my matura success unit 10 test

( my_matura_success_unit_10_test.pdf )

http://www3.filehost.pm/pob/my_matura_success_unit_10_test#

Podobne: new matura success unit 3 4 test, my matura success test 1, matura focus 2 unit 1 test,

my matura success test 4, my matura success intermediate, matura focus 4 unit 1 test,

matura focus 3 unit 4 test, matura focus 2 unit 7 test, matura focus 2 unit 5 test,

Co to jest Edytor tresci?

- generalna nazwa programow sluzacych sluzace do pisania (wprowadzania do komputera), poprawiania, redagowania i drukowania dowolnych tekstow.

Nowoczesne edytory wyposazone sa w bardzo profesjonalne funkcje edytorskie, zblizone sluzace do mozliwosci przedkladanych przez aplikacje

komputerowe typu DTP, pozwalaja na wykorzystywanie: roznych krojow i miary czcionek o roznych dodatkowych atrybutach (wytluszczenie, pochylenie,

wyodrebnienie, indeksy gorne i dolne itp. ), gotowych jak i rowniez modyfikowalnych szablonow (stylow) dla typowych papierow, laczenie tekstow z

tabelami, wykresami jak i rowniez grafika. Edytory tesktu pozwola takze konstruowac tzw. korespondencje seryjna. Edytory moga miescic podprogramy

umozliwiajace na weryfikowanie poprawnosci ortograficznej i gramatycznej tekstu, wykorzystujace dolaczone slowniki (jednego albo kilku jezykow). Moga

wspolpracowac z programami obslugi skanerow i optycznego rozpoznawania znakow (OCR), sluzacymi do wprowadzania i dalszej edycji tekstow z

wydrukow i maszynopisow. Poza funkcjami drukowania na dowolnej, podlaczonej do peceta drukarce, edytory pozwalaja takze na emisja

przygotowanych papierow jako faksow lub poczty elektronicznej ( e-mail), tuz przy wykorzystaniu modemu i wlasciwego oprogramowania. Pewne edytory,

tuz przy podlaczeniu sluzace do sieci Net, pozwalaja na redagowanie i emisja hipertekstowych papierow multimedialnych stanowiacych strony WWW

(jezyki HTML jak i rowniez Java). Az do najpopularniejszych edytorow tekstu przylegaja kolejne wersje MS Word, Word Pro (Ami Pro) i Word

PerfectPrezentacja postaci

Czesnik Raptusiewicz

Swoim nazwisko okresla na to, iz jest jednostka gwaltowna porywcza oraz wybuchowa. Jest czesnikiem ziemski a takze prawnym opiekunem Klary.

Schorowany kawaler. Nienawidzi swego sasiada Rejenta Milczka.

Rejent Milczek

Jego miano wskazuje na tek krok, ze wydaje sie byc osoba malomowna i skryta. W dawnej polsce byl pracownikiem sadownictwa. Jest tatem Waclawa a

takze wlascicielem polowy zamku. Nienawidzi swego sasiada Czesnika Raptusiewicza.

Wyglad zewnetrzny

Czesnik to wysoki, tegi czlowiek. Rejent to szczuply, drobny istota ludzka. Obaj mieli kontusz przewiazany dlugim pasem, zupan a takze szerokie

spodnie.

Cechy charakteru

Czesnik wydaje sie byc goscinny. Da rade zapomniec o wszelkich klotniach, gdy wita w domu goscia:

"Wszak gdy wstapi w calej moje progi, Wlos mu z glowy spasc nie zaakceptowac moze"

Nieobliczalny, gwaltowny:

"Hej! GErwazy! oddaj gwintowke, Niechaj strace ow makowke"

"czesnik wulkan az niemilo, jeslibym krotko na niego nie trzymal, nie wiem co by sposrod swiatem bylo"1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis,

fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie i

wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja jemu sie od chwili nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda dzieje

rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle ofiara i winowajca.

Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra i wierna prawom

boskim. Jako obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka

kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala sposobnosci rozwiazania

konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali wykladzinom w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie fragmentu: osobno

zlozyl mieso i owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie posiadaja skladac

bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia powstalo zdefiniowanie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, twierdzi, ze dysponuje taka moc jak Bog,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn tworzenie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego ludzi. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie dla niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wielki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim,

3, dziesiatym wspolnie. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

powrocic do Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i by nie schodzil

zbyt nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

partnera na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne i

kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej swiadomosci w

takowym wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni zrozumiec

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil

sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w wyniku

batalii bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na przewaga szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera

sobie zycie. Kreon, bezustannie stawiany w momencie wyboru, powinien rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swojego ludu, czy dobro swej rodziny.

Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – ukazuje, co czeka tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie idzie o walke na zejscie i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze redakcje wierszy podaruje poecie

niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zwiazanego z glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz

spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos znakomitego,

a ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych ludzi.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini

nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

calej kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote

macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

partnera na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednakze, ze

legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich wielka role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych ale jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac

za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment

jednego wytwarza kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest

silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna i energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac go. Ale aby to uczynic,

musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie o swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i

sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i

swych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna

osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet zas to moglo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow i zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W toku konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon

zachodzi w obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Kobieta

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A,

takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Okazuje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uratowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze witryn

internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy

zuchow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie byc jego podniosly

i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym, iz

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej akcji

(w ktorej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’ -

piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespol

aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt ceny i koniecznosci, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron beda

rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi

krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna - Hajmona i swojej zony), los

skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy

niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii

greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu

wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia codziennego,

druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone przez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin boze, zas

gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat. Mienie

roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil do

ojca ten sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl jak umarly,

zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac

innym spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce

padlo na roznorodne podloze. Jednego razu padlo na droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej

meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i

prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on

wczesniej i odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi. Powrot

do bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas

Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest totez symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage

i mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia wydaje sie byc

walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera,

w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera

wzgorze, by byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci nadajace

sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie pomocy Bozej -

wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym stole. Udziela porad kobietom i

mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na

wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie

przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor startuje wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet

nakazow i pouczen, jak powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory

to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza

jednostki interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ten tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze

w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa

benedyktynow w Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni -

wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja w calej

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak przemyslane i staranie dopracowane od

strony formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki

sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w

zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda

rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym bardziej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie

go przez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - bowiem jej klaki sa

aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich dzieci, ale takze z powodu

kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz takze

przyjmuje na swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Z kolei Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie stanie sie

musiala tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace

z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest

w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jakkolwiek to czlowiek

zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu bystry jest odnalezc w samemu doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

istotne wartosci dziecka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania informacji, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego

postepowania. Powinnismy przystanac na krotko i zastanowic sie o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest

coraz mniej biezacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze, czyli nasze zycie. Zapominamy jak

jest ono ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage dysponuje dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego,

opartych na legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny.

Konstruowanie sie oryginalnych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki

np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach badz w

planowo wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie byc misterium,

jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek

dziecka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym

ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki,

gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy i upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl

zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, dziecka. W sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy i raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej walki. Przy utworze pojawia sie

dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki

rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie

podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to wzorce

dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas jej powstania do dzis budzi zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mateczki Boskiej pochodzace z

prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, miesci blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi,

np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi

poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. kwestii

ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra,

druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie na spotkanie ze smiercia. Mialy temu sluzyc:

zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez finiszu nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych w calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie

przez zycie skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i miesci w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko, chce z

poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

wedlug przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter przede

wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub maksymy

budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do

miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie,

pewien punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska

mieszczanskiego z tej zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od chwili epiki

wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych

epokach literackich i jest polaczone z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne

sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca

poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje jemu

przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logika, arytmetyka,

retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i roboty na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac

drozej w roznych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wycieczki

(Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu.

O tej oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni zreperowac bledu. Nie ucza sie

na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z

czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w

obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o

swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i wladza panstwa pozostaje w

zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad

z radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy

stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet

w trakcie zabawy wypada zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze

mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o

czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej przez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka).

Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami

wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o

prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za

Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na

lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego,

lecz zamienia je, laczy rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie odnalezc

fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy

prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne

szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje

typowy lokalny balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament wedlug klesce Polakow poniesionej w

trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie do

tych, jacy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o

prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i pochodzace z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste serduszko i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor Boskie-od

dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest motywem do dumy. Po roboty mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Czlowiek zyje na wsi w calej

harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia

jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej wybranki prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk mozna podzielic na dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa albo przykladami, czy przerobkami

idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych

absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda

prawdziwe jednak sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemal

kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie

sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to

kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym do

roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie odszukaja sie na lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, powiada

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do

rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii

narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam prostym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem

przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie zaakceptowac

wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo

stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Relacja malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z tychze przygotowanych wiosna krzewow i

drzewek byc wyposazonym owoce i pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo

podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo

to wznieca niesmak i jednostki zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i

podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z produktami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i baranow i cielat

kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki

narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta porusza

problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu i radosci. Naklania wszystkich

do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej

pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie

wszelakie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody na

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w planecie, zastanawiaja morzem nim danym

zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje prawie wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje

dwie postawy charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie

byc miec czyste sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do zabawy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara

sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory to z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze tej dziela beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym

miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr a nawet zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec –

rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, zacnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego czy

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny

uznaje zdrowie za jedna z najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

zycie w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni z

niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze

postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest zroznicowane

prawo. Na przyklad prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan.

Rozmyslam ze, ten problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto

jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Nastepnym problemem, ktory

to porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz

uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia instruktorow

sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza chodzic

do tychze odleglych znacznie kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj zbytnio male fundusze na progres pracowni i zakup podpory

naukowych, niekiedy nawet na utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie

roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

byc obywatelem i panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek powinien

byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie branzy

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy przepis prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1-wszy

prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie byc podstawowym

obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winny sie laczyc w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro

wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, sily, zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie

funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie zaakceptowac

tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc i zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow

jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

odpierac panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez

krola do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym

niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki,

miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola.

Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja miejsce w kraju i proponuje naprawe

istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i w

calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje ponad powszednich ludzi.

