Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

1 z 8

2006-05-04 13:00

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w.

na terenie Mazowsza

Wstęp

Niniejsza strona jest syntetyczną wersją pracy proseminaryjnej pt. "Krzesiwa w okresie od VI do XIII
w. na terenie Mazowsza" mającej na celu skatalogowanie, wyznaczenie przedziału chronologicznego i
okreslenie typów krzesiw na terenie dzisiejszego Mazowsza i Podlasia (dawn. Mazowsza Wschodniego).

Charakterystyka zabytku

Krzesiwo jest to sztabka żelazna grubości ok. 0,5 cm, długości 4 - 15 cm, przeważnie łukowato
wygięta. Jest to urządzenie do niecenia ognia. Drugim współwystępującym elementem jest krzemień do
krzesiwa, tzw. skałka. Z danych etnograficznych wiemy, iż do wzniecania ognia używano hubki –
substancji łatwo się zapalającej. Wszystkie te przybory noszono w woreczkach, najczęściej w okolicy pasa
biodrowego (M. GRADOWSKI 1985, Str. 34-35).

Na terenie Polski spotykamy cztery główne typy krzesiw: iglicowe, sztabkowe, ogniwkowe i dwukabłąkowe.
W pracy tej zajmiemy się dwoma ostatnimi, ponieważ krzesiwa typu sztabkowego (zwane także
trapezowatymi lub „krzesiwami polskimi”) i iglicowego (które w świetle przeprowadzonych badań są
najprawdopodobniej importami z terenów Skandynawii) nie występują lub nie są charakterystyczne
w materiale zabytkowym znalezionym na terenie Polski we wczesnym średniowieczu (T. DĄBROWSKA
1996, Str. 47). Są one typowe dla okresów wcześniejszych, tj. dla okresu wpływów rzymskich (m.in.
kultura Przeworska).

Zakres chronologiczny

Zakres chronologiczny pracy zawiera się między VI a XIII wiekiem.

Zasięg terytorialny

Pod używanym w niniejszej pracy terminem Mazowsze, należy rozumieć krainę leżącą w zlewisku
środkowej Wisły, na północy graniczącą z ziemiami plemion pruskich (okolicę dorzecza rzek Skrwy, Wkry,
Orzyc, Szkwy), na wschodzie obejmująca znaczne części dorzecza Narwi i Bugu, na południu obejmującą
dorzecze Pilicy i Radomki (przy ujściu do Wisły), na zachodzie zaś obejmującą większą część dorzecza
Bzury (M. DULINICZ 2000).

Stan badań

Informacje pojawiające się na temat krzesiw występujących w okresie wczesnego średniowiecza, to
zazwyczaj ogólne, zawarte w opracowaniach stanowisk, lub większych publikacjach dotyczących rejonu,
opisy poszczególnych a nierzadko i zbiorowo ujętych zabytków.

Na terenie Mazowsza i Podlasia prace badawcze i wykopaliskowe na stanowiskach zawierających
krzesiwa, prowadzone były do tej pory przede wszystkim przez (w kolejności alfabetycznej): Marka
Borutę, Jadwigę Bronicką-Rauhut, Ludgarde Długopolską, Joannę Kalagę, Dariusza Krasnodębskiego, Marię
Miśkiewicz, Krystynę Musianowicz, Lechosława Rauhuta, Barbarę Zawadzką-Antosik, oraz w czasach
przedwojennych przez m.in. K. Stołyhwa, Franciszka Tarczyńskiego i innych.

