Europejska Karta Samorz膮du Terytorialnego1 Strasburg, 15 pazdziernika 1985 roku European Treaty Series (ETS) / S閞ie des trait閟 europ閑ns (STE) Nr 122 PREAMBUAA Pa艅stwa cz艂onkowskie Rady Europy, sygnatariusze niniejszej Karty, zwa偶ywszy, i偶 celem Rady Europy jest zacie艣nienie wi臋zi pomi臋dzy pa艅stwami cz艂onkowskimi w celu ochrony i urzeczywistnienia idei oraz zasad, kt贸re stanowi膮 ich wsp贸lny dorobek; zwa偶ywszy, 偶e jednym ze 艣rodk贸w s艂u偶膮cych realizacji tego celu jest zawieranie um贸w w dziedzinie administracji; zwa偶ywszy, 偶e spo艂eczno艣ci lokalne stanowi膮 jedn膮 z zasadniczych podstaw ustroju demokratycznego; zwa偶ywszy, 偶e prawo obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi jest jedn膮 z demokratycznych zasad, wsp贸lnych dla wszystkich pa艅stw cz艂onkowskich Rady Europy; przekonane, 偶e to w艂a艣nie na szczeblu lokalnym prawo to mo偶e by膰 realizowane w spos贸b najbardziej bezpo艣redni; przekonane, 偶e istnienie spo艂eczno艣ci lokalnych wyposa偶onych w rzeczywiste uprawnienia stwarza warunki dla zarz膮dzania skutecznego i pozostaj膮cego zarazem w bezpo艣redniej blisko艣ci obywatela; 艣wiadome faktu, 偶e ochrona i ugruntowanie samorz膮du terytorialnego w poszczeg贸lnych krajach Europy przyczyniaj膮 si臋 w powa偶nym stopniu do budowy Europy w oparciu o zasady demokracji i decentralizacji w艂adzy; przyznaj膮c, 偶e jest to mo偶liwe przy za艂o偶eniu, 偶e spo艂eczno艣ci lokalne wyposa偶one s膮 w organy decyzyjne ukonstytuowane w spos贸b demokratyczny i korzystaj膮 z szerokiej autonomii odno艣nie do kompetencji, sposob贸w ich wykonywania oraz 艣rodk贸w niezb臋dnych do realizacji ich zada艅, uzgodni艂y, co nast臋puje: Artyku艂 1 1 T艂umaczenie ma charakter nieoficjalny. Konwencja ratyfikowana przez RP, opublikowana w Dzienniku Ustaw z 1994 r. Nr 124, poz. 607. Strony zobowi膮zuj膮 si臋 do uznania poni偶szych artyku艂贸w za wi膮偶膮ce w spos贸b i w zakresie przewidzianym w artykule 12 niniejszej Karty. Cz臋艣膰 I Artyku艂 2 Podstawa konstytucyjna i prawna samorz膮du terytorialnego Zasada samorz膮dno艣ci terytorialnej musi by膰 uznana w prawie wewn臋trznym oraz, w miar臋 mo偶liwo艣ci, w Konstytucji. Artyku艂 3 Koncepcja samorz膮du terytorialnego 1. Samorz膮d terytorialny oznacza prawo i zdolno艣膰 spo艂eczno艣ci lokalnych, w granicach okre艣lonych prawem, do kierowania i zarz膮dzania zasadnicz膮 cz臋艣ci膮 spraw publicznych na ich w艂asn膮 odpowiedzialno艣膰 i w interesie ich mieszka艅c贸w. 2. Prawo to jest realizowane przez rady lub zgromadzenia, w kt贸rych sk艂ad wchodz膮 cz艂onkowie wybierani w wyborach wolnych, tajnych, r贸wnych, bezpo艣rednich i powszechnych i kt贸re mog膮 dysponowa膰 organami wykonawczymi im podlegaj膮cymi. Przepis ten nie wyklucza mo偶liwo艣ci odwo艂ania si臋 do zgromadze艅 obywateli, referendum lub ka偶dej innej formy bezpo艣redniego uczestnictwa obywateli, je艣li ustawa dopuszcza takie rozwi膮zanie. Artyku艂 4 Zakres dzia艂ania samorz膮du terytorialnego 1. Podstawowe kompetencje spo艂eczno艣ci lokalnych s膮 okre艣lone w Konstytucji lub w ustawie. To postanowienie nie wyklucza jednak偶e mo偶liwo艣ci przyznania spo艂eczno艣ciom lokalnym uprawnie艅 niezb臋dnych do realizacji specyficznych zada艅, zgodnie z prawem. 2. Spo艂eczno艣ci lokalne maj膮 - w zakresie okre艣lonym prawem - pe艂n膮 swobod臋 dzia艂ania w ka偶dej sprawie, kt贸ra nie jest wy艂膮czona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organ贸w w艂adzy. 3. Generalnie odpowiedzialno艣膰 za sprawy publiczne powinny ponosi膰 przede wszystkim te organy w艂adzy, kt贸re znajduj膮 si臋 najbli偶ej obywateli. Powierzaj膮c te funkcje innemu organowi w艂adzy, nale偶y uwzgl臋dni膰 zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywno艣ci i gospodarno艣ci. 4. Kompetencje przyznane spo艂eczno艣ciom lokalnym powinny by膰 w zasadzie ca艂kowite i wy艂膮czne i mog膮 zosta膰 zakwestionowane lub ograniczone przez inny organ w艂adzy, centralny lub regionalny, jedynie w zakresie przewidzianym prawem. 5. W przypadku delegowania kompetencji spo艂eczno艣ciom lokalnym przez organy w艂adzy centralnej lub regionalnej, powinny one, w miar臋 mo偶liwo艣ci, mie膰 pe艂n膮 swobod臋 dostosowania sposobu wykonywania tych kompetencji do warunk贸w miejscowych. 6. Spo艂eczno艣ci lokalne powinny by膰 konsultowane o tyle, o ile jest to mo偶liwe, we w艂a艣ciwym czasie i w odpowiednim trybie, w trakcie opracowywania plan贸w oraz podejmowania decyzji we wszystkich sprawach bezpo艣rednio ich dotycz膮cych. 2 Artyku艂 5 Ochrona granic spo艂eczno艣ci lokalnych Ka偶da zmiana granic spo艂eczno艣ci lokalnej wymaga uprzedniego przeprowadzenia konsultacji z zainteresowan膮 spo艂eczno艣ci膮, mo偶liwie w drodze referendum, je艣li ustawa na to zezwala. Artyku艂 6 Dostosowanie struktur i 艣rodk贸w administracyjnych do zada艅 spo艂eczno艣ci lokalnych 1. Je艣li bardziej og贸lne postanowienia ustawy nie stanowi膮 inaczej, spo艂eczno艣ci lokalne powinny m贸c samodzielnie ustala膰 sw膮 wewn臋trzn膮 struktur臋 administracyjn膮, tworz膮c jednostki dostosowane do specyficznych potrzeb i umo偶liwiaj膮ce skuteczne zarz膮dzanie. 2. Status pracownik贸w samorz膮dowych powinien umo偶liwia膰 zatrudnianie pracownik贸w wysoko wykwalifikowanych, w oparciu o kryterium umiej臋tno艣ci i kompetencji; w tym celu nale偶y przewidzie膰 odpowiednie zasady szkolenia, wynagradzania oraz mo偶liwo艣ci awansu zawodowego. Artyku艂 7 Warunki wykonywania uprawnie艅 na szczeblu lokalnym 1. Status przedstawicieli wybieranych do w艂adz lokalnych powinien zapewnia膰 swobodne wykonywanie ich mandatu. 2. Status ten powinien zapewni膰 wyr贸wnanie finansowe odpowiednio do koszt贸w poniesionych w zwi膮zku z wykonywaniem mandatu oraz, w razie potrzeby, wyr贸wnanie finansowe za utracone zyski lub te偶 wynagrodzenie za wykonan膮 prac臋, jak r贸wnie偶 odpowiednie ubezpieczenie spo艂eczne. 3. Funkcje lub dzia艂ania nie daj膮ce si臋 pogodzi膰 z mandatem przedstawiciela wybranego do w艂adz lokalnych mog膮 by膰 okre艣lone jedynie przez ustaw臋 lub wynika膰 z podstawowych zasad prawnych. Artyku艂 8 Kontrola administracyjna dzia艂alno艣ci spo艂eczno艣ci lokalnych 1. Wszelka kontrola administracyjna spo艂eczno艣ci lokalnych mo偶e by膰 dokonywana wy艂膮cznie w spos贸b oraz w przypadkach przewidzianych w Konstytucji lub w ustawie. 