Tymczasem mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa na cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, w

ktorym opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka

wydaje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia pochodzace z

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi i jest dla nich

motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje totez nie sprawa, ale rodzaj, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach ludowych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies finiszu XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i konstruujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego

przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym

obrazem tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

chwili Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci czlowiek

jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek

powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od chwili

Boga, zakloca mu droge do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Sens

rozwazan autora ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI

wieku, wowczas wciaz silna i znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed

tym, iz niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania przez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio

losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa i

obzarstwa, zas niezdolna do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zdziwic wroga, naruszyc go i nie

zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i zawile.

Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa na jego czele powinni wreczac przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny

rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jak prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych

opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem

dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza sporo

pozytku, a takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego przez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac drozej w calej innych

strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

owego wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow i mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn

nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona

jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Ogromny wplyw na

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Ale nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane i podziwiane przez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

przemyslenia na ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana w

calej sercu dziecka moze byc dla niego rownolegle "nagroda i placa" i swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest

fraszka "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni

o spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda

cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada

o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu

przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie komplet znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale znajdzie

epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na strychu nigdy

nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu malolata pokolenia, kladac

najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest fuks, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z zasadami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom

recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem

typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we

fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie.

Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i

spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z

przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia

i wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w stosunku do

Boga, ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia i obawy przed smiercia. Tymze

dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w

ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, wreczac sile sakralna i trwale szczescie i czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule

tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

orszaku: O doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A

przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor i lasow, napisana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne beda tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu

zasadnicza byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego

programu wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka dla jednostki,

jednak dla kazdego, bowiem uzywac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad pochodzace z

tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu

dobre retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci. Z kolei

ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce

przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic komplet dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i przed

szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia wlasny narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

chwili poczatku bycia naszego was, ale czy takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie pewien element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwa – mozna tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow i zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl.

Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co czlowiecze nie jest mnie

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy pochodzace z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim podaruje

radosc i rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

rozumuja egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez praw nie moze stanowic prawdziwej

wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska na

cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela i do powagi zawodu

nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo swobodnie

zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego spoleczenstwa

stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan

powiada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo

Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na

temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa,

potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

i wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do

szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo

ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal kazdy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu

- glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swego stylu, o forme

uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna

– jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania do

antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu

motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo

dla okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete

przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego

odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI wieku. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co

czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej start uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze na sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

do ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy pierwotnego

jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie na sejmach budzi

u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej".

Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

beda swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne pochodzace z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana wydaje sie

byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy

nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy brak stalego programu

obronnego panstwa. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo, ale w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu dla prostoty i kontaktu pochodzace z

natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wsi, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak

odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu.

Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie

wydaje sie byc z osoba, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie

na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu zmieniajacego

sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma sie

istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal on o artyzm jezyka, forma swojego stylu i postac uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, ale mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych na wstepie

obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania

prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow i krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami

w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje

to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci

rycerskiego i wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich wplyw na zycie umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, wykladzinom skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala za

najwazniejszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie takze sarmackim od chwili slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska

przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby wojskowej. Zostaly

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i

flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza

u Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie ku

upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje tylko dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy

i rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm

widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosyc znaczna lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow beda znakomitym zrodlem

poznania ludzi i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki dostarcza mu chec

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W

koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera

wielki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek

typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej

epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich wplywu na zycie

polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem,

lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

umieszczony juz w calej tytule, zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe

pochodzenie, zbytnio mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob

Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch szlachcicow. Jeden

pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie byc pesymistyczna -

wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez szablonowe cechy Polakow, ktorzy

wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niewatpliwy i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci

i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie

aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to troche

normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On kiedys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku

nie przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala pani po pierwszym

rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich,

Piotr, byl malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal ludzi naturalne, danymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna znacznie wiecej osiagnac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, jakim

prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie", zas nastepnie pozostaje

pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i zaprezentowane

nabywcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski o kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna

uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter klasyczny –

zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie byc w jednej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna i na

postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych poszczegolne poglady i racje

polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej

zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia potezna i wyzwolona

z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, iz Starosta zezwala

na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

uosabia jego brak zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa, jak

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie

nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil,

iz cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl on pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny

na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na

sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl

Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala

gruntowna i wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton,

reportaz, listy do redakcji i odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan i chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765

roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany

Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w

Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej

KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska

), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach

miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne beda dobre

pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i

wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku

mogl pomiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu

wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest uczucie, ogarniajaca

kompletny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu. Tej

pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego dobra. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o

zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl w calej

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie dlaczego zrealizowany zostanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady tychze ludzi dotychczasowy jedna

pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie

mlodzi oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest

dozwolone zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod,

niz ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie zaakceptowac

byly totez rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie i budzic do walki narody. Ale przedtem wielka idea Browna pozostanie

przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc

przedstawiona przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt

absolutny. Idealu owego nie mozna osiagnac ale mozna don zmierzac. Muzyka czyni z ludzi istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez

w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa

sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: duze monologi w

calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego

konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka

glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym

utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod lokalny oraz

cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi, by siegnac po

wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec

caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy

sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod

kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od chwili mas.

Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko podstawy kleski

patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne

sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego

powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna miec sie na bacznosci go zbytnio

utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zachowac sie ponizej Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i

osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie

dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat

przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

pochodzace z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

beda przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie