mendantowi
przebywającemu we Francji podlegać miał gen S. Grot-Rowecki jako dowódca obszaru okupacji n iemieckiej i
gen M. Tocharzewski-Karasze wic z – rad zieckiej.

Podziemne porozumienie polityczne: Po aresztowaniu głównych twórców RGON w lutym 1940. doszło

do nowego spotkania przedstawicieli partii politycznych: Pużaka z PPS-Wolność, Równość, Niepodległość.
Dębskiego z SN i Karbońskiego Karbońskiego SL, także To karzewskiego i Roweckiego. 24.02.1940 utworzono
Polityczny Ko mitet Poro zu miewawczy przy ZWZ. W czerwcu zmieniono nazwę na Głó wny Ko mitet Poltyczny.

Reorganizacja władz podziemnych: Przeniesien ie rządu emigracyjnego do RP z Londynu zbiegły się ze

zmiana systemu dowodzenia armią podziemną. 18.06.1940 mianowano gen. Ro weckiego zastępcą ko mendanta
głównego ZWZ z p rawem decyzji w wypadku utraty łączności z rządem, 30.06 w depeszy wysłanej już z Anglii
ustanowiono Komendę Główna ZWZ w kraju z Ro weckim na czele. W tym samy m czasie GKP p rzejął funkcję
delegatury rządu RP na kraj. Sikorki Od mówił zatwierd zenia Delegatury, pod koniec września wznowił
działalność Polityczny Ko mitet Propozu miewawczy. Ko mitet uzgodnił kandydaturę Cyryla Rat ajskiego na

delegata RP na kraj. W 1940r środowiska b liskie sanacji zo rganizo wały Tajną Organizację Wojskową oraz
Organizację Orła Białego. Organizacja Orła Białego połączy ła się z ZWZ w kwietniu 1940r. DO ugrupowań
piłsudczykowskich, które nie weszły do ZWZ i Delegatury, należał Konwent Organizacji Niepodległościowych i
Obóz Polski Walczącej. SL powołało Chłopską Straż, socjaliści- Gwardię Ludową i Socjalistyczną Organizację
Bojo wą. SN- Narodową organizację Wojskową, a środowiska chadeckie - Organizację Wojskową „Unia”.
Powstały Szare Szeregi czy li podziemny Związek Harcerstwa Po lskiego.

Układ Sikorski-Majski: Majski (ambasador radziecki w Londynie) skontaktował się z rządem

Polski w Anglii wykazał pragnienie odbudowy państwa polskiego. Przy czy m granica wschodnią Polski winna
być oparta na kryteriu m etniczny m, oraz że jest gotów ułatwić powstanie w Moskwie „ko mitetu narodowego”,
którego celem było by stworzenie armii polskiej w ZSRR do walki z Niemcami, a także zawrzeć z rządem
Sikorskiego układ sojuszniczy. 30.07.1941 podpisano w Londynie układ między rządami RP i ZSRR znany jako
układ Sikorski- Majski. Kreml u znał w nim ze traktaty radziecko-n iemieckie z 1939 dotyczące ro zbioru Polski
straciły moc, rząd RP stwierdził natomiast, iż nie jest związany żadnym u kładem skierowany m przeciw ZSRR.
Zapowiedziano przywrócenie stosunków dyplomatycznych udzielanie sobie wzajemn ie po mocy w wojnie z
Niemcami. Rząd rad ziecki godził się na utworzenie w ZSRR armii polskiej pod dowództwem mianowanym
prze z RP. W dodatkowy m protokole stwierd zano, że rząd radziecki ud zie li a mnestii wszystkim obywatelo m
polskim, których pozbawiono wolności na terytoriu m ZSRR.

