GRZEGORCZYKOWA: Językowy obraz świata

Pojęcie językowego obrazu świata jest istotne, bo dotyczy stosunku języka do rzeczywistości.
Językoznawstwo tradycyjne zakładało, że ów stosunek jest obiektywny, współcześnie dostrzega się
i jednak bardziej opowiada za subiektywizmem.

Trójkąt semiotyczny:

Subiektywne

pojmowanie

przechodzi przez

„etap” pojęcia,

uwzględnia je. W

ujęciu obiektywnym

język obrazuje świat takim, jaki jest. Obie są skrajne i w oderwaniu

(

Tak przynajmniej ja to rozumiem.)

Subiektywizm w odniesieniu do sfery wypowiedzi (użycia języka): ujmowanie rzeczywistości
w wypowiedzi odbywa się zawsze przez pryzmat nadawcy → podkreślenie modalności wypowiedzi.
Czyli tu przedmiotem wypowiedzi są stany psychiczne nadawcy. Np. Dziś jest ładna pogoda! nie
oznacza, że pogoda jest ładna, tylko że nadawca tak uważa. Różny bagaż doświadczeń u nadawcy
i odbiorcy może być powodem niezrozumienia (przykład: nadawca mówi cytat z filmu, o którym
odbiorca nawet nie słyszał).
Oczywiście jest w tym sprzeczność, bo nie zawsze i wszędzie informacja o nadawcy ma rację bytu.
Np. Wczoraj na lotnisku Okęcie wydarzyła się tragiczna katastrofa. – tu informacja o nadawcy jest
zredukowana, pod względem modalnym jest „przezroczysta”.


Wg R. Grzegorczykowej JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA to struktura pojęciowa charakterystyczna
dla danego języka, realizująca się za pomocą tekstów (wypowiedzi). Za pomocą tej struktury ludzie
klasyfikują, interpretują świat.
Polega to na tym, że przy użyciu języka przypisujemy danemu przedmiotowi zespół cech
przysługujących mu, ale owe cechy przypisywane przez nas są subiektywnie dobrane. ← łączenie
stanowiska obiektywnego z subiektywnym

Składniki językowego obrazu świata

:

1) własności gramatyczne – słownictwo: znaczenia i łączliwość leksemów – czyli jak gramatyka
odzwierciedla stosunek do opisywanej/nazywanej rzeczy. W jęz. polskim przykładem mogą być
formy deprecjatywne, czyli np. te profesory, doktory itd., plus kategoria męskoosobowości, która
historycznie niosła ze sobą znaczenia.
2) cechy słownictwa – skojarzenia i obszary znaczeniowe, często różne w innych językach. Np.
milion eskimoskich określeń na śnieg; ang. to wash ozn. zarówno mycie, jak i pranie.
3) własności słowotwórcze – odsłaniają sposób ujmowania zjawisk przez mówiących
4) etymologia – wskazuje na stan świadomości w okresie tworzenia się języka
5) konotacje semantyczne – gdy pewne cechy przedmiotu utrwalają się w języku jako związki
frazeologiczne czy powiedzonka
*6) w tekstach poetyckich: przekraczanie standardowych znaczeń i łączliwości. Gwiazdka, bo nie
da się tego ująć w system.

MAĆKIEWICZ: Kategoryzacja

Kategoryzacja wstępna polega na grupowaniu obrazów/egzemplarzy w klasy.
Kategoryzacja genetyczna polega na grupowaniu klas w superklasy.
Maćkiewicz zajmuje się tylko tą pierwszą.

Kategoryzacja

to grupowanie obiektów, zdarzeń i ludzi w klasy (rozpoznawanie rodzaju rzeczy);

odbywa się poprzez zwracanie uwagi nie na ich unikalność, lecz cechy warunkujące przynależność
do klasy.
Najpierw wydziela się obiekt z otoczenia, potem ogarnia jej cechy, a potem porównuje to do innych
rzeczy/zdarzeń/ludzi itd. Przy tym porównaniu chodzi o wydobycie podobieństw (różnice są
ignorowane).
Dwa poziomy kategoryzacji: percepcyjny i pojęciowy (ten drugi u Maćkiewcz).

Modele kategoryzacji (rozróżnienie ze względu na wykorzystywane kryteria, uporządkowanie
kategorii i granice między kategoriami)
1) K.

logiczna

– korzysta z teorii zbiorów. Dąży do ostrości i jednoznaczności używanych pojęć.

Wszyscy reprezentanci danej kategorii mają pewien zestaw cech; kategorie mają wyraźne granice,
które nie ulegają zmianie. Nie wszystkie kategorie da się opisać za pomocą tego modelu (np.
pojęcia potoczne).
2) K.

naturalna

– operuje terminem prototypu, porównuje elementy należące do tej samej kategorii

jako wykazujące rodzinne podobieństwo do prototypu. Nie musi tu być ustalonego zestawu cech.
K. naturalna jest stopniowalna, jej granice są otwarte. Przykład z tekstu: fotel – może być zwykły
salonowy, a może być obrotowy, dentystyczny, rozkładany, fryzjerski itd. Każdy fotel jest
wystarczająco podobny do prototypu, ale trudno określić wspólny zestaw cech.
* Te dwa modele się nie wykluczają, współwystępują ze sobą, uzupełniają się.



Kategoryzacja a językowy obraz świata

Funkcje obrazu świata: interpretowanie rzeczywistości i regulowanie ludzkiego zachowania wobec
tej rzeczywistości (myślenie i działanie).
Funkcje kategoryzacji: redukowanie złożoności świata, porządkowanie pojęć przez uogólnianie,
interpretacja/rozumienie zjawisk.

Kategoryzacja dzięki porządkowaniu i wstępnej interpretacji przyczynia się do budowania obrazu
świata. Łatwiej jest ogarnąć większą całość złożoną z małych, uproszczonych elementów.
Różnice w kategoryzacji (różnić się mogą granice kategorii, ich wewnętrzna struktura, odległość
egzemplarzy od ich prototypu i pomiędzy samymi egzemplarzami) mają wpływ na późniejsze
modele kategoryzacji.

Językowy obraz świata dotyczy kategorii zwerbalizowanych (wyrażonych przez środki językowe).
Niezwerbalizowane tworzą konceptualny obraz świata. Konceptualny jest bogatszy, w językowym
odznaczają się różnice pomiędzy językami.