Psychopatologia współczesnego pola walki
Psychiatrzy wojskowi od dawna obserwowali u żołnierzy zmiany o podłożu
psychologicznym będące następstwem urazów psychicznych związanych z ich udziałem w
wojnie.
Zainteresowania psychiatrów zmierzały w kierunku poznania i opisu etiologii, obrazu
klinicznego i dynamiki procesu chorobowego
Sam fakt służby wojskowej w warunkach wojny wybitnie zwiększa ryzyko ekspozycji na
stres [ryzyko śmierci, zranienia czy też innych zdarzeń urazowych]
Stałą i ważną cechą współczesnego pola walki jest występowanie zaburzeń psychicznych
u żołnierzy biorących udział w wojnie. Liczba przypadków tych zaburzeń w głównym
stopniu zależy od nasilenia działań bojowych, ich intensywności, jak również wielu innych
okoliczności i warunków prowadzenia wojny.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d. Aspekt historyczny
Liczba żołnierzy z zaburzeniami psychicznymi gwałtownie zwiększyła się podczas I wojny
światowej – wprowadzono pojęcie nerwicy wojennej oraz frontowej neurastenii, których
wystąpienie wiązano z ostrzałem artyleryjskim i bombardowaniem. Można stwierdzić, że
prawdziwa psychiatria wojskowa zaczęła się w okresie I wojny światowej, bo lekarze coraz
częściej zaczęli dostrzegać znaczenie zaburzeń czynnościowych u żołnierzy. Przyczyn
tych zaburzeń upatrywano w napięciu psychicznym związanym z walką i to zarówno z tą,
w której żołnierz brał udział jak i z taką na którą oczekiwał.
Salmon i Amerykańskie Siły Zbrojne
Dowództwo armii amerykańskiej jeszcze przed przystąpieniem do wojny miało
opracowane zasady Salmona obejmujące prognozę zburzeń psychicznych występujących
na polu walki, jak i metody postępowania leczniczego.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.
Mjr Tom Salmon zalecał:
Tworzenie „wysuniętych punktów na liniach łączności”, w których znajdowałyby się 30
łóżkowe oddziały przeznaczone do krótkotrwałego leczenia zaburzeń psychicznych i
nerwowych.
Działanie tych placówek było oparte na przekonaniu, że należy w przypadku nerwic
wojennych rozpocząć leczenie w ciągu kilku godzin od wystąpienia objawów ciężkich ze
strony układu nerwowego
Usytuowanie tych placówek blisko linii frontu było b. korzystne, niż ewakuacja do szpitala
na tyłach armii, ponieważ obserwowano, że w miarę upływu czasu dołączają się nowe
objawy, pogłębiające stopień niewydolności, co pogarsza rokowanie.
1 z 5
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.
T. Salmon podjął także badania nad zaburzeniami psychicznymi w armii
amerykańskiej, a z jego obserwacji wynikało, że:
częstość występowania zaburzeń psychicznych u żołnierzy była dwa razy większa,
niż w populacji ogólnej dorosłych mężczyzn
udział w walce, a nawet samo oczekiwanie na nią podwaja częstość zaburzeń
psychicznych – ale tylko wśród kadry oficerskiej, a nie u szeregowców i
podoficerów
z kolei wśród żołnierzy i podoficerów częściej występowały zaburzenia pod postacią
somatyczną (np. astenia nerwowo – krążeniowa)
W ocenie lekarzy wojskowych nerwice wojenne są nieuniknione i należy zapewnić
natychmiastowe i skuteczne leczenie. Z kolei dowódcy uważali, że zaburzeniom tym
można zapobiec prawidłowym przygotowaniem do służby i dobrym wyszkoleniem
dowódców oraz, że wzmocnienia morale i ducha walki armii.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.II wojna Światowa
wskaźnik poszkodowanych z przyczyn psychiatrycznych na wszystkich frontach II wojny
światowej wyniósł 5% - 30% chorych i rannych, ewakuowanych z pola walki
obserwowano, że straty psychiatryczne podczas walk nie zakończonych zwycięstwem były
większe
zalecenia surowego traktowania żołnierzy z zaburzeniami psychicznymi skutkowało
zmniejszeniem się liczby osób z zaburzeniami psychicznymi
zespół wyczerpania walką był w trakcie II wojny światowej stawianym najczęściej
rozpoznaniem psychiatrycznym, a w jego zapobieganiu dążono przez skrócenie czasu
przebywania żołnierzy na pierwszej linii frontu i przez zmniejszenie intensywności działań
bojowych
Najważniejszym zadaniem psychiatrów wojskowych w jednostkach frontowych było
leczenie na miejscu przypadków z.w.w., tak by żołnierze jak najszybciej mogli powrócić do
walki
Pełną sprawność bojową wykazywało więcej niż 20% żołnierzy, zaś większość żołnierzy
wracała do służby, ale nie do walki na froncie.