2. Wszelka kontrola administracyjna dzia艂alno艣ci spo艂eczno艣ci lokalnych powinna w zasadzie mie膰 na celu jedynie zapewnienie przestrzegania prawa i zasad konstytucyjnych. Kontrola administracyjna mo偶e jednak偶e obejmowa膰 kontrol臋 celowo艣ci realizowan膮 przez organ wy偶szego szczebla w odniesieniu do zada艅, kt贸rych wykonanie zosta艂o spo艂eczno艣ciom lokalnym delegowane. 3. Kontrola administracyjna spo艂eczno艣ci lokalnych powinna by膰 sprawowana z zachowaniem proporcji mi臋dzy zakresem interwencji ze strony organu kontroli a znaczeniem interes贸w, kt贸re ma on chroni膰. 3 Artyku艂 9 Zasady finansowe spo艂eczno艣ci lokalnych 1. Spo艂eczno艣ci lokalne maj膮 prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania w艂asnych wystarczaj膮cych zasob贸w finansowych, kt贸rymi mog膮 swobodnie dysponowa膰 w ramach wykonywania swych uprawnie艅. 2. Wysoko艣膰 zasob贸w finansowych spo艂eczno艣ci lokalnych powinna by膰 dostosowana do zakresu uprawnie艅 przyznanych im przez Konstytucj臋 lub przez prawo. 3. Przynajmniej cz臋艣膰 zasob贸w finansowych spo艂eczno艣ci lokalnych powinna pochodzi膰 z op艂at i podatk贸w lokalnych, kt贸rych wysoko艣膰 spo艂eczno艣ci te maj膮 prawo ustala膰, w zakresie okre艣lonym ustaw膮. 4. Systemy finansowe, na jakich opieraj膮 si臋 zasoby pozostaj膮ce do dyspozycji spo艂eczno艣ci lokalnych, powinny by膰 wystarczaj膮co zr贸偶nicowane i elastyczne, aby mog艂y w miar臋 mo偶liwo艣ci odpowiada膰 rzeczywistym zmianom zachodz膮cym w poziomie koszt贸w zwi膮zanych z wykonywaniem uprawnie艅. 5. Ochrona spo艂eczno艣ci lokalnych, finansowo s艂abszych, wymaga zastosowania procedur wyr贸wnawczych lub dzia艂a艅 r贸wnowa偶膮cych, maj膮cych na celu korygowanie skutk贸w nier贸wnego podzia艂u potencjalnych zr贸de艂 dochod贸w, a tak偶e wydatk贸w, jakie te spo艂eczno艣ci ponosz膮. Procedury lub dzia艂ania tego typu nie powinny ogranicza膰 swobody podejmowania decyzji przez spo艂eczno艣ci lokalne w zakresie ich uprawnie艅 w艂asnych. 6. Spo艂eczno艣ci lokalne powinny by膰 konsultowane, w odpowiednim trybie, co do form przyznania im zasob贸w pochodz膮cych z redystrybucji dochod贸w. 7. O ile jest to mo偶liwe, subwencje przyznane spo艂eczno艣ciom lokalnym nie powinny by膰 przeznaczane na finansowanie specyficznych projekt贸w. Przyznanie subwencji nie mo偶e zagra偶a膰 podstawowej wolno艣ci spo艂eczno艣ci lokalnej do swobodnego prowadzenia w艂asnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnie艅. 8. Dla potrzeb finansowania nak艂ad贸w inwestycyjnych spo艂eczno艣ci lokalne powinny mie膰 dost臋p do krajowego rynku kapita艂owego, w granicach okre艣lonych prawem. Artyku艂 10 Prawo spo艂eczno艣ci lokalnych do zrzeszania si臋 1. Wykonuj膮c swoje uprawnienia, spo艂eczno艣ci lokalne maj膮 prawo wsp贸艂pracowa膰 z innymi spo艂eczno艣ciami lokalnymi oraz zrzesza膰 si臋 z nimi - w granicach okre艣lonych prawem - w celu realizacji zada艅, kt贸re stanowi膮 przedmiot ich wsp贸lnego zainteresowania. 2. Prawo spo艂eczno艣ci lokalnych do przyst膮pienia do stowarzyszenia w celu ochrony i rozwijania wsp贸lnych interes贸w oraz prawo do przyst膮pienia do mi臋dzynarodowego stowarzyszenia spo艂eczno艣ci lokalnych b臋dzie uznane w ka偶dym pa艅stwie. 3. Spo艂eczno艣ci lokalne mog膮 wsp贸艂pracowa膰 ze spo艂eczno艣ciami innych pa艅stw na warunkach przewidzianych prawem. 