Finanse publiczne Wykład nr 7: System podatkowy Pojęcie podatku Podatek jest jednostronnie ustalonym świadczeniem pieniężnym o charakterze przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym, powszechnie pobieranym na rzecz państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych (np. samorządów) Konstytutywne cechy podatku: 1. świadczenie określone ustawą, 2. świadczenie pieniężne, 3. świadczenie przymusowe, 4. świadczenie bezzwrotne, 5. świadczenie nieodpłatne, 6. świadczenie na rzecz podmiotów publicznoprawnych, Cechy konstytutywne podatku 1. Świadczenie określone ustawą podatek jest świadczeniem, które może być nakładane tylko przez ustawę podatek jest świadczeniem, które odnosi się do praw podmiotowych jednostki lub osób prawnych Taki sposób nakładania podatków i innych danin publicznych jest formą ochrony konstytucyjnie gwarantowanego prawa własności prywatnej i prawa dziedziczenia. Zapis o tym znajduje się w art. 217 Konstytucji RP, i stanowi, że: & nakładanie podatków i innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy . Jednostki samorządu terytorialnego w Polsce nie mają prawa do wprowadzania podatków natomiast mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie (art. 168 Konstytucji RP) Cechy konstytutywne podatku 2. Świadczenie pieniężne w gospodarce rynkowej wydatki budżetu państwa dokonywane są w pieniądzu - wobec tego w pieniądzu pobierane są także daniny na rzecz państwa Kiedy pieniądz nie pełni wszystkich swoich funkcji, podatki wymierza się i pobiera także w naturze Przykład Do początku lat 70-tych w Polsce pobierano w naturze podatek gruntowy Dodatkowo art. 66 Ordynacji podatkowej, dopuszcza możliwość regulacji zaległości podatkowych wobec budżetu państwa lub gminy nie w pieniądzu, lecz przez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych Cechy konstytutywne podatku 3. Świadczenie przymusowe Podatek jest świadczeniem przymusowym, gdyż realizacja zobowiązania podatkowego jest zabezpieczona możliwością zastosowania środków egzekucyjnych przewidzianych w ustawach, łącznie z karą pozbawienia wolności 4. Świadczenie bezzwrotne Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym, a zatem nie podlega zwrotowi osobie fizycznej, czy prawnej, od której został pobrany Podatek nie jest kredytem ani pożyczką, jego bezzwrotność wynika z redystrybucyjnego charakteru podatków, polegającego na przesunięciu środków finansowych od podatnika na rzecz władzy publicznej Cechy konstytutywne podatku 5. Świadczenie nieodpłatne podatek nie jest świadczeniem ekwiwalentnym co znaczy, że z tytułu pobrania podatku państwo nie jest zobowiązane do świadczenia wzajemnego wpływy podatkowe są przeznaczane na finansowanie dóbr i usług publicznych w ogóle co sprawia, że nie jest możliwe ustalenie ilościowej relacji między jednostkowym świadczeniem podatkowym podatnika i korzystaniem przez niego z tych dóbr i usług 6. Świadczenie na rzecz podmiotów publicznoprawnych Podatki mogą być pobierane tylko na rzecz Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Istnieją pewne odstępstwa od tej reguły przykładowo: w pewnych okolicznościach podatek od czynności cywilnoprawnych pobierają notariusze, podatek rolny sołtysi, itd. Podatki i quasi podatki Jeżeli dane świadczenie posiada wszystkie cechy przypisywane podatkom łącznie, to w istocie jest ono podatkiem bez względu na jego nazwę i umiejscowienie w systemie prawa Polski system dochodów publicznych obejmuje kilka rodzajów obowiązkowych opłat, które mają wszelkie cechy podatków, choć nie są nazywane podatkami Opłata jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, jednostronnie ustalanym i pobieranym przez władze publiczne opłata w przeciwieństwie do podatku, rodzi roszczenie do określonego świadczenia na rzecz podatnika, na przykład: otrzymania koncesji, zezwolenia na budowę domu zasady poboru i wysokość opłat regulowane są ustawowo Część opłat zasila dochody budżetu państwa, część natomiast kierowana jest do wskazanych instytucji publicznych Podatki i quasi podatki Przykładami quasi podatków, są m.in.: składki opłacane przez pracodawców na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Pracy oraz wpłaty na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, w przypadku składek na ubezpieczenie społeczne, wpływające do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, charakter quasi podatku mają tylko wpłaty przedsiębiorców wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, pobierane na podstawie ustawy o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa stanowią rodzaj dopłaty do podatku dochodowego od osób prawnych do dokonywania wpłat z zysku obowiązane są jednoosobowe spółki Skarbu Państwa oraz spółki, w których akcjonariuszami są oprócz Skarbu Państwa wyłącznie osoby, które otrzymały akcje spółki z puli udostępnianej nieodpłatnie jej pracownikom dopłaty pobierane na podstawie ustawy o grach i zakładach wzajemnych, pobierane są od niektórych czynności obłożonych podatkiem od gier, mają taką samą podstawę wyliczania, choć inne stawki Funkcje podatków Rozróżnia się następujące funkcje podatków: 1. Funkcja fiskalna. 2. Funkcja pozafiskalna. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w dostarczaniu za pośrednictwem podatków dochodów publicznych Cel fiskalny stanowił w przeszłości i stanowi do dziś podstawowy motywów pobierania podatków i w dużym stopniu przesądza o ich konstrukcji Można spotkać poglądy głoszące, że względy fiskalne stanowią jedyne uzasadnienie pobierania podatków Funkcje podatków Funkcje pozafiskalne podatków wyrażają się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo (i inne związki publicznoprawne) na życie gospodarcze i społeczne przypisywanie podatkom funkcji pozafiskalnych zakłada nie tylko aktywną rolę państwa (i innych związków publicznoprawnych) w gospodarce i życiu społecznym, ale także świadome i celowe wykorzystywanie podatków do wypełniania tej funkcji Zasady podatkowe Dla tworzenia prawa podatkowego istotną rolę odgrywają również zasady podatkowe Współcześnie najbardziej reprezentatywne są poglądy F. Neumarka, który zasady podatkowe ujął w cztery grupy: 1. zasady fiskalno-budżetowe (wystarczalność przychodów podatkowych i zdolność przystosowawcza podatku), 2. zasady etyczno-społeczne (sprawiedliwość, podatkowa redystrybucja dochodu i majątku), 3. zasady ekonomiczne (minimalizacji podatkowej ingerencji w sferę własności prywatnej i w działalność gospodarczą, elastyczność opodatkowania, dostosowanie polityki podatkowej do wzrostu gospodarczego), 4. zasady techniki podatkowej (trwałość prawa podatkowego, przejrzystość podatków, taniość, dogodność poboru, spójność wewnętrzna z systemem podatkowym). Dochody podatkowe budżetu pańswta Struktura dochodów podatkowych budżetu państwa w roku 2005 Zryczałtowany podatek Podatki pozostałe dochodowy 0,5% 3,1% Podatek dochodowy od osób fizycznych 12,6% Podatek Podatek od dochodowy od towarów i usług osób prawnych 48,4% 10,1% Podatek akcyzowy 25,3% yródło: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za 2005 r. Elementy techniki podatkowej Każdy podatek (oprócz cech odróżniających go od innych podatków) musi mieć zdefiniowane pewne elementy podstawowe nazywane techniką podatkową Podatki różnią się między sobą, strukturą właściwej dla każdego z nich techniki podatkowej, ale w definicji każdego podatku jego elementy podstawowe muszą być wyraznie zdefiniowane Elementami techniki podatkowej są: 1) podmiot podatku, 2) przedmiot podatku, 3) podstawa opodatkowania, 4) stawki podatkowe, 5) skala opodatkowania, 6) ulgi i zwolnienia, Elementy techniki podatkowej 1. Podmiot podatku Podmiotami podatku są obie strony stosunku prawno-podatkowego tj.: podmiot bierny zobowiązany do zapłacenia podatku podmiot czynny uprawniony do otrzymania świadczenia podatkowego. Cechą charakterystyczną tego systemu jest jego nierównoprawność, podmiot czynny strona uprawniona dysponuje środkami przymusu w celu zabezpieczenia wykonania przez podmiot bierny podatnika, ciążącego na nim obowiązku podatkowego Płatnik podatku nie musi być jego podmiotem biernym nie spoczywa na nim, obowiązek podatkowy, ale jest on zobowiązany do obliczenia, pobrania i przekazania podatku od podatnika na rzecz podmiotu uprawnionego do otrzymania świadczenia Elementy techniki podatkowej 2. Przedmiot podatku Przedmiotem podatku jest stan faktyczny lub prawny, z którego wystąpieniem ustawa łączy obowiązek podatkowy jest to prawne określenie tego, od czego ma być płacony podatek Stanem faktycznym będącym przedmiotem opodatkowania jest np.: uzyskanie dochodu, przychodu (obrotu), posiadanie nieruchomości, a stanem prawnym nabycie praw własności np. przejęcie spadku. Elementy techniki podatkowej 3. Podstawa opodatkowania Podstawą opodatkowania jest przedmiot opodatkowania, określony w jednostkach wartości lub ilościowo, przykładowo: podstawą opodatkowania dochodów jest kwotowo określona wielkość dochodu, przychodów (obrotu) wartość przychodu (obrotu). podstawą opodatkowania prawa władania gruntami powierzchnia gruntu Tylko wyjątkowo podstawa opodatkowania jest wyrażana w inny sposób jak w przypadku podatków od środków transportu lub od posiadania psów Elementy techniki podatkowej 4. Stawka podatkowa Stawka podatkowa wyraża stosunek wysokości podatku do danej podstawy opodatkowania Stawka podatkowa występuje zazwyczaj w dwóch formach tj. kwotowej i procentowej 5. Skala opodatkowania Informuje, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania Stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania lub może być ich kilka Jeśli jest kilka stawek podatkowych, to wyznacza się kwoty określone progami podatkowymi, od których nalicza się podatek według określonych stawek Elementy techniki podatkowej 6. Ulgi i zwolnienia podatkowe Zwolnienia podatkowe polegają na zwolnieniu pewnej grupy podatników lub części przedmiotu opodatkowania z obowiązku podatkowego pierwsze zwolnienie ma charakter podmiotowy, drugie natomiast przedmiotowy Ulgi podatkowe polegają na tym, że w przypadku spełnienia określonych warunków następuje zmniejszenie obciążenia podatkowego w praktyce odnoszą się one do podstawy opodatkowania lub do wielkości należności podatkowej Procedura podatkowa Ustalenie i pobór podatków odbywa się w trybie określonym przez procedurę podatkową Obowiązek podatkowy pozostaje tak długo abstrakcyjnym zobowiązaniem do ponoszenia ciężaru podatkowego jak długo nie przekształci się w zobowiązanie podatkowe Zobowiązanie podatkowe powstaje wówczas, gdy zostaje skonkretyzowana kwota podatku należnego od konkretnego podatnika, wraz z terminem zapłaty i wskazaniem rachunku, na który zapłata ta ma nastąpić Procedura podatkowa może być sprowadzona do postępowania podatkowego, które jest szczególnym rodzajem postępowania administracyjnego znajdującego się pod nadzorem sądownictwa administracyjnego Procedura podatkowa Postępowanie podatkowe obejmuje następujące stadia: wymiar podatku, (czyli ustalenie jego wysokości), zapłatę należnego podatku, składanie i rozpatrywanie ewentualnych odwołań, przymusową egzekucję należności podatkowych zabezpieczenie należności