Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy

— kryteria oceny stanowisk pracy

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy oznacza umiejętność i zdolność
pracodawcy do oceny rzeczywistego ryzyka związanego z pracą na danym stanowisku
oraz wdrożenia właściwych działań mających na celu ochronę zdrowia pracowników
i zagwarantowanie bezpieczeństwa pracy. Aby prawidłowo zarządzać bezpieczeństwem
i higieną pracy, należy dokonać analizy i oceny stanowisk pracy oraz różnorodnych
elementów i aspektów składających się na środowisko pracy. Do elementów składających
się na środowisko pracy możemy zaliczyć elementy nieożywione (budynki
i pomieszczenia, technologie, produkty, surowce), czynnik ludzki (pracownicy, ich
zachowania i działania).

Dokonując analizy stanowiska pracy, należy określić:
1) pełną nazwę stanowiska pracy,
2) usytuowanie stanowiska w strukturze organizacyjnej,
3) cel istnienia danego stanowiska pracy,
4) zadania i obowiązki związane z danym stanowiskiem pracy,
5) zakres odpowiedzialności,
6) zakres i możliwość podejmowania decyzji,
7) skalę i stopień trudności problemów, które są rozwiązywane na danym stanowisku,
8) kryteria należytego wypełniania obowiązków dla danego stanowiska,
9) wymagania kwalifikacyjne,
10) kompetencje niezbędne na danym stanowisku,
11) środki rzeczowe niezbędne do wykonywania obowiązków,
12) stopień samodzielności na danym stanowisku,
13) stopień złożoności pracy,
14) warunki pracy na danym stanowisku.

Ogólne zasady dotyczące minimalnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy mają
charakter uniwersalny i są określone w przepisach prawnych oraz podlegają kontroli
przez wyspecjalizowane instytucje (Państwową Inspekcję Pracy, Inspekcję Sanitarną,
inspekcje branżowe). Osobą bezpośrednio odpowiedzialną za zapewnienie właściwych
i bezpiecznych warunków pracy jest pracodawca, który jest zobowiązany:

1) znać i działać zgodnie z prawnymi wymaganiami i obowiązkami wynikającymi z tytułu

zatrudniania pracowników i prowadzenia działalności gospodarczej, biorąc pod uwagę
jej specyficzny charakter; zakres obowiązków pracodawców względem zapewnienia
pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony przed
niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi, jakie mogą powstać w efekcie wykonywania
pracy, określają obszernie i szczegółowo odpowiednie przepisy prawne, przede
wszystkim Kodeks pracy, ale także i inne ustawy oraz przepisy wykonawcze wydane
na ich podstawie;

2) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
3) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń;

4) zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy;

5) zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

W przypadku, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny
pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

Do obowiązków pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy:
1) bezwzględne przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) branie udział w szkoleniu i instruktażu oraz poddawanie się wymaganym egzaminom

sprawdzającym z zakresu przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) wykonywanie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosowanie się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

4) dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

5) stosowanie środków ochrony zbiorowej, a także używanie przydzielonych środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

6) poddawanie się wstępnym, okresowym, kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich,

7) niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku

albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeżenie współpracowników,

a także innych osób znajdujących się w rejonie zagrożenia o grożącym im
niebezpieczeństwie,

8) współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do obowiązków bezpośredniego przełożonego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
należy:
1) organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy,

2) dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowania zgodnie

z przeznaczeniem,

3) organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie prac, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi
chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbanie o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia

technicznego, a także o sprawność ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

5) egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy,

6) zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

Podczas dokonywania analizy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w strukturze
organizacyjnej należy uwzględnić między innymi następujące kryteria ich oceny:
1) liczba stanowisk, gdzie występuje praca:

⎯ z narażeniem na czynniki szkodliwe (np. działanie środków cytostatycznych),
⎯ w warunkach uciążliwych (hałas, praca w godzinach nocnych),
⎯ szczególnie niebezpieczna (np. na wysokości, w zbiornikach, przy niebezpiecznych

maszynach lub niebezpiecznych procesach technologicznych — wysoka
temperatura, duże ciśnienie),

2) profilaktyka medyczna:

⎯ czy zakład pracy zawarł stosowną umowę z jednostką służby medycyny pracy na

przeprowadzenie lekarskich badań profilaktycznych pracowników?,

⎯ czy wszyscy kandydaci do pracy kierowani są na wstępne profilaktyczne badania

lekarskie?,

⎯ czy wszyscy pracownicy zmieniający stanowisko pracy kierowani są na

profilaktyczne badania lekarskie?,

⎯ czy wszyscy pracownicy w terminie otrzymują skierowania na profilaktyczne,

okresowe i kontrolne badania lekarskie (po absencji dłuższej niż 30 dni)?,

⎯ czy skierowania na przeprowadzenie profilaktycznych badań lekarskich zawierały

informacje o warunkach pracy na stanowiskach pracy, informacje o narażeniach,
uciążliwościach i specjalnych warunkach pracy?,

