P I O T R   S O B O T K A  

Podstawowe wiadomości 

gramatyczne 

Fonetyka 



samogłoski, sonanty, dyftongi, spółgłoski, półsamogłoska j; 



sylaba; 



prawa fonetyczne; 



palatalizacja 



zmiany fonetyczne 



przestawka (metateza) 



monoftongizacja 



wokalizacja 



wygłos 



nagłos 



wokalizm 



konsonantyzm 

 

Tendencje rozwojowe fonetyki słowiańskiej 

1. Związanie iloczasu z barwą samogłoski 



przebudowa ie. systemu wokalicznego 



apofonia 

2. Prawo sylaby otwartej 



powstanie samogłosek nosowych 



monoftongizacja dyftongów 



metateza połączeń typu TorT, TolT, TerT, TelT 



rozwój psł. połączeń typu orT, olT 



zanik ie. spółgłosek wygłosowych 



zmiany w grupach spółgłoskowych (uproszczenia grup spółgłoskowych, asymilacje i 

dysymilacje, nowe grupy spółgłoskowe) 

3. Prawo korelacji palatalności 



miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego 



wpływ j na następujące spółgłoski 



zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j 



oboczności spółgłoskowe 

Głoski indoeuropejskie 

SPÓŁGŁOSKI 
zwarte 

labialne 

p 

b 

b

h

 

dziąsłowe 

t 

d 

d

h

 

palatalne 

ḱ 

ǵ 

ǵ

h

 

welarne 

k 

g 

g

h

 

labiowelarne  k

ṷ

 

g

ṷ 

g

ṷh 

frykatywne 

s 

laryngalne 

h

1

 

(

ʔ) 

h

2

 (

ʕ) 

h

3

 (

ʕ

ṷ

) 

sonanty 

płynne 

r 

l 

nosowe 

m 

n 

półsamogłoski 

i 

u 

SAMOGŁOSKI 

e 

o 

ē 

ō 

Samogłoski i dyftongi późnoindoeuropejskie 

  

PRZEDNIE 

TYLNE 

  

KRÓTKIE 

DŁUGIE 

KRÓTKIE 

DŁUGIE 

MONOFTONGI 

e i 

ē ī 

a o u 

ā ō ū 

DYFTONGI 

ei

̯ eṷ 

ēi

̯ ē

ṷ 

ai

̯ oi̯ 

a

ṷ o

ṷ 

āi

̯ ōi̯ 

ā

ṷ ō

ṷ 

SONANTY: r l m n 

Przebudowa ie. systemu głoskowego 



*nebhos ‚chmury’   



*domHos ‚dom’  



*h

2

ebōl ‚jabłko’  



*medhu ‚miód’  



*gw(e)rh

2

n- ‚żarna’  



*

ǵh(o)l(H)- ‚złoto’   



*

ṷeǵ

h

- ‚wieźć’  



*meh

2

t(ē)r ‚matka’  



*bhreh

2

t(ē)r ‚brat’   



*g

h

ostis ‚obcy, gość’  



*

ḱuentos ‚święty’  



*g

h

ord

h

- ‚gród’  

Pochodzenie słowiańskich samogłosek 

Ćwiczenie: Poniżej podano wyrażenia scs. i zbliżone do nich formalnie wyrazy z innych 

języków indoeuropejskich. Proszę je zestawić, a następnie na podstawie ich 

porównania, proszę określić pochodzenie podkreślonych samogłosek scs.: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a)

vid

ěti, lьnъ, synъ, medъ, sěděti, vezǫ, znati, oko, mati, otьcь 

b)

łac. m

āter ‘matka’, lit. sēdēti ‘siedzieć’, łac. vīdēre ‘widzieć’, łac. (g)nōtus ‘znany’, , 

gr. ătta ‚tato!, tatku!, ojczulku!’, łac. věho ‘wieźć’, lit. lĭnas ‘len’, łac. ŏculus ‘oko’, 

lit. s

ūnŭs ‘syn’, lit. mědŭs ‘miód’ 

Ewolucja samogłosek ie. 

pie. 

psł. 

pie. 

KRÓTKIE 

KRÓTKIE 

DŁUGIE 

DŁUGIE 

i 

→ 

ь

 (*ghostis > *gostь) 

i

1

 

(*g

u

̯

iu

̯os > *živъ) 

← i 

e 

→ 

e 

(*bhero

̄m > *berǫ)

, {ь

 (*tre

j

es 

> *trьje)

} 

ě

1

 (*se

̄mēn > *sěmę) 

← e 

u 

→ 

ъ

 (*su

̄nus > *synъ) 

y 

(przed spółgłoską) 

← u 

o  

→ 

o

 (*mari > *morje) 

a

 (*bhra

̄ter- > *bratrъ 

←  

o 

a  

→ 

←  

a 

Ewolucja dyftongów nosowych 

Ewolucja dyftongów 

DYFTONG 

POZYCJA 

PRZED

 

SPÓŁGŁOSKĄ

  

I

 

W

 

WYGŁOSIE

 

PRZED

 

SAMOGŁOSKĄ

 

ai

̯ → 

ě

2

 

aj 

oi

̯ → 

i

2

 (w wygłosie pod intonacją 

opadającą) 

oj 

ei

̯ → 

i

2

 

ej (oj) 

   o

ṷ 

  

ov 

a

ṷ → 

u 

av 

e

ṷ → 

ju 

ev 

Wczesnoprasłowiański system wokaliczny 

  

PRZEDNIE 

TYLNE 

  

KRÓTKIE 

DŁUGIE 

KRÓTKIE 

DŁUGIE 

MONOFTONGI 

e ь 

i ě ę 

o ъ 

a y u 

ǫ 

DYFTONGI 

ei

̯ 

(tylko po j) 

  

ai

̯ oi̯ 

  

  

SONANTY:  

r l 

 

 

ŕ l’ 

Wczesnoprasłowiański system konsonantyczny 

  

WARGOWE 

  

PRZEDNIOJĘZYKOWE 

  

ŚREDNIOJĘZY-

KOWE 

TYLNOJĘZY-

KOWE 

ZWARTO-WYBUCHOWE 

b  

p 

d  

t 

  

g  

k 

ZWARTO-SZCZELINOWE 

  

  

  

  

SZCZELINOWE 

v 

z  

s 

  

x 

SONORNE 

PŁYNNE 

  

l  

r 

j 

  

NOSOWE 

m 

n