Rozwój podziemia stosunków kraju:
Podziemie polityczne: układ Sikorski- Majski przy jęto w podzie miu w zasadzie z aprobatą. Podkreślano

jedynie nienaruszalność granic Po lski. We wrześniu Cyry l Ratajski ustąpił ze stanowiska. Funkcję delegata
rządu na kraj objął Jan Piekałkiewicz z SL pełnił tą funkcję do 02.1943. W maju 1943 nowy m delegatem
mianowano Jana St. Jankowskiego SP. Organem delegatury był dwutygodnik „Rzec zpospolita Polska”

Powstanie AK: 14.02.1942 ZWZ prze mianowano na Armię Kra jową, która miała podjąć a kc ję scalania

podziemia wojskowego. Na czele AK stanął ko mendant gen Grot-Rowecki. Kraj podzielono początkowo na 3
obszary AK: b iałostocki, lwowski i zachodni. Pod koniec 1942 AK liczyła o k. 200tys. Żołnierzy. W p ierwszej
kolejności do AK wcielono : Socjalistyczną Organizację Bojową, Obóz Polski Walczącej, Tajna Armię Polska
itp.

Powstanie KWC: Dla kiero wania opore m społeczeństwa delegat rządu i ko mendant główny AK

mianowali w kwietniu 1941 wspólnego pełnomocnika- Karbońskiego z SL. Ogłosił on w grudniu 1942
powstanie Kierown ictwa Walki Cywilnej. KW C pro wadziło sądy podziemne. KW C posiadało własną sieć
radiostacji pozwalające otrzy mać kontakt z Londynem. 17.09.1942 depesza KW C odnosząca się do
eksterminacji ludności żydowskiej. 4.12.1942 powołano do życia Radę Po mocy Żydom pod kryptonimem
„Żegota”/

Powstanie PPR: 28.12.1941 w Po lsce wylądowa ła grupa spadochroniarzy ma jąca stworzyć

proradzieckie ugrupowanie podziemne: Paweł Finder, Bolesław Mołojec i Marceli Nowotko. Lądowało potem
jeszcze kilka grup. 5.01.1942 członko wie I grupy in icjatywne utworzy li Po lską Partię Robotniczą. Na czele PPR
stanął Nowotko. Na jesieni 1942 w kie rownictwie PPR d oszło do konflikty. W listopadzie 1942 Moło jec
zastrzelił Marcelego No wotkę, za to Mołojec został równ ież zlikwidowany a na czele PPR stanął Finder.

Aktywizacja podziemia niepodległościowego: Władze podziemne z niepoko jem spoglądały na działania

PPR. Ko menda Główna AK powołała nawet w 1942 ko mórkę „K” do prowadzen ia kontrakcji i gro mad zenia
informacji o celach i metodach działan ia PPR. Z tego okresu pochodził też napis umieszczany na murach miast:
„PPR-Płatne Pachołki Rosji”. W Październ iku 1942 jednostki sabotażowo-dywersyjne AK- Związek Odwetu i
„Wachlarz”- połączono w Kierownictwo Dywersji (Kedyw), którego szefem został płk. Emil Nil -Fieldorf.

Po wyprowad zeniu armii Andersa z ZSRR stosunki polsko -rad ziecki znala zły się w głębokim impasie.

W Listopadzie 1942 nowy m ambasadorem Polski w ZSRR został Tadeusz Ro mer, który napotkał rosnące
trudności w kontaktach z wład zami Kremla. Perspektywy dalszego tworzenia armii polskiej przekreśliła nota
radziecka z 31.10.1942 w której Kre ml oskarżył RP o od mowę u życia Polskich Sił Zbro jnych w ZSRR przeciw
Nie mco m. 13.04.1943 Nie mcy donieśli o odkryc iu grobów ofice rów polskich w lesie katyńskim oskarża jąc o
zbrodnie rosyjskie NKWD. Kreml stwierd ził ze polscy jeńcy wpadli w ręce radzieckie w 1941 i wówczas
zostali zamordowan i. 17.04 rząd RP w Londynie postanowił zwrócić się do MCK w Genewie z p rośbą o
wyjaśnienie sprawy. Z 25/26.04.1943 Mołotow wręczy ł Ro mero wi notę zawiadamiającą o zerwan iu przez Kreml
stosunków rządem RP z kłamliwy m twierd zeniem, że rząd polski nie u ważał za stosowne zwrócić się do rządu
radzieckiego jakimko lwiek zapytaniem. Rober jako ambasador musiał opuścić terytorium ZSRR.