podatkowych. Wymagania w stosunku do procedury podatkowej mają nie tylko istotne znaczenie formalnoprawne, wymogi procedury podatkowej wywierają wpływ na konstrukcję poszczególnych podatków i całych systemów podatkowych, a także decydują o wypełnianiu przez podatki ich funkcji Systematyka podatków Klasyfikacja podatków Kryterium stosunku przedmiotu Kryterium władztwa Kryterium przedmiotu opodatkowania do zródła opodatkowania podatkowego podatku Podatki dochodowe Podatki bezpośrednie Podatki rządowe Podatki konsumpcyjne Podatki pośrednie Podatki samorządowe Podatki majątkowe Podatki wspólne Podatki przychodowe yródło: Opracowanie własne na podstawie: W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej Sp. z.o.o., Poznań 2005. Kryterium przedmiotu opodatkowania Podatki dochodowe przedmiotem opodatkowania jest tutaj dochód traktowany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania najczęściej występujące podatki dochodowe to: podatek dochodowy od osób prawnych oraz podatek dochodowy od osób fizycznych Podatki konsumpcyjne (od wydatków) obciążają dochód podatnika w momencie jego wydatkowania stąd też bywają określane podatkami od wydatków do tej grupy podatków zaliczane są: podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier Kryterium przedmiotu opodatkowania Podatki majątkowe występują w wielu formach i obciążają całość majątku podatnika, poszczególne jego dobra lub też przyrost tych dóbr najczęściej występujące podatki majątkowe to: podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych oraz podatek od spadków i darowizn Podatki przychodowe charakteryzują się tym, że przy ich wymiarze koszty uzyskania przychodów w ogóle nie są brane pod uwagę. Nawiązują jedynie do zewnętrznych znamion świadczących o domniemaniu uzyskania dochodu należą do nich podatek rolny i leśny Kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do zródła podatku Podatki bezpośrednie to podatki, które bezpośrednio wskazują na zależność między zdolnością podatkową podmiotu prawnego lub osoby fizycznej a wysokością podatku przykładami podatków bezpośrednich są: podatki dochodowe i podatki majątkowe Podatki pośrednie obciążają podatnika zgodnie z ich nazwą w sposób pośredni i nie pozostają w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową typowymi podatkami pośrednimi są: podatki przychodowe i podatki konsumpcyjne Kryterium władztwa podatkowego Podatki rządowe obejmują w Polsce m.in. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy i od gier Podatki samorządowe do tej grupy podatków należą m.in. podatek od nieruchomości, od środków transportowych, od posiadania psów Podatki wspólne występują również podatki wspólne, z których wpływy są dzielone między władzę centralną a samorządy do nich zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych Konstrukcja polskiego systemu podatkowego Na polski system podatkowy składa się dwanaście tytułów podatkowych, objętych materialnym szczególnym prawem podatkowym Podatki bezpośrednie Podatki pośrednie 10. podatek od towarów i usług, 1. podatek dochodowy od osób fizycznych, 2. podatek dochodowy od osób prawnych, 11. podatek akcyzowy, 3. podatek od spadków i darowizn, 12. podatek od gier, 4. podatek od czynności cywilnoprawnych, 5. podatek rolny, 6. podatek leśny, 7. podatek od nieruchomości, 8. podatek od środków transportowych, 9. podatek od posiadania psów, yródło: Ministerstwo Finansów RP www.mofnet.gov.pl Część materialna ogólna i część proceduralna prawa podatkowego została uregulowana przepisami Ordynacji podatkowej Stawka podatkowa i skala podatkowa Stawka podatkowa jest to wyrażona w procencie lub kwocie wysokość podatku, jaką pobiera się od danej podstawy opodatkowania w praktyce stosuje się stawki: a) kwotowe b) procentowe zbiór kolejnych wielkości podstaw opodatkowania i odpowiadających im stawek podatkowych tworzy skalę podatkową Skala podatkowa informuje, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania lub może być ich kilka jeśli jest kilka stawek podatkowych, to wyznacza się kwoty określone progami podatkowymi, od których nalicza się podatek według określonych stawek Stawka kwotowa i procentowa Stawka kwotowa określa bezpośrednio wielkość podatku stawki kwotowe mają zastosowanie np. w podatku od nieruchomości w tym przypadku rada gminy określa wysokość stawek podatków z tym, że podatek ten nie może przekroczyć, rocznie ustawowo określonej stawki od metra kwadratowego powierzchni Przykład: od budynków mieszkalnych lub ich części w roku 2006 kwoty 0,56 zł za 1m2 powierzchni użytkowej Stawka procentowa stawki procentowe są stosowane zdecydowanie częściej - określają, jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe występują one w podatku dochodowym od osób prawnych, który od 1 stycznia 2004 r., wynosi w Polsce 19% podstawy opodatkowania Skale podatkowe Ze względu na stosunek stawki, podatkowej do podstawy opodatkowania wyróżnia się: 1. skalę proporcjonalną, 2. skalę progresywną, progresja globalna, progresja ciągła, 3. skalę regresywną, 4. skalę degresywną, Skala proporcjonalna Skala proporcjonalna to taka, przy której należność podatkowa rośnie w takim samym stopniu jak podstawa opodatkowania Skale podatkowe Skala progresywna Obejmuje stawki podatkowe, które zwiększają się w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, co powoduje szybszy wzrost należności podatkowej niż podstawy opodatkowania Praktyczne stosowanie skal progresywnych wymaga ustalenia górnego pułapu progresji gdyby tego nie uczyniono, należność podatkowa mogłaby wzrosnąć tak dalece, że pochłonęłaby całą podstawę opodatkowania Skalę progresywną cechuje tempo progresji, a więc szybkość, z jaką wzrasta należność podatkowa progresja jest tym bardziej stroma, im szybciej wzrasta stawka podatkowa w porównaniu ze wzrostem podstawy opodatkowania Skale podatkowe Progresja globalna cechą charakterystyczną progresji globalnej jest to, że każda stawka podatkowa ze skali progresji jest stosowana do całej podstawy opodatkowania łącznie, a więc globalnie stawka podatkowa wzrasta więc przy przejściu z niższego do wyższego przedziału podstawy opodatkowania w obrębie tego samego przedziału podstawy opodatkowania stawka nie ulega zmianie Oznacza to, że progresja przejawia się tylko skokowo ale w sposób dotkliwy przy przejściu z jednego do drugiego przedziału podstawy opodatkowania, natomiast w ramach każdego przedziału skala jest proporcjonalna Skale podatkowe Progresja ciągła Progresja ciągła, czyli szczeblowa zapewnia równomierny (nie powodujący skoków, wzrost obciążenia podatkowego) Istotą progresji szczeblowej jest to, że kolejne stawki podatku odnoszą się nie do całej podstawy opodatkowania, lecz tylko do samego szczebla skali podatkowej (stąd jej nazwa) Sumaryczna wysokość należności podatkowej danego podatnika wynika z zastosowania z reguły kilku stawek podatkowych, właściwych dla poszczególnych wycinków podstawy opodatkowania W praktyce podatkowej dla uproszczenia, przyjmuje się ustalanie należności podatkowej z zastosowaniem progresji ciągłej jako sumy dwóch elementów, tj. 1. kwoty podatku dla całej podstawy opodatkowania objętej łącznie poprzednimi stopniami skali, 2. kwoty podatku dla tego wycinka podstawy opodatkowania, który się mieści w najwyższym u danego podatnika szczeblu opodatkowania Skale podatkowe Skala regresywna Cechą skali regresywnej jest zmniejszanie się stawek podatkowych w miarę wzrostu podstawy opodatkowania Skala degresywna W przeciwieństwie do skali regresywnej, skala degresywna obejmuje stawki malejące w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania Skala degresywna powstaje z połączenia skali proporcjonalnej ze skalą zmienną Skale podatkowe yródło: G. Krasowska-Walczak, Finanse publiczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 Zwolnienia podatkowe Zwolnienie podatkowe jest to całkowite odstąpienie od poboru podatku przyznane danemu podmiotowi lub obejmujące jakiś przedmiot opodatkowania pierwsze zwolnienie ma charakter podmiotowy, drugie natomiast przedmiotowy Zwolnienia podmiotowe (np. zwolnienie NBP od podatku dochodowego od osób prawnych) kiedyś rozpowszechnione w polskim systemie podatkowym, po 1990 roku zostały w większości wyeliminowane ze względu na to, że godzą w zasadę powszechności i równości opodatkowania zachowały się natomiast zwolnienia przedmiotowe W przypadku obu typów zwolnień obowiązek podatkowy nadal ciąży na podatniku, ale na mocy konkretnego przepisu odstępuje się od poboru podatku tym właśnie zwolnienia różnią się od wyłączeń, kiedy obowiązek podatkowy w ogóle nie powstaje Ulgi podatkowe Ulgi podatkowe to częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego występujące w trzech postaciach Po pierwsze w postaci odliczenia od podstawy opodatkowania Należą do nich odliczenia od dochodów osobistych składki na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika i osób z nim współpracujących (określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych), zapłacone w roku podatkowym bezpośrednio lub potrącone przez płatnika ze środków podatnika Po drugie w postaci odliczeń od kwoty podatku np. odliczenia od podatku dochodowego od osób fizycznych składek na powszechne ubezpieczenia zdrowotne Po trzecie ulgi mogą polegać na obniżeniu stawki podatkowej np. w podatku od towarów i usług ulgi te mają charakter systemowy (generalny) i są zawarte już w samej wewnętrznej strukturze podatku - ich istotą jest częściowe zmniejszenie kwoty podatku Ulgi podatkowe Ulgi w zapłacie podatku mogą polegać na: 1. zaniechaniu ustalania i poboru podatku, 2. odroczeniu terminu płatności, 3. rozłożeniu na raty zaległości podatkowej, 4. umorzeniu zaległości podatkowej. Ulgi tego typu nie mają charakteru generalnego i mogą być przyznane tylko na podstawie Ordynacji podatkowej, przez organ podatkowy w wyniku indywidualnej decyzji administracyjnej na wniosek konkretnego podatnika Udzielenie pomocy indywidualnej we wskazanych czterech formach stanowi pomoc publiczną, a zatem aby można było jej udzielić muszą być spełnione wymogi ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej,
Jeżeli organ podatkowy uzna zasadność takiej pomocy to aby jej udzielić trzeba uzyskać zgodę Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Jeżeli pomoc może zakłócić warunki konkurencji na ponadlokalnych rynkach potrzebna jest zgoda Komisji Europejskiej Obowiązek podatkowy zobowiązanie podatkowe Obowiązek podatkowy i zobowiązanie podatkowe to instytucje materialnego prawa podatkowego, przy użyciu, których prawodawca oznacza: adresatów ustawy podatkowej powinności względem adresatów sposoby ich konkretyzacji, co do osoby, wysokości, terminu i miejsca płatności. Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego Zobowiązanie podatkowe Zobowiązanie podatkowe stanowi normatywne następstwo obowiązku podatkowego Jednakże nie zawsze obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie podatkowe Ma to miejsce np. w wypadku: zaniechania ustalania zobowiązania podatkowego przedawnienia terminu wydania decyzji podatkowej, istnienia kwoty wolnej od podatku oraz występowania zwolnień i wyłączeń podatkowych Istnieją dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych: 1. Pierwszy sposób polega na powstawaniu zobowiązań podatkowych z mocy prawa, 2. Drugi sposób polega na powstaniu zobowiązania podatkowego z chwilą doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, Zobowiązanie podatkowe Powstanie zobowiązań podatkowych z mocy prawa Zastosowanie tego sposobu zazwyczaj łączy się z obowiązkiem podatnika do samodzielnego obliczenia podatku i zapłacenia go w ustawowym terminie na rachunek właściwego urzędu skarbowego Co w sytuacji nie wywiązania się podatnika z ciążących na nim obowiązków? Jeżeli podatnik nie wywiąże się lub zle wywiąże się z powyższych obowiązków organ podatkowy wydaje decyzję określającą istnienie obowiązku podatkowego lub wskazującą na nieprawidłowości w jego realizacji Zobowiązanie podatkowe Powstanie zobowiązań podatkowych z chwilą doręczenia decyzji organu podatkowego Przyjmując ten sposób ustalania zobowiązania podatkowego (przykładowo w podatku rolnym, podatku leśnym), wychodzi się z założenia, że organ podatkowy może dokonać tego ustalenia po przeprowadzeniu postępowania podatkowego Podatki, których wysokość wymierza się w ten sposób nie należą do skomplikowanych Podatnik ma też nie wielkie obowiązki w zakresie udokumentowania danych, których organ podatkowy potrzebuje do wymiaru podatku Przykład: W podatku od nieruchomości chodzi o podanie powierzchni gruntów lub budynków oraz budowli Odpowiedzialność podatkowa Odpowiedzialność podatkowa Odpowiedzialność podatkowa dotyczy zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej Odpowiedzialność podatkową ponosi: 1. Przede wszystkim podatnik i jego małżonek, a także płatnik i inkasent podatkowy oraz jego małżonek 2. Drugą kategorię podmiotów odpowiedzialnych za zobowiązania podatkowe podatnika stanowią jego następcy prawni 3. Trzecią kategorię stanowią zaś tzw. osoby trzecie wobec podatnika. Przedmiot i zakres odpowiedzialności podatkowej każdej z tych trzech grup jest różny zagadnienie odpowiedzialności podatkowej w sposób szczegółowy zostało uregulowane przepisami ustawy Ordynacja podatkowa. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych ma na celu zapewnienie wpływu dochodów z tytułu podatków Po instytucję zabezpieczenia sięga się na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej przed nadejściem terminu płatności podatku, bądz przed doręczeniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego lub wydaniem decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych wg Ordynacji podatkowej: 1. Hipoteka ustawowa Na wszystkich nieruchomościach podatnika z tytułu zobowiązań i zaległości podatkowych przysługuje Skarbowi Państwa i JST 2. Zastaw skarbowy na ruchomościach i prawach zbywalnych Przysługuje jedynie Skarbowi Państwa Wygasanie zobowiązań podatkowych W zależności od zaspokojenia wierzyciela podatkowego wyróżnia się efektywne i nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych Formy wygasania zobowiązań podatkowych Efektywne Nieefektywne (zaspokojenie wierzyciela podatkowego) 1. Zapłata podatku, w tym potrącenie lub zaliczenie 1. Zaniechanie poboru podatku, co do którego powstało nadpłaty już zobowiązanie podatkowe 2. Zaliczenie wierzytelności podatnika wobec Skarbu 2. Umorzenie zaległości podatkowej Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na 3. Przedawnienie. poczet przyszłych zobowiązań podatkowych 3. Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe. 4. Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta. Nie powodują wygaśnięcia zobowiązania podatkowego dwie okoliczności. Pierwsza to ustanie bytu prawnego podatnika, ponieważ w jego miejsce wchodzą następcy prawni. Po drugie, odpowiedzialność podatkowa osób trzecich Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Wzrost gospodarczy zależy m.in. od skłonności do oszczędzania i inwestowania te z kolei są determinowane nie tylko poziomem osiąganych dochodów, ale i wysokością obciążeń podatkowych Nadmierne obciążenia podatkowe prowadzą do: ograniczania działalności gospodarczej, zmniejszenia zainteresowania podatników zwiększaniem dochodów z działalności gospodarczej i pracy najemnej, obniżania skłonności do oszczędzania oraz tworzenia korzystnych warunków dla uzasadnienia unikania ich płacenia i tym samym poszerzania tzw. szarej strefy Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Wpływ podatków dochodowych na oszczędności i inwestycje analizują m.in. R. A. Musgrave oraz P. B. Musgrave Rozpatrują oni dwie sytuacje: 1. pierwszą, w której nie występują podatki, 1. drugą, gdy wprowadza się podatek od wyników przedsiębiorstw oraz opodatkowuje się dochody oszczędzających, Ważne!!! Analiza przeprowadzona przez R. A. Musgrave i P. B. Musgrave wykazała, że: opodatkowanie wpływa negatywnie zarówno na skłonność do oszczędzania jak i do inwestowania, a w konsekwencji zmniejsza tempo rozwoju gospodarczego i efektywność gospodarowania Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Założenie nr 1: Brak podatków yródło: R. A. Musgrave and P. B. Musgrave, Public Finance in Theory and Practice. Fifth Edition, New York, McGraw-Hill, 1989. Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Założenie nr 1: Brak podatków Sytuację tą prezentują prosta II oraz prosta SS. Kształt krzywej II wskazuje jak wraz ze zmianą stopy zwrotu zmieniają się rozmiary inwestycji Prosta SS przedstawia podaż oszczędności w zależności od ich opodatkowania informuje ona, że poziom oszczędności może się różnie ukształtować przy rożnej stopie zwrotu W punkcie w którym obie te proste się przecinają, istnieje równowaga między wielkością oszczędności a popytem na nie ze strony inwestorów R Równowaga ta wyznacza również poziom stopy dochodu z tytułu zainwestowanego kapitału punkt E Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Założenie nr 2: Wprowadza podatek od wyników przedsiębiorstw oraz opodatkowuje się dochody oszczędzających yródło: R. A. Musgrave and P. B. Musgrave, Public Finance in Theory and Practice. Fifth Edition, New York, McGraw-Hill, 1989. Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Założenie nr 2: Wprowadza podatek od wyników przedsiębiorstw oraz opodatkowuje się dochody oszczędzających Inwestycje obrazuje prosta I I natomiast oszczędności S S W wyniku wprowadzenia podatku dochodowego od zysku przedsiębiorstw następuje obniżenie poziomu inwestycji znajdujące wyraz w przesunięciu się prostej inwestycji II w dół do poziomu I I Natomiast obciążenie dochodów osobistych podatkiem od oszczędności prowadzi do przesunięcia prostej oszczędności SS do poziomu S S Powstaje nowa równowaga między podażą oszczędności a popytem na nie, która wyznaczona jest przez przecięcie się prostej I I z prostą S S punkt R Wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i inwestowania Założenie nr 2: Wprowadza podatek od wyników przedsiębiorstw oraz opodatkowuje się dochody oszczędzających (c.d.) Oszczędności i inwestycje w wyniku wprowadzenia podatków zmniejszają się z 0A do 0C tj. o wielkość wyznaczoną na wykresie literami CA, Nałożenie podatku dochodowego od przedsiębiorstw powoduje, że stopa dochodu brutto wzrośnie do punktu D, podczas gdy stopa dochodów netto (po opodatkowaniu) wynosić będzie B tzn. będzie niższa o odcinek wyznaczony literami DB. Natomiast wprowadzenie opodatkowania oszczędności przesunie stopę dochodu z punktu E do F i zmniejszy je o ten właśnie odcinek