Objawy zespołu wyczerpania walką
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d. Wojna koreańska
Straty z powodu zaburzeń psychicznych wśród żołnierzy amerykańskich wynosiły 37/100
żołnierzy
2 z 5
Z rozpoznawanych zaburzeń psychicznych u walczących żołnierzy dominował zespół
wyczerpania walką i wynosił w różnych okresach tej wojny 18 – 21/1000 żołnierzy
Stwierdzono ścisłą korelację liczby przypadków z.w.w. z liczbą poszkodowanych w wyniku
działań wojennych.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- późniejsze wojny
Wojna w Wietnamie – była przykładem walk o małej intensywności, co wiązało się z
niewielkimi stratami wśród żołnierzy amerykańskich.
Zaburzenia psychiczne występowały u żołnierzy stosunkowo rzadko, wskaźnik wynosił
12/1000 żołnierzy
W późniejszym okresie już po zakończeniu działań wojennych w Wietnamie (1980) została
stworzona nowa kategoria diagnostyczna w DSM-III zaburzenia stresowego
pourazowego (PTSD)
Zaburzenia te pojawiały się u żołnierzy jeszcze w trakcie pełnienia służby wojskowej albo
już po demobilizacji.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- późniejsze wojny
Wojna arabsko – izraelska (1973)
Wojna ta miała inny charakter, a prowadzone działania bojowe były b. intensywne.
Odsetek zaburzeń stresowych pourazowych (PTSD) związanych z walką wynosił 10%
wszystkich strat, ale w późniejszym okresie wzrósł do 30-50%
Wojna o Falklandy
Kampania wojenna trwała tylko 74 dni
Straty wojsk brytyjskich z powodu zaburzeń psychicznych nie przekroczyły 2%
Tak niski wskaźnik strat psychiatrycznych tłumaczono tym, że w wojnie o Falklandy brały
udział doborowe jednostki armii brytyjskiej o b. wysokiej wartości bojowej
Również po stronie argentyńskiej straty psychiatryczne były również zaskakująco
niewielkie i nie przekroczyły 4 – 5%.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- późniejsze wojny
Wojna iracka
W badaniach przeprowadzonych tuż po operacjach bojowych „Pustynna Tarcza” i
„Pustynna Burza” stwierdzono, że w grupie 15 tys. żołnierzy badanych po powrocie z
działań wojennych 12% spełniało kryteria rozpoznania PTSD.
Wśród żołnierzy u których ekspozycja na stres związany z działaniami wojennymi była
3 z 5
większa, kryteria rozpoznawania PTSD spełniało 22,6% żołnierzy.
Operacja ta nie była typową wojną, ponieważ był to krótkotrwały konflikt zbrojny, z b. małą
liczbą ofiar po stronie amerykańskiej, a większość przypadków zgonów żołnierzy nie miała
związku z działaniami wojennymi, a ich przyczyną były np. wypadki samochodowe.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- późniejsze wojny
Obecnie trwające konflikty zbrojne Operation Enduring Freedom – Irak
OIF w Iraku różni się pod wieloma względami od konfliktów zbrojnych końca XX w.
Zmianie uległo: rodzaj działań wojennych, charakterystyka służby, cechy związanych z
wojną urazów psychicznych, rodzaj inwalidztwa wojennego oraz częstość przeżycia
W początkowej fazie przewaga wojskowa Stanów Zjednoczonych sprawiła, że działania
wojenne były szybkie, zwycięskie, a w ich wyniku zginęło stosunkowo niewielu żołnierzy
amerykańskich w porównaniu do strat przeciwnika
Siły zbrojne USA były w większym stopniu niż w poprzednich wojnach końca XX w.
składały się z rezerwistów (weteranów wcześniejszych wojen)
Z występujących zaburzeń psychicznych u żołnierzy wracających z Iraku dominowały
PTSD – 12 – 20% i zaburzenia depresyjne 7 – 15%.