4 Artyku艂 11 Prawna ochrona samorz膮du terytorialnego Spo艂eczno艣ci lokalne maj膮 prawo do odwo艂ania na drodze s膮dowej w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnie艅 oraz poszanowania zasad samorz膮dno艣ci terytorialnej, przewidzianych w Konstytucji lub w prawie wewn臋trznym. Cz臋艣膰 II PRZEPISY R脫呕NE Artyku艂 12 Zobowi膮zania 1. Ka偶da ze Stron zobowi膮zuje si臋 do uznania za wi膮偶膮ce co najmniej dwudziestu ust臋p贸w zawartych w cz臋艣ci I Karty, z kt贸rych co najmniej dziesi臋膰 zostanie wybranych spo艣r贸d nast臋puj膮cych ust臋p贸w: - art. 2, - art. 3 ust臋py 1 i 2, - art. 4 ust臋py 1, 2 i 4, - art. 5, - art. 7 ust臋p 1, - art. 8 ust臋p 2, - art. 9 ust臋py 1, 2 i 3, - art. 10 ust臋p 1, - art. 11. 2. Ka偶de umawiaj膮ce si臋 pa艅stwo, w chwili sk艂adania dokumentu ratyfikacyjnego, przyj臋cia lub zatwierdzenia, powiadamia Sekretarza Generalnego Rady Europy o wybranych ust臋pach, zgodnie z przepisem ust臋pu 1 niniejszego artyku艂u. 3. Ka偶da ze Stron mo偶e w jakimkolwiek p贸zniejszym terminie powiadomi膰 Sekretarza Generalnego, i偶 uznaje za wi膮偶膮cy ka偶dy z pozosta艂ych ust臋p贸w niniejszej Karty, kt贸rego dotychczas jeszcze nie przyj臋艂a, zgodnie z przepisem ust臋pu 1 niniejszego artyku艂u. Te p贸zniejsze zobowi膮zania b臋d膮 uznane za integraln膮 cz臋艣膰 ratyfikacji, przyj臋cia lub zatwierdzenia Strony sk艂adaj膮cej powiadomienie i b臋d膮 mia艂y ten sam skutek pocz膮wszy od pierwszego dnia miesi膮ca nast臋puj膮cego po up艂ywie trzech miesi臋cy od dnia otrzymania powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. Artyku艂 13 Spo艂eczno艣ci, do kt贸rych Karta ma zastosowanie Zasady samorz膮dno艣ci terytorialnej zawarte w niniejszej Karcie maj膮 zastosowanie do wszystkich kategorii spo艂eczno艣ci lokalnych istniej膮cych na terytorium Strony. Jednak偶e ka偶da ze Stron mo偶e - w momencie sk艂adania dokumentu ratyfikacyjnego, przyj臋cia lub zatwierdzenia - wskaza膰 te kategorie spo艂eczno艣ci lokalnych lub regionalnych, do kt贸rych zamierza ograniczy膰 stosowanie niniejszej Karty, lub te, do kt贸rych Karta nie b臋dzie mia艂a zastosowania. Strona mo偶e r贸wnie偶 w艂膮czy膰 inne kategorie spo艂eczno艣ci lokalnych lub regionalnych do zakresu 5 stosowania Karty w drodze p贸zniejszego powiadomienia o tym Sekretarza Generalnego Rady Europy. Artyku艂 14 Przekazywanie informacji Ka偶da Strona przekazuje Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy wszelkie informacje dotycz膮ce przepis贸w prawnych oraz innych rozwi膮za艅, kt贸re zosta艂y zastosowane w celu dostosowania si臋 do postanowie艅 niniejszej Karty. Cz臋艣膰 III Artyku艂 15 Podpisanie, ratyfikacja, wej艣cie w 偶ycie 1. Niniejsza Karta jest otwarta do podpisu dla pa艅stw cz艂onkowskich Rady Europy. Podlega ratyfikacji, przyj臋ciu lub zatwierdzeniu. Dokument ratyfikacyjny, przyj臋cia lub zatwierdzenia zostanie zdeponowany u Sekretarza Generalnego Rady Europy. 2. Niniejsza Karta wejdzie w 偶ycie w pierwszym dniu miesi膮ca nast臋puj膮cego po up艂ywie trzech miesi臋cy od dnia wyra偶enia zgody na zwi膮zanie si臋 Kart膮 przez cztery pa艅stwa cz艂onkowskie Rady Europy, zgodnie z przepisem poprzedniego ust臋pu. 