Spis Stanowisk

01. BAZAR NOWY, gm. część miasta Maków Mazowiecki, pow. Makowski, woj. Mazowieckie (OS)

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

2 z 8

2006-05-04 13:00

02. BŁONIE, gm. loco, pow. Warszawski-Zachodni, woj. Mazowieckie (GR)
03. CHUDZYNO, gm. Drobin, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (CM)
04. CZEKANÓW, gm. Jabłonna Lacka, pow. Sokołowski, woj. Mazowieckie (CM) (OS)
05. CZERSK, gm. Góra Kalwaria, pow. Piaseczyński, woj. Mazowieckie (CM) (GR)
06. CZERWONKA GROCHOWSKA, gm. Sokołów Podlaski, pow. Sokołowski, woj. Mazowieckie (ZL)
07. DANIŁOWO MAŁE, gm. Łapy, pow. Białostocki, woj. Podlaskie (CM)
08. DOŁUBOWO, gm. Dziadkowice, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
09. DROHICZYN, gm. loco, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (OS)
10. GŁÓWINA (GŁOWINA), gm. Brudzeń Duży, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (CM)
11. GOZDOWO, gm. loco, pow. Sierpecki, woj. Mazowieckie (CM) (OS)
12. GRABÓWKA (część wsi OŚNICA), gm. Karniewo, pow. Makowski, woj. Mazowieckie (ZL)
13. GRZEBSK, gm. Wieczfnia Kościelna, pow. Mławski, woj. Mazowieckie (CM)
14. KAMIANKI (KAMIONKI), gm. Grodzisk, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
15. KARWOWO-ORSZYMOWICE, gm. Staroźreby, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (CM)
16. KURASZEWO, gm. Czyże, pow. Hajnowski, woj. Podlaskie (CM)
17. ŁĄCZYNO STARE, gm. Dzierzgowo, pow. Mławski, woj. Mazowieckie (CM)
18. ŁUZKI (ŁUŻKI), gm. Jabłonna Lacka, pow. Sokołowski, woj. Mazowieckie (CM)
19. MOKRZYK, gm. Drobin, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (GR)
20. NIEPORĘT, gm. loco, pow. Legionowski, woj. Mazowieckie (CM)
21. NIEWIADOMA, gm. Sabnie, pow. Sokołowski, woj. Mazowieckie (CM)
22. NIEWIAROWO SOCHY, gm. Grodzisk, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
23. PAJEWO, gm. Tykocin, pow. Białostocki, woj. Podlaskie (CM)
24. PIEŃKI-GRODZISKO, gm. Jedwabne, pow. Łomżyński, woj. Podlaskie (CM)
25. PŁOŃSK, gm. loco, pow. Płoński, woj. Mazowieckie (CM)
26. POKRZYWNICA WIELKA, gm. Janowiec Kościelny, pow. Nidzicki, woj. Warmińsko-Mazurskie (CM)
27. PONIATOWO, gm. Żuromin, pow. Żuromiński, woj. Mazowieckie (CM)
28. RYBAŁTY, gm. Grodzisk, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
29. SEROCK, gm. loco, pow. Legionowski, woj. Mazowieckie (GR)
30. SIELEC, gm. Czerwińsk nad Wisłą, pow. Płoński, woj. Mazowieckie (CM)
31. SKIWY MAŁE, gm. Siemiatycze, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
32. SMOLUGI, gm. Dziadkowice, pow. Siemiatycki, woj. Podlaskie (CM)
33. SOKOŁÓWEK, gm. Dąbrówka, pow. Wyszków, woj. Mazowieckie (ZL)
34. STAROGRÓD, gm. Siennica, pow. Miński, woj. Mazowieckie (CM)
35. SZELIGI, gm. Słupno, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (OS)
36. TAŃSK-PRZEDBORY, gm. Dzierzgowo, pow. Mławski, woj. Mazowieckie (CM)
37. TUROWO (część wsi NOWY PODLECK), gm. Bulkowo, pow. Płocki, woj. Mazowieckie (CM)
38. WARSZAWA-BRÓDNO STARE, gm. Targówek, pow. Warszawski, woj. Mazowieckie (GR)
39. WARSZAWA-WILANÓW, gm. Wilanów, pow. Warszawski, woj. Mazowieckie (CM)
40. WIERZBICA SZLACHECKA, gm. Dzierzążnia, pow. Płoński, woj. Mazowieckie (CM)
41. ŻARNÓWKA, gm. Grębków, pow. Węgrowski, woj. Mazowieckie (CM)