Wśród polskich żołnierzy biorących udział w misji stabilizacyjnej w Iraku zaburzenia
psychiczne występowały w znacznie mniejszych odsetku niż u żołnierzy amerykańskich.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- późniejsze wojny
Operacja wojskowa w Afganistanie
W badaniach żołnierzy amerykańskich powracających z Afganistanu gdzie walki były mniej
nasilone stwierdzono, że 6-11,5% z nich spełniało kryteria rozpoznania PTSD, a dalsze
6,9-11% - zaburzeń depresyjnych
W grupie badanych żołnierzy, którzy wrócili z wojny w Afganistanie 24-35% osób zgłaszało
problem związany z nadużywaniem alkoholu
Innym zjawiskiem zaobserwowanym wśród żołnierzy było to, że pomimo wyraźnych
objawów wywołujących u nich cierpienie, nie poszukiwali pomocy psychiatryczno –
psychologicznej, obawiając się , że może to zaszkodzić ich karierze w armii.
Konflikty zbrojne w XX w. różnią się znacznie od wcześniejszych wojen. Charakterystyka
występujących w trakcie działań bojowych urazów psychicznych u żołnierzy biorących
udział w walkach oraz czas i częstotliwość przebywania na polu walki mają wpływ na
obraz kliniczny występujących zaburzeń psychicznych. Badania wykazały, że żołnierze
obecnie wykazują w większości przypadków duże zdolności adaptacyjne. Dokładna i
staranna ocena stanu psychicznego weteranów, a następnie odpowiedni dobór leczenia
farmakologicznego i postępowania psychologicznego mogą poprawić przebieg kliniczny
zaburzeń psychicznych u weteranów, którzy po powrocie z wojny mają trudności w
4 z 5
funkcjonowaniu rodzinnym i społecznym.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.
Doświadczenia dotychczasowych wojen i współczesnych konfliktów zbrojnych o
charakterze wojennym wskazują, że stałą i ważną cechą współczesnego pola walki jest
występowanie zaburzeń psychicznych uwarunkowanych reaktywnie.
Wysokie tempo działań bojowych, oddziaływanie nieprzyjaciela na całą głębokość
ugrupowania wojsk, dezintegracja systemów dowodzenia i łączności, a zwłaszcza ciągły i
niezwykle wyczerpujący charakter działań bojowych oraz zagrożenie użyciem broni
masowego rażenia, będą wywoływać u żołnierzy walczących znacznego stopnia
obciążenie psychiczne i fizyczne mogące powodować u części z nich występowanie
różnych zaburzeń psychicznych powodujących przejściową lub niekiedy trwałą
niezdolność do walki
Mogą to być przede wszystkim ostre reakcje na stres, zaburzenia stresowe pourazowe,
jak również należy liczyć się z możliwością wystąpienia ostrych zaburzeń psychotycznych.
Psychopatologia współczesnego pola walki c.d.- pomoc medyczna
W Polskich Siłach Zbrojnych udzielanie fachowej pomocy żołnierzom z zaburzeniami
psychicznymi odbywa się wg obowiązującego (aktualnie modyfikowanego) systemu
leczenia etapowego z ewakuacją wg wskazań, zgodnie z doktryną wojskowo – medyczną
Pomoc żołnierzom wykazującym zaburzenia psychiczne odbywa się na szczeblu związku
taktycznego oraz w szpitalach wojskowego rejonu leczniczego
Służba zdrowia związków taktycznych (plutony, kompanie i bataliony medyczne) nie
posiadają w swoim składzie organizacyjnym lekarzy psychiatrów, w związku z czym
specjaliści w oparciu o rozwinięte punkty opatrunkowe – Batalionowy Punkt Opatrunkowy
(BPO) i Brygadowy Punkt Opatrunkowy (Br.PO)Br.PO – może uzyskać okresowe
wzmocnienie etatowe – lekarza psychiatry, lub neurologa z plutonu lekarzy specjalistów
Batalionu Wzmocnienia Medycznego (BWM) – korpusu
Pomoc specjalistyczna w pełnym zakresie – żołnierze z zaburzeniami psychicznymi
uzyskają dopiero w Oddziałach Psychiatrycznych Szpitali Wojskowych lub cywilnych w
razie konieczności dla potrzeb wojska.
5 z 5