Śmierć Sikorskiego: Opozycja przeciw Sikorskiemu , obwinianemu o nadmierną ustępliwość wobec

ZSRR wzmog ła się szczególnie w II ko rpusie gen Andersa. Sikorski podtrzy mywał swe stanowisko w sprawie
granic uznając jednak uło żenie stosunków ZSRR za jedną z głó wnych wytycznych polityki po lskiej.
Przewidując n ieustępliwość Stalina w sprawie granic ro zważał, jak przypuszcza, mo żliwość rezygnacji z
drugiego spotkania ze Stalinem Do spotkania tego nigdy nie doszło – 4.071943 wracając z Bliskiego Wschodu
Wł. Sikorski Zginął w katastrofie ko ło Gibraltaru.

Nowy rząd RP: Prezydent Raczkiewicz mianował naczelny m wodzem gen. Sosnkowskiego, nowy m

premierem zaś został 14.07.1943, Mikołajczyk. Po łożył on nacisk na pogłębienie współpracy z aliantami
zachodnimi. Podtrzy mywał ofertę federacji z Czechosłowacją oraz stwierdził iż głó wnym zagadnieniem polskie j
polityki są stosunki z ZSRR oraz że rząd RP dąży do porozu mienia i współpracy z Kremlem.

Konferencja W ielkiej Trójki odbyła się 28.11-1.12.1943 w Teheran ie Teheranie ud ziałem

Churchilla, Rossevelta i Stalia. Sprawa polska była o mawiana paro krotnie. Na posiedzeniu 28.11 Stalin
opowiedział się za przyznaniem Polsce granicy na Odrze.

Pod okupacją Hitlerowską

Powstanie w Getcie Warszawsk im: 19.04.1943 h itlero wcy przystąpili do likwidacji resztek getta

warszawskiego, powitały ich strzały. Ro zpoczęto powstanie kierowane przez Żydowska Organizację Bo jową.
Pomimo nie współmiernych sił Po lacy zdołali zadać Niemco m duże straty. Przy wódca powstania był Mordechaj
Anielewic z.

Podziemie polityczne: 9.05.1943 Krajowa Reprezentacja Polityczna, skupiająca na jwa żnie jsze

stronnictwa polskie, wydała oświadczen ie stwierd zające iż ZSRR posłuży ł się sprawą katyńską jako pretekstem
do zerwania stosunków dyplomatycznych rządem londyńskim RP. 15.08.1943 ogłoszono w kraju Deklarację
Porozu mienia Politycznego czterech stronnictwa:SN, SP, SL i PPS-WRN, dotyczącą ich współdzia łania do
czasu ogłoszenia wyborów parlamentarnych w wolnej Po lsce.

Rozwój AK: Poważny m wstrząsem AK było aresztowanie 30.06.1943 ko mendanta głównego Grota-

Rowec kiego. Ko mendantem g łówny m AK został gen T. Bór-Ko morowski. 7.03.1944 nastąpiło podpisanie
umowy o włączen iu NSZ do AK.

Powstanie KWP: 5.07.1943 delegat rządu i ko mendant główny AK połąc zyli Kierown ictwo Walki

Cywilnej z Kiero wnictwem Walki Konspiracyjnej w kiero wnictwo Walki Podziemnej. Odtąd wszys tkie
akowskie akcje przeciw okupantowi były koordynowane przez KWP.