(CM) – Cmentarzysko, (GR) – Grodzisko, (OS) – Osada, (ZL) – Znalezisko Luźne

Wnioski

Zgromadzone w niniejszej pracy zabytki nie stanowią pełnego zestawienia krzesiw występujących na
terenie wczesnośredniowiecznego Mazowsza. Zdaję sobie sprawę z tego, iż pomimo dużego wkładu pracy
w poszukiwanie i uzupełnianie katalogu, jest jeszcze na pewno wiele stanowisk, których nie udało się tutaj
zamieścić.
Pomimo wszystko, jest to w miarę pełny katalog tego typu zabytków i może stanowić podstawę do
dalszego opracowywania tego zagadnienia. Podczas kończenia pracy natrafiono jeszcze na kilka stanowisk
z krzesiwami występującymi na interesujących nas terenach, są to: Czarna Wielka, Boćki Dolne, Baciki
Dalsze, Krasewice-Czerepy, oraz Krzesk-Królowa Niwa.

Biorąc pod uwagę typ pochówku stosowanego na cmentarzyskach, na których znaleziono krzesiwa, to
zdecydowanie spotyka się je na cmentarzyskach szkieletowych, sporadycznie na ciałopalnych (wg
Zoll-Adamikowej na 104 stwierdzone przez nią stanowiska ciałopalne w okresie wczesnośredniowiecznym
na terenie polski wystąpiło jedno stanowisko z krzesiwem – Kuraszewo, st. 1, gr. 11 - prawdopodobnie
błędnie wydzielone). Należałoby stwierdzić, na jakich stanowiskach pod względem typu cmentarzyska je
znajdowano, ponieważ wstępne analizy prowadzą do tego, iż będzie można takowe wyróżnić.

Chronologia i pochodzenie krzesiw

Jak wynika z zestawienia chronologicznego (tabl. I) zabytki znajdujące się w niniejszym opracowaniu
zawierają się w okresie od X do XIV w. Analogiczne zabytki spotykane są na terenie wszystkich

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

3 z 8

2006-05-04 13:00

sąsiadujących z nami państw. Najstarsze, pewne znaleziska krzesiw tego typu znane są z terenów Danii.
Jednym ze stanowisk gdzie znaleziono krzesiwa tego typu jest Birka. Upadek tego stanowiska datowany
jest na schyłek X wieku (W. HOLMQVIST 1979, Str. 110). Może to sugerować, iż zabytki te mają swoją
genezę na terenach skandynawskich. Skłaniać może nas do tego następujący fakt, iż B. A. Kolčin badający
stanowisko na terenie Nowogrodu, analogiczne do znalezionych w Polsce krzesiw ogniwkowych (znaleziono
tam 76 sztuk), najwcześniej datuje na sam początek XIII w. i okres ich trwania kończy na wieku XV.
Krzesiwa dwukabłąkowe datuje na trochę wcześniejszy początek występowania niż ogniwkowe (K.
MUSIANOWICZ 1969). Z tego wynika, iż krzesiwa na terenie Nowogrodu pojawiły się zdecydowanie
później niż na terenach polski. Aby dokonać pełnej analizy należałoby stwierdzić jak datuje się znaleziska
na terenie Wielkopolski i Pomorza, ogólnie rzecz biorąc na pozostałych obszarach polski tj. na południu,
zachodzie i północy.

Podział krzesiw (Typologia)

W świetle zebranych danych, biorąc pod uwagę konstrukcję zamieszczonych w niniejszym opracowaniu
zabytków, można wyróżnić dwa podstawowe typy krzesiw:

1) Krzesiwa ogniwkowe,
2) Krzesiwa dwukabłąkowe,

Podział ten jest zasadny przy założeniu, iż jest robiony na niepełnym zbiorze zabytków, tzn. zdając
sobie sprawę z faktu, iż nie jest to zbiór zabytków z terenów całej polski, lecz może być materiałem
wyjściowym do pełnego opracowania tego zagadnienia. Podczas pracy nie natrafiłem na zabytki z innych
terenów niż Mazowsze, które by w znaczny sposób odbiegały konstrukcyjnie od zaproponowanego tu
podziału. Wydaje się, iż po zebraniu wszystkich zabytków z terenów polski, nie powinno być kłopotu
z przyporządkowaniem ich do którejś z tych grup.

Wśród krzesiwa typu ogniwkowego można wyróżnić dwa główne podtypy:

1A) ogniwkowe o kształcie prostokątnym,
1B) ogniwkowe o kształcie soczewkowatym,

natomiast wśród krzesiw typu dwukabłąkowego można wyróżnić podtypy:

2A) dwukabłąkowe o kształcie zbliżonym do trójkąta,
2B) dwukabłąkowe o kształcie okularowym,
2C) dwukabłąkowe o kształtach pochodnych,

Następnie wśród krzesiw ogniwkowych możemy wyodrębnić bardziej szczegółowe jednostki - odmiany,
więc wśród ogniwkowych o kształcie prostokątnym możemy wyróżnić:

1AxP) ogniwkowe odmiany x i kształcie pochodnym.

a wśród ogniwkowych o kształcie soczewkowatym - odmiany:

1B1) ogniwkowe o kształcie soczewkowatym i jednostronnie ściętym końcu,
1B2) ogniwkowe o kształcie soczewkowatym i obustronnie ściętych końcach,
1B3) ogniwkowe o kształcie soczewkowatym z wewnętrznym ażurem,
1BxP) ogniwkowe odmiany x i kształcie pochodnym.

Występowanie w pochówkach

Pomimo iż na terenie dzisiejszego Mazowsza i Podlasia (we wczesnym średniowieczu – przybliżone
terytorium Mazowsza) występuje kilkaset stanowisk o charakterze sepulkralnym, tylko na nielicznych (31
stanowisk) występują w pochówkach krzesiwa. Prawdopodobnie, jest to w większości spowodowane
dużym, lub całkowitym zniszczeniem naturalnym, lub rabunkowym badanych przez archeologów obiektów.
Ale nie można też wykluczyć, iż zabytek ten (pomimo swej funkcji, która niewątpliwie zalicza go do
narzędzi codziennego użytku) nie występował powszechnie w grobach.

Tak, więc na 31 zebranych do analizy stanowisk, dwa z powodu braku szczegółowych danych
musiałem wyłączyć z analizy. Chodzi tu o stanowiska w Daniłowie Małym i Skiwach Małych. Pozostałe 29
stanowisk poddałem analizę, której celem było stwierdzenie, w jakich grobach zostały znalezione – tzn. czy
w grobach męskich, żeńskich, czy też dziecięcych.
Dodatkowo, w przypadkach, gdy dokumentacja zawierała takie dane starałem się stwierdzić, jaki wiek
miały pochówki, oraz gdzie został zabytek znaleziony, tj. należy przez to rozumieć, w którym miejscu przy
szkielecie i z której jego strony. Rubryka brak danych, która występuje przy każdej z kategorii jest
niestety dosyć licznie reprezentowana w materiale. Niestety jest to spowodowane (jak już wcześniej

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

4 z 8

2006-05-04 13:00

wspomniałem) brakiem możliwości weryfikacji materiału i dokumentacji. Starałem się wykonać analizę w
kilku możliwych przypadkach, aby zawęzić granice błędu. Na początek analizie poddano całość materiału.

Wynika z niej, iż krzesiwa pod względem podziału na płeć (włączając w to pochówki, w których brak
jest danych o tym, jaka jest płeć pochowanego) wystąpiły w 105 przypadkach (78%). Reszta, czyli 29
krzesiw (22%) to znaleziska luźne. W grobach męskich znaleziono ogółem 29 sztuk (22%), w grobach
kobiecych - 13 sztuk (10%), dziecięcych – 5 sztuk (4%), natomiast w 58 przypadkach był brak danych
(42%).
Ze względu na wiek znaleziono: dla Infans I ogółem 2 szt. (1%), Infans II – 0 szt. (0%), Juvenis – 2
szt. (1%), Adultus – 8 szt. (6%), Maturus – 19 szt. (14%), Senilis – 0 (0%), a w 103 przypadkach
wystąpił brak danych (78%). Najczęściej krzesiwa znajdowane były w okolicach boku szkieletu – 25 szt.
(19%), na drugim miejscu przy nogach (między biodrem a stopą) – 5 szt. (4%), następnie w pobliżu
czaszki – 2 szt. (1%) i w okolicach stopy – 1 szt. (1%), w 101 przypadkach był brak danych (75%). Ze
względu na to, z której strony szkieletu występowały można wyróżnić: strona prawa – 9 szt. (7%), strona
lewa – 13 szt. (10%), w 112 przypadkach był brak danych (83%).

Następnie badany materiał podzielono na dwie grupy, z których pierwsza to krzesiwa dwukabłąkowe,
druga natomiast krzesiwa ogniwkowe. W zebranym materiale krzesiw ogółem było 134 szt., w tym krzesiw
dwukabłąkowych 22 sztuki (16%), a ogniwkowych 112 szt. (84%).

Wśród pochówków męskich znaleziono 7 sztuk krzesiw dwukabłąkowych (31%) i 22 szt. ogniwkowych
(20%). W grobach kobiecych wystąpiło 5 szt. dwukabłąkowych (23%), przy 8 sztukach ogniwkowych
(7%). W dziecięcych – dwukabłąkowych znaleziono 1 sztukę (5%), a ogniwkowych 4 szt. (4%). W 6
przypadkach gdzie wystąpiły krzesiwa dwukabłąkowe (27%), a w 52 ogniwkowych (46%) był brak danych.
W zabytkach znalezionych luźno dwukabłąkowe występują w 3 przypadkach (14%), a ogniwkowe w 26
(23%).

Ze względu na wiek możemy wyróżnić: wśród krzesiw dwukabłąkowych w wieku Infans I – 1 szt.
(5%), a wśród ogniwkowych 1 szt. (1%). Przy szkieletach w wieku Infans II nie znaleziono żadnych
krzesiw - 0 szt. (0%). W znalezionych przy wieku młodzieńczym, (Juvenis) dwukabłąkowe (5%)
i ogniwkowe (1%) występują w 1 przypadku. W wieku Adultus dwukabłąkowe reprezentowane są w 1
przypadku (5%), a ogniwkowe w 7 (6%). W wieku Maturus dwukabłąkowe występują w 7 przypadkach
(31%), a ogniwkowe w 12 (11%). W przypadku Senilis, podobnie jak w wieku Infans II nie znaleziono
żadnych krzesiw – 0 szt. (0%). 12 krzesiw typu dwukabłąkowego (54%), a 91 (81%) ogniwkowego jest
brak danych.

Aby bardziej uprawdopodobnić wynik w następnym kroku wyodrębniono dane odrzucając znaleziska
luźne. Ogólnie, wśród pochówków męskich znaleziono 29 szt. (28%), wśród pochówków kobiecych 13 szt.
(12%), dziecięcych natomiast 5 szt. (5%). Brak danych wystąpił w 58 przypadkach (55%). Po podziale na
dwukabłąkowe i ogniwkowe uzyskano wyniki: pochówki męskie z krzesiwami dwukabłąkowymi wystąpiły w
7 przypadkach (37%), a ogniwkowe w 22 (26%). W pochówkach kobiecych znaleziono: dwukabłąkowych –
5 szt. (26%), ogniwkowych 8 szt. (9%), natomiast w dziecięcych: dwukabłąkowe – 1 szt. (5%),
ogniwkowe – 4 szt. (5%). Brak danych wystąpił, wśród dwukabłąkowych w 6 przypadkach (32%), a wśród
ogniwkowych w 52 (60%).

Biorąc pod uwagę uzyskane wyniki należy stwierdzić, iż krzesiwa występują w grobach zarówno
męskich, kobiecych, jak i dziecięcych. Przeważającą ilość stanowią pochówki męskie, potem kobiece, a na
końcu dziecięce. Nie ma dużej różnicy w typie krzesiwa odnośnie występowania przy konkretnej płci.

Zdecydowanie największą liczbę stanowią krzesiwa ogniwkowe, których liczba w stosunku do
dwukabłąkowych jest kilkakrotnie większa. Wśród ogniwkowych największą liczbę krzesiw znaleziono przy
szkieletach w wieku Maturus, następnie Adultus, Juvenis i Infans I. W przypadku Senilis i Infans II brak
jakichkolwiek znalezisk. Natomiast największą liczbę wśród krzesiw dwukabłąkowych stanowił Maturus,
potem Adultus i Juvenis, a na końcu Infans I. Pochówków w wieku Senilis i Infans II nie stwierdzono.
Wynika z tego, iż nie ma różnicy odnośnie typu krzesiwa, co do występowania w grobach ze szkieletami w
określonym wieku.

BIBLIOGRAFIA

Antoniewicz Jerzy
1951 „Zabytki wcześniej odkryte we wsi Pieńki-Grodzisko”, Sprawozdanie PMA, tom IV, z. 3-4, Warszawa,
Str. 125-143.

Bronicka-Rauhut Jadwiga
1998 „Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku”, Warszawa, Str. 7-268.

Bronicka-Rauchut Jadwiga, Rauhut Lechosław
1977 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Starogrodzie, woj. Siedlce”, Wiadomości
Archeologiczne, tom XLII, z. 1, Warszawa, Str. 58-86.

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

5 z 8

2006-05-04 13:00

Cofta Aleksandra
1953 „Wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Błoniu, pow. Grodzisk Mazowiecki”,
Materiały Wczesnośredniowieczne, tom III, Warszawa, Str. 1-51.

Dąbrowska Teresa
1996 „Krzesiwa typu skandynawskiego z Kamieńczyka, woj. Ostrołęka”, Concordia, Warszawa, Str. 45-49.

Dulinicz Marek (red. Samsonowicz H.)
2000 „Mazowsze w X w. [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy
europy”, Kraków, Str. 199-220.

Głosik Jerzy
1983 "Katalog pogotowia archeologicznego za lata 1973-1976", Materiały Starożytne
i Wczesnośredniowieczne, tom V, Warszawa, Str. 229-263.

Gradowski Michał
1985 "To też są zabytki [w:] Krzesiwa", Spotkania z Zabytkami, Nr 2, Lublin, Str. 34-35.

Górska Irena, Paderewska Ludmiła, Pyrgała Jerzy,
Wojciech Szymański oraz Gajewski Leszek i Okulicz Łucja
1976 „Grodziska Mazowsza i Podlasia [w:] w granicach dawnego wojewódzctwa warszawskiego”, Wrocław.

Holmqvist Wilhelm
1979 „Swedish Vikings On Helgo and Birka”, Str. 6-140.

Jaskanis Danuta
1966 „Materiały z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska z grobami ciałopalnymi w okolicy
Kuraszewa w pow. Hajnówka”, Rocznik Białostocki, tom VI, Warszawa, 241-265.

Krasnodębski Dariusz
1998 „Średniowieczni mieszkańcy pogranicza”, Gazociąg Pełen Skarbów Archeologicznych, Poznań, Str.
95-98.

Kunicka Łucja, Piętka Teresa
1956 „Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Warszawie - Wilanowie”, Wiadomości Archeologiczne, tom
XXIII, z. 4, Warszawa, Str. 356-362.

Marciniak Józef
1960 "Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy z miejscowości Bazar Nowy, pow. Maków Mazowiecki",
Materiały Wczesnośredniowieczne, tom V, Warszawa, Str. 99-140.

Miśkiewiczowa Maria (Miśkiewicz Maria)
1969 „Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w
Polsce”, Materiały Wczesnośredniowieczne, tom VI, Wrocław, Str. 241-301.
1981 "Mazowsze wschodnie we wczesnym Średniowieczu", Warszawa, Str. 5-237.
1982 „Mazowsze płockie we wczesnym średniowieczu”, Płock, Str. 9-283.
1984 „Osadnictwo wczesnośredniowieczne na północnym Mazowszu w rejonie rzeki Orzyc”, Maków
Mazowiecki i Ziemia Makowska, Warszawa, Str. 9-36.
1996 „Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Niewiadomej w województwie siedleckim”,
Warszawa, Str. 5-231.

Moszyński Kazimierz
1967 „Kultura ludowa Słowian [ ]: Kultura duchowa, część I”, tom II, Wydanie drugie, Warszawa, Str.
5-828.

Musianowicz Krystyna
1950/1951 „Cmentarzysko i osada wczesnohistoryczna w Gozdowie, pow. Sierpc”, Wiadomości
Archeologiczne, tom XVII, z. 4, Warszawa, Str. 251-304.
1950/1951a „Z zagadnień osadnictwa wczesnohistorycznego, pow. Sokołów Podlaski”, Wiadomości
Archeologiczne, tom XVII, z. 4, Warszawa, Str. 229-250.
1955 „Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII-XIII wieku”, Światowit, t. XXI,
Warszawa, Str. 247-274.
1969 „Drohiczyn we wczesnym Średniowieczu”, Materiały Wczesnośredniowieczne, tom VI, Wrocław, Str.
7-235.

Rauhut Lechosław
1951 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe z przełomu XI-XII w., w Nieporęcie”,
Wiadomości Archeologiczne, tom XVIII, z. 3-4, Warszawa, Str. 323-344.
1971 „Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu”, Materiały
Starożytne i Wczesnośredniowieczne, tom I, Str. 435-656.

Rauhut Lechosław, Długopolska Ludgarda

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

6 z 8

2006-05-04 13:00

1971 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Pokrzywnicy Wielkiej,
pow. Nidzica”, Wiadomości Archeologiczne, tom XXXVI, z. 3, Warszawa, Str. 292-353.
1972 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Łączynie Starym, pow.
Przasnysz”, Wiadomości Archeologiczne, tom XXXVII, z. 3, Warszawa, Str. 321-393.
1972a „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Tańsku-Przedborach,
pow. Przasnysz”, Wiadomości Archeologiczne, tom XXXVIII, z. 3-4, Warszawa, Str. 383-441.
1974 „Cmentarzysko z XII-XIII w., w obudowie kamiennej w Rybałtach, pow. Siemiatycze”, Wiadomości
Archeologiczne, tom XXXIX, z. 3, Warszawa, Str. 339-372.

Rauhutowa Jadwiga
1976 „Czersk we wczesnym średniowieczu”, Wrocław, Str. 7-294.

Szymański Wojciech
1967 „Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza. [w:] Zespół osadniczy z VI-VII w.”,
Wrocław, Str. 7-397.
1969 „Dalsze badania sondażowe grodzisk w powiecie Płockim”, Sprawozdania Archeologiczne, tom XXI,
Wrocław, Str. 177-180.

Zawadzka-Antosik Barbara
1968 „Badania na grodzisku wczesnośredniowiecznym w miejscowości Serock, pow. Nowy Dwór
Mazowiecki”, Wiadomości Archeologiczne, tom XXXIII, z. 3, Str. 362-367.
1973 „Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w obudowie kamiennej w Grzebsku, pow. Mława”,
Wiadomości Archeologiczne, tom XXXVIII, z. 3-4, Wrocław, Str. 461-492
1982 „Z problematyki pochówków dziecięcych odkrytych na cmentarzysku w Czekanowie, woj.
Siedleckie”, Wiadomości Archeologiczne, tom XLVII, z. 1, Warszawa, Str. 25-57.

Tarczyński Franciszek
1900 „Groby rzędowe kamienne w pow. Płockim”, Światowit, tom. II, Warszawa, Str. 19-32.
1901 „Groby rzędowe kamienne w pow. Płockim”, Światowit, tom. III, Warszawa, Str. 30-32.

TABLICA I

Chronologia Krzesiw

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

7 z 8

2006-05-04 13:00

TABLICA I

Krzesiwa z Birki - Dania

Krzesiwa w okresie od VI do XIII w. na terenie Mazowsza.

http://krzesiwa.newworldltd.org/

8 z 8

2006-05-04 13:00

2006 New World Public Actions