Charakterystyka zmian

rozwojowych w okresie

dorastania i dorosłości

Charakterystyka rozwoju w okresie dorastania

Faza rozwoju Wczesna faza dorastania

Późna faza dorastania

Rozwój
fizyczny

Skok pokwitaniowy; przyspieszony
wzrost, zmiana w wadze ciała;
rozwój pierwszo- i drugorzędowych
cech płciowych

Ukształtowanie się sylwetki człowieka
dorosłego; inicjacja seksualna

Dojrzewanie mózgu; rozwój systemu
limbicznego;
Pierwsze związki preintymne

Dojrzewanie mózgu, zwłaszcza płata
przedczołowego, odpowiedzialnego za
kontrolę emocji, planowanie,
monitorowanie, ocenianie i
odzwierciedlanie

Rozwój
motoryczny

Przejściowy okres niezręczności
ruchowej (chwiejny krok,
niepewność ruchów, drżenie rąk)
głównie u chłopców

Kształtowanie się proporcjonalnej
sylwetki; osiągnięcie pełnej koordynacji
wzrokowo-ruchowej i sprawności
ruchowej

Sfera rozwoju Wczesna faza dorastania

Późna faza dorastania

Rozwój
poznawczy

Stopniowa koordynacja operacji
konkretnych; rozszerzenie
zastosowań operacji konkretnych do
sytuacji bezpośrednio nie
percypowanych

Rozwój myślenia formalnego;
pojawienie się myślenia
relatywistycznego w zastosowaniu do
sytuacji społecznych lub w dziedzinach
wiedzy

Coraz doskonalsze operowanie
regułami i prawami związanymi z
określoną dziedziną wiedzy,
wyrażonymi słownie lub za pomocą
symboli

Zdolność uświadamiania sobie operacji
i pojęć oraz traktowanie siebie jako
obiektu świadomej penetracji;
świadomość refleksyjna

Świadomość pojęciowa; zwiększenie
ilości zapamiętywanych i
przechowywanych informacji,
zwłaszcza tych o charakterze
praktycznym

Wzrost częstości i skuteczności
posługiwania się strategiami
pamięciowymi, celowego
zapamiętywania i doskonalenia
metapamięci

Sprawność
językowa

Zdolność pełnego opanowania reguł
gramatycznych; język operujący
często skrótami, nierzadko niechlujny

Wzrost liczby pojęć abstrakcyjnych
używanych w wypowiedziach;
wypowiedzi z tezami często odwołujące
się do zasad logiki i perswazji;
świadome łamanie reguł językowych
(młodzieńczy negatywizm)

Sfera
rozwoju

Wczesna faza dorastania

Późna faza dorastania

Rozwój
emocjonalny

Silne emocje negatywne i
pozytywne; przewaga emocji
negatywnych; ambiwalencja uczuć
(labilność); zaburzenia depresyjne
współwystępujące z obniżeniem
nastroju i doświadczaniem wielu
negatywnych emocji

Wzrost kontroli ekspresji emocjonalnej,
poznawczego opanowania emocji;
pojawienie się strategii wyrażania emocji
negatywnych; ambiwalencja uczuć
rozumiana jako zdolność
odzwierciedlania uczuć sprzecznych

Rozwój empatii poznawczej; rozwój
uczuć wyższych, związanych z
wyznawanym systemem wartości,
ideologią

Rozwój
społeczny

Rozluźnienie więzi z rodzicami,
większa liczba konfliktów z
rodzicami; stopniowe przejmowanie
kontroli nad własnym życiem;
wzrost poczucia osamotnienia,
wzrost znaczenia grupy rówieśniczej

Stabilizacja relacji z rodzicami; mniejsze
poczucie osamotnienia i większa potrzeba
samotności; rozwój bliskich relacji o
charakterze przyjacielskim; identyfikacja
z grupami o określonej tożsamości

Uczestnictwo społeczne w wolontariatach;
świadome uczestnictwo w kulturze
młodzieżowej; zachowania pozytywne i
negatywne uwarunkowane przyczynami
charakterystycznymi dla wieku dorastania

Sfera rozwoju Wczesna faza dorastania

Późna faza dorastania

Rozwój
osobowości

Niespójne i niestabilne Ja, słaba
świadomość własnego Ja;
umiejętność charakteryzowania
swoich cech w kategoriach
psychologicznych; kształtowanie
tożsamości płciowej i grupowej oraz
indywidualnej

Ja wyjściowo zintegrowane; rozwój
globalnej i szczegółowych koncepcji Ja
dotyczących obszarów aktywności
życiowych; stopniowy wzrost
samooceny globalnej i samoocen
parcjalnych

Spadek samooceny w porównaniu z
okresem dzieciństwa

Różnicowanie się obszarów
podlegających samoocenie; tendencja
do odraczania celów życiowych, poza
tymi związanymi z karierą zawodową

Rozwój
moralny

Heteronomia moralna,
prekonwencjonalny poziom rozwoju
moralnego; stopniowe rozróżnianie
sądów społecznych
(konwencjonalnych) od sądów
moralnych; współwystępowanie
egoistycznej i prospołecznej
motywacji włączonej w sądy moralne

Autonomia moralna; konwencjonalny
lub postkonwencjonalny poziom
rozwoju moralnego; ocena własnych i
innych adekwatnie do samodzielnie
definiowanych standardów moralnych;
kulturowe uwarunkowania rozwoju
moralnego dorastających dziewcząt i
chłopców

Formy
aktywności

Nauka; zabawa, zajęcia sportowe, kontakty społeczne, aktywność twórcza

Sfera rozwoju I faza wczesnej dorosłosci (18-25 r.ż.) II faza wczesnej dorosłości

(25-35r.ż.)

Rozwój
fizyczny

Duże zróżnicowanie indywidualne;
rozwój kondycji fizycznej i sprawności
funkcjonowania zmysłów

Duże zróżnicowanie indywidualne

Osiągnięcie maksimum sprawności
fizycznej. Po 30 r.ż. Systematyczna
utrata masy mięśniowej.
Maksymalna sprawność w zakresie
funkcjonowania zmysłów

Rozwój
emocjonalny

Stabilne relacje intymne. Rozluźnienie
relacji emocjonalnych z rodzicami;

Rozwój intymności; Współmałżonek
to podstawowe źródło wsparcia
emocjonalnego; Przeżyć
emocjonalnych dostarczają własne
dzieci. Wzrasta zdolność
kontrolowania emocji i autonomia
emocjonalna

Duże nasilenie negatywnych emocji,
wynikające z dużej liczby sytuacji
stresowych

Rozwój
społeczny

Rozwijanie i podtrzymywanie
związków przyjacielskich;
kształtowanie się partnerskich relacji z
rodzicami. Stabilizacja związków
intymnych

Podejmowanie nowych ról
społecznych, związanych z
zakładaniem rodziny oraz z pracą
zawodową. Pojawianie się kryzysów
małżeńskich, które mogą skończyć
się rozwodem

Charakterystyka rozwoju w okresie wczesnej dorosłości

Sfera rozwoju I faza wczesnej dorosłosci (18-25

r.ż.)

II faza wczesnej dorosłości (25-35r.ż.)

Rozwój
poznawczy

Stabilizacja zdolności
intelektualnych. Kształtuje się i
doskonali myślenie formalno-
operacyjne. Optymalny czas dla
aktywności poznawczej. Inteligencja
płynna i skrystalizowana są na
podobnym poziomie

Dzięki zetknięciu z różnymi, nowymi
problemami młodzi dorośli mogą
rozwijać relatywistyczne i dialektyczne
operacje umysłowe. Przebieg procesów
poznawczych zależy od kontekstu
treściowego, a poznanie zostaje
zintegrowane z przeżywanymi
emocjami i zachowaniem.

Rozwój
moralny

Dominuje poziom konwencjonalny,
przejściowo obecna jest faza
skrajnego relatywizmu

Możliwość rozwoju w kierunku
postkonwencjonalnego poziomu
rozwoju moralnego. Rozumowanie na
tym poziomie współwystępuje z
„mądrością”. Słabnie związek poziomu
rozumowania i wieku

Rozwój
osobowości

Zachodzi indywidualizacja rozwoju;
Występują zmiany w zakresie
statusów tożsamości; dominuje status
tożsamości lustrzanej i tożsamości
osiągniętej

Kształtowanie się dojrzałej osobowości;
ujawnia się tożsamość osiągnięta.
Wzrost zaangażowania.

Formy
aktywności

Nauka, praca zarobkowa, zachowania
ryzykowne

Aktywność zawodowa, obowiązki
rodzinne

Charakterystyka zmian w okresie średniej dorosłości

Średnia dorosłość

Sfera rozwoju Początek

Koniec

Zmiany
fizyczne

Początek pogorszenia się wzroku i
słuchu;
Niezaburzona wrażliwość zmysłów
smaku i węchu;
Nieznacznie zaburzona wydolność
psychomotoryczna;
Zadowalający stan zdrowia;
Podtrzymywanie funkcji
prokreacyjnych;

Wyraźnie gorszy wzrok i słuch;
Początki obniżania się wrażliwości
smakowej przy braku obniżenia
wrażliwości węchowej;
Mniejsza wydolność funkcji
psychomotorycznych;
Ryzyko zachorowań na choroby układu
krążenia, oddechowego, trawienia;

Poznanie

Niższy, w stosunku do optymalnego,
poziom inteligencji płynnej;
nieznaczny przyrost inteligencji
skrystalizowanej;
Spadek wartości adaptacyjnej
inteligencji;
Indywidualizacja rozwoju
poznawczego;
Relatywistyczny stosunek do
rzeczywistości i własnej wiedzy

Dalszy spadek int. płynnej przy
nieznacznym spadku int.
skrystalizowanej;
Wzrost znaczenia pragmatycznych
aspektów inteligencji;
Kontynuacji indywidualizacji procesu
rozwoju poznawczego;
Przejawy relatywizmu i podejścia
dialektycznego w zakresie myślenia i
wiedzy

Średnia dorosłość

Sfera rozwoju Początek

Koniec

Emocje i
relacje
społeczne

Częste przypadki zaburzeń
zachowania, określanych jako „kryzys
wieku średniego”;
Konieczność określenia na nowych
zasadach relacji z dorastającymi
dziećmi

Wypracowanie i stabilizacja nowej
„struktury życia” w rezultacie
podejmowanych prób rozwiązania
„kryzysu wieku średniego”;
Konieczność określenia w nowy
sposób własnej roli wobec starzejących
się i wymagających opieki rodziców

Osobowość

Stabilizacja osobowości

Dalsza stabilizacja osobowości; wzrost
stabilizacji emocjonalnej, ugodowości i
sumienności; spadek otwartości na
innych i nowe doświadczenia

Charakterystyka zmian w okresie średniej dorosłości

Wiek

Starość wczesna 60-74 lata

Starość
zaawansowana
75-89 lat

Starość sędziwa 90+ lat

Sfera
fizyczna

-  Osłabienie zmysłów, głównie

wzroku i słuchu

-  Obniżenie wydolności i

odporności organizmu

-  Zmiany w wyglądzie

Nasilenie się zmian w kierunku ograniczania
wydolności i sprawności organizmu

Motoryka -  Spowolnienie i sztywność

ruchów

-  Chwiejność postawy ciała,

podatność na upadki

Nasilenie się zmian deterioracyjnych

Sfera
społeczna

-  Utrata dotychczasowych ról
-  Utrata atrakcyjności
-  Podtrzymywanie

zaangażowań społecznych

-  Kształtowanie się nowego

stylu życia

Utrwalanie się nowego stylu życia, przy
stopniowym spadku zaangażowań społecznych

