matematyka procenty zadania podstawowka

( matematyka_procenty_zadania_podstawowka.pdf )

http://downloads.co.pl/dl/?id=matematyka_procenty_zadania_podstawowka#

Podobne: matematyka procenty zadania online, matematyka testy klasa 2 podstawowa, matematyka testy klasa 3 podstawowa,

matematyka nowa era podstawowka, matematyka zadania klasa 3 podstawowka, matematyka 4 klasa podstawowka,

matematyka test 3 klasa podstawowa, matematyka rownania zadania tekstowe, matematyka testy kl 5 podstawowa,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno

sie bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie na

niego od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja jemu

sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, zwazajac na akcje

tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest

sluzace do nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod dwie

partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze posiada taka

moc jak Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn robienie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog podarowal mu potega

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota,

dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien

pod gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji pod ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i azeby

nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne jak rowniez kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni

zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka

sluzace do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci.

Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na zaleta szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie wytrzymuje

Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bezustannie stawiany w

wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania pod polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty przyklad – odslania, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tego, ktory nie obcuje ze

sztuka, a przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie kroczy o bitwe na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

adaptuje sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, ile

potrzeba, nie za wiele, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze redakcje wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy

tez historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozemy je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie zwiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos doskonalego, a one

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych jednostek. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to

zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy,

osobisty system zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie zniosla

tak zaawansowanej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

calej kamien. Lecz i wtedy smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Byly one w celu nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich spora role. Udostepnia to okolicznosc, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie miec poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja w celu poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru,

pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

poznac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego powoduje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic

zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Leka sie na temat swoje istnienie i nie

chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. O

ile uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic sluzace do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny w

celu wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji

sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji w

calej panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie

mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod

postaci wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest on

wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Ona jednak

uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, ze racja

wydaje sie po jej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. I

to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel a, takze

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa objasnienie

przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest sluzace do

Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci patriotycznej czy

tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie

miedzy miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest z reguly wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy

bohaterow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie sluzace do trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego wzgledu, ze

racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie sluzace do kleski bohaterow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego

syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany

fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie zejscie lub

kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie

sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin boze,

a gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w calej

swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony

synek wrocil sluzace do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna,

ktory byl jakim sposobem umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej meritum,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec sposrod tej

przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie sposrod wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Po dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam

walczy na temat swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

nadajace sens tej zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie pod biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane w

okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod

polu a, takze niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego z ludzi. Nazywany jest takze

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie tuz przy stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Ozywia sie posrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst sluzace do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

cyfra 4, sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor

Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu

rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona).

wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to

rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada wlasny

bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu sposrod konca XV

wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym bardziej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie,

postrzegana poprzez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - albowiem

jej klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich pociechy, ale

takze z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje

pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

sluzace do szalenstwa. Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie pozostanie musiala

naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala zamierzenie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

slow jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlowiek zostal zmajstrowany

na obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu bystry jest wyszukac w samemu doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona zasadnicze

wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania niezaplanowanego wyboru, sluzace do zdobywania

zdolnosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania.

Musimy przystanac na chwile i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej

istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza

to nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage posiada dla niego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, a czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych,

opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny.

Sporzadzanie sie nowych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach czy

tez w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

pozniejszego sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej sluzace do

glosu miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i

starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl

wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal

cechujaca je glosy a, takze raczyl dac spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia

o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z

szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy

sposrod cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze objawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania

uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci a, takze piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa

sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Mamusi Boskiej sposrod

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila

ciagle nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie

w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, sa

one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala sluzace do tzw. spraw ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie pod

spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem. Okazy

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze im czlowiek minie przez istnienie skromniej, tym jego

spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim

synem. Oplakuje wlasne dziecko, pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, bowiem jest

on jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow wedlug

przybyciu sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, ze to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i pod blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub reguly

budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza,

sposrod przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a,

takze niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek

glosow przekonujacych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow.

Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow

greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace

do poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy

portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem

uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby

poprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im

przypodobac, odwaznie ujawnia prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla

pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze

mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, a nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, takich

jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po

klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni naprawic

bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien nawet z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw w celu urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, rozkosz duchowa

a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc -

"Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji czlowieka wyrazanej

poprzez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Motyw ten objawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace

do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale

cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni"

maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny

(mialo to zachecic mlodz rycerska sluzace do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne szczegoly, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy naszego kraju balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy dokonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( panie i pociechy ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada

czyste serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy

w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba

wykonania pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po pracy mozna odetchnac wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje pod wsi w calej

harmonii sposrod przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to oczywiscie oni pokazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace sposrod zycia czlowieka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej

milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz przykladami, albo

przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan sposrod

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie w calej

milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, a chlopem absolutnie pedzonym sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu

urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne

swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm

i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia niepokojacy los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, a nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt,

Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala

znowu zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze

Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop

wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozemy sie

nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Relacja malzenski

powinno sie zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej

zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z takich przygotowanych na wiosne krzewow a, takze drzewek

dysponowac owoce a, takze pozytek. Sa juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko,

serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

wrogosc i osobistosci zle operuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i

podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z towarami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat

kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly

wiecej zaufania. Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat

tancu a, takze radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego.

Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek

nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody

pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w swiecie,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za utwor stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury charakterystyczne w

celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze sumienie, radzi, aby

uzytkowac z sposobnosci do zabawy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam

proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i

dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w

ten sposob, ze tej dziela sa tez swietne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku.

Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu

a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie

„carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci. Wskazowki

powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu

jeden wzorzec – wariant renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania, jest wszechstronna,

oprocz talentu ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta

z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka zyczliwosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny

uznaje zdrowie za pewna z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

istnienie w aprobacie z przyroda i nie szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy

tym afirmowac zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj

wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych jednostek jest rozne prawo. Przykladowo

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan.

Sadze ze, nasz problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak juz bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto

osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc energii

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza isc do takich odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt

male zasoby finansowe na wzrost pracowni a, takze zakup podpory naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast

mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez

zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec wydaje sie obywatelem a,

takze panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc prawnie przygotowany sluzace

do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar,

urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy przepis prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie,

fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

sluzace do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie

tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to

niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac

panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola sluzace

do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione w celu porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie

a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszary w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie,

iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i

w calej duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi

ponad typowych ludzi. Podczas gdy mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa

uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi ze strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, sluzace do miejsc

gdzie przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje

sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada wlasny

sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa. Postura

ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po czlowieczemu

co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w stuleciu dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula a, takze narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem w celu

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi a, takze

jest w celu nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie

pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej

literaturze krajowej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje zatem nie

temat, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach potocznych i

narzeka razem sposrod Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i relacja z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote

jego wierszy wykracza o wiele poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk

poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na

katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i

pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze

wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana

posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie widac

niepokoje poety w 3 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, zakloca mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas w dalszym

ciagu silna a, takze znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania poprzez rozstapienie jak

rowniez obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos,

niedobor odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych

interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do

pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego znoju, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw narodowych. 1

z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie sposrod

dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, chociaz sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaszokowac wroga,

naruszyc go a, takze nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, terazniejsze i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci , ktorzy sa pod jego czele powinni wreczac

przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba zawsze sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a, takze

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza wiele pozytku, jak

rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do pracy na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw jak rowniez

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie druhow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek a, takze daje

rozkosz. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac

drozej w calej innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac

ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tego

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do przymusu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po

reakcji poety na najazd Tatarow pod Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu klesk i

zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski sugeruje

opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a, takze niesmiertelnej

- poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ponizsza przekazuje

intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia

pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest

odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny

wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej

zalety Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii

stoickiej, chociaz nie da sie zamaskowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na nasz

temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana w

calej sercu czlowieka moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana

wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej wlasne przemyslenia a,

takze sugestie, jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

portfela wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote sa cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna

do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat

ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze

na temat wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i

azeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke dzien,

a, takze stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fart, rozumiane jako zycie zgodne z regulami cnoty, zapewnia czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