⎯ czy zapewniono pracownikom dodatkowe świadczenia medyczne, wynikające

z Kodeksu pracy lub innych przepisów prawa (np. szczepienia przeciw WZW dla
pracowników służby zdrowia)?,

3) pierwsza pomoc:

⎯ czy medyczny zestaw pierwszej pomocy jest ogólnie dostępny?,
⎯ czy informacje dotyczące postępowania w nagłych wypadkach i podczas awarii

umieszczone są w miejscach łatwo dostępnych i widocznych?,

⎯ czy pracownicy są przeszkoleni w zakresie postępowania podczas awarii i nagłych

wypadków (w tym specyficznych dla zakładu)?,

⎯ czy zestaw pierwszej pomocy jest okresowo uzupełniany?,
⎯ czy zestaw pierwszej pomocy został zaakceptowany przez lekarza jako zestaw

dostatecznie dostosowany do istniejących zagrożeń?,

4) służba bezpieczeństwa i higieny pracy oraz szkolenia w tym zakresie:

⎯ czy osoba kierująca zakładem odbyła szkolenie w zakresie BHP?,
⎯ czy osoba odpowiedzialna za BHP spełnia wymagania w zakresie kwalifikacji?,
⎯ czy wszyscy pracownicy mają odpowiednie szkolenie w zakresie BHP?,
⎯ czy w zakładzie są prowadzone okresowe analizy stanu BHP?,
⎯ czy osoba odpowiedzialna za BHP uczestniczy w opracowaniu planów modernizacji

zakładu pracy?,

⎯ czy służba BHP uczestniczy w opracowaniu wewnętrznych zarządzeń,

regulaminów, instrukcji ogólnych i stanowiskowych, dotyczących BHP?,

⎯ czy w szkoleniach BHP uwzględniane są problemy związane z ryzykiem

zawodowym?,

⎯ czy do prac wymagających kwalifikacji i uprawnień, określonych przepisami BHP,

są dopuszczani pracownicy posiadający takie kwalifikacje?,

⎯ czy pracownicy są informowani o ryzyku zawodowym?,
⎯ czy pracowników informuje się o wynikach kontroli i badań czynników szkodliwych

w środowisku pracy?,

⎯ czy na stanowiskach pracy, gdzie występują przekroczenia normatywów

higienicznych, są umieszczone informacje o stwierdzonych przekroczeniach?,

5) stanowiska pracy:

⎯ czy stanowiska pracy są przystosowane do wykonywanych prac?,
⎯ czy usytuowanie maszyn i urządzeń na stanowiskach jest zgodne z przepisami?,

⎯ czy wyposażenie stanowisk pracy w narzędzia jest prawidłowe?,
⎯ czy stanowiskowe urządzenia sygnalizujące są zgodne z przepisami?,
⎯ czy stanowiska pracy są wyposażone w instrukcje technologiczne zgodnie

z przepisami?,

⎯ czy na stanowiskach pracy są umieszczone wymagane przepisami znaki

bezpieczeństwa i tablice informacyjne?,

⎯ czy na stanowiskach pracy oświetlenie jest dostosowane do wykonywanych prac?,
⎯ czy stanowiska do prac specjalnych są odpowiednio przystosowane i wyposażone

(hermetyzacja, wentylacja, filtry)?,

6) pomieszczenia pracy:

⎯ czy pomieszczenia są dostosowane do wykonywanych prac i stosowanych

technologii?,

⎯ czy w przypadku przebudowy pomieszczeń uzyskano obowiązujące uzgodnienia

nadzoru zapobiegawczego Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy?,

⎯ czy lokalizacja pomieszczeń pracy jest odpowiednia do wykonywanych prac?,
⎯ czy powierzchnia przewidziana dla poszczególnych stanowisk jest zgodna

z przepisami?,

⎯ czy zabezpieczenia przeciwpożarowe pomieszczeń pracy są zgodne z przepisami?,
⎯ czy oznakowanie miejsc niebezpiecznych jest prawidłowe?,
⎯ czy wentylacja naturalna jest zgodna z wymaganiami?,
⎯ czy wentylacja mechaniczna jest zgodna z przepisami?,
⎯ czy oświetlenie światłem dziennym i elektrycznym jest prawidłowe?,
⎯ czy wydzielono pomieszczenia do prac specjalnych (np. sala opatrunkowa czysta

i brudna)?,

7) pomieszczenia higieniczno-sanitarne:

⎯ czy pracownicy mają możliwość korzystania z pomieszczeń higieniczno-

sanitarnych zgodnie z przepisami?,

⎯ czy zapewniona jest wymagana przepisami powierzchnia szatni?,
⎯ czy szatnie są prawidłowo wyposażone i w należytym stanie

techniczno-higienicznym?,

⎯ czy zapewniona jest wymagana przepisami liczba ubikacji w prawidłowym stanie

techniczno-higienicznym?,

8) pomieszczenia magazynowe i składy:

⎯ czy magazyny są przystosowane do rodzaju składowanych materiałów?,
⎯ czy sposób składowania materiałów jest zgodny z przepisami?,
⎯ czy oznakowanie magazynów jest zgodne z przepisami?,
⎯ czy oznakowanie składowanych materiałów jest zgodne z przepisami?,

⎯ czy przechowywanie materiałów niebezpiecznych i substancji trujących jest

zgodne z przepisami?,

⎯ czy dystrybucja materiałów niebezpiecznych i substancji trujących przebiega

zgodnie z przepisami?,

⎯ czy istnieją instrukcje składowania?,
⎯ czy instrukcje składowania są przestrzegane?,

9) ochrona pracy młodocianych:

⎯ czy w zakładzie jest aktualny wykaz prac wzbronionych młodocianym?,
⎯ czy młodociani pracują tylko w warunkach zgodnych z przepisami o pracach

wzbronionych młodocianym?,

⎯ czy wszystkie osoby zatrudnione w zakładzie ukończyły 15 rok życia?,
⎯ czy młodociani są zatrudnieni tylko przy pracach, przy których nie dochodzi do

przekroczenia dopuszczalnych obciążeń fizycznych?,

⎯ czy młodociani uzyskali zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że praca, którą

wykonują nie zagraża ich zdrowiu?,

⎯ czy młodociani nie są zatrudniani w porze nocnej lub godzinach nadliczbowych

(z wyjątkiem prac uzasadnionych nauką zawodu)?,

10) ochrona pracy kobiet:

⎯ czy w zakładzie jest aktualny wykaz prac wzbronionych kobietom?,
⎯ czy kobiety są zatrudnione tylko przy pracach nieujętych wykazem prac

wzbronionych?,

⎯ czy kobiety są zatrudnione tylko przy pracach, przy których nie dochodzi do

przekroczenia dopuszczalnych obciążeń fizycznych?,

⎯ czy kobiety w ciąży pracują tylko w zgodnych z przepisami warunkach

higienicznych?,

⎯ czy kobiety w ciąży są zatrudnione tylko przy pracach, przy których nie dochodzi

do przekroczenia dopuszczalnych obciążeń fizycznych?,

⎯ czy są wykonywane zalecenia lekarskie dotyczące przeniesienia kobiet w ciąży do

innej pracy?,

⎯ czy kobiety w ciąży nie są zatrudnione w godzinach nadliczbowych?,
⎯ czy są zorganizowane stanowiska pracy chronionej dla kobiet w ciąży?,

11) środki ochrony indywidualnej:

⎯ czy wszystkim pracownikom przydzielono środki ochrony indywidualnej,

odpowiednio dobrane do charakteru zagrożeń?,

⎯ czy w zakładzie są zastosowane środki techniczne ograniczające niekorzystne

oddziaływanie czynników szkodliwych (wentylacja pomieszczeń, klimatyzacja
pomieszczeń)?,

⎯ czy dla wszystkich stanowisk opracowano tabele przydziału środków ochrony

indywidualnej?,

⎯ czy wszystkim pracownikom, którzy powinni otrzymać środki ochrony

indywidualnej przydzielono je w odpowiednim stanie technicznym?,

⎯ czy przydzielone środki ochrony indywidualnej posiadają atest lub wymaganą

deklarację zgodności?,

⎯ czy pracownicy używają przydzielonych środków ochrony indywidualnej?,

12) odzież robocza i obuwie robocze:

⎯ czy wszystkim pracownikom przydzielono odzież roboczą odpowiednio dobraną do

charakteru zagrożeń?,

⎯ czy dla wszystkich stanowisk opracowano tabele przydziału odzieży roboczej

i obuwia roboczego?,

⎯ czy używana przez pracownika odzież i obuwie robocze są w odpowiednim stanie

technicznym?,

⎯ czy wszyscy pracownicy używają przydzielonej odzieży roboczej i przydzielonego

obuwia?,

13) czynniki szkodliwe:

⎯ czy zakład dysponuje aktualnymi wynikami badań i pomiarów środowiska pracy?,
⎯ czy stężenie i natężenie czynników szkodliwych jest poniżej norm dopuszczalnego

stężenia i norm dopuszczalnego natężenia?,

⎯ czy używane surowce/produkty i inne materiały mają atest określający stopień ich

szkodliwości?,

⎯ czy dokumentacja dotycząca pomiarów czynników szkodliwych jest prowadzona

zgodnie z przepisami?,

⎯ czy pozyskano karty charakterystyki substancji niebezpiecznych?,
⎯ czy w sytuacji, kiedy pracownicy są narażeni na substancje szkodliwe lub czynniki

niebezpieczne została umieszczona informacja dotycząca zasad postępowania
w nagłych przypadkach?,

⎯ czy pracownikom, którzy są narażeni na czynniki niebezpieczne lub szkodliwe

zostały przekazane informacje dotyczące ryzyka zdrowotnego związanego z pracą
z tymi czynnikami oraz sposoby zmniejszania ryzyka zawodowego?,

⎯ czy w miejscach, gdzie pracownicy stykają się z materiałami szkodliwymi lub

żrącymi znajdują się odpowiednie warunki umożliwiające zmycie tych substancji?,

⎯ czy pracownicy mają zakaz jedzenia w miejscach, gdzie występują substancje

szkodliwe?,

⎯ czy pracownicy mają zapewnione czyste pomieszczenia do spożywania posiłków

i przechowywania rzeczy osobistych?,

⎯ czy stosowane są odpowiednie procedury postępowania podczas pracy

z substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi?,

14) czynniki rakotwórcze:

⎯ czy dokonano zgłoszenia stosownych czynników rakotwórczych do Inspekcji

Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy?,

⎯ czy pracownicy narażeni na czynniki rakotwórcze zostali przeszkoleni?,
⎯ czy zapewnione zostały odpowiednie procedury postępowania i sprzęt ochrony

podczas wykonywania pracy z czynnikami rakotwórczymi?,

⎯ czy w zakładzie prowadzony jest rejestr czynników rakotwórczych?,
⎯ czy oznaczono stanowiska pracy, na których występują na czynniki rakotwórcze?,

15) choroby zawodowe:

⎯ czy przypadki chorób zawodowych lub podejrzeń dotyczących ich istnienia zostały

zgłoszone do właściwych organów Inspekcji Sanitarnej oraz Okręgowego
Inspektoratu Pracy?,

⎯ czy w zakładzie prowadzony jest rejestr chorób zawodowych?,
⎯ czy pracownicy zostali zapoznani z objawami chorobowymi, które mogą zostać

wywołane przez czynniki szkodliwe występujące w zakładzie?,

⎯ czy w razie stwierdzenia u pracowników choroby zawodowej lub jej podejrzenia

zastosowano środki profilaktyczne w stosunku do pracowników wykonujących
podobne prace?,

16) wypadki przy pracy:

⎯ czy w zakładzie prowadzony jest rejestr wypadków przy pracy?,
⎯ czy wszystkie wypadki śmiertelne, ciężkie lub zbiorowe zgłaszane są do

Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora?,

⎯ czy w razie wystąpienia wypadków śmiertelnych, ciężkich lub zbiorowych

w zakładzie, przestrzega się procedur postępowania zgodnych z obowiązującymi
przepisami?,

⎯ czy stanowiska, na których zdarzył się wypadek lub miały miejsce awarie, są

poddawane szczegółowej analizie w celu wyciągnięcia wniosków profilaktycznych?.

Przedstawione kryteria oceny bezpieczeństwa i higieny pracy podczas dokonywanej
analizy pozwalają określić najistotniejsze problemy występujące w danej strukturze
organizacyjnej w zakresie omawianej problematyki. Stanowią propozycję opartą na
obowiązujących uregulowaniach prawnych, nie uwzględniają jednak specyficznych
warunków pracy występujących w poszczególnych przedsiębiorstwach. Zupełnie inny
zakres problematyki może bowiem występować w przedsiębiorstwach usługowych, a inny
w zakładach prowadzących działalność wytwórczą. Każda osoba dokonująca okresowej

analizy i oceny warunków pracy zobowiązana jest do stosowania kryteriów oceny
uwzględniających specyficzne warunki pracy w danej strukturze organizacyjnej.

Badanie warunków pracy ma charakter działań ciągłych, modyfikowanych do
zmieniających się warunków i potrzeb. Zmiany te mogą powstać w wyniku różnych
uwarunkowań, na przykład zmiany przepisów prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy, zmiany produkcji, technologii itp.

Powyższa analiza i kryteria oceny zostały wyszczególnione na podstawie opracowania Lecha Dawdzika, Jerzego

Kopiasa, Anny Kazajdy, Zdzisława Sobczaka, Renaty Wójcik, Katarzyny Zielińskiej, Warunki pracy w twoim

przedsiębiorstwie, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź, 2001, s. 34–50).