Wiek

Starość wczesna 60-74 lata Starość zaawansowana

75-89 lat

Starość sędziwa 90+ lat

Sfera
poznawcza

-  Nieznaczne osłabienie

uwagi

-  Obniżenie inteligencji

płynnej przy zachowaniu
lub wzroście inteligencji
skrystalizowanej

-  Lekkie osłabienie pamięci

epizodycznej

-  Dobra pamięć

semantyczna

-  Dobre rozumienie języka

naturalnego

-  Wysoki poziom myślenia

dialektycznego

-  Mądrość praktyczna

Postępujące osłabienie koncentracji, selektywności i
podzielności uwagi
-  Stabilizacja

równowagi między
int. płynną a
skrystalizowaną

-  Dalsze osłabienie

pamięci
epizodycznej,

-  Dobra pamięć

semantyczna

-  Nieznaczny spadek

rozumienia języka

-  Sprawność w

zakresie operacji
dialektycznych

-  Regres obu form

inteligencji

Wiek

Starość wczesna 60-74
lata

Starość zaawansowana
75-89 lat

Starość sędziwa 90+ lat

Emocje

-  Stabilizacja

dotychczasowego
wzorca
emocjonalnego

-  Efektywna kontrola

emocjonalna

-  Dwie główne tendencje:

wzrost łagodności vs.
wzrost irytacji i agresji

-  Skłonność do depresji
-  Spadek odporności na

stres

-  Spadek efektywności

kontroli emocjonalnej

-  Spadek

intensywności emocji
pozytywnych i
negatywnych

Osobowość -  Względna stałość

podstawowych cech
osobowości

-  Spadek samooceny i

pewności siebie

-  Spadek potrzeb:

osiągnięć, dominacji,
niezależności i zmian

-  Wzrost potrzeb:

akceptacji i szacunku

-  Wzrost lęku przed

osamotnieniem

-  Wzrost postawy

uległości

- Wzrost potrzeb: opieki
i miłości

Duchowość -  Dwie główne tendencje: wzrost motywacji do samorozwoju vs. spadek

motywacji do samorozwoju

-  Dążenie do integracji ego vs. działania kompensacyjne, regres i pustka

duchowa

-  Mądrość transcendetna

Źródło: Trempała, 2011

Zagadnienia na kolokwium – zajęcia 9-12

•  ZAJĘCIA 9

-  Co to jest język?

-  Cechy języka

-  Założenia teorii interakcyjnej intencjonalności

-  Na czym polega model magnesu języka ojczystego

-  Związek między językiem a myśleniem dziecka – teorie Piageta i Wygotskiego

-  Co to jest twórczość językowa?

-  Jak bada się twórczość językową (cztery sfery)?

•  ZAJĘCIA 10

-  Charakterystyka rozwoju emocjonalnego w kolejnych fazach rozwoju

-  Fazy rozwoju przywiązania (4)

-  Charakterystyka stylów przywiązania (4)

•  ZAJĘCIA 11

-  Kluczowe czynniki dla formowania się tożsamości

-  Zmiany rozwojowe pod względem „Ja”

-  Charakterystyka stylów wychowania (4)

-  Rodzaje związków z rówieśnikami (poziome i pionowe)

-  Charakterystyka dzieci o różnym poziomie statusu społecznego – dzieci popularne,

odrzucane, ignorowane, kontrowersyjne

-  Ekologiczna teoria systemów Bronfenbrennera

-  Rodzaje współpracy rówieśniczej i ich charakterystyka

-  Teoria rozwoju moralnego Piageta i Kohlberga

-  Co to jest teoria umysłu?

•  ZAJĘCIA 12

Okres dojrzewania:

-  Zadania okresu adolescencji

-  Zmiany w sferach: biologicznej, psychicznej, społecznej

-  Kryzys w okresie adolescencji

-  Rodzaje tożsamości i ich charakterystyka

-  Podstawowe zaburzenia w okresie adolescencji

Okres dorosłości:

-  Etapy

-  Zadania rozwojowe w każdym z etapów

-  Zmiany w okresie dorosłości w każdym z etapów