staranie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore

zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego

swiata nie zapewniaja rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga,

lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie sposrod problemami, wreczac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany rowniez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, zredagowana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Aktualnie zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej

zyciu najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom)

a, takze nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla kazdego z, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty

doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj

rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej

wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej

walce przekazac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac sluzace do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

caloksztalt dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla

juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i zanim

szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia wlasny narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku

juz od momentu poczatku istnienia naszego panstwa, ale albo takie zachowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – mozemy tu

nawiazac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

sposrod mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tym latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

jak rowniez zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie

jest jest obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od

momentu patriotow poczawszy, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje

losy laczy sposrod losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tejze epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

przynosi radosc a, takze rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, iz „bez norm nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci

istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pomieszczenia,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji malolata obywatela a,

takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo

prosto zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on rowniez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne

mu czy starosc, czy smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek kompleksowy,

oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych w

celu polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo

nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt swojego stylu,

na temat forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu

i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski

motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

melodie, znajduje rozlegle wartosci natury i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

trafila do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w

panstwach Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie

takie czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w centrum badan a, takze

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej.

Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i nic co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze

pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc

je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

sluzace do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie pod sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a,

takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne sposrod

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa niezasadne, m.

in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana wydaje

sie z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy ciekawe

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedobor stalego ukladu

obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem nasz,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, lecz w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia jako wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu sposrod

natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone zyjacych.

Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski,

tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami

chalupy wydaje sie starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do

szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, przygnebiajaca wizja, bitwa o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie sluzace do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie z osoba, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo podtrzymuje

sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal on o artyzm jezyka, obrys swojego stylu i odmiane uprawianych klas,

a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany w calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie przy

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc sluzace do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 partii dosc detalicznie opisujacych na

wstepie obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo starannie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy odwrocic na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja,

antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu.

Planuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety sa niestale w calej uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

smak, erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jako piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, im skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie takze sarmackim od

momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial literatury na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski, fascynacja

natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu

kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski

sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, a mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza

trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r.

Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie

powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace

do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna sytuacje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania jednostek i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji sluzace do walki

wytwarza mu gotowosc zdobycia lupow, a nie milosc sluzace do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore

dotychczasowy wynikiem tej zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow

rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej

doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni

na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa

upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera

wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za

godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania

sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej

epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe sposrod ich wplywu na istnienie

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal w calej nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony

juz w calej tytule, a przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody

wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki odslania zalety

krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie

atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja

debatowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna sposrod najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna zapachu

wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce a, takze uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie

sposrod twierdzeniem malolata. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, za kazdym razem

bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie pod fakt, ze powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Polski, moze zatem

Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal jednostek naturalne, danymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa:

najtrudniej a, takze najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie dominuje

uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i w calej lesie", a nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w calej Boga a,

takze smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale rowniez

w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski na temat kraj, sposrod leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu,

a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod owczesne

ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac

na reputacje publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal

bohaterow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi a,

takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia

silna i wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale zwykle bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest typowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za maz, aby

tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor zainteresowania

wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory

roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze cywilizacja

nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla

to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i roznorodne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy

sluzace do redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja

w obrone mieszczan a, takze chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 latek. Z inicjatywy

krola w calej 1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem

Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 r.

dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl

jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r.

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do

1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od momentu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity

hymn pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem

jego macy jest namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. Po imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz!

― – krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac,

oczywiscie w celu jego zacna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada

pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory

podobnie poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony

na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl w calej

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki pragnal dac riposta na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady takich ludzi dotychczasowy

jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca

je pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jako bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem wielka idea

Browna pozostanie przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tego nie mozna zdobyc ale mozemy don dazyc. Muzyka robi z jednostek istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie

sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w

owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w duzej

liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie sluzace do panstwa a, takze monarchy.

Gwoli Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio

towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca

przez calkowity narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

krola, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

calej walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do

powstania, zawiera wiele aluzji a, takze mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie przy Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Poeta nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie

- bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko

represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 r., zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a,

takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia

innych, nie kpic sposrod nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna

on szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie rowniez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie