P I O T R S O B O T K A

Podstawowe wiadomości

gramatyczne

Fonetyka



samogłoski, sonanty, dyftongi, spółgłoski, półsamogłoska j;



sylaba;



prawa fonetyczne;



palatalizacja



zmiany fonetyczne



przestawka (metateza)



monoftongizacja



wokalizacja



wygłos



nagłos



wokalizm



konsonantyzm

Tendencje rozwojowe fonetyki słowiańskiej

1. Związanie iloczasu z barwą samogłoski



przebudowa ie. systemu wokalicznego



apofonia

2. Prawo sylaby otwartej



powstanie samogłosek nosowych



monoftongizacja dyftongów



metateza połączeń typu TorT, TolT, TerT, TelT



rozwój psł. połączeń typu orT, olT



zanik ie. spółgłosek wygłosowych



zmiany w grupach spółgłoskowych (uproszczenia grup spółgłoskowych, asymilacje i

dysymilacje, nowe grupy spółgłoskowe)

3. Prawo korelacji palatalności



miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego



wpływ j na następujące spółgłoski



zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j



oboczności spółgłoskowe

Głoski indoeuropejskie

SPÓŁGŁOSKI
zwarte

labialne

p

b

b

h

dziąsłowe

t

d

d

h

palatalne

ḱ

ǵ

ǵ

h

welarne

k

g

g

h

labiowelarne k

ṷ

g

ṷ

g

ṷh

frykatywne

s

laryngalne

h

1

(

ʔ)

h

2

(

ʕ)

h

3

(

ʕ

ṷ

)

sonanty

płynne

r

l

nosowe

m

n

półsamogłoski

i

u

SAMOGŁOSKI

e

o

ē

ō

Samogłoski i dyftongi późnoindoeuropejskie

PRZEDNIE

TYLNE

KRÓTKIE

DŁUGIE

KRÓTKIE

DŁUGIE

MONOFTONGI

e i

ē ī

a o u

ā ō ū

DYFTONGI

ei

̯ eṷ

ēi

̯ ē

ṷ

ai

̯ oi̯

a

ṷ o

ṷ

āi

̯ ōi̯

ā

ṷ ō

ṷ

SONANTY: r l m n

Przebudowa ie. systemu głoskowego



*nebhos ‚chmury’ 



*domHos ‚dom’ 



*h

2

ebōl ‚jabłko’ 



*medhu ‚miód’ 



*gw(e)rh

2

n- ‚żarna’ 



*

ǵh(o)l(H)- ‚złoto’ 



*

ṷeǵ

h

- ‚wieźć’ 



*meh

2

t(ē)r ‚matka’ 



*bhreh

2

t(ē)r ‚brat’ 



*g

h

ostis ‚obcy, gość’ 



*

ḱuentos ‚święty’ 



*g

h

ord

h

- ‚gród’ 

Pochodzenie słowiańskich samogłosek

Ćwiczenie: Poniżej podano wyrażenia scs. i zbliżone do nich formalnie wyrazy z innych

języków indoeuropejskich. Proszę je zestawić, a następnie na podstawie ich

porównania, proszę określić pochodzenie podkreślonych samogłosek scs.:

a)

vid

ěti, lьnъ, synъ, medъ, sěděti, vezǫ, znati, oko, mati, otьcь

b)

łac. m

āter ‘matka’, lit. sēdēti ‘siedzieć’, łac. vīdēre ‘widzieć’, łac. (g)nōtus ‘znany’, ,

gr. ătta ‚tato!, tatku!, ojczulku!’, łac. věho ‘wieźć’, lit. lĭnas ‘len’, łac. ŏculus ‘oko’,

lit. s

ūnŭs ‘syn’, lit. mědŭs ‘miód’

Ewolucja samogłosek ie.

pie.

psł.

pie.

KRÓTKIE

KRÓTKIE

DŁUGIE

DŁUGIE

i

→

ь

(*ghostis > *gostь)

i

1

(*g

u

̯

iu

̯os > *živъ)

← i

e

→

e

(*bhero

̄m > *berǫ)

, {ь

(*tre

j

es

> *trьje)

}

ě

1

(*se

̄mēn > *sěmę)

← e

u

→

ъ

(*su

̄nus > *synъ)

y

(przed spółgłoską)

← u

o

→

o

(*mari > *morje)

a

(*bhra

̄ter- > *bratrъ

←

o

a

→

←

a

Ewolucja dyftongów nosowych

Ewolucja dyftongów

DYFTONG

POZYCJA

PRZED

SPÓŁGŁOSKĄ

I

W

WYGŁOSIE

PRZED

SAMOGŁOSKĄ

ai

̯ →

ě

2

aj

oi

̯ →

i

2

(w wygłosie pod intonacją

opadającą)

oj

ei

̯ →

i

2

ej (oj)

o

ṷ

ov

a

ṷ →

u

av

e

ṷ →

ju

ev

Wczesnoprasłowiański system wokaliczny

PRZEDNIE

TYLNE

KRÓTKIE

DŁUGIE

KRÓTKIE

DŁUGIE

MONOFTONGI

e ь

i ě ę

o ъ

a y u

ǫ

DYFTONGI

ei

̯

(tylko po j)

ai

̯ oi̯

SONANTY:

r l

ŕ l’

Wczesnoprasłowiański system konsonantyczny

WARGOWE

PRZEDNIOJĘZYKOWE

ŚREDNIOJĘZY-

KOWE

TYLNOJĘZY-

KOWE

ZWARTO-WYBUCHOWE

b

p

d

t

g

k

ZWARTO-SZCZELINOWE

SZCZELINOWE

v

z

s

x

SONORNE

PŁYNNE

l

r

j

NOSOWE

m

n