Powstanie KRN: Pod koniec 1943 PPR podjęła próbę powołania własnej, pozornie ponadpartyjnej

organizacji politycznej. W nocy z 31.12.1943 na 1.01.1944 w Warszawie powołano do życia Krajo wą Radę
Narodową. W skład KRN weszli działacze PPR kilku ludzi z RPPS i SL „Wola Ludu”. Przewodniczący m KRN
został Bierut, by ł agentem Ko minternu i NKW D jego zastępcą został E. Osóbka-Morawski (RPPS) a w
prezydiu m KRN znalazł się gen Rola-Ży mierski. Program KRN przewidywał utworzenie Rządu Ty mczasowego,
przeprowad zenie reformy ro lnej i nacjonalizacji przemysłu, banków i transportu. Zbrojnym ramieniem KRN
miała być Armia Ludowa powołana do życia 1.01.1944 pod dowództwem Roli-Ży mierskiego. 9.01.1944
powołano do życia Radę Jedności Narodowej. Przewodniczący m rady wybrano Pużaka z PPS-W RN. W skład
RJN weszło 17os. Po 3 z SN , SP, SL i PPS-W RN oraz po 1 z mn iejszych ugrupowań. RJN 15.03.1944 wydała
man ifest o co walczy naród polski., przewidywał on całkowite ro zbrojen ie Niemiec. Przewidywano ustrój
demokracji parlamentarnej z silnym rządem.
`

Powstanie Warszawskie:

Utworzenie PKWN: 21.07.1955 powstał w Moskwie Po lski Ko mitet Wyzwo lenia Narodowego. Na jego

czele stanął Osóbka-Morawski. Resort obrony narodowej Rola -Ży mierski, a resort bezpieczeństwa publicznego-
Radkiewic z.

Manifest PKWN : 22.07.1944 radio moskiewskie nadało man ifest PKWN do narodu polskiego.

Wezwano wszystkich Polaków do walki z o kupantem. Przyszły ustrój miał się opierać na konstytucje marco wej
z 1921r. Ko mitet u znał się za jedyną legalną władzę w Polsce, rząd londyński nazwano zaś miane m władzy
samozwańcze, opartej na fas zystowskiej konstytucji kwietniowej. Manifest PKWN miał charakter
propagandowo-dezinformacy jny. St warzał wra żenie że Polska kierowana prze z PKW N będzie kontynuacją
państwa polskiego.\

Dwa ośrodki władz w Polsce: Powstanie PKWN i natychmiastowe jego u znanie przez

ZSRR wytworzy ło nową sytuację. Zaczęły bowiem funkcjonować dwa ośrodki wład zy państwowej: rząd RP w
Londynie i PKWN (dużo mn ie jsze poparcie)

Decyzja o powstaniu: W mia rę ro zwoju ofensywy radzieckie j zbliża ła się chwila wybuchu powstania

zbrojnego przeciw Niemco m w Warszawie. 21.071944 gen Bór-Ko morowski włączy ł Warszawę do akcji Burza.

Wybuch powstania w Warszawie: 1.8.1944 rozpoczę ło się powstanie w Wars zawie.2.10.1944 p odpisany

został akt kapitulacji

Na mocy ustawy KRN z 11.09.1944 jej przewodniczący Bierut otrzy mał ko mpetencje głowy państwa,

przysługujące w konstytucji marcowej prezydentowi RP . Organem wy konawczy m KRN, działającej jako władza
ustawodawcza miał być PKWN., który ro zpoczął urzędowanie w Lublinie 1.08.1944.

22.11.1944 Mikołajczy k popdał się do dymisji. Prezydent Raczkiewicz oddał wad ze większości. Nowy

rząd utworzy ł 29.11 Arciszewki z PPS. Podtrzy mał on formę poro zu mien ia z ZSRR.

Powstanie rządu Tymczasowego: 31.12.1944 Krajowa Rada Narodowa powołała rząd ty mczasowy RP

pod kierown ictwem Osóbki-Morawskiego. Wicepremierami zostali Go mu łka.