3. W stosunku do ka偶dego pa艅stwa cz艂onkowskiego, kt贸re wyrazi w p贸zniejszym terminie zgod臋 na zwi膮zanie si臋 Kart膮, wejdzie ona w 偶ycie w pierwszym dniu miesi膮ca nast臋puj膮cego po up艂ywie trzech miesi臋cy od dnia z艂o偶enia dokumentu ratyfikacyjnego, przyj臋cia lub zatwierdzenia. Artyku艂 16 Klauzula terytorialna 1. Ka偶de pa艅stwo mo偶e przy podpisywaniu albo w momencie sk艂adania dokumentu ratyfikacyjnego, przyj臋cia, zatwierdzenia lub przyst膮pienia okre艣li膰 terytorium lub terytoria, na kt贸rych Karta b臋dzie stosowana. 2. Ka偶de pa艅stwo mo偶e w jakimkolwiek p贸zniejszym terminie, w drodze o艣wiadczenia skierowanego do Sekretarza Generalnego Rady Europy, rozszerzy膰 stosowanie niniejszej Karty na ka偶de inne terytorium wskazane w tym o艣wiadczeniu. W stosunku do tego terytorium Karta wejdzie w 偶ycie pierwszego dnia miesi膮ca nast臋puj膮cego po up艂ywie trzech miesi臋cy od dnia otrzymania o艣wiadczenia przez Sekretarza Generalnego. 3. Ka偶de o艣wiadczenie sporz膮dzone na podstawie przepis贸w dw贸ch poprzednich ust臋p贸w mo偶e by膰 wycofane odno艣nie do ka偶dego terytorium wskazanego w tym o艣wiadczeniu, w drodze powiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego. Wycofanie to nabierze mocy pierwszego dnia nast臋puj膮cego po up艂ywie sze艣ciu miesi臋cy od dnia otrzymania powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. 6 Artyku艂 17 Wypowiedzenie 1. 呕adne pa艅stwo nie mo偶e wypowiedzie膰 niniejszej Karty przed up艂ywem pi臋ciu lat od dnia wej艣cia dla niego w 偶ycie niniejszej Karty. Sekretarz Generalny Rady Europy zostanie powiadomiony o wypowiedzeniu z sze艣ciomiesi臋cznym wyprzedzeniem. Wypowiedzenie takie nie wp艂ywa na wa偶no艣膰 Karty w stosunku do innych Stron, pod warunkiem 偶e ich liczba nie b臋dzie mniejsza ni偶 cztery. 2. Ka偶da Strona mo偶e zgodnie z przepisami zawartymi w poprzednim ust臋pie wypowiedzie膰 ka偶dy z przyj臋tych ust臋p贸w cz臋艣ci I Karty, pod warunkiem 偶e liczba i kategoria ust臋p贸w, do kt贸rych przestrzegania Strona b臋dzie zobowi膮zana, s膮 zgodne z przepisem artyku艂u 12 ust臋p 1. W stosunku do ka偶dej Strony, kt贸ra w wyniku wypowiedzenia kt贸rego艣 ust臋pu nie zastosuje si臋 do przepisu artyku艂u 12 ust臋p 1, przyjmuje si臋, 偶e Strona ta wypowiedzia艂a tak偶e Kart臋. Artyku艂 18 Notyfikacje Sekretarz Generalny Rady Europy powiadamia pa艅stwa cz艂onkowskie Rady o nast臋puj膮cych faktach: a) ka偶dym podpisaniu Karty; b) z艂o偶eniu ka偶dego dokumentu ratyfikacyjnego, przyj臋cia lub zatwierdzenia; c) ka偶dej dacie wej艣cia w 偶ycie niniejszej Karty, zgodnie z artyku艂em 15; d) ka偶dym powiadomieniu otrzymanym w zwi膮zku z zastosowaniem przepis贸w artyku艂u 12 ust臋py 2 i 3; e) ka偶dym powiadomieniu otrzymanym w zwi膮zku z zastosowaniem przepis贸w artyku艂u 13; f) ka偶dej innej czynno艣ci, powiadomieniu lub informacji, kt贸re maj膮 zwi膮zek z niniejsz膮 Kart膮. Na dow贸d czego ni偶ej podpisani, w艂a艣ciwie do tego upe艂nomocnieni, podpisali niniejsz膮 Kart臋. Sporz膮dzono w Strasburgu dnia 15 pazdziernika 1985 r. w j臋zykach angielskim i francuskim, przy czym obydwa teksty maj膮 jednakow膮 moc, w jednym egzemplarzu, kt贸ry zostanie z艂o偶ony w archiwum Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy przeka偶e uwierzytelnione kopie wszystkim pa艅stwom cz艂onkowskim